1. ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
ΚΑΙ
ΓΝΩΜΙΚΑ
ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΜΗΝΕΣ
ΤΟΥ
ΧΡΟΝΟΥ
1

2. Για το μήνα Ιανουάριο
Ο πρώτος μήνας του έτους χρωστάει το όνομά του στο θεό των Ρωμαίων, τον
Ιανό. Ο λαός μας τον λέει Κρυαρίτη, Κλαδευτή, Τρανό και έχει βγάλει πολλές
παροιμίες γι αυτόν, όπως:
Σ' όσους μήνες έχουν «ρο», μπάνιο με ζεστό νερό.
Χιόνισ' έβρεξ' ο Γενάρης, όλ' οι μύλοι μας θ' αλέθουν.
Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην ξετάζει.
Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές θα 'ν' τον αλωνάρη.
Κότα, πίτα το Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη.
Κότα, χήνα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη.
Όρνιθα το Γενάρη , κέφαλος τον Αλωνάρη.
Κόψε ξύλο το Γενάρη και μη καρτερείς φεγγάρι.
Του Γενάρη το ζευγάρι διάβολος θε να το πάρει.
Εγέλασεν ο Γενάρης.
Όποιος θε να βαμβακώσει, τον Γενάρη θε ν' οργώσει.
Του Γενάρη το φεγγάρι μοιάζει σα μαργαριτάρι.
Του Γενάρη το φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει.
Του Γενάρη το φεγγάρι ,παρά ώρα να ΄ναι μέρα.
Του Γενάρη το φεγγάρι την ημέρα σιγοντάρει.(πλησιάζει)
Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τη Λαμπρή βρεμένη.
Αρχιμηνιά καλή χρονιά με σύγκρυα και παγωνιά.
Γενάρη γέννα το παιδί , Φλεβάρη , φλέβισε το.
Γενάρη, μήνα του Χριστού κι αρχιμηνιά του κόσμου.
Γενάρη πίνουν το κρασί, το Θεριστή το ξύδι.
Γενάρης χωρίς χιόνι, κακό μαντάτο.
Οι γεναριότικες νύχτες, για να περάσουν θέλουν συντροφιά και
κουβέντα.
Εκαμε κι ο Γενάρης ήλιο.
Ο Γενάρης δε γεννά μήτε αβγά, μήτε πουλιά, μόνο κρύο και νερά.
Ο Γενάρης κι αν γεννάται, του καλοκαιριού θυμάται.
Ο λαγός και το περδίκι κι ο καλός ο νοικοκύρης το Γενάρη χαίρονται.
Για το μήνα Φεβρουάριο
H ονομασία του είναι από το λατινικό ρήμα februare που σημαίνει
καθαρίζω. Ήταν μήνας αφιερωμένος στους νεκρούς. Αλλιώς τον λέμε
Κουτσοφλέβαρο, Κλαδευτή, Ληψομήνα. Οι αγρότες τώρα ασχολούνται με
2

3. κλάδεμα και φύτεμα αμπελιών και όψιμων κηπευτικών. Παροιμίες για το
Φεβρουάριο:
Ό Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό.
Ό Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει.
Ό Φλεβάρης κι αν χιονίσει, πάλι άνοιξη θ' ανθίσει.
Ό Φλεβάρης κι αν φλεβίζει, πάλι η άνοιξη μυρίζει,
μα κι αν τύχη να θυμώσει, μες στα χιόνια θα μας χώσει.
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει
μ' αν τις φλέβες του ανοίξει ξεροπήγαδα γιομίζει.
Παπαντή καλοβρεμμένη, η κοφίνα γεμισμένη.
Κύριε ελέησον, Φλεβάρη, και στο χάλκωμα με βάνεις (χάλκωμα είναι το
καζάνι και η παροιμία στην υπερβολή της εννοεί ότι από το πολύ κρύο
μπαίνουμε μέσα στο καζάνι να ζεσταθούμε).
Ο μήνας Φλεβάρης ή τις φλέβες (του νερού) ανοίγει ή τις φλέβες
κλείνει.
Ο Φλεβάρης φλέβες ανοίγει και πόρτες σφαλάει (βρέχει και κάνει
κρύο).
Στις δέκα εφτά του Φλεβάρη θα ζεσταθεί το νύχι του βοδιού (στις 17
του Φεβρουαρίου αρχίζει να ζεσταίνει ο καιρός).
Στις δεκαπέντ’ από Φλεβάρη βαρεί το άλογο ποδάρι (ζεσταίνει ο
καιρός).
Γενάρη γέννα το παιδί, Φλεβάρη, φλέβισέ το.
Του Φλεβάρη είπαν να βρέξει και λησμόνησε να πάψει.
Φλεβάρη, φλέβες (νερού) μ’ άνοιξες.
Σου ‘πανε Φλεβάρη βρέξε και λησμόνησες να πάψεις.
Χιόνια του Φλεβαριού, χρυσάφι του καλοκαιριού.
Ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό.
Καλοκαιριά της Παπαντής, Μαρτιάτικος χειμώνας.
Φλεβάρης ,κουτσοφλέβαρος, έρχεται κούτσα κούτσα, όλο νερά και
λούτσα.
Το Φλεβάρη μη φυτέψεις, ούτε να στεφανωθείς,
Τρίτη μέρα μη δουλέψεις, Σάββατο μη στολιστείς.
Η Παπαντή διώχνει τις γιορτές με τ' αντί.
Για το μήνα Μάρτιο
3

4. Οι Ρωμαίοι έλεγαν το Θεό Άρη Mars και από αυτόν πήρε την
ονομασία του ο Μάρτιος. Είναι ο μήνας της καλής σοδιάς και της
βλάστησης. Τον λέμε και Ανοιξιάτη, Βλάσταρο, Παλουκοκάυτη.
Γεωργικές ασχολίες είναι το κλάδεμα, η σπορά λαχανικών, το όργωμα
καπνών. Ο Μάρτης είναι ένας μήνας με πολλές παροιμίες κυρίως
λόγω του άστατου καιρού του:
Μάρτης βρέχει, θεριστάδες χαίροντ
Λείπει ο Μάρτης απ' τη Σαρακοστή;
Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης,
τα παλιά παλούκια καίει, τα καινούργια ξεριζώνει».
Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης,
και σαν τύχει και θυμώσει μες στο χιόνι θα μας χώσει.
Φύλλα ξύλα για το Μάρτη να μην κάψεις τα παλούκια».
«Το Μάρτη φύλα άχερα μη χάσεις το ζευγάρι».
«Τσοπάνη μου την κάπα σου το Μάρτη φύλαγε την».
«Όλες του Μάρτη φύλαγε και τ' Απριλίου τις δώδεκα
'τι ακόμη και στις δεκαοχτώ πέρδικα ψόφησε στ' αβγό».
«Ο Αύγουστος για τα πανιά κι ο Μάρτης για τα ξύλα».
«Ο Μάρτης πότε κλαίει και πότε γελάει».
«Μάρτης βρέχει; Ποτέ μην πάψει».
«Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές παρά Μάρτης στις αυλές».
«Κάλλιο Μάρτης καρβουνιάρης παρά Μάρτης λιοπυριάρης».
Μάρτης έβρεχε, θεριστής χαιρότανε».
«Μάρτης βροχερός θεριστής κουραστικός».
«Μάρτης κλαψής θεριστής χαρούμενος».
«Βροντή Μαρτιού φίλεμα με καρύδια».
4

5. «Μάρτης πουκαμισάς δεν σου δίνει να μασάς».
«Σαν ρίξει ο Μάρτης μια βροχή κι Απρίλης άλλη μία
να δεις κουλούρες στρογγυλές και πίττες σαν αλώνι».
«Σαν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά κι Απρίλης άλλο ένα
χαράς σ' εκείνο το ζευγά πόχει πολλά σπαρμένα».
«Aν κάνει ο Mάρτης δυο νερά κι ο Aπρίλης πέντε - δέκα,
να δεις το κοντοκρίθαρο πως στρίβει το μουστάκι,
να δεις και τις αρχόντισσες πως ψιλοκλεισιρίζουν,
να δεις και τη φτωχολογιά πως ψιλοκοσκινάει.»
«Σαν ρίξει ο Μάρτης μια βροχή κι Απρίλης άλλη μία,
να δεις κουλούρες στρογγυλές και πίττες σαν αλώνι.»
«Ο Μάρτης εδιαλάλησε μικρά μεγάλα απάνου».
Στην αστάθεια του Μαρτιάτικου καιρού και στην απότομη εναλλαγή
ζέστης και κρύου, αναφέρονται και οι παροιμίες:
«Ο Μάρτης το πρωί το ψόφησε, και το βράδυ το βρόμισε».
«Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το
μετάνοιωσε πως δεν εξαναχιόνισε».
«Του Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε μήνες δεν ξεβάφει».
«Ο ήλιος του Μαρτιού τρουπάει κέρατο βοϊδιού».
«Ο καλός Μάρτης στα κάρβουνα κι' ο κακός στον ήλιο».
«Του Μάρτη οι αυγές με κάψανε, του Μάη τα μεσημέρια».
«Το Μάρτη στον ήλιο να μην κοιμηθείς».
«Οπόχει κόρην ακριβή το Μάρτη ήλιος μην τη δει».
«Κοίτα να μη σε γελάσει ο Μάρτης και χάσεις την ημέρα».
«O Mάρτης το πρωί χιόνισε,
κι ο γάιδαρος ψόφησε (από το κρύο).
Το μεσημέρι βρώμισε (από τη ζέστη),
και το βράδυ τον πήρε το ποτάμι (από τη βροχή).»
«Του Mάρτη του αρέσει,
να είναι πάντα στο διπλό,
5

6. μια στις δέκα να έχει ήλιο,
και τις άλλες ξυλιασμό.»
«Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα»
«Από Μαρτιού πουκάμισο κι απ' Αύγουστο σεγκούνι»
«Ο Μάρτης έχει τ' όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια».
«Τον Μάρτη χιόνι βούτυρο, μα σαν παγώσει μάρμαρο».
«Το Μάρτη βάλε εργάτη κι' ας είναι κι' ακαμάτης».
«Τσοπάνη μου την κάπα σου,το Μάρτη φύλαγε την.»
«Όλες του Μάρτη φύλαγε και τ' Απριλίου τις δώδεκα,
ότι ακόμη και στις δεκαοχτώ πέρδικα ψόφησε στ' αβγό.»
«Στων αμαρτωλών τη χώρα,
το Mαρτάπριλο χιονίζει.»
Για την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου υπάρχει η παροιμία:
«Του Μάρτη και του Τρυγητή ίσα τα ημερόνυχτια»
Κάποιες παροιμίες αναφέρονται στον ήλιο του Μαρτίου:
«Του Μάρτη ο ήλιος βάφει, και πέντε μήνες δεν ξεβάφει.»
«Ο ήλιος του Μαρτιού, τρυπάει κέρατο βοδιού.»
«Ο καλός Μάρτης στα κάρβουνα, κι' ο κακός στον ήλιο.»
«Του Μάρτη οι αυγές με κάψανε, του Μάη τα μεσημέρια.»
«Οπόχει κόρην ακριβή, το Μάρτη ήλιος μην τη δει».
Για το μήνα Απρίλιο
6

7. Aperio στα λατινικά θα πει ανοίγω, άρα ο Απρίλιος είναι αφιερωμένος
στην άνοιξη και τη χαρά. Ο λαός μας τον λέει και Ανοιξιάτη, Λαμπριάτη,
Αιγιωργίτη. Οι γεωργοί σπέρνουν καλαμπόκι, βαμβάκι, καρπούζια,
πεπόνια.
Οι παροιμίες λένε:
Και τ' Απριλιού τις 18, πέρδικα ψόφησε στ' αυγό. (δηλαδή απ'
το κρύο).
Ένας κούκος δε φέρνει την Άνοιξη.
Ο Μάης έχει το όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια!
Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα!
Ο Απρίλης φέρνει τη δροσιά, φέρνει και τα λουλούδια.
Του Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια,
και τ' Απριλιού τις δεκοχτώ, μην κάψεις τα καρούλια (του αργαλειού).
Αν κάνει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα,
χαρά στονε τον γεωργό που ‘χει πολλά σπαρμένα.
Αν κάνει ο Μάρτης τρία νερά κι ο Απρίλης άλλα δύο,
να δεις του Μάρτη τα κουκιά, τ' Απρίλη τα σιταράκια, να δεις το γέρο-
Κρίθαρο πώς τρέφει τη μουστάκα.
Αν κάνει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα,τότε
τα΄αμπελοχώραφα χαίρονται τα καημένα.
Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης πέντε –δέκα, να ιδείς το
κοντοκρίθαρο πώς τρίβει το μουστάκι, να ιδείς και τις αρχόντισσες πώς
ψιλοκρισαρίζουν, να ιδείς και τη φτωχολογιά πώς ψιλοκοσκινάει.
Ο Απρίλης ο γριλλής, ο Μάης ο πολυψωμάς.(τον Απρίλιο οι γεωργοί
δεν έχουν πολλές δουλειές, ενώ το Μάιο έχουν και χρειάζονται πολλά
ψωμιά για τους εργάτες
Τον Απρίλη και το Μάη κατά τόπους τα νερά.
Του Απρίλη η βροχή, κάθε στάλα και φλουρί.
7

8. Ως τ΄ Απρίλη τις 18 να ΄χεις τα μάτια σου ανοιχτά. Περάσανε οι 18,
άραξε πάνω σε ένα αβγό.(οι γεωργοί ανησυχούν για τον καιρό ως τις 18
του μήνα)
Αλί στα Μαρτοκλάδευτα και τ΄ Απριλοσκαμένα.(το Μάρτη δεν πρέπει
να γίνεται το κλάδεμα και τον Απρίλη να σκάβουμε τη γη)
Για το μήνα Μάϊο
Οι Έλληνες τον λέμε Λούλουδο, Φουσκοδέντρη, Κερασάρη. Το όνομά
του όμως, προέρχεται από το majores = πρόγονοι. Οι αγρότες φοβούνται
αυτήν την εποχή το χαλάζι, τη βροχή, τα ζωύφια που μπορεί να
καταστρέψουν την παραγωγή τους. Η Πρωτομαγιά και η γιορτή των
ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης είναι οι σημαντικότερες αυτού του
μήνα. Παροιμίες:
Τώρα μάγια, τώρα δροσιά, τώρα το καλοκαίρι.
Μάης άβρεχτος, χρόνια ευτυχισμένα.
Ο Απρίλης με τα λούλουδα, ο Μάης με στεφάνια!
Μάη μήνα μη φυτέψεις, Μάη μη στεφανωθείς, Μάη μήνα μη δουλέψεις,
Μάη μη ταξιδευτείς.
Μάη μου, καλέ μου μήνα, νά ’σουν δυο φορές το χρόνο!
Μάης άβρεχος, τρυγητός χαρούμενος.
Όταν πρέπει δε βροντά και το Μάη χαζολογά.
Στο κακορίζικο χωριό το Μάη ρίχνει το νερά.
Μην πάρεις το Μάη άλογο , μήτε γυναίκα τη Λαμπρή.
Μάης άβροχος μούστος άμετρος.
Μάης βρεμένος μούστος μετρημένος.
Ο Μάης ρίχνει τη δροσιά και ο Απρίλης τα λουλούδια.
8

9. Ζήσε Μάη μου να φας τριφύλλι και τον Αυγουστο σταφύλι.
Κάθου γέρο λίμενε(περίμενε) να φας το Μάη χορτάρι.
Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ΄ Αύγουστου το φεγγάρι.
Ο Αύγουστος πουλά κρασί κι ο Μάης πουλά σιτάρι.
Το Μάη με πουκάμισο , τον Αύγουστο με κάπα.
Οπού σπείρει ή δε σπείρει , το Μάιο μετανοεί.
Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά ΄ποδίδει.
Το Μάιο γεννήθηκα , μάγια δε φοβούμαι.
Για το μήνα Ιούνιο
Ο μήνας αυτός ήταν από τους Ρωμαίους αφιερωμένος στη θεά Juno = Ήρα.
Εδώ τον λέμε και Θεριστή, Ορνιαστή, Ερηνιαστή. Τον Ιούνιο ξεκινούν οι
μεγάλες δουλειές των γεωργών, θέρος, τρύγος, πόλεμος! Η γιορτή του Αι-
Γιάννη τού Φανιστή, του Απορνιαστή, του Ριγανά και του Κλήδονα είναι η πιο
σπουδαία κατά τον Ιούνιο. Παροιμίες:
Μη σε γελάσει ο βάτραχος και το χελιδονάκι, αν δε λαλήσει ο
τζίτζικας, δεν είν' καλοκαιράκι.
9

10. Τον Ιούνιο αφήνουν το δρεπάνι και σπέρνουν το ρεπάνι.
Από την αρχή του Θεριστή , του δρεπανιού μας η γιορτή.
Πρωτόλη(Ιούνιε), Δευτερόλη(Ιούλιε) μου, φτωχολογιάς ελπίδα.
Από το θέρος ως τις ελιές ,δεν απολείπουν οι δουλειές.
Το τραγούδι του Θεριστή, η χαρά του Αλωνιστή.
Για το μήνα Ιούλιο
O Γαίος Ιούλιος Καίσαρας, δημιουργός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έδωσε
το όνομα του στον Ιούλιο. Οι Έλληνες τον λένε και Αλωνάρη, Γυάλινο,
Φουσκόμηνα. Το μήνα αυτόν αρχίζει το αλώνισμα. Οι γιορτές των Άγιων
Αναργύρων και του Αι-Λια είναι οι πιο σημαντικές. Παροιμίες:
Ο Θεριστής θερίζει , ο Αλωνάρης αλωνίζει κι ο Αύγουστος ξεχωριζει.
Τον Αλωνάρη έβρεχε τον ποτισμένο τόπο.
Της Αγιάς Μαρίνας ρούγα και του Αϊ Λιά σταφύλι και του Αγιού
Παντελεήμονα γιομάτο το κοφίνι.
Χιόνισε μέσα στο Γενάρη , να οι χαρές τον Αλωνάρη.
Τον Αλωνάρη δούλευε , καλό χειμώνα να ΄χεις.
Έτσι το ΄χει το λινάρι να ανθεί τον Αλωνάρη.
Που μοχθεί το χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη.
Το τραγούδι του Θεριστή, η χαρά του Αλωνιστή.
Ο Αϊ Λιας κόβει σταφύλια κι η Αγια- Μαρίνα σύκα.
10

11. Για το μήνα Αύγουστο
Kαι ο μήνας αυτός πήρε την ονομασία του από τον Ιούλιο Καίσαρα. Αλλιώς
τον λέει ο λαός Δριμάρη. Οι γεωργοί ασχολούνται με τον τρύγο. Η γιορτή του
Δεκαπενταύγουστου εορτάζεται με κάθε επισημότητα, κυρίως στην Τήνο.
Παροιμίες :
α) Αύγουστε, καλέ μου μήνα, να΄ σουν δυο φορές το χρόνο
β) Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι.
Αύγουστε τραπεζοφόρε , να ΄σουν τρεις φορές το χρόνο.
Αυγουστοοικοδέσποινα, καλαντογυρεύτρα.(η σπάταλη νοικοκυρά τον
Αύγουστο, τα Χριστούγεννα ζητιανεύει)
Δεκαπέντησεν ο Αύγουστος , πυρώσου και μη ντρέπεσαι.
Επλάκωσεν ο Αύγουστος , η άκρια του χειμώνα.
Κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.
Μακάρι σαν τον Αύγουστο να ΄τανε όλοι οι μήνες.
Να ΄σαι καλά τον Αύγουστο με δεκαοχτώ βελέντζες.
Να ΄σαι καλά τον Αύγουστο που ΄ναι παχιές οι μύγες.
Ο Αύγουστος πουλά κρασί κι ο Μάης το σιτάρι.
Καλή λαβιά τον Αύγουστο και γέννα το Γενάρη.
Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, το Μάη θερίζει μόνος.
Ήρθε ο Αύγουστος , πάρε την κάπα σου.
11

12. Για το μήνα Σεπτέμβριο
Ο λατινικός αριθμός septem (7) έδωσε το όνομά του στο Σεπτέμβριο .
Λέγεται και Σταυρός, Σποριά, Τρυγητής. Ο τρύγος συνεχίζεται, αρχίζει η
σπορά και το όργωμα. Η ύψωση του Τιμίου Σταυρού είναι η σημαντικότερη
γιορτή του. Παροιμίες:
Βοηθάει ο Αι- Γιάννης και ο Σταυρός, γιομίζει το αμπάρι κι ο ληνός.
Τον Τρυγητή τ' αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι.
Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο.
Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια , τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
Στον τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε.
Του Σεπτέμβρη οι βροχές , πολλά καλά μας φέρνουν.
Του Σταυρού σταύρωνε και δένε.
Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε.
Του Σταυρού κοίτα και του Αϊ Γιωργιού ξεκίνα.
Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσα τα μεσάνυχτα.
Θέρος – τρύγος – πόλεμος.
για το μήνα Οκτώβριο
Ο λατινικός αριθμός October (8) έδωσε το όνομά του στον Οκτώβριο
που λέγεται και αλλιώς και Σπαρτός, Αγιοδημήτρης. Έχει δύο μεγάλες
γιορτές, του Αγίου Δημητρίου και την 28η . Οι αγροτικές εργασίες είναι
σπορά δημητριακών και συγκομιδή εσπεριδοειδών. Παροιμίες:
Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος τη γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε
σιτάρι.
Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ' το σιτάρι σου και
αγόρασε βόδια
Αι- Δημητράκη, μικρό καλοκαιράκι.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα 'χεις..
Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;
Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει.
12

13. Οκτώβρης και δεν έσπειρες, οκτώ σπυριά δεν κάνεις.
Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός.
Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι.
Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται.
Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
Τ' άη - Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ΄μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο
παλιό.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις.
Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις.
Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα.
Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη έχει οχτώ σειρές στ' αλώνι.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες οκτώ σωρούς δεν έκανες.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκανες.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ΄χεις.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις.
Για το μήνα Νοέμβριο
Όπως και οι δύο προηγούμενοι μήνες, ο Νοέμβριος ονομάστηκε έτσι
από το λατινικό αριθμό novem (9). Αλλιώς ονομάζεται Βροχάρης,
Κρασομήνας, Παχνιστής. Ξεκινάει το μάζεμα της ελιάς, το μάζεμα των
ζώων και βγαίνουν καρποί, κάστανα, καρύδια, σταφίδες, αμύγδαλα. Ο
μήνας αυτός έχει πολλές γιορτές: Μιχαήλ και Γαβριήλ, Εισόδια της
Θεοτόκου, Αγίας Αικατερίνης, Αγίου Ανδρέα. Παροιμίες:
Σ' τσι τριάντα, τ' Αγι-Αντριός, αντριεύεται το κρύο.
Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είν΄ στο στάβλο κι ούτε ζευγάς
στον κάμπο.
Τον Οκτώβρη τα κουδούνια , το Νοέμβρη παραμύθια.
Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.
13

14. Άι- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα:
-Έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ' Άι- Φιλίππου αυτού είμαι.
Η πούλια βασιλεύοντας το μήνυμά της στέλνει.Αν τ' Άη Φιλίππου
λείπω, τ' Άγια, των Αγιών δε λείπω.
Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους.
Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί.
Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είναι στο στάβλο κι ούτε ζευγάς
στους κάμπους.
Ο άη- Μηνάς εμήνυσε, πούλια μη ξημερώσει.
Του Σαρανταμέρου η μέρα «καλημέρα» - «καλησπέρα».
Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.
Το Νοέμβρη ,το Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.
Ο Νοέμβρης σα θα έρθει τα γομάρια μέσα κλείνει.
Όποιος σπείρει το Νοέμβρη , ούτε σπόρο δε θα πάρει.
Όταν έρθει ο Νοέμβρης ,σιγομπαίνει ο χειμώνας.
14

15. Για το μήνα Δεκέμβριο
Ήταν ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου και ονομάστηκε έτσι από το
λατινικό αριθμό decem (10). Ο λαός μας τον λέει και
Χριστουγεννιάτη, Χιονιά, Βρομαλίτη. Συνεχίζεται το μάζεμα των
ελιών, των εσπεριδοειδών και σπέρνονται χορταρικά.
Σχετικές είναι και οι παροιμίες που λένε:
Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού.
Δεκέμβρη μου, με πάγωσες και πώς να ξεπαγιάσω.
Αγιά- Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας αποκρίθη:» μάζεψε ξύλα κι άχυρα
και σύρτε και στο μύλο, γιατί ο Αι Νικόλας έρχεται στα χιόνια
φορτωμένος.
Δεκέμβριος, Χρίστου γέννηση και καλός μας Χρόνος.
Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι.
Να 'ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα
και τα Λαμπρά βρεχούμενα, αμπάρια γιομισμένα.
Αγια Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απεκρίθη :
- Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο,
γιατί Αι - Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.
15

16. ΑΛΛΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΜΗΝΩΝ ΤΟΥ
ΧΡΟΝΟΥ
Εκτός από την επίσημη ονομασία των μηνών ο ελληνικός λαός έχει
δώσει στους μήνες διάφορα άλλα ονόματα, σύμφωνα πάντα με τις γεωργικές
ασχολίες που γίνονται σε καθέναν απ' αυτούς.
Ο Ιανουάριος λέγεται και Γενάρης, Πρωτάρης (πρώτος μήνας του χρόνου),
Καλαντάρης (λέμε τα κάλαντα), Γατόμηνας (ζευγαρώνουν οι γάτες), Κρυαρίτης
(έχει μεγάλα κρύα), Μεσοχείμωνας (είναι ο μεσαίος μήνας τους χειμώνα),
Τρανός, Μεγάλος Μήνας (έχει 31 μέρες) κ.ά.
Ο Φεβρουάριος λέγεται και Φλεβάρης, Κουτσοφλέβαρος, Κουτσός, Μικρός
(γιατί έχει 28 μέρες), Φλιάρης (γιατί είναι ο τελευταίος μήνας του χειμώνα
"φλιά = κατώφλι"), Κλαδευτής (γιατί κλαδεύουμε) κ.ά.
Ο Μάρτιος λέγεται και Μάρτης, Παλουκοκαύτης (ανάγκαζε, με το απρόοπτο
κρύο του, να καίνε ακόμα και τα παλούκια για να ζεσταθούν), Βαγγελιώτης
(γιατί γιορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου), Πουλιαντέρης,
Ανοιξιάτης (είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης), Φυτευτής (γιατί φυτεύουμε)
κ.ά.
O Απρίλιος λέγεται και Απρίλης, Άι - Γιωργίτης (γιατί γιορτάζει ο Άγιος
Γεώργιος), Τριανταφυλλάς (γιατί ανθίζουν τα τριαντάφυλλα), Γρίλλης
(γκρινιάρης) κ.ά.
Ο Μάιος λέγεται και Μάης, Κερασάρης (γιατί βγαίνουν τα κεράσια), Πράσινος
(γιατί πρασινίζει ο τόπος), Πενταδείλινος (γιατί μεγαλώνει η μέρα),
Λούλουδος (γιατί ανθίζουν τα λουλούδια) κ.ά.
Ο Ιούνιος λέγεται και Θεριστής (γιατί θερίζουμε τα σπαρτά), Άι - Γιαννίτης
(γιατί στις 24 γιορτάζουμε τη γέννηση του Ιωάννη του Προδρόμου) κ.ά.
Ο Ιούλιος λέγεται και Αλωνιστής, Αλωνάρης (γιατί αλώνιζαν τα σιτάρια), Άι -
Λιάτης (γιατί στις 20 γιορτάζουμε τον Προφήτη Ηλία) κ.ά.
Ο Αύγουστος λέγεται και Δριμάρης (δρίμες = οι έξι πρώτες μέρες του
Αυγούστου που κατά τη λαϊκή δοξασία είναι δυσοίωνες), Πενταφάς (λόγω της
αφθονίας των καρπών), Καλός Μήνας, Παχομύγης (γιατί είναι παχιές οι
μύγες), Συκολόγος (γιατί ωριμάζουν τα σύκα) κ.ά.
Ο Σεπτέμβριος λέγεται και Τρυγητής (γιατί γίνεται ο τρύγος των σταφυλιών),
Σταυριάτης (γιατί στις 14 γιορτάζουμε την Ύψωση του Τίμιου Σταυρού),
Ορτυκολόγος (γιατί εμφανίζονται τα αποδημητικά ορτύκια) κ.ά.
Ο Οκτώβριος λέγεται και Βροχάρης (γιατί αρχίζουν τα πρωτοβρόχια), Άι -
Δημητριάτης (γιατί στις 26 γιορτάζουμε τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου) κ.ά.
16

17. Ο Νοέμβριος λέγεται και Νοέμβρης, Αρχαγγελίτης, Άι -Ταξιάρχης (γιατί στις
8 γιορτάζουμε τη γιορτή των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ), Μεσοσπορίτης
( γιατί σε αρκετές περιοχές της πατρίδας μας βρίσκονται στο μέσο της
σποράς) κ.ά.
Ο Δεκέμβριος λέγεται και Νικολοβάρβαρα (γιατί στις 4 γιορτάζουμε τη
γιορτή της Αγίας Βαρβάρας και στις 6 του Αγίου Νικολάου),
Χριστουγεννιάτης (γιατί στις 25 γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα)
κ.άΤριανταφυλλάς (Απρίλης).
Εδώ και μερικές άλλες -
Μάρτιος: Φυτευτής
(Απρίλης: Τριανταφυλλάς)
Μάης: Κερασάρης
Ιούνιος: Θεριστής
Ιούλιος: Αλωνάρης
Αύγουστος: Συκολόγος
Σεπτέμβριος: Τρυγητής
Νοέμβριος: Μεσοσπορίτης / Σποριάς
17