1. Page |1
રસધારની વાર્ાાઓ - ૧
‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’ માાંથી ચાંટેલી કથાઓ
ઝલેયચંદ ભેઘાણી
11 - 2010
પ્રથભ ઈ – વંસ્કયણ
http://aksharnaad.com Page 1

2. Page |2
http://aksharnaad.com

3. Page |3
http://aksharnaad.com

4. Page |4
અક્ષય-નાદ
ભનુબાઈ ઩ંચો઱ી યચચત ક્રાસવક ગુજયાતી નલરકથા ―ઝેય તો ઩ીધાં છે
જાણી જાણી ‖ અંતગગત એક વંલાદભાં કશેલાયું છે , “કભગસ્લાતંત્ર્મ જ જ્ઞાન ,
કભાગકભગસલલેક ળીખલે , કભગભાં સુધાયા કયલાનો સલલેક ફતાલે એ જ
બણતય, ફાકી તો તકગ દુષ્ટતા.” જ્ઞાન ભે઱લલાની આ઩ણી વંસ્કૃસતની
આદદભ ઩ધ્ધસત એટરે ગુરુ સળષ્મ ઩યં ઩યા , ગુરુ કશે, સળષ્મ વાંબ઱ે , ભનન
કયે , આચયણભાં ઉતાયલાનો પ્રમત્ન કયે . શલેના વભમભાં જ્માયે જ્ઞાનનો
અથગ અથો઩ાર્જન ઩ ૂયતો વીભીત યશી ગમો છે એલાભાં આજની અને નલી
http://aksharnaad.com

5. Page |5
઩ેઢીઓભાં વંસ્કાયસવિંચનનુ ં કાભ વાદશત્મગુરુઓએ જ કયવુ ં યહ્ુ. આ઩ણા
ં
વદનવીફે આ઩ણા રોકજીલનને , વંસ્કૃસતને અને મ ૂલ્મોને દળાગ લતી અનેક
કૃસતઓ ભશાન યચનાકાયોએ આ઩ી છે . “વૌયાષ્રની યવધાય” કે એની
કથાઓ સલળે અજાણ્મો શોમ એલો ગુજયાતી , ખયે ખય ગુજયાતી કશેલાલો ન
જોઈએ. ભાયી-અભાયી-આ઩ણી આજની ઩ેઢી ખ ૂફ ઝડ઩ી યુગભાં જીલે છે ,
ઝડ઩ે ળીખે છે , અને એથીમ લધુ ઝડ઩ે ભ ૂરી જામ છે . કભાગકભગસલલેક અશીં
ક્ાંમ નથી , ભોટા ભોટા ભેનેજભેન્ટ ગુરુઓ ઩ણ વંસ્કાય સવિંચન કે
રોકવંસ્કૃસતના ઘટડા તો ન જ ઩ાઈ ળકે ને?
ંૂ
http://aksharnaad.com

6. Page |6
રગબગ જુરાઈ-2010થી જેનુ ં ટાઈ઩કાભ અને ઈ-઩ુસ્તક સ્લરૂ઩
આ઩લાનુ ં કાભ ળરૂ કયે લ ું તે “યવધાયની લાતાગઓ” ઈ-સ્લરૂ઩ને રઈને ,
લાંચનની વગલડતા ખાતય ફે બાગભાં ઈ-પ્રકાસળત કયલાનુ ં નક્કી કયુું છે .
એ અંતગગત પ્રથભ બાગ પ્રસ્તુત છે . ટાઈ઩ ભાટે ગો઩ારબાઈ ઩ાયે ખ
(http://gopalparekh.wordpress.com)ની ભશેનત, તેભાંથી ભ ૂરો ળોધલા,
સુધાયલા અને ઈ-઩ુસ્તક સ્લરૂ઩ આ઩લાની ભાયી ભશેચ્છા વાથે નોકયી
઩છીના ફચેરા વભમની ભશેનત અને ઉજાગયા આજે રેખે રાગી યહ્ાં છે
એ લાતનો આનંદ છે .
http://aksharnaad.com

7. Page |7
આ ઈ-઩ુસ્સ્તકા પ્રવ ૃસિભાં વતત પ્રોત્વાશન આ઩લા ફદર શ્રી ભશેન્રબાઈ
ભેઘાણી અને “યવધાયની લાતાગઓ” ઈ-સ્લરૂ઩ે પ્રકાસળત કયલાની
઩યલાનગી ફદર શ્રી જમંતબાઈ ભેઘાણીનો જેટરો આબાય ભાનુ ં , ઓછો
જ ઩ડલાનો. એ ફંને પ્રેયણાદાતાઓને લંદન. આળા છે આ પ્રમત્ન આ઩ને
઩વંદ આલળે. ક્ષસતઓ અને સુધાયા રામક ફાફતો ઩ય ધ્માન દોયળો તો
આબાયી થઈળ.
- જીજ્ઞેળ અધ્મારૂ, ધનતેયવ વલ. વં. 2066
http://aksharnaad.com

8. Page |8
સ્નેશીશ્રી ગો઩ારબાઈ તથા જજજ્ઞેળબાઈ,
તભાયા વંદેળા ભળ્મા. આબાયી છં. ભેઘાણી વાદશત્મની ઩વંદ
કયે રી વાભગ્રી તભે ઈન્ટયનેટ દ્વાયા ભોક઱ી ભેરો છો એ જાણી
આનંદ થમો. દુસનમાબયભાં લવતા ગુજયાતી લાચકો ઩ાવે આ
લાનગી ઩શોચળે એ વયવ ઘટના ગણાળે. તભાયા આ નેક
અચબમાનભાં વહના વાથ અને શુબેચ્છા શોમ જ
ુ , તેભાં ભાયી
શુબકાભના ઩ણ ઉભેરું છં.
- શ્રી જમંતબાઈ ભેઘાણી – પ્રવાય, 1888, આતાબાઈ એલન્યુ, બાલનગય
http://aksharnaad.com

9. Page |9
ુ
અનક્રભણણકા
1. ચાં઩યાજ લા઱ો ............................................................................................. 11
ંૂ
2. ધધ઱ીનાથ અને સવદ્ધનાથ ............................................................................. 37
3. દીકયો! .......................................................................................................... 73
4. ઢેઢ કન્માની દુલા ! ........................................................................................ 93
5. કાસનમો ઝાં઩ડો ............................................................................................ 104
6. ઘોડી અને ઘોડેવલાય ................................................................................... 128
http://aksharnaad.com

10. P a g e | 10
7. બીભો ગયાણીમો .......................................................................................... 158
8. દે ઩ા઱દે ...................................................................................................... 196
9. દુશ્ભન ........................................................................................................ 213
10. ભશેભાન .................................................................................................... 241
11. ચભાયને ફોરે ........................................................................................... 252
12. અણનભ ભાથાં .......................................................................................... 269
13. વીભાડે વય઩ ચચયાણો ................................................................................ 301
http://aksharnaad.com

11. P a g e | 11
1. ચાં઩યાજ લા઱૊
ભ૊ટંુ બ઱કડું શત.ંુ શફવીના ભ૊ઢા જેવ ંુ અંધારં ુ શત.ંુ ક્ાંક ક્ાંક લીજ઱ીના
વ઱ાલા થતા શતા. તેભાં બાદયન ંુ ડશ૊ફૄં ઩ાણી ક૊ઇ જ૊ગણના બગલા
અંચ઱ા જેવ ંુ દે ખાત ંુ શત.ંુ
ુ
એ અંધાયે જેત઩ય ગાભભાં શાર જમાં ―ચાં઩યાજની ડેરી‖ નાભે ઓ઱ખાત૊
ખાંચ૊ છે , તમાંની દયફાયી ડ૊ઢી ની નાની ફાયી ઊઘડી અને જુલાન
યજ઩ ૂત ચાં઩યાજ લા઱૊ જ ંગર જલા નીકળ્મ૊ (લા઱ા યજ઩ ૂત૊ લટરીને
કાઠી થમા ઩શેરાંની આ લાત શ૊લાન૊ વંબલ છે .) એક શાથભાં ઩૊ટણરમ૊
http://aksharnaad.com

12. P a g e | 12
છે , ફીજ૊ શાથ ફગરભાં દાફેરી તયલાયની મ ૂઠ ઉ઩ય છે . અંગે ઓઢેર૊
કાભ઱૊ લયવાદના ઝીણા ઝીણા ઝયભરયમા છાંટા ઝીરત૊ આલે છે .
એકાએક યજ઩ ૂત બાદયની બેખડ ઉ઩ય થંબી ગમ૊. કાન ભાંડયા.
આઘેઆઘેથી ક૊ઇ ય૊ત ંુ શ૊મ ને બેફૄં ગાત ંુ ઩ણ શ૊મ એલા સ ૂય વંબ઱ામ
છે . ક૊ઇ ફાઇ ભાણવન ંુ ગફૄં રાગય.ું
―નક્કી ક૊ક વનયાધાય ફ૊ન – દીકયી!‖ એભ ભનભાં ફ૊રીને ચાં઩યાજે ઩ગ
ઉ઩ાડયા. તયલાય ફગરભાંથી કાઢીને શાથભાં રઇ રીધી. કાછ૊ટી છ૊ડી
નાખી, અલાજની રદળા ફાંધીને એકદભ ચાલ્મ૊. થ૊ડેક ગમ૊ તમાં ચ૊ખ્ ંુ
ચ૊ધાય ય૊ણ ંુ વંબ઱ાણ. લીજ઱ીને વફકાયે ફે ઓ઱ા લયતાણા.
ંુ
http://aksharnaad.com

13. P a g e | 13
“ભાટી થાજે, કુ કભી!” એલી શાકર દે તા ચાં઩યાજે નદીની ઩ર઱ે રી બેખડ૊
ંૂ ંૂ
ઉ઩ય ગાય૊ ્દતાં ્દતાં દ૊ટ દીધી. નજીક ગમ૊. તમાં ઊબ૊ યશી ગમ૊.
ક૊ઇ આદભી ન દીઠ૊. ભાત્ર તેજના ફે ઓ઱ા જ દે ખમા. અંગ ચ૊ખખાં ન
દે ખાણાં, ઩ણ શતી ત૊ સ્ત્રીઓ જ. એક ગામ છે ને ફીજી રુએ છે .
“ક૊ણ, ચાં઩ાયાજ લા઱૊ કે?” ગાતા ઓ઱ાએ ભીઠે કં ઠે ઩ ૂછ્.ું
ંુ
“શા, તભે ક૊ણ ફાઇય? અટાણે આંશીં ળીદ કલ્઩ાંત કય૊ છ૊?”
“ચાં઩યાજ લા઱ા! ફીળ નરશિં કે?”
“ફીઉં ળીદ? હું યજ઩ ૂત છં.”
http://aksharnaad.com

14. P a g e | 14
“તમાયે અભે અ઩વયાઉં છીએ.”
“અ઩વયાઉં! આંશીં ળીદ ?”
“આંશીં કારે વાંજે જુદ્ધ થાળે. આ બાદયભાં રુવધય ખ઱કળે.”
“તે?”
“એભાં ભ૊ખયે ફે જણ ભયળે. ઩શેર૊ તાય૊ ઢ૊રી જ૊ગડ૊ ; ને ફીજ૊ ત ંુ
ચાં઩ાયાજ લા઱૊. એભાં ઩શેરા ભયનાય વાથે આ ભાયી ભ૊ટે યી ફે ‖નને
લયવ ંુ ઩ડળે , એટરે ઇ કલ્઩ાંત કયે છે ; ને ફીજા ભયનાય ચાં઩ાયાજને ભાયા
શાથથી લયભા઱ા ય૊઩લાની છે ; તેથી હું ધ૊઱ભંગ઱ ગાઉં છં.”
http://aksharnaad.com

15. P a g e | 15
બ઱કડું લેગે લશી જલા રાગય ંુ ને ફેમ ઓ઱ા વંક૊ડાલા ભંડયા. રુદનના
સ ૂય અંધાયાભાં ત ૂટતા ત ૂટતા શેફકાં જેલા ફનલા રાગમા. થડક છાતીએ
ચાં઩યાજ ઩ ૂછે છે , “શે અ઩વયા! ભાયે ઩ાદય જુદ્ધ કેવ ંુ ? ભેં ત૊ ક૊ઇ શાયે લેય
નથી કમાા. લસ્તી ને યાજા લચ્ચે લશાર઩ લતે છે .”
“ચાં઩યાજ! આંશીં રદલ્રીન ંુ કટક ઊતયળે. શાલ્ય ંુ આલે છે , ભાય ભાય કયત.ંુ
એક જણને ઩ા઩ે તારં ુ આ્ ંુ ઩ાટ ય૊઱ામ છે .”
“ક૊ણ એક જણ ? શ ંુ ઩ા઩ ?”
http://aksharnaad.com

16. P a g e | 16
“તાય૊ ભ૊ચી , એને ક૊ક જ૊ગીએ યાજી થઇ લયદાન ભાગલાન ંુ કહ્ ં ુ ,
કભવતમા ભ૊ચીએ ભાગય ંુ કે “હું ણચિંતવ ંુ તે શાજય થામ.” ફ૊રે ફંધામેર
જ૊ગીએ ત઩સ્મા લેચીને એક દીલી ઉતાયી ભ૊ચીને દીધી , કહ્ ં ુ કે ―જા,
ચભાય! પ્રગટજે. ચાય દૂ ત નીક઱ળે , કશીળ તે કયળે. કડ ભાગીળ ત૊ તરં ુ
ૂ
નગય ય૊઱ાળે.”
“઩છી?”
“઩છી ત૊,ચાં઩યાજ! ભ૊ચીડે ભધયાતે દીલી પ્રગટી. ચાય રપયસ્તા નીકળ્મા.
કાભીએ ભાગય ંુ કે રદલ્શીની ળાશજાદીને ઩રંગ વ૊તી આણ૊.”
http://aksharnaad.com

17. P a g e | 17
ચાં઩યાજના શૈમાભાંથી અંધાયે વનવાવ૊ ઩ડય૊.
“઩છી ત૊, ચાં઩યાજ! ય૊જ યાતે ળેજાદીને ઩રંગ વ૊તી ભંગાલે. ફૂર જેલી
ળેજાદી ચાભડાંની દુગંધે જાગી જામ , ભ૊ચી ફીને એનાથી અ઱ગ૊ યશે.
બ઱કડે ઩ાછ૊ ઩રંગ રપયસ્તા ઩ાવે રદલ્રી ઩શોંચાડાલે.”
બ઱કડું બાંગલા રાગય ંુ , ઓ઱ા ઝાંખા થલા રાગમા. લાત કશેનાયીન૊
અલાજ ઊંડ૊ ફન્મ૊ , “એભ કયતાં , ચાં઩યાજ! છ ભરશને ળેજાદીન ંુ ળયીય
ુ ંુ
સકાણ, હુયભે પ૊વરાલી-઩ટાલી ફેટીને શૈમાની લાત ઩ ૂછે . દીકયીએ
અંતયની લેદના લણાલી. ઩ાદળાશને વલગત ઩ાડી. ઩ાદળાશે ળીખવય ંુ કે ,
“ફેટી! આજ ઩ ૂછતી આલજે ; ક્ું ગાભ ? ક્૊ યાજા ? ઩૊તે ક૊ણ ? ને નાભ
http://aksharnaad.com

18. P a g e | 18
ંુ
શ? “એ પ્રભાણે તે રદલવની ભધયાતે ભ૊ચીન ઘયભાં આ઱વ ભયડીને
ંુ ંુ
ળેજાદી ફેઠી થઇ, ઩ ૂછ્, છ ભરશને સદયી ફ૊રી તેથી યાજી થઇને ભ૊ચીએ
નાભઠાભ દીધાં. એ એંધાણે ઩ાદળાશન ંુ કટક ચડ્ ંુ છે . કારની યાતે આ઩ણે
ુ ંુ
ફેમ સયા઩યીભાં વંગાથી શશ. ચાં઩ાયાજ! ભાટે હું આજ શયખ બયી ગાઉં
છં.”
એ જ લખતે ફીજા ઓ઱ાએ જાણે કે જરટમાં ઩ીંખમાં , ચીવ૊ ઩ાડી. અને
઩ય૊રઢમાના ફૂટતા તેજભાં ફેમનાં અંગ ઓગ઱ી ગમાં.
બાદય ય૊તી ય૊તી લશેતી શતી. આબની શજાય૊ આંખ૊ભાંથી ઝીણાં ઝીણાં
ુ
આંસડાં ઩ડતાં શતાં. ચાં઩યાજ આઘે આઘે ભીટ ભાંડીને બેખડ ઉ઩ય ઊબ૊
http://aksharnaad.com

19. P a g e | 19
શત૊ અને વાદ ઩ાડીને ફ૊રત૊ શત૊ , “ય૊ ભા , ય૊ ભા! હું જ૊ગડાને ઩શેર૊
નરશ ભયલા દઉં!”
઩ાઘડીન૊ આંટ૊ રઇ જાણનાય એકેએક જેત઩યીઓ જુલાન ને ઘયડ૊
ુ
ુ
યજ઩ ૂત ડ૊ઢીભાં શરક્૊ છે . ળયણાઇઓ વવિંધડાના વેંવાટ ખેંચી યશી છે .
અને તયઘામ૊ ઢ૊ર ધ્રવકાલત૊ જ૊ગડ૊ ઢ૊રી ઘ ૂભે છે . જુલાન૊ની ભજાઓ
ુ ુ
પાટે છે . કેવરયમા યં ગનાં યં ગાડાં ઊક઱ે છે .
“ઇ ભ૊ચકાને ફાંધીને ચીયી નાખ૊! ઇ કુ કભીને જીલત૊ વ઱ગાલી
દ્ય૊!” ડામયાના જુલાન૊એ યીરડમા કમાં. ઩ણ એ ફધાને લાયત૊ ચાં઩યાજ
ધીયે ગ઱ે કશેલા રાગમ૊ , “ફા઩! થલાની શતી તે થઇ ગઇ. એભાં ભ૊ચીને
http://aksharnaad.com

20. P a g e | 20
ભામે આજ કાંઇ જુદ્ધ અટકળે ? અને ઇ ત૊ ગાભ ફધાન ંુ ઩ા઩. યાજાને
યૈ મત વહુન ંુ ઩ા઩. નકય યજ઩ ૂતને ગાભ ટીંફે ક૊ઇને આલી કભતમ સ ૂઝે જ
કેભ? ઩ણ શલે આ જ૊ગડા ઢ૊રીને શ ંુ કયવ ંુ છે ?”
“ફા઩ ચાં઩યાજ!” એન૊ વ઩તા એફરલા઱૊ ફ૊લ્મ૊ , “ઘા લા઱ે ઇ અયજણ!
લીય શ૊મ ઇ અ઩વયાને લયે . એભાં નાતમજાતમ ન જ૊લામ. ભાય૊ જ૊ગડ૊
ુ
઩ે‖ર૊ ઩ોંખાત૊. જેત઩યને ઝાઝ૊ જળ ચડળે.”
“઩ણ ફા઩!ુ ઓરી વ૊઱ લયવની યં બા આજ બ઱કડે કાંઇ ય૊તી ‖તી! ફહુ જ
લશરં ુ ય૊તી‖તી, ફા઩!ુ એના ભનખમ૊ ધ ૂર ભ઱ળે. ભાટે કહું છં કે જ૊ગડને
ક૊ઠાની ભારીક૊ય આજન૊ રદલવ ઩ ૂયી યાખીએ.”
http://aksharnaad.com

21. P a g e | 21
“ઇ તે કેભ ફને , ચાં઩યાજબાઇ!” ફીજા જુલાન૊એ કહ્ ં ુ , “એન૊ તયઘામ૊
લગડયા વલના કાંઇ શ ૂયાતન થ૊ડું ચડલાન ંુ ? ફીજા શાથની ડાંડી ઩ડયે કાંઇ
ભાથાં ઩ડે ને ધડ થ૊ડાં રડે?‖
“ત૊ ચાં઩યાજ, હું જુક્તત સઝાડું.” એબરલા઱ાએ ધ્માન ઩શોંચાડ્.ું
ુ
“જ૊ગડાને રઇ જાલ ક૊ઠાને ભાથે. તમાં એના રડરને દ૊યડે ફાંધી લા઱૊ ,
શાથ છ૊ટા યાખ૊ ને શાથભાં ઢ૊ર આ઩૊. ઊંચે ફેઠ૊ ફેઠ૊ એ લગાડે , ને શેઠે
ધીંગાણ ંુ ચારે. ઩ણ ભજબ ૂત ફાંધજ૊. જ૊જ૊, ત૊ડાલી ન નાખે!”
http://aksharnaad.com

22. P a g e | 22
“વાચી લાતછે ફા઩ની ,” કશીને જુલાન૊ અંગ કવલા રાગમા. કેવરયમાં
ુ
લ ૂગડાંન૊ ઘટાટ૊઩ ફંધાઇ ગમ૊. વ઩મારા જેલી તયલાય૊ વજાઇ ગઇ, ગાઢા
ંુ
કસફા ઘ૊઱ાલા રાગમા અને ―છે લ્રી લાયની અંજણ઱ય ંુ , ફા઩! ઩ી લ્મ૊!
઩ાઇ લ્મ૊! ‖ એલા શાક૊ટા થમા. તડક૊ નમ્મ૊. સ ૂયજ ધધ઱૊ થલા રાગમ૊.
ંૂ
ગગનભાં ડભયી ચડતી દે ખાણી.
“જ૊, બાઇ જ૊ગડા! વાભે ઊભ ંુ એ ઩ાદળાશન ંુ દ઱કટક. આ઩ણા જણ છે
઩ાંખા. જેતાણ ંુ આજ ફ૊઱ાઇ જાળે. તને ફાંધ્મ૊ છે તે આટરા વારુ. ભજાય ંુ
ંુ ુ
ત૊ડી નાખજે. ઩ણ તયઘામ૊ થ૊બાલીળ ભા! આ ક૊ઠા વાભા જ અભાયાં
ભાથાં ઩ડે ને ધડ રડે એલ૊ ઢ૊ર લગાડયે યાખજે!”
http://aksharnaad.com

23. P a g e | 23
શ ૂયાતને થયક થયક કં ઩ત૊ જ૊ગડ૊ ઢ૊રી ચકચ ૂય આંખે ચાં઩યાજની વાભે
નીયખી યહ્ય૊. કવકવીને એની કામા ફંધાઇ ગઇ છે . ધ્ર ૂવાંગ! ધ્ર ૂવાંગ!
ધ્ર ૂવાંગ! એની ડાંડી ઢ૊ર ઉ઩ય ઩ડલા રાગી. અને ડેરીભાંથી લા઱ા
યજ઩ ૂત૊ન ંુ કેવયી દ઱ દાંતભં તયલાય રઇ શાથભાં બારા વ૊ત ંુ દ૊ટ દે ત ંુ
નીકળ્ય.ું
઩ણ ન યશી ળક્૊ જ૊ગડ૊ ઢ૊રી ! ભાથે કવકવાટ ફાંધ્મ૊મ ન યશી ળક્૊.
ુ
કામયને ઩ણ ઩ાણી ચડાલનાયી એની ફે ભજાઓભાં ક૊ણ જાણે ક્ાંથી
ંુ
જ૊ભ ઊબયાણ. ક૊ઠા નીચે ફેઉ વૈન્મ૊ની ઝીંકાઝીંક ભંડાલાને શાં કે ઘડી-
ફઘડી જામ છે . તયલાય૊નાં ત૊યણ ફંધાઇ ગમા છે . અને યણઘેલ ૂડ૊
http://aksharnaad.com

24. P a g e | 24
ચાં઩યાજ ભ૊ખયે ઘ ૂભી યહ્ય૊ છે ુ
, તમાં આંશીં જ૊ગડાની ભજાઓએ અંગ
ઉ઩યના ફંધ ત૊ડી નાખમા. ગ઱ાભાં ઢ૊ર વાથે એને ઊંચા ક૊ઠા ઉ઩યથી
રડરન૊ ઘા કમો , અને વહુથી ઩શેરાં એના પ્રાણ નીક઱ી ગમા વહુથી
પ્રથભ એને ભયલાન ંુ વયજેલ ં ુ શત ંુ તે વભથમા ન થય.ું
―આગે છે લ્રી ઊઠત૊, ઩ેરી ઊઠમ૊ ઩ાંત,
ભ ૂ઩ાભાં ઩ડી ભ્ાંત, જભણ અબડાવય,ુ જ૊ગડાં! [1]
[શે જ૊ગડા ઢ૊રી! ત ંુ ત૊ નીચા ક઱ન૊
ૂ , અગાઉ ત૊ તાયે વહુથી છે લ્રી
઩ંગતભાં જભલા ઊઠલાન ંુ શત ંુ , ઩ણ આજ યદ્ધફૃ઩ી જભણભાં ત૊ તેં ઩શેરી
ુ
http://aksharnaad.com

25. P a g e | 25
઩ંગતભાં ફેવીને તયલાયના ઘા ફૃ઩ી જભણ જભી રીધ.ું તેં ત૊
ભ ૂ઩વતઓભાં ભ્ાંવત ઩ડાલી. બ૊જન તેં અબડાલી નાખય ંુ ]
જ૊ગડ૊ ઩ડય૊ અને ચાં઩યાજે વભળેય ચરાલી. કેલી ચરાલી ?
ખાંડા તણ૊ ખરડમે, ઩૊શલ! ઩ાયીવ૊ રકમ૊.
કય દીધા કરફે, આડા એબરયાઉત! [2]
ુ
[એ યાજા ! તેં ત૊ યદ્ધક્ષેત્રફૃ઩ી જભણભાં ખાંડાના ઝાટકા ઩ીયવલા
ભાંડયા.એટલ ંુ ફધ ંુ વ઩યવણ ંુ કયં ુ કે શે એબરના ઩ત્ર ! મવરભાન જ૊દ્ધાઓ
ુ ુ
http://aksharnaad.com

26. P a g e | 26
ફૃ઩ી જભલા ફેઠેરા ભશેભાન૊એ શાંઉ! શાંઉ! કયી આડા શાથ દીધા , અથાાત
તેઓ તાયા શ ૂયાતનથી ત્રાવી ગમા.]
વય ગ૊઱ી વાફ઱ તણા, ભાથે ભે વથમા,
(ત૊મ) ચાં઩૊ ચામે ના, ઓ઱ા એબરયાઉત! [3]
[ચાં઩ાયાજના ભાથા ઉ઩ય ત૊ તીય , ગ૊઱ી અને બારાંઓન૊ લયવદ
લયવત૊ શત૊. તે છતાં એ એબર લા઱ાન૊ દીકય૊ ક૊ઇ ઓથ રઇને એ
લયવાદભાંથી ઊગયલા ભાગત૊ નથી, અથાાત નાવત૊ નથી]
ત ંુ તા઱ાં આલધ તણી, ચકલત ચ ૂક્૊ ના,
http://aksharnaad.com

27. P a g e | 27
વળમ૊ મ ત઱ા઩ વદા, અથમો ચ ૂકે એબરયાઉત! [4]
ુ
[શે એબર લા઱ાના ઩ત્ર ! વવિંશ જેલ૊ વનળાનફાજ ઩ણ જયાક ઉતાલ઱૊
થઇને કદી કદી ઩૊તાની તયા઩ભાં વળકાયને ચ ૂકી જામ છે : ઩ણ ત ંુ તાયાં
ુ
આયધ૊ન૊ એકેમ ઘા ન ચ ૂક્૊.]
એ ઊબા થમેરા ધડને જાને કે છાતીએ નલી આંખ૊ નીક઱ી. તયલય
લીંઝત ંુ ધડ ળત્રઓન ંુ ખફૄં કયત ંુ કયત ંુ
ુ , પ૊જને ભ૊ઢા આગ઱ નવાડત ંુ
ઠેઠ રાઠી સધી શાંકી ગય.ું તમાં જઇને એ થાકેલ ં ુ ધડ ઢ઱ી ઩ડ્.ું જુલાન
ુ
ુ ુ
ચાં઩યાજ ઩૊તાની લાટ જ૊નાયીની ઩ાવે સયા઩યીભાં વવધાવમ૊.
http://aksharnaad.com

28. P a g e | 28
ુ
જ૊ગડા ઢ૊રીન૊ છગ૊ (઩ાણ઱મ૊) જેત઩યના એ ક૊ઠા ઩ાવે છે ને
ચાં઩યાજની ખાંબી રાઠીને ટીંફે શજુ ઊબી છે . ચાં઩યાજ ત૊ ખ઩ી ગમ૊ ,
઩ણ ઩ાદળાશના શૈમાભાં કેલ૊ પડક૊ ફેવી ગમ૊?
઩તળાશે ઩તગયીમાં નૈ, ઩૊શ઩ ઩ાછાં જામ,
ચાં઩૊ છાફાંભાંમ, ઊઠે એબરયાઉત! [5]
[઩ાદળાશ ઩ાવે પ્રબાતે ભારણ ફૂરછાફ રઇને ફૂર૊ દે લા ગઇ. ઩દળાશે
઩ ૂછ્ ંુ કે ―ળેનાં ફૂર૊ છે ?‖ ભારણ કશે કે ―ચં઩૊‖ ―અયયય, ચં઩૊‖ કયત૊
઩ાદળાશ ચભકે છે ; ―ચં઩૊‖ ફૂરન ંુ નાભ વાંબ઱તાં ઩ણ એને રાગે છે કે
http://aksharnaad.com

29. P a g e | 29
ુ
ક્ાંક ચાં઩૊ (ચાં઩યાજ) છાફડીભાંથી ઊઠળે! ભારણ ઩ષ્઩૊ની છાફડી રઇ
઩ાછી ચારી જામ છે .]
“ના, ફા઩ એબર લા઱ા! એભ હું ઘ૊ડ૊ રેલાન૊ નથી. ઇ ત૊ ચાં઩ાયાજ
લા઱૊ ઩ંડે બયડામયા લચ્ચે આલીને દાન કયે ત૊ જ ભાયે ઘ૊ડ૊ ખ઩ે , નરશ
ત૊ હું આંશીં ભાય૊ દે શ ઩ાડીળ. હું મ ૂલાનાં દાન રઉં કાંઇ?”
એબર લા઱ાની આંખ૊ભાં ઩ાણી આવમાં , શવીને ફ૊લ્મ૊, “ગઢલા, ગાંડ૊ થા
ભાં. ચાં઩ાયાજ તે શલે ક્ાંથી આલે ? ભયે રા ભાણવ૊ને શાથે ક્ાંમ દાન
થમેરાં જાણમાં છે ? અને ચાં઩ાયાજ કશીને ગમ૊ છે કે ઘ૊ડ૊ ગઢલીને દઇ
દે જ૊.”
http://aksharnaad.com

30. P a g e | 30
ચાયણ એકન૊ ફે થમ૊ નરશ. એ ત૊ રાંઘણ ઉ઩ાય રાંઘણ ખેંચલા રાગમ૊ ,
ચાં઩યાજ લા઱ાને સ્ભળાનભાં ફા઱ે રા તમાં જઇને ફેઠ૊ અને ણફયદાલલા
રાગમ૊. આખયે ચાં઩યાજ લા઱ાન ંુ પ્રેત દે ખાય.ું ચાયણને લચન દીધ ંુ કે “જા
ગઢલા, વલાયે ડામય૊ બયીને ઘ૊ડ૊ તૈમાય યાખજે, હું આલીળ.”
ચાયણે જઇને દયફાયને લાત કયી. દયફાય શસ્મા ; વભજી રીધ ંુ કે ચાયણ
બાઇથી ઩ેટભાં ભ ૂખ વશેલાતી નથી એટરે આ જુક્તત કયી છે . આલી યીતે
ડામય૊ બયાળે ; આ઩ને જ ચાં઩ાયાજ લા઱ાને નાભે દાન કયી દે શ ંુ ; ચાયણ
પ૊વરાઇ જાળે; આ઩ણે ચાયણ-શતમાભાંથી ઊગયશ. ચાયણને લાફૄં કયાવય.ું
ંુ
http://aksharnaad.com

31. P a g e | 31
ફીજે રદલવે વલાયે ડામય૊ જામ્મ૊ , ઘ૊ડાને વજ્જ કયી રાલલભાં આવમ૊ ,
ચાયણ લાટ જ૊ઇને ઊબ૊. આખ૊ ડામય૊ શાંવી કયલા રાગમ૊ , વહુને થય ંુ કે
આ બા થ૊ડ૊ક ડ૊઱ કયીને શભણાં ઘ૊ડ૊ રઇ રેળે. તમાં ત૊ ઉગભણી રદળા
તયપ ફધાની નજય પાટી યશી. સ ૂયજનાં રકયણ૊ ની અંદયથી તેજ઩રુ઴
ુ
ચાલ્મ૊ આલે છે . આલીને ઘ૊ડાની રગાભ ઝારી અને ચાયણના શાથભાં
રગાભ મ ૂકી લણફ૊લ્મ૊ ઩ાછ૊ એ ઩રુ઴ સ ૂમાર૊કને ભાગે વવધાલી ગમ૊!
ુ
ંુ
“ખભા! ખભા તને ફા઩!” એલી જમ ફ૊રાલીને ચાયણ ઘ૊ડે ચડય૊. આખ૊
ડામય૊ થંબી ગમ૊ અને ચાયણે દુશ૊ કહ્ય૊ -
કભ઱ વલણ બાયથ કીમ૊, દે શ વલણ દીધાં દાન,
http://aksharnaad.com

32. P a g e | 32
લા઱ા! એ વલધાન, ચાં઩ા! કેને ચડાલીએ? [6]
[ભાથા વલના જુદ્ધ કયં ુ અને દે શ વલના દાન દીધાં: એલાં ફે દુરાબ ણફરુદ
અભે ફીજા ક૊ને ચડાલીએ , ચાં઩ાયાજ લા઱ા ? એ ત૊ એકરા તને જ
ચડાલામ]
ુ
ભાયલાડન૊ એક ફાય૊ટ ચારત૊ ચારત૊ જેત઩ય આલી ઩શોંચ્મ૊. એબર
લા઱ા ઩ાવે જઇને એણે વલાર કમો , “યજ઩ ૂત, હું ભાગ ંુ તે દે ળ૊ ? તભે ત૊
દાનેશ્વયી ચાં઩ાયાજના વ઩તા છ૊.”
એબર લા઱૊ ફ૊લ્મ૊ :”બરે ફાય૊ટ! ઩ણ જ૊ઇ વલચાયીને ભાગજ૊, શાં !”
http://aksharnaad.com

33. P a g e | 33
ફાય૊ટ કશે “ફા઩ા, તભને ઩૊તાને જ ભાંગ ંુ છં.”
ુ
એબર લા઱ાને અચંફ૊ રાગમ૊. એ ફ૊લ્મ૊ , “ફાય૊ટ , હું ત૊ બઢ્ઢ૊ છં , ભને
રઇને ત ંુ શ ંુ કયલાન૊ શત૊ ? ભાયી ચાકયી તાયાથી ળી યીતે થળે ? તેં આ
કઇ યીતની ભાગણી કયી?”
ફાય૊ટે ત૊ ઩૊તાની ભાગણી ફદરી નરશ , એટરે એ વ ૃદ્ધ દયફાય ઩૊તાન ંુ
યાજ઩ાટ ચાં઩ાયાજથી નાનેયા દીકયાને બ઱ાલીને ફાય૊ટની વાથે ચારી
નીકળ્મા. યસ્તે જતાં દયફાયે ઩ ૂછ્ ંુ : “શેં ફાય૊ટ ! વાચેવાચ ંુ કશેજ૊ ; આલી
વલણચત્ર ભાગણી ળા ભાટે કયી ?”
http://aksharnaad.com

34. P a g e | 34
ફાય૊ટે શવીને કહ્ ં ુ , “ફા઩ ભાયલાડભાં તેડી જઇને ભાયે તભને ઩યણાલલા
છે .” એબર લા઱ા શવી ઩ડયા ને ફ૊લ્મા , ”અયે ગાંડા , આ ત ંુ શ ંુ કશે છે ?
આટરી ઉંભયે ભને ભાયલાડભાં રઇ જઇને ઩યણાલલાન ંુ કાંઇ કાયણ?”
ફાય૊ટ કશે:” કાયણ ત૊ એ જ કે ભાયે ભાયલાડભાં ચાં઩ાયાજ લા઱ા જેલ૊
લીય નય જન્ભાલલ૊ છે , દયફાય!”
એબર લા઱ાએ ફાય૊ટન૊ શાથ ઝારીને ઩ ૂછ્ ંુ , “઩ણ ફાય૊ટ , તાયા
ભાયલાડભાં ચાં઩ાયાજની ભા ભીન઱દે લી જેલી ક૊ઇ જડળે કે ? ચાં઩ાયાજ
ક૊ને ઩ેટે અલતયળે?”
http://aksharnaad.com

35. P a g e | 35
“કેલી ભા?”
“વાંબ઱ તમાયે . જે લખતે ચાં઩ાયાજ ભાત્ર છ ભરશનાન ંુ ફા઱ક શત૊ તે
લખતે હું એક રદલવ યણલાવભાં જઇ ચડેર૊. ઩ાયણાભાં ચાં઩યાજ સ ૂત૊
સ ૂત૊ યભે છે . એની ભાની વાથે લાત કયતાં કયતાં ભાયાથી જયક અડ઩લ ં ુ
થઇ ગય.ું ચાં઩યાજની ભા ફ૊લ્માં, શાં, શાં, ચાં઩યાજ દે ખે છે , શાં!”
“હું શવીને ફ૊લ્મ૊ , ―જા યે ગાંડી. ચાં઩યાજ છ ભરશનાન ંુ ફા઱ક શ ંુ વભજે ?‖
ફાય૊ટ! હું ત૊ આટલ ં ુ કહું છં , તમાં ત૊ ચાં઩યાજ ઩ડ્ ંુ પેયલીને ફીજી ફાજુ
જ૊ઇ ગમ૊. હું ત૊ યાણીલાવભાંથી ફશાય ચાલ્મ૊ આવમ૊ , ઩ણ ઩ાછ઱થી એ
http://aksharnaad.com

36. P a g e | 36
ળયભને રીધે ચાં઩યાજની ભાએ અપીણ ઩ીને આ઩ઘાત કમો. ફ૊ર૊ ,
ફાય૊ટ! આલી વતી ભાયલાડભાં ભ઱ળે?”
ંુ
વનયાળ થઇને ફાય૊ટે કહ્: “ના.”
ુ
“ફવ તમાયે , શાર૊ ઩ાછા જેત઩ય.”
ચાં઩૊ ઩૊ઢય૊ ઩ાયણે, એબર અ઱વમા કયે .
મ ૂઇ ભીણરદે , વ૊રંકણ વાભે ઩ગે . [7]
http://aksharnaad.com

37. P a g e | 37
ંૂ
2. ધધ઱ીનાથ અને વવદ્ધનાથ
“તેં દુ ‖ની લાત ંુ શારી આલે છે , બાઇ! અયધી વાચી ને અયધી ખ૊ટી. શજાય
લયવની જૂવનય ંુ લાત!ંુ ક૊ણ જાણે ળી ફાફત શળે ?”
એટલ ંુ ફ૊રીને એ બઢ્ઢા ભારધાયીએ રદળાઓને છે ડે ભીટ ભાંડી. એક
ુ
શજાય લ઴ા ઩શેરાંના અક્ષય૊ લાંચ્મા. થ૊ડુંક શસ્મ૊. ડાંગને ટે કે ઊબાં ઊબાં
ુ
એણે ચરભ વ઱ગાલી. એની ધ૊઱ી દાઢીભાંથી ધભાડા નીતયલા રાગમા.
ંુ
ગ૊ટેગ૊ટા ઊંચે ચડલા રાગમા. ભોં ભરકાલી એણે કહ્:
http://aksharnaad.com

38. P a g e | 38
“ઇ ફધ ંુ આવ ંુ , બાઇ! આ ધભાડા જેવ.ું અભાયા વ૊યઠભાં ત૊ કૈં ક ટાઢા
ુ
઩ૉ‖યના ગ઩ાટા શારે છે ; ઩ણ હું ત૊ ઢાંકને ડુંગયે ડાંગન૊ ટે ક૊ રઇ ને
જમાયે ચરભ ચેતવ ંુ છં ંૂ
, તમાયે ભને ધધ઱ીનાથ-વવદ્ધનાથની જ૊ડી
જીલતીજાગતી રાગે છે .શજાય લયવ ત૊ ભાયી આંખના ઩રકાયા જેટરાં જ
ંૂ ંૂ
ફની જામ છે . આ ધલાડાની ફૂં ક જેલ૊ ધધ઱ીનાથ અને આ આગની ઝા઱
જેલ૊ શેભલયણ૊ ફૃડ૊ વવદ્ધનાથ શાજયાશજૂય રાગે છે .”
“લાત ત૊ કશ૊!”
http://aksharnaad.com

39. P a g e | 39
“અયે , લાત કેલી ? ઇ ત૊ ટાઢા ઩૊ ‖યના! ફે ઘડી ગ઩ાટા શાંકીને ડ૊ફાં
ચાયીએ. થ૊ડીક યાત ્ ૂટે ! આ ત૊ લે ‖રાંની લાત ંુ, ભ૊ઢાભ૊ઢ શારી આલે ,
એના કં ઇ આંકડા થ૊ડા ભાંડેર છે ?”
એટલ ંુ ફ૊રતાં એની આંખભાં ચરભન૊ કેપ ચડત૊ ગમ૊. આંખના ્ ૂણા
રારચટક ફન્મા, એને ડાંગને ટે કે અજલા઱ી યાતે લાત ભાંડી...
ધધ઱ીનાથન ંુ અવર નાભ ત૊ ધધ૊ ; જાતન૊ ક૊઱ી. આ લાંવાલડ દીભન૊
ંૂ ંૂ
યે ‖ત૊. હું ઩ીઉં છં એલી ફજયના લાડા લાલત૊. જરભ ક૊઱ીને ઩ેટ ઩ણ
જીલ ઩ય૊લાણ૊ દમાદાનભાં. રશિંવા નાભ ન કયે . લયવ૊લયવ ફજયનાં
http://aksharnaad.com

40. P a g e | 40
઩ડતર લેચીને જામ ણગયનાયને ભે઱ે. નાણ ંુ શ૊મ એટલ ં ુ ગયીફગયફાંને
ખલયાલી દ્યે . ઩ાછ૊ આલીને ફજય લાલલા ભાંડે.
ધીયે ધીયે તે ધધ૊ ને ણગયનાય ફેમ એકાકાય થાલા ભાંડયા. જેવ ંુ ધ્માનતેવ ંુ
ંૂ
રદરન ંુ ગજુ ;ં જેવ ંુ અન્ન તેલ૊ ઓડકાય ; ધધાનેત૊ ણગયનાયન ંુ જ ધ્માનયાત
ંૂ
ને દી રાગી ગય.ું એન૊ આતભ૊ લધલા ભાંડય૊. વંવાયની ગાંઠ લછૂટીગઇ.
ફજયના લાડા ગાય ંુ ઩ાવે બે઱ાલીને એ ત૊ ણગયનાયભાં ચાલ્મ૊ ગમ૊.
ૂ
ક૊ઇક ટક ઉ઩ય ફેવીને ધ ૂણી ધખાલી , ત઩સ્મા આદયી દીધી. એભ ફાય
ુ
લયવે ણગયનાયની ગપાઓભાંથી ગે ફના ળબ્દ વંબ઱ાણા કે ંૂ
“ધધ઱ીનાથ!
ધધ઱ીનાથ! નલ નાથ બે઱૊ દવભ૊ નાથ ત ંુ ધધ૊.”
ંૂ ંૂ
http://aksharnaad.com

41. P a g e | 41
“અશારેક!‖ ળબ્દની વાથે ગરુ દત્તે ધ્માન ધયં ુ અને નલ નાથ૊ન ંુ સ્ભયણ
ુ
કય.ું સ્ભયણ કયતાં ત૊ જ૊ગવવદ્ધ ભછે ન્દયનાથ , જરંધયનથ, ળાંવતનાથ,
એલા નલ નાથ૊ ગરુની વન્મખ શાજય થઇ ગમા. ગરુ ફ૊લ્મા “જ૊ગંદય૊ ,
ુ ુ ુ
આ઩ણી જભાતભાં આજ નલ૊ વવદ્ધ આવમ૊ છે . તભે નલ નાથ બે઱ા એ
દવભ૊ ધધ઱ીનાથ તભાયી ઩ંગતભાં જગભાં ઩ ૂજાળે. ભાય૊ આળીલાાદ છે .
ંૂ
તભાયી ચરભ વાપી એને આ઩૊.” (વાપી=ગાંજ૊ ઩ીલા ભાટે ચરભની વાથે
ૂ
લ ૂગડાન૊ ટકડ૊ યાખલાભાં આલે છે તેને ―વાપી‖ કશે છે .)
જ૊ગંદયનાથ ફધા બે઱ા થામ તમાયે એક વાપીએ ચરભ ઩ીએ. ફીજાને
ંૂ
ચરભ આ઩ે. ઩ણ વાપી ન આ઩ે. ધધ઱ીનાથને ચરભ આ઩ી. વાપી
http://aksharnaad.com

42. P a g e | 42
આ઩તાં નલે વવદ્ધ૊ કચલાણા. ગરુદેલે કાયણ ઩ ૂછ્.ું નલનાથ૊એ ્રાવ૊
ુ ુ
કમો “ગરુદેલ , ધધ૊ નાથ ખય૊ , ઩ણ એન ંુ દૂ ધ શરકું છે ; એ દૂ ધ ક૊ક દી
ુ ંૂ
ંૂ
એને શાથે ક૊ક કા઱૊ કાભ કયાલળે. એટરે ધધ઱ીનાથજી શજી લધાયે ત઩
કયે , લધાયે શદ્ધુ દ્ધ કયે , ઩છી અભે વાપી આ઩ીએ.”
અને ગરુ દત્તન૊ ફ૊ર ઩ડય૊ કે “ધધ઱ીનાથ! ફાય લયવ ફીજાં ; આબભાં
ુ ંૂ ુ
જઇ ધ ૂણી પ્રગટ૊! જાલ ફા઩! ચ૊યાવી વવદ્ધને ઩ંગતભાં તભાયી લાટ
જ૊લાળે.”
આબની અલવધ ઩ણ ઩ ૂયી થઇ અને ત઩ કયી ધધ઱ીનાથ ઩ાછા ગરુ ઩ાવે
ુ ંૂ ુ
આવમા. પયી ગરુએ નલ નાથને શાજય કમાં. અને ફધાએ વાથે ભ઱ી એક
ુ
http://aksharnaad.com

43. P a g e | 43
વાપીએ ચરભ ઩ીધી. ઩ણ નલેમ નાથ અંદય૊અંદય કશેલા રાગમા કે
”આનાથી ત઩ જીયલાળે નરશ. એ શરકું દૂ ધ છે ; ક૊‖ક દી ને ક૊ક દી એ ન
કયલાના કાભ૊ કયી ફેવળે.”
તેજની જીલત જમ૊ત જેલા ધધ઱ીનાથ જગતભાં ઘ ૂભલા રાગમા. ઘ ૂભતાં
ંૂ
ઘ ૂભતાં અયલલ્રીને ડુંગયે ણચત૊ડગઢભાં એભન ંુ આલવ ંુ થય.ું
ણચત૊ડના યાણાએ ગરુને ઝાઝાં ભાન દીધાં. ગરુના ચયણભાં ઩ડીને યાણ૊
ુ ુ
યાતે ઩ાણીએ ય૊મ૊. યાણાના અબયબમાા યાજભાં વલાળેય ભાટીની ખ૊ટ
શતી. ભયણ ટાણે ફા઩ની આગ રઇને ભ૊ઢા આગ઱ શારનાય૊ દીકય૊
નશ૊ત૊.
http://aksharnaad.com

44. P a g e | 44
ધધ઱ીનાથે ધ્માન ધય.ું યાણાના બાગમભાં એણે ફે દીકયા રખેરા લાંચ્મ ;
ંૂ
઩ણ એક જ૊ગી , ને એક વંવાયી. એણે કહ્ ં ુ , “યાણાજી ! ફાય લયવે ઩ાછ૊
આવ ંુ છં. ફે કું લય તાયે ઘયે યભતા શળે. ગરુની આજ્ઞા છે કે આભાંથી એક
ુ
તાય૊ ને એક ભાય૊. તૈમાય યાખજે. તે દી ‖ આંસ ુ ઩ાડલા ફેવીળ ભાં. ફાય
લયવે ઩ાછ૊ આવ ંુ છં.”
ફાય લયવને જાતાં ળી લાય ? જટાધાયી જ૊ગીએ ણચત૊ડને ઩ાદય અશારેક
જગાવમ૊. એટરે યાજાયાણી ફેમ યાજકું લયને આંગ઱ીએ રઇ ફશાય
નીકળ્માં. ફેભાંથી એક ઘયાણે લ ૂગડે બાંગી ઩ડત૊ , અને ફીજ૊ ભેરેઘેરે
઩શેયલેળે. યાજાયાણી કડ કયીને તેજીર૊ દીકય૊ યાખલા ભાગતાં શતાં ઩ણ
ૂ
http://aksharnaad.com

45. P a g e | 45
તેજની વલભ ૂવત કાંઇ ભેરે લ ૂગડે ઢાંકી યશે ? ને એમ ધધ઱ીનાથની નજય
ંૂ
ફશાય યશે ? ભેરાઘેરાને જ જ૊ગીએ ઉ઩ાડી રીધ૊. ફાય લયવન૊ ફા઱ક૊
દ૊ટ દઇને ગરુને કાંડે ફાઝી ઩ડય૊. ભાતાવ઩તા નજયે દે ખે તેભ એ ફાય
ુ
લયવના ફા઱કે ભાથ ંુ મડાલી બગલા ઩શેયાવમાં. બભ ૂત ધયી ચારી
ંૂ
નીકળ્મા. યાજા યાણી ખ૊ફ૊ ખ૊ફ૊ આંસ ુ ઩ાડતાં ણચત૊ડગઢ ઩ાછા લળ્માં.
ધધ઱ીનાથે ચેરાને વવદ્ધનાથ કયી થાપ્મ૊. એના કાનભાં ગરુભત્ર ફૂં ક્૊
ંૂ ુ ં
અને બેખના ઩ાઠ બણાલતા બણાલતા આ આ઩ણે ઊબા છીએ તમાં આલી
઩શોંચ્મા. આ ઢાંક તે દી નશ૊ત.ંુ આંશીં ત૊ પ્રેશ઩ાટણ નગયી શતી.
ચેરાઓને ગરુએ કહ્ ં ુ “ફા઩, હું આ ડુંગયભાં ફાય લયવની વભાવધ રગાવ ંુ
ુ
http://aksharnaad.com

46. P a g e | 46
છં. તભે વો ઘય૊ઘય ઝ૊઱ી પેયલીને આંશીં વદાવ્રત યખજ૊. ભ ૂખમાંદુખમાં
ુ
અને અ઩ંગ૊ને ઩૊તાનાં ગણી ઩ા઱જ૊. ભાયી ત઩સ્માભાં ઩ન્માઇ
઩ ૂયજ૊.” એભ ફ૊રીને ધધ઱ીનાથે આવન લાળ્ય.ું
ંૂ
લાંવેથી ચેરાઓની કેલી ગવત થઇ ગઇ ? નગયીભાં ઝ૊઱ી પેયલે , ઩ણ
ક૊ઇએ ચ઩ટી ર૊ટ ન દીધ૊. દમા ભાનન૊ છાંટ૊મ ન ભ઱ે એલાં ર૊ક
લવતાં‖તાં. ઩ણ વત્તય-અઢાય લયવન૊ વવદ્ધનાથ ત૊ યાજન ંુ ફીજ શત૊ ;
વભજુ શત૊ ; એણે એક્કે ક ચેરાને એક્કે ક કુ શાડ૊ ઩કડાલી કહ્ ં ુ કે ઩શાડભાં
રાકડાં લાઢી નગયભાં જઇ બાયીઓ લેચ૊ અને આ઩ ભશેનતથી ઉદય
http://aksharnaad.com

47. P a g e | 47
બય૊! જ૊ગીન૊ ધયભ શયાભન ંુ ખાલાન૊ ન શ૊મ. ક૊ઠાભાં જયે નરશિં , જાઓ
જ ંગરભાં.
ફીજ૊ દી , ત્રીજ૊ દી , અને ચ૊થ૊ દી થતાં ત૊ કુ શાડા ભેરી-ભેરીને ફધા
ચેરાએ ભાયગ ભાપ્મા. ફાકી યહ્ય૊ એક ફા઱૊ વવદ્ધનાથ. યાણા કુ ઱ન ંુ ફીજ,
એભાં પેય ન ઩ડે. પ્રબાતને ઩શ૊ય પ્રાગડના દ૊યા ફૂટયા ઩શેરાં ત૊ આશ્રભ
લા઱ી ચ૊઱ી , ઝાડલાને ઩ાણી ઩ાઇ , વવદ્ધનાથ લનભાં ઊ઩ડી જામ. વાંજે
ફ઱તણની ફાયી ફાંધી ળશેયભાં લેચી આલે. નાણ ંુ નરશ જેવ ંુ ની઩જે. તેન૊
ર૊ટ રે. આખા ગાભભાં એક જ ડ૊ળી એલી નીક઱ી કે જે એને ય૊ટરા
http://aksharnaad.com

48. P a g e | 48
ંુ
ટી઩ી આ઩ે. એ શતી કું બાયની ડ૊ળી. અઢાય લયવના સલા઱ા ફૃ઩ા઱ા
ફા઱ા જ૊ગીને જ૊ઇ ડ૊ળી ર઱ી ર઱ી શેત ઢ૊઱ે છે .
ુ
આભ ફાય લયવ સધી ફા઱ વવદ્ધનાથે બાયી ઉ઩ાડી વદાવ્રત ચરાવમાં.
ભાથ ંુ છ૊રાઇને જીલાત ઩ડી. સલા઱ી કામા ખયીને! કેટલક વશેલામ ? દુ:ખ
ંુ ંુ
ત૊ ણચત્ત૊ડની ભ૊રાતભાં ક૊ઇ રદલવ દીઠું નશ૊ત.ંુ અને આંશીં એના
ંૂ ંૂ
એકરાના ઉ઩ય જ બાય આલી ઩ડય૊. વવદ્ધનાથ મગ૊ મગ૊ આ ઩ીડા
લેઠત૊ અનાથની વેલા કમે ગમ૊. ફાય લયવે ધધ઱ીનાથન ંુ ધ્માન ઩ ૂરં ુ
ંૂ
થય.ું આંખ૊ ઉઘાડીને ગરુએ આશ્રભ નીયખમ૊. આટરા ફધા ચેરકાભાંથી
ુ
http://aksharnaad.com

49. P a g e | 49
એક વવદ્ધનાથને જ શાજય દે ખમ૊. ઩ ૂછ્ ંુ કે ફીજા ફધા ક્ાં છે ુ
? ચતય
વવદ્ધનાથે ભ૊ટંુ ઩ેટ યાખીને ખ૊ટ૊ જલાફ લાળ્મ૊; ગફૃ ઩ટાલી રીધા.
ુ
ઘણાં લયવન૊ થાક્૊ વવદ્ધનાથ તે રદલવે ફ઩૊યે ઝાડલાને છાંમડે જ ં઩ી
ગમ૊ છે . ળી઱ા લાતયાની રે ‖યે રે ‖યે એની ઉજાગયબયી આંખ૊ ભ઱ી ગઇ
છે . ગરુજી ચેરાનાં અઢ઱ક ફૃ઩ નીયખી યહ્યા છે . વળષ્મના ફૃડા બેખ ઉ઩ય
ુ
અંતય ઠરલામ છે . તે લખતે વવદ્ધનાથે ઩ડ્ ંુ પેયવય.ું ભાથા ઉ઩યન ંુ ઓઢણ
વયી ઩ડ્.ું ભાથે એક ભાખી ફેઠી. ગરુને લશેભ આવમ૊. ઩ાવે જઇને જ૊ય ંુ ,
ુ
ભાથાભાં ખ૊ફ૊ ભીઠું વભામ એલડું ઘારં ુ ઩ડ્ ંુ છે . ગંધ લછૂટે છે .
“કાંઇ નરશ, ફા઩ ુ ! ગ ૂભડું થય ંુ છે .” વભદય઩ેટા વવદ્ધનાથે વાચ ંુ ન કહ્.
ંુ
http://aksharnaad.com

50. P a g e | 50
“વવદ્ધનાથ!” ગરુની ભ્ર ૂકુ રટ ચડી: “જ૊ગ ઩શેમો છે એ ભ ૂરીળ ભાં. અવતથી
ુ
તાયી જીબ ત ૂટી ઩ડળે. ફ૊ર વાચ,ું ગરુદુશાઇ છે .”
ુ
ંૂ
વવદ્ધનાથ ધીય૊ યશીને લાત૊ કશેત૊ ગમ૊. તેભ તેભ ધધ઱ીનાથની
આંખભાંથી ધભાડા છૂટતા ગમા. ત઩વીન ંુ અંતય ખદખદી ઊઠ્.ું
ુ
અડતા઱ીવ લયવની ત઩સ્માન૊ ઢગર૊ વ઱ગીને બડકા નાખત૊ શ૊મ તેવ ંુ
ફૃ઩ ફંધાઇ ગય.ું શૈમાભાંથી “શામ! શામ! ”” એભ શાશાકાય નીક઱ી આબને
અડલા ભાંડયા , “અયે શામ શામ! જગતનાં ભાનલી! દમા ઩યલાયી યહ્યાં!
ભાય૊ ફાર વવદ્ધનાથ ભાથાની મડભાં કીડા ઩ડે તમાં સધીમે બારયય ંુ ખેંચે!
ંૂ ુ
અને ભાયી ત઩સ્મા! બડકે બડકે પ્રરેકાય ભચાલી દઉં! ભાયે ત઩સ્માને શ ંુ
http://aksharnaad.com

51. P a g e | 51
કયલી છે ! વવદ્ધનાથ! ફચ્ચા! દ૊ડ , ઓરી કું બાયણને ચેતાલ. ભાંડ બાગલા.
઩ાછં લા઱ીને ન જ૊લે શોં, આજ હું પ્રેશ઩ાટણને ઩રટાવ ંુ છં.”
એટલ ંુ કશેતાં ત૊ આશ્રભ કાંપ્મ૊. ઝાડલાં ધ ૂણમાં. અને ત્રારશ! ત્રારશ!
઩૊કાયત૊ વવદ્ધનાથ શાથ જ૊ડીને કયગયે છે કે “ગરુદેલ! ગરુદેલ! ત઩સ્માનાં
ુ ુ
઩ણમ એભ નથી ખ૊લાં. અયે ફા઩!ુ ભાનલીઓ ત૊ ફધાંમ ભાટીનાં. એનાં
ુ
઩ેટ છીછયાં જ શ૊મ. એની વામ ંુ ન જ૊લામ. આ઩ણા બેખ વાભે જુઓ.
ગજફ કય૊ ભા ! રાખખ૊ની શતમા, વનવાવા, કલ્઩ાંત કેભ જ૊માં ને વાંબળ્માં
જાળે, ગરુદેલ?”
ુ
http://aksharnaad.com

52. P a g e | 52
઩ણ ગફૃ લામાા ન યહ્યા. ત઩સ્માને ભંડયા શ૊ભલા. શાથભાં ખપ્઩ય ઉ઩ાડ્ ંુ ;
ુ
ધયતી ય૊તી શ૊મ એવ ંુ ધીરં ુ ધણેણલા રાગી. ડુંગય ડ૊લ્મા. રદળાના ઩ડદા
પાડીને ઩લન લછૂટલા રાગમા. છે લ્રી લાય ગરુએ કહ્: ”વવદ્ધનાથ ! શલે
ુ ંુ
કભાનભાંથી તીય છૂટે છે . દ૊ડ ; દ૊ડ, કું બાયણને ચેતાલ , ભાંડે બાગલા ,
઩ાછં ન જુએ, નરશ ત૊ સ ૂકાં બે઱ાં રીરાંમ ફ઱ળે, ફચ્ચા!”
વવદ્ધનાથે દ૊ટ દીધી , ઩૊તાને ય૊જ ય૊ટરા ઘડી દે નાયી ભાડીને ચેતાલી ,
છ૊કયાંને આંગ઱ીએ રઇ ડ૊વી બાગે છે , અને આંશીં ઩ાછ઱ ધધલામેર૊
ંૂ
ંૂ
ધધ઱ીનાથ શાથભાં ખપ્઩ય ઉ઩ાડી ઩૊તાની તભાભ ત઩સ્માને ઩૊કાયે છે ,
“ઓ ધયતી ભૈમા! ઩ટ્ટણ વ૊ દટ્ટણ! અને ભામા, વ૊ વભટ્ટી!”
http://aksharnaad.com

53. P a g e | 53
એભ ઩૊કાયીને એણે ખપ્઩ય ઊંધ ંુ લાળ્ય.ું લા઱તાં જ લામયા લછૂટયા ,
આંધી ચડી , લાદ઱ાં ત ૂટી ઩ડયાં. ભ૊ટા ઩શાડ મ ૂ઱ભાંથી ઊ઩ડી-ઊ઩ડીને
ઊંધા ઩ટકાણા. પ્રેશ઩ાટણ નગયી જીલતજાગત ઩ ૃથલીના ઩ેટા઱ભાં દટાઇ
ંૂ
ગઇ. એક પ્રેશ઩ાટણ નરશ , ઩ણ એલાં ચ૊યાવી ઩ાટણ તે દી ધધ઱ીનાથે
઩૊તાના ખપ્઩ય શેઠ ઢાંક્ાં અને એના ભશાકં ઩ભાં ભામા તભાભ વભટ્ટી
ફનીને ગાયદ થઇ ગઇ.
ઓરી કું બાયણ જાતી શતી બાગતી , ઩ણ વીભાડે જાતાં એની ધીયજ ્ ૂટી.
પ્રરમની ચીવ૊ વાંબ઱ીને એણે ઩ાછ઱ જ૊ય.ું ભા ને છ૊કયાં તમાં ને તમાં
઩ાણકા ફની ગમાં. એ શજી ઊબાં, ઢાંકને વીભાડે!
http://aksharnaad.com

54. P a g e | 54
આવ ંુ ભશા઩ા઩ કયનાય એ જ૊ગીને ભાટે આબ ુ અને ણગયનાય ભાથે ઩ણ
શાશાકાય ફ૊રી ગમ૊. નલ નાથ અને ચ૊યાવી વવદ્ધ૊એ અલાજ દીધ૊
કે, “આજથી એની ચરભવાપી ફંધ કય૊!” કં ઇક લ઴ોની કભાણી લેચીને
ંૂ ંૂ
ધધ઱ીનાથ વભાવધભાં ફેઠ૊. વવદ્ધદ્ધઓ વલના એન૊ એ યાંક ધધ૊ ક૊઱ી થઇ
ગમ૊. “બાઇ! ગભે તેલ૊ ત૊મ ક૊઱ીન ંુ દૂ ધ ના?”
આં અશીં ફા઱ા જ૊ગી વવદ્ધનાથન ંુ શ ંુ ફન્ય ંુ ? ડુંગયે ઊબીને એણે
પ્રેશ઩ાટણ દટાત ંુ દીઠું. દટ્ટણ ઩ ૂરં ુ થમા ઩છી એન૊ જીલ જ ંપ્મ૊ નરશ. ગરુએ
ુ
કયે રા કા઱ા કાભન ંુ પ્રામવિત ળી યીતે થામ એ વલચાયે એને તમાંથી ખવલા
દીધ૊ નરશ. અયે યે! ઘડી ઩શેરાં જમાં શજાય૊ નય નાયી ને નાનાં છ૊કયાં
http://aksharnaad.com

55. P a g e | 55
કલ્ર૊ર કયતાં શતાં તમાં અતમાયે ક૊ઇ શોંકાય૊ દે લા ઩ણ શાજય નરશ ? હું
વવદ્ધનાથ: ગરુએ ઉથાપ્ય ંુ તે હું થા઩ ંુ ત૊ જ ભાયી વવદ્ધદ્ધ વાચી. ક૊ઇક આ
ુ
નગયીન૊ અવધકાયી આલળે. હું લાટ જ૊ઇળ , ભાયાં ત઩ વંઘયીળને એવ ંુ
વલચાયીને એ કં કુલયણા ફા઱ાજ૊ગીએ આવન બીડ્.ું નાળ ઩ાભેરા એ
થાનક ઉ઩ય એનાં નેત્ર૊ની અમ ૃતધાયાઓ છંટાલા રાગી , ફ઱ે લ ં ુ શત ંુ તે
ફધ ંુ તેના ઩ણમને નીયે ઠયલા રાગય.ું
ુ
એ...રદલવ વાંજ નભતી શતી. ઓછામા રાંફા થમા શતા. પ્રેશ઩ાટણન ંુ
ખંડેય ખાલા ધાત.ંુ એભાં ફે જીલતાં ભાનલી બટકે છે . ધ ૂ઱ ઉખે઱ી ઉખે઱ી
ગ૊તે છે .અંદય ઊંધા લ઱ી ગમેરાં ઩ાણણમાયાં , ખાયણણમા ને વભટ્ટી થઇ
http://aksharnaad.com

56. P a g e | 56
ુ
ગમેર ધાતનાં લાવણ૊ નીયખે છે . ભાને ધાલતાં ફચ્ચાંનાં ભડદાં એભ ને
એભ જાભી ગમેરાં જુએ છે . જ૊ઇ જ૊ઇને ફેમ ભાનલી ય૊લે છે . જ૊ગી
વવદ્ધનાથે ફેમને જ૊માં, ફ૊રાવમાં, ઩ ૂછ્ ંુ “ક૊ણ છ૊?”
“આ અબાગી નગયીની હું યાજયાણી. આ ભાય૊ ફેટ૊ નાગજણ જેઠલ૊.”
“કેભ કયીને ફચી નીકળ્માં ?”
“યાજાથી રયવાભણે હું ભાયે વ઩મય ત઱ાજે ગમેરી. કું લય ભાયી બે઱૊ હ્ત૊.”
“ફચ્ચા નાગજણ! હું તાયી જ લાટ જ૊ત૊ શત૊. ત ંુ આવમ૊ , ફા઩? ભાયી
દુલા છે તને કે :
http://aksharnaad.com

57. P a g e | 57
જેવ૊ રંકેળ તેવ૊ ઢં કેળ,
દુશ્ભન ભાય લવાલ દે ળ.
[જેલ૊ રંકાન૊ સ્લાભે યાલણ શત૊ તેલ૊ જ ત ંુ આ ઢં કામેરી નગયીન૊ સ્લાભી
ફનીળ. તાયી ઢં ક(ઢાંક)રંકા નગયીને ત૊રે આલળે. ભાટે , ફેટા, પયી લાય
આંશીં આ઩ણે નગય લવાલીએ.]
ઢં કામેરા પ્રેશ઩ાટણને ટીંફે નવ ંુ નગય ફંધાલા રાગય.ું ઢાંકે ત૊ ફીજાં
નગય૊ને ઩૊તાની રયદ્ધદ્ધ વવદ્ધદ્ધભાં ઢાંકી દીધાં. વવદ્ધનાથે ઩૊તાની કયણીના
જ૊યે લસ્તીની લેરડી ક૊઱ાલી મ ૂકી. નાગાજણ ચેર૊ અને વવદ્ધનાથ ગરુ
ુ ,
ફે જણાની જ૊ડરીએ ફ઱ે રી લાડીને વજીલન કયી. ઓલ્મ૊મ જ૊ગી અને
http://aksharnaad.com

58. P a g e | 58
આમ જ૊ગી, ઩ણ ફેભાં કેટલ ં ુ અંતય! ગરુના ભશાદ૊હ્યરા દં ડ બયત૊ બયત૊
ુ
જુલાન જ૊ગી યાજી થાત૊ શત૊. ઩૊તાન ંુ જીવય ંુ એને રેખે રાગત ંુ શત.ંુ
દુવનમાભાં વંશાય વશેર૊ છે ; વયજવ ંુ દ૊હ્યલ ં ુ છે , ફા઩! વવદ્ધનાથે વયજી
જાણય.ું
઩ણ કા઱ન૊ આલલ૊ છે ના ! એક દી નાગાજણ જેઠલે આલીને શાથ
જ૊ડયા.
“કેભ, ફચ્ચા ?”” જ૊ગીએ ઩ ૂછ્.ું
“ળી”
http://aksharnaad.com

59. P a g e | 59
“આ઩ે કશેલ ંુ કે જેવ૊ રંકેળ તેવ૊ ઢં કેળ !”
“શા.”
“ત૊ ફવ, ભાયી ઢાંક રંકા વયખી વ૊નાની ફની જામ એટલ ં ુ કયી આ઩૊.”
“નાગજણ!” ગરુએ વનવાવ૊ નાખમ૊, “એલ૊ અયથ રીધ૊? આ વમ ૃદ્ધદ્ધ ઓછી
ુ
રાગી, તે વ૊ને ર૊બાણા, યાજ?”
“આ઩ન ંુ લેણ છે .”
“લેણે લેણ વાચ ંુ કયવ ંુ છે ?”
http://aksharnaad.com

60. P a g e | 60
“શા.”
“ત૊ ઩છી ઢાંકની ગવત ઩ ૂયે ઩ ૂયી રંકા વયખી વભજજે , યાજા! વ૊નાની રંકા
ય૊઱ાણી શતી.”
“રપકય નરશ.”
“તને બાગમ ભરાલે છે , યાજા! ઩ણ ખેય , શલે ઩ ૂરં ુ કયીળ. નાગાજણ!
ુ
ઉગભણ ંુ મગી઩ય ઩ાટણ છે . તમાંન૊ યાજા ળાયલણ (ળાણરલાશન) ગ૊રશર ;
ંુ ુ
એને ઘેય વ૊નદે લ વતી ; એ જ૊ગભામા આલીને જેટરી ગાય કયે , એટલ ં ુ
વ૊ન ંુ થઇ જામ, ફ૊રાવ?”
ંુ
http://aksharnaad.com

61. P a g e | 61
“ફ૊રાલ૊.”
“અધભા નરશ કમા ને ?”
“ભા-જણી ફ૊ન ભાનીળ.”
“ળાણરલાશન વાથે લેય ઩ારલળે ?”
“યે ગરુદેલ! હું નાગાજણ, હું જેઠલ૊, ઝૂઝી જાણ ંુ છં.”
ુ
ંુ ુ
઩છી ત૊ વવદ્ધનાથે ત઩૊ફ઱ છ૊ડયાં. મગી઩યને ભશેરેથી વતી વ૊નયાણીન૊
઩રંગ યાતભાં ઢાંકને ગઢે ઊતમો. વતી જાગી , જ૊ગી આઘેય૊ ઊબ૊ યહ્ય૊.
http://aksharnaad.com

62. P a g e | 62
નાગાજણે શાથ જ૊ડયા: “ફ૊ન, ભને તાય૊ ભા-જણમ૊ બાઇ ભાનજે. અધયભ
કાજે નથી આણી તને. ભાયી ઢાંક વ૊નાની કયલી છે , ત ંુ જ૊ગભામાને શાથે
જયા ઩૊ત ંુ પેયલાલવ ંુ છે . ભાયે ક૊ટકાંગયે તાયા શાથ પેયલ, ફા઩ !”
ય૊જ ફ૊રાલે. ય૊જ ઓ઱ી઩૊ કયાલે ,઩ાછી ઩શોંચાડે. છે લ્રે રદલવે નાગાજણ
શાથ જ૊ડીને ઊબ૊ યહ્ય૊, ”ફ૊ન, કં ઇક કા઩ડાની ક૊ય ભાગી રે.”
“ટાણે ભાગીળ, બાઇ !”
કશીને યાણી ચારી ગઇ. આખી લાત યાજા ળાણરલાશનને કશી. યાજા ફૃઠય૊.
ફૃઠેર યાજાએ વ૊યઠની બ૊ભ ઉ઩ય વેન શાંક્ાં. ક૊ઇ કશે કે એ ત૊
http://aksharnaad.com

63. P a g e | 63
ળાણરલાશન, એટરે કે ળા઱ને દાણે દાણે એકેક ઘ૊ડેવલાય ઊઠે એલ૊ ભંત્ર
જાણનાય૊. ક૊થ઱ા ને ક૊થ઱ા ળા઱ બયીને યાજા નાગાજણને દં ડલા શાલ્મા
આલે છે .
આંશીં ત૊ ઢાંક રંકા જેલા ઝગયા કયે છે . છત્રીવ-છત્રીવ ત૊ એના કનકક૊ટ
ળ૊બે છે . ગરુ વવદ્ધનાથ એ અક્કે ક ક૊ઠા ઉ઩ય નાગાજણને રઇને ચડત૊
ુ
ગમ૊. ચડીચડીને એણે આગભ બાખમાં. જુગજુગની બવલષ્મલાણી કાઢી ,
ક્ાયે શ ંુ શ ંુ ફનળે , જેઠલા કુ ઱ની કેલી ચડતી઩ડતી થાળે એન૊ કા઱રેખ
ઉકેરી-ઉકેરી વવદ્ધનાથે કશી વંબ઱ાવમા. ઩છી યજા ભાગી.
http://aksharnaad.com

64. P a g e | 64
“નાગાજણ! શલે ત૊ ભને યજા દે , ફચ્ચા! ગરુએ ભાયે કાયણે ભશા઩ા઩
ુ
આદય.ું એણે ત઩ લેચીને શતમા ફ૊રાલી. એ ફધા ભેર ધ૊ઇને હું શલે ભાયે
ભાગે જાઉં છં. અભાયા ઩ંથ અઘ૊ય છે , ફા઩! તાયી વન્ભવત થાજ૊! તાય૊
કા઱ ચાલ્મ૊ આલે છે , ઩ણ ત ંુ વતન૊ ઩ંથ ચ ૂકીળ ભાં! ફાકી ત૊ તેં જીલી
જાણય.ું તને ભ૊તન૊ બ૊ ળ૊ યહ્ય૊ છે ?”
જુલાન વવદ્ધનાથ ભાગે ઩ડયા. એક ત૊ ક્ષત્રીમ અને લ઱ી ણચત૊ડગઢન ંુ
કુ ઱; તેભાં બળ્માં જ૊ગનાં તેજ , લીયબદ્ર જેલ૊ એ ભશાજવત. ભ૊ક઱ી રટે
અશારેક! અશારેક! ફ૊રત૊ , દુવનમાને જગાડત૊ , ક૊ઇ અંધાયી ગપાભાં
ુ
ચાલ્મ૊ ગમ૊.
http://aksharnaad.com

65. P a g e | 65
નાગાજણન૊ કા઱ નજીક ને નજીક આલત૊ જામ છે . ળાણરલાશનની
વભળેય૊ ઝફકે છે . કનકક૊ટે ચડીને યાજા ભયણણમ૊ થઇને ફેવી યહ્ય૊.
ળાણરલાશનની પ૊જે ઢાંક પયતાં દે યાતંબ ૂ તાણી રીધા. ક૊ટ ઉ઩ય ભાય૊
ચરાલલા ભાંડય૊. ઩ણ જ૊ગીન૊ દીધેર ગઢ ત ૂટત૊ નશી ; એક વળરા ઩ણ
ચવ દે તી નથી.
“ક૊ઇ નાગાજણન ંુ ભસ્તક રાલી આ઩ે ? હું એ એક ભાથ ંુ રઇને ઩ાછ૊ જાઉં.”
ળાણરલાશન યાજાએ વાદ ઩ાડય૊.
http://aksharnaad.com

66. P a g e | 66
એક ચાયણને કુ ભતમ સ ૂઝી , એણે શ૊કાય૊ દીધ૊. ચાયન ઢાંક નગયભાં
ચાલ્મ૊. આગરા વભમભાં ત૊ ચાશે તેલી રડાઇઓ ચારતી શ૊મ ત૊મ
ચાયણ, પકીય કે વાધને ક૊ઇ અટકાલત ંુ નશ૊ત.ંુ ચાયણ ળત્ર઩ક્ષન૊ , ત૊઩ણ
ુ ુ
એ ત૊ ચાયણ: એન૊ એલ૊ બય૊વ૊ , બય૊વે ભ ૂરીને દયલાને નગયભાં
આલલા દીધ૊.
ુ
અને કા઱મખા ચાયણે જઇને નાગાજણના દવોંદીને જગાડય૊. “આલી જા ,
વ૊ગઠે યભીએ. શ૊ડભાં ઩૊ત઩૊તાના યાજાન ંુ ભાથ ંુ ભેરીએ.”
તે રદલવે ત૊ , બાઇ! યાજાનાં ભાથાં અને ભાન ઩ણ ચાયણને જ શાથ
વચલાતાં ખયાં ને ! કભવતમા દવોંદીએ ચ૊઩ાટભાં નાગાજનન ંુ ળીળ ભાંડ્.ું
http://aksharnaad.com

67. P a g e | 67
ળાણરલાશનના કરડમા ચાયણે કડના ઩ાવા ઢાળ્મા, ભનભાન્મા દાલ આણમા,
ૂ ૂ
જીતમ૊, ભાટી થમ૊. કશે કે “રાલ તાયા યાજાન ંુ ભાથ.ું ”
દવોંદી શ ંુ ભોં રઇને જાત ! ઩ણ નાગાજણને કાને લાત ઩શોંચી અને
રરકાયી ઊઠય૊ , “અયે , ભાય૊ દવોંદી ! એનાં લેણ ભાથી ત૊ ભાયી આંટ
ચારે. શજાય૊ રારચ૊ લચ્ચેમ એન ંુ ઩ાણી ન ભયે . એના ખ૊઱ાભાં ક્ષત્રીમ
ભાથ ંુ ભેરીને વનબામ ફની સ ૂઇ જામ; ફ૊રાલ૊ એ ચાયણને.”
ંૂ
દવોંદી કાં઩તે ઩ગે નીચી મડી ઘારીને યાજાની ઩ાવે આલી ઊબ૊ યહ્ય૊.
઩ણ નાગાજણની આંખભાં એને ન દે ખમ૊ ક્ર૊ધ કે ભોં ઉ઩ય ન દીઠ૊ ઉદ્વેગ.
એના શ૊ઠ ત૊ ચાયણ વામ ંુ ભયક ભયક શવતા શતા. એની ઩છલાડે
http://aksharnaad.com

68. P a g e | 68
ળાણરલાશન યાજાન૊ ચાયણ ઩ણ આલી ઊબ૊. વ૊નાની થા઱ી ભંગાલી
યાજાએ ચાયણને શાથભાં દીધી , “આજ ભને ફૃડ૊ કયી દે ખાડય૊ , ચાયણ! ત ંુ
ભારં ુ ભાથ ંુ શ૊ડભાં શામો ન શ૊ત ત૊ હું ગઢ ફાય૊ ન નીક઱ત અને જગત
ભારં ુ જુદ્ધ જ૊લા ન ઩ાભત. અને શલે ?” દુશ્ભન યાજાના દવોંદી તયપ નજય
કયી નાગાજણ ફ૊લ્મ૊ , “શલે ત૊ ભાથા લગયન ંુ ધડ ઉલ્કા઩ાત ભાંડળે.
ચાયણ! આ ભાથ ંુ રઇને તાયા યાજાને આ઩જે અને કશેજે કે નાગાજણના
ધડ વાભે ભયદ શ૊ ત૊ ઝૂઝજે અને તાયી જ૊ગભામા યાણીભાને - ભાયી
ફ૊નને કશેજે બાઇન ંુ જુદ્ધ જ૊લા ફશાય નીક઱ે .”
http://aksharnaad.com

69. P a g e | 69
એટલ ંુ ફ૊રીને નાગાજણે તયલાયન૊ ઘવયક૊ દીધ૊. ભાથ ંુ જઇ ઩ડ્ ંુ
થા઱ીભાં, રઇને દવોંદીએ દુશ્ભનના ચાયણને દીધ.ું ચાયણે દ૊ટ દીધી.
દયલાજા ફશાય નીક઱ી ગમ૊.
આંશીં નાગાજણન ંુ કફંધ (ધડ) ઊઠ્.ું ફે શાથભાં ફે વભળેય૊ રીધી , અને
ભસ્તક વલના ભાગે ચાલ્ય.ું ઉ઩ય યગતની ળેડય૊ ફૂટતી આલે છે , ભાથે
જાણે યાતી કરણગય ંુ યભે છે અને છાતીએ જાણે ફે આંખ૊ ફૂટી છે .
લીય ચાલ્મ૊ , તયલાય૊ લીંઝી , ળાણરલાશનના વૈન્મભાં ત્રાટક્૊. ઘ ૂભલા
ુ
રાગમ૊. ળત્રઓનાં ભાથાં છે દાલા રાગમાં , વૈન્મ બાગય.ું યાજા બાગમ૊ ,
http://aksharnaad.com

70. P a g e | 70
઩ાછ઱ કફંધે દ૊ટ દીધી. ળાણરલાશનન૊ કા઱ આલી ઩શોંચ્મ૊ , ઉગાય
નશ૊ત૊.
એલી અણીને વભમે વ૊નયાણી નીક઱ી. યસ્ત૊ ફૃંધીને આડી ઊબી યશી.
઩ારલ ઩ાથમો. તયલાય લીંઝત ંુ કફંધ જાણે ફશેનને દીઠી શ૊મ તેભ થંબી
ગય.ું તયલાય ઢા઱ી દીધી અને શાથ જાણે કં ઇ આ઩લા જત૊ શ૊મ એભ
ઊંચ૊ ગમ૊. જાણે કફંધ ઩ ૂછે છે કે, “ફ૊ન, ભાગી રે.”
“લીયા ભાયા! તે દી લેણ દીધ ંુ‖ત ંુ કે કા઩ડની ક૊ય આ઩ીળ. આજ ભાગ ંુ છં કે
ભાયા ચ ૂડાને કાયણે તાયાં શ ૂયાતન ળભાલી રે, બાઇ!”
http://aksharnaad.com

71. P a g e | 71
ળબ્દ વાંબ઱ીને ધડ ટાઢંુ ઩ડ્.ું વભળેય૊ બોંમ ઩ય ભેરી ઢ઱ી ગય.ું
શજાય૊ રાળ૊ યગદ૊઱ાઇ યશી શતી એલા યણથ઱ભાં વભી વાંજે ગરુ
ુ
ુ
વવદ્ધનાથ દે ખાણા , અને નાગાજણના ળફ ઩ાવે ફેવીને જ૊ગંદયે આંસડાં
ત઩કાવમાં. તમાં ને તમાં એણે વભાવધ રીધી.
“આલાં અભાયાં ભારધારયયનાં ગપ્઩ાં , બાઇ ! ભ૊રુકી લાત ંુ શારી આલે છે .
ંુ
અભે ત૊ યાતને ટાઢે ઩૊ ‖યે ડ૊ફાં ચાયીએ અને આલા ગ઩ગ૊઱ા શાંકીને
યાત વલતાડીએ.”
http://aksharnaad.com

72. P a g e | 72
એટલ ંુ ફ૊રીને એ બઢ્ઢ૊ ભારધાયી ઩ાછી ચરભ ઩ેટાલી ધભાડાના ગ૊ટા
ુ ુ
કાઢલા રાગમ૊, અને રાર રાર આંખે ભીત ભાંડી યહ્ય૊. ધયતીની વીભાડા
ઉ઩ય ક૊ઇ જ૊ગીના જટાજૂટની રટ૊ જેલી લાદ઱ીઓ ઝૂરતી શતી. ઊગત૊
સ ૂયજ, ક૊ઇ અફધ ૂતની રારઘ ૂભ આંખ ય૊તી ય૊તી ણફડાતી શ૊મ એલ૊ ,
લાદ઱ીએ લીંટાત૊ શત૊.
http://aksharnaad.com

73. P a g e | 73
3. દીકય૊!
“આ઩ા દે લાત! આ તભ વારુ થઇને શ૊કાની ફજયન ંુ ઩ડતલ ં ુ આણય ંુ છે .
ભીઠી ફજય શાથ ઩ડી , તે ભનભાં થય ંુ કે આ ફજયન૊ ધલાડ૊ ત૊ આ઩ા
ંુ
ંૂ
દે લાતની ઘટભાં જ ળ૊બે.”
એભ કશીને બયદામયાભાં એક કાઠી અલી લચ્ચ૊લચ ફેઠેર એક ઩ડછંદ
઩રુ઴ની વાભે તભાકુ ન ંુ ઩ડતલ ં ુ ધયે છે અને જાણે ક૊ઇ ખંરડમાની ઩ાવે
ુ
નજયાણ ંુ રેત૊ શ૊મ તેલ૊ એ ઩રુ઴ જયાક ડ૊કી શરાલે છે . એની વ૊નાના
ુ
લેઢલા઱ી આંગ઱ીઓ દાઢીના કાતયા ઉ઩ય યભે છે .
http://aksharnaad.com

74. P a g e | 74
તમાં ત૊ ફીજ૊ કાઠી ઊબ૊ થામ છે , આ઩ા દે લાત! આ નલ૊નક૊ય શ૊ક૊મ હું
ગંગા-જભની તાય ભઢાલીને ખાવ તભાયા વાટુ જ રાલેર છં. વારં ુ યાચ ત૊
ઠેકાણે જ ળ૊બે ને, ફા!”
થ૊ડુંક ભોં ભરકાલીને આ઩૊ દે લાત શ૊કાની બેટ સ્લીકાયે છે .
“... ને આ ઊનની દ઱ી” એભ કશેતા ત્રીજા બાઇ આગ઱ આલે છે , “આ઩ા
દે લાત, તભાયી ઘ૊ડીને ભાથે આ ભળફૃ જેલી થઇ ઩ડળે. ઘ૊ડીન ંુ રડર નરશ
છ૊રામ. ખાવ ફનાલીને આણી છે , શોં!”
http://aksharnaad.com

75. P a g e | 75
ચરા઱ા ગાભના ચ૊યા ઉ઩ય દયફાય ઓઘડ લા઱ાનાં આઇને કાયજે કાઠી
ંુ
ડામય૊ એકઠ૊ ભ઱ે ર છે તમાં તભાભ કાઠીઓની ભીટ પતત ગદા઱ાના
ગરઢેયા દે લાત લાંકને ભાથે જ ઠયી ગઇ છે .
દે લાતને જ યીઝલલા વારુ વહુ ભથે છે . દે લાતની આંખ કયડી થામ એ
લાતન૊ તભાભને પપડાટ છે . દે લાત લાંક જેન૊ દુશ્ભન ફને તેન ંુ ગાભડું
ત્રણ રદલવભાં ટીંફ૊ ફને.
આઘેની એક થાંબરીને થડ રડર ટે કલીને એક આઘેડ અલસ્થાન૊ ભદા
ફેઠેર૊ છે . ઩છે ડીની ઩રાંઠ બીડી છે . એની મ ૂછ૊ પયકી યશી છે . એના શ૊ઠ
ભયક ભયક થામ છે . ઩ડખે ફેઠેરા કાઠીને એ શ઱લે વાદે ઩ ૂછે છે ,
http://aksharnaad.com

76. P a g e | 76
“કાઠીઓભાં આ કઢીચટ્ટા઩ણ ંુ ક્ાયથી ઩ેઠું બાઇ? જેની આટરી ફધી
બાટાઇ કયલી ઩ડે છે એલ૊ ભાંધાતા ક૊ણ છે ઈ દે લાત લાંક?”
“ચ ૂ઩, બાઇ ચ ૂ઩! આ઩ા રાખા! ત ંુ શજી છ૊કરં ુ છ૊. તારં ુ રાખા઩ાદય શજી
દે લાતના ઘ૊ડાના ડાફરા શેઠ ઩ડ્ ંુ નથી રાગત.ંુ નીકય તમ આ઩ા
ંુ
દે લાતને તાયી ત઱ીની કેરયય ંુ દે લા દ૊ડય૊ જાત.”
“હુ? ભાયા આંફાની કેરયય ંુ હું દે લાતને ડયથી દે લા જાઉં ? ના, ના એથી ત૊
ં
બલ ંુ કે સ ૂડા , ઩૊઩ટ ને કાગડા ભાયાં પરને ઠ૊રે. કાઠીના દીકયા ત૊ વહુ
વયખા, ક૊ણ યાંક , ને ક૊ણ યાણા! આલી યજલાડી બાટાઇ ભાયાથી ત૊
ખભાતી નથી.”
http://aksharnaad.com

77. P a g e | 77
ફ૊રનાય ઩રુ઴ન૊ અલાજ ઊંચ૊ થમ૊. એના ફ૊ર ડામયાને કાને ઩ડયા
ુ ,
અને લચ્ચ૊લચ ફેઠેર વલકયા઱ કાઠી દે લાત લાંકન ંુ કાંધ એ લાત૊ કયનાય
તયપ કયડું થય.ું ધગે ર ત્રાંફા જેલી યાતી આંખ ઠેયલીને એણે ઩ ૂછ્ ંુ , “ઇ
ક૊ણ મછા઱૊ ચાંદા કયે છે તમાં ફેઠ૊ ફેઠ૊? ઉઘાડું ફ૊ર૊ ને, ફા઩ા!”
ુ
“આ઩ા, દે લાત લાંક! ” આદભીએ થડક્ા વલના જલાફ દીધ૊ , “ઇ ત૊ હું
રાખ૊ લા઱૊ છં ને બણ ંુ છં કે કાઠીના દીકયા વહુ વયખા; છતાં કાઠી ઊઠીને
યજલાડી બાટાઇ કયલા ફેવી જામ , ઇથી ત૊ આ઩ા દે લાતને ઩ણ દુ:ખ
થાવ ંુ જ૊લે, શયખાવ ંુ ન૊ જ૊લે.”
“આ઩ા રાખા લા઱ા! તમેં ત૊ શલે રાખા઩ાદય પયતા ગઢ ફંધાલજે, ફા!”
http://aksharnaad.com

78. P a g e | 78
“ત ંુ તાયે ચડી આલજે , આ઩ા દે લાત! હું નાની ગાભડીન૊ ધણી ગઢ ત૊ શ ંુ
ચણાવ,ું ઩ણ ઩ાણીન૊ ક઱વળમ૊ બયીને ઊબ૊ યશીળ ; આ઩ા દે લાતને
ળ૊બતી ભશેભાનગવત કયીળ.”
“રે તમાયે , રાખા લા઱ા! ” એભ ફ૊રીને દે લાત લાંકે ઩૊તાની અંજણ઱ભાં
કસફ૊ રીધ૊ શત૊ તે ધયતી ઉ઩ય ઢ૊઱ી નાખમ૊ ને કહ્ ં ુ
ંુ , “રાખા઩ાદયને
ભાથે જ૊ હું ભીઠાના શ઱ શાંકંુ ંુ
, ત૊ ત૊ ગદા઱ાન૊ દે લાત લાંક જાણજે ,
નીકય.... ”
http://aksharnaad.com

79. P a g e | 79
“શાં, શાં, શાં, ગજફ કય૊ ભાં ફા!” એભ કયત૊ ડામય૊ આડ૊ ઩ડય૊. ઘયડીમા
કાઠીઓએ દે લાતના ઩ગ ઝારીને કહ્ ં ુ , “આ઩ા , રાખ૊ લા઱૊ ત૊ ફા઱ક
છે , એને ફ૊લ્માન ંુ બાન નથી. તભાયે વભદય઩ેટ યાખવ ંુ જ૊લે.”
“ના ના , આ઩ા દે લાત! ભારં ુ ન૊તરં ુ અપય જાણજે , શોં કે! ” એભ કશીને
રાખ૊ લા઱૊ તયલાય બાર૊ રઇને ઊઠી ગમ૊. ઘ૊ડીએ ઩઱ાણીને નીકળ્મ૊.
કશેત૊ ગમ૊, “કાઠી ત૊ વંધામ વભલરડમા. કાઠીભાં ઊંચનીચ ન શ૊મ ;઩ણ
ૂં ુ
તભે વહુએ ફી ફી ને દે લાત જેલા એક ભ૊ટા લટાયાની ્ળાભત ભાંડી છે .
ભાયે ત૊ દે લાતને કે દલ્રીના ધણીને નજયાણાં દે લાન૊ ભ૊ખ નથી , ફાંધે
એની તયલાય, અને ઘા લા઱ે ઇ અયજણ; એભાં બેદબાલ ન શ૊મ.”
http://aksharnaad.com