1. vrije Universiteit amsterdam 1
Frames voor
verduurzaming van de
voedselconsumptie:
Knelpunten en oplossingen
Harry Aiking & Joop de Boer
16 november 2010
DUURZAAM
VOEDSEL
Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)

2. vrije Universiteit amsterdam 2Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Hoofdpunten
 Duurzaamheid als bewegend doelwit
 Mondiale rol van eiwitvoorziening
 Unieke positie van Nederland
 “Frames”, communicatie en consumenten

3. vrije Universiteit amsterdam 3Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Germanen als jager-verzamelaars

4. vrije Universiteit amsterdam 4Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
De voedselproductie neemt toe ...
door groei van de
wereldbevolking
en door ...
0
1
2
3
4
5
6
7
8
0 500 1000 1500 2000
year
worldpopulation(billion)

5. vrije Universiteit amsterdam 5Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
... en door stijging van de welvaart
jaar wereldbevolking vleesproductie
(miljard) (miljard kg)
1950 2,7 45
2000 6,0 229
2050 9,1 465

6. vrije Universiteit amsterdam 6Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Bron:
Rockstrom et al.
(2009) Nature
461, 472-475
En dus neemt ook de milieudruk toe

7. vrije Universiteit amsterdam 7Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
De natuurlijke koolstofkringloop
0,04% kooldioxide in de lucht
plant mens
dier

8. vrije Universiteit amsterdam 8Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
De koolstofkringloop nu
0,04% kooldioxide in de lucht
plant mens
verbranding kolen en olie
dier
+ 1-2%

9. vrije Universiteit amsterdam 9Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
De natuurlijke stikstofkringloop
eiwitafbraak
door bacteriën
78% stikstof (N2) in de lucht
eiwitvorming door plant mens
vorming
ammoniak
(NH3) door
bliksem en
bacteriën
dier
ammoniak
emissies

10. vrije Universiteit amsterdam 10Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
De stikstofkringloop nu
eiwitafbraak
door bacteriën
+ 100-200%
78% stikstof (N2) in de lucht
eiwitvorming door plant mens
vorming
ammoniak
(NH3) door
bliksem en
bacteriën
vorming
ammoniak
(NH3) door
Haber-Bosch
proces
dier
ammoniak
emissies

11. vrije Universiteit amsterdam 11
Prioritering effecten (bovengrens = 1)
1. Biodiversiteitsverlies >10
2. Stikstofkringloop 3.45
3. Klimaatverandering 1.1-1.5
4. Fosfaatkringloop 0.77-0.86
5. Oceaanverzuring 0.81
6. Landgebruikverandering 0.78
7. Zoetwatergebruik 0.65
8. Ozonlaagafname 0.50

12. vrije Universiteit amsterdam 12Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Vlees + zuivel = inefficiënte eiwitbron
 voor 1 kg dierlijk eiwit is 6
kg plantaardig eiwit nodig
 voor dierlijk eiwit is 50 maal
zoveel water nodig
 veestapel consumeert 40%
van de wereldgraanoogst
en 70% van de soja
 wereldwijd is het areaal voor diervoergewassen 400 Mha
(ca. opp. EU-27); maar 25 Mha soja (ca. opp. UK) zou
evenveel eiwit voor menselijke consumptie opleveren !
2004 voedergranen: 800,000,000,000 kg !
 85% eiwitverlies

13. vrije Universiteit amsterdam 13Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Conclusies mondiaal
 Duurzaamheid is een bewegend doelwit
 Eiwitvoorziening is cruciaal voor milieu en gezondheid
 2050 (40 jaar!): +2,3 miljard mensen, +70% voedsel
 Eiwittransitie lijkt dus onvermijdelijk (prijs en milieu)
 Overgang te verzachten door innovatie (NPF’s)
 Reductie diervoergewassen = Winst voor biodiversiteit,
klimaat, water, gezondheid, dierenwelzijn, 3e
wereld

14. vrije Universiteit amsterdam 14Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Eiwitbron NL laag land hoog land
Rund & kalfsvlees 8,2 4,6 DL 10,4 I
Schapen & geitenvlees 0,4 0,1 SU 5,4 GR
Varkensvlees 14,9 6,7 UK 22,7 AU
Gevogelte 5,7 4,6 SV 11,7 EI
Slachtafval 1,0 0,5 DK 9,6 EI
Vis & schaaldieren 6,8 2,9 AU 15,7 P
Zuivel (incl. kaas) 28,2 13,9 ES 28,2 NL
Eieren 4,7 2,1 EI 5,0 F
Granen 17,6 17,6 NL 35,5 I
Aardappelen 3,8 1,6 I 5,5 P
Peulvruchten 1,6 <0,1 4 3,7 ES
Groenten 3,2 2,1 SU 7,7 GR
Stimulantia (koffie) 2,4 <0,1 GR 2,6 DK
Plantaardig eiwit 32,6 32,6 NL 53,3 GR
Dierlijk eiwit 70,8 55,3 UK 76,2 F
Totaal eiwit 103,4 95,8 DL 118,9 P
Nederland is uniek in Europa (EU-15)

15. vrije Universiteit amsterdam 15Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Conclusies NL
 Als de NL consument
– 30% eiwit consumindert
– 30% dierlijk eiwit vervangt door plantaardig
– 30% dierlijk eiwit vervangt door scharrel
 dan is dat een voordeel voor de gezondheid
van zichzelf en anderen, maar ook voor
klimaat, biodiversiteit, dierenwelzijn, etc.

16. vrije Universiteit amsterdam 16Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Frames en communicatie
 Frames zijn ordeningsprincipes (b.v. op
uiterlijke, morele of totaal andere gronden)
van informatie en (ook culturele) ervaring
 Bij onvoldoende overlap van frames blijft men
langs elkaar heen praten
 Duurzaamheidsbeleid zal dus alleen slagen
als alle partijen daar rekening mee houden

17. vrije Universiteit amsterdam 17Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Frame duurzame voedselsystemen
Duurzame
voedselsystemen
Aangrijpings-
punten
Strategisch
begrip
Kritische, mondiale
aspecten
verzuring en
eutrofiering
non-CO2
emissies
CO2 emissies
oneerlijke prijzen
welzijnsproblemen
kunstmestgebruik
klimaatbeleid
mestbeleid
biodiversiteitsbeleid
reductie honger
in de wereld
snelheid verlies
biodiversiteit
verstoring
stikstofcyclus
veranderingen
van het klimaat
omvang
watergebruik
veranderingen
in landgebruik
fosfaatprobleem
onrechtvaardige
systemen

18. vrije Universiteit amsterdam 18Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Frame voor voedselaankopen
voedsel
aankopen
Operationeel
begrip
Kritische, persoonlijke aspecten
doelvan de
aankopen
plaats(en)
gehaast
rustig
tijd
laag (routine)
hoog (iets nieuws)
benodigde
aandacht
past bij
identiteit
sociale status
gezondheid
schade vermijden
fair verdelen
beoogd budget
kwaliteit van
producten
één plaats
meer plaatsen
loyaal handelen
gezag respecteren
zuiverheid bewaren
morele intuïties
ethische kwaliteit

19. vrije Universiteit amsterdam 19Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Typering van consumenten
Sterk betrokken
bij voeding
Zwak betrokken
bij voeding
Promotie-
gericht
Preventie-
gericht
Laag vleesverbruik
Verantwoorde producten (scharrelvlees, vis)
Meest gericht op nieuwe informatie
Meest kritisch t.a.v. informatiebronnen
Nadruk op veiligheid
en risicovermijding
Bedachtzame
eters
(14%)
Smaakgerichte
eters
(17%)
Gewoonte
eters
(31%)
Grote
eters
(9%)
Weinig
geïnteresseerde
eters
(5%)
Mixed
(24%)
Relatief
veel
vis
Open voor
verrassingen
Niet gericht op
nieuwe informatie
Minst kritisch
t.a.v. informatie-
bronnen
Meest
op gemak
gericht

20. vrije Universiteit amsterdam 20Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Slotconclusies
 Duurzaamheid is een bewegend doelwit
 Dus moet worden gewerkt met heldere prioriteiten
 De complexe verbanden tussen biodiversiteit, klimaat,
gezondheid, etc. en voedsel moeten worden uitgelegd
 De wijze van communicatie moet aansluiten bij de
verschillende typen consumenten en hun denkwerelden
 De “frames” benadering kan daarbij helpen

21. vrije Universiteit amsterdam 21Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM)
Dank u voor uw aandacht!
Frames voor duurzame voedselsystemen:
Verkenning op hoofdlijnen
Joop de Boer & Harry Aiking
IvM rapport R-09/16:
http://www.ivm.vu.nl/en/Images/R09-16_tcm53-138086.pdf
DUURZAAM
VOEDSEL