1. Сэргээнсанахүешат • Бидөмнөххичээлээрмонголынэртнийулсуудболох: -Хүннү/МЭӨ209-МЭ93он/ -Сяньби/МЭI-IIIзуун/ -Нирун/330-555он/ -Түрэг/552-745он/ -Уйгар/745-840он/ -Кидан/901-1125он/ улсуудынсоѐлынхөгжлийнталаарүзсэн.

2. • Цэрэгзахиргааны10-тынзохионбайгуулалттайбайсан. • Дуутсумыгхэрэглэдэгбайсан. Бэлчээрийн сонгодогажахуй. Заримсурвалжид Хүннүчүүдөөрсдийгөө 6хошуумалтай хэмээнүздэгбайсан мэдээбий. Монголугсааны улсууд,Түрэг, Уйгарчуудчуртындуу дуулж,моринхуур бусадхөгжмүүдийг тоглодогбайжээ.

3. хүннүгийндурсгалууд АЙМАГ.БАТСҮМБЭРСУМ/ /ТӨВ Түрэгийндурсгал • Тоньюкукынцогцолбордурсгал /ТөваймагЭрдэнэсум/ • Культегинийхөшөө /АрхангайаймагХашаатсум/

4. Шинэмэдлэголгоххичээл Сэдэв:Монголчуудынгаралугсаа, нэрийдэл

5. Дэдсэдэв: • Монголчуудынгаралугсаа • Монголнэрийдлийнтухай Түлхүүрүг: • Удамгарал • Өвөгдээдэс • Монголнэр Гарал угсаагаа мэдэх аргууд Ургийн бичиг, Угсаатныхам шинжүүдийн байдал бичгийнба археологийн сурвалжууд

6. Нутаг дэвсгэр Монгол угсаатны хам шинжүүд Хэл яриа Удмын сантөрх Ажахуй, соѐлын онцлог

7. Монголчуудыгшарарьстай,шулуунхарүстэй,өргөнмагнайтай ,товгоршанаатай,сормослог,онигорхонинборнүдтэй,навтгархамартай,өргөн нүүртэйзанхгартолгойтой,цээжханхар,бэлхүүс хүмүүсгэжтодорхойлжээ. нарийн, намхавтарбиетэй Дэдсэдэв:Монголчуудынгаралугсаа Ерхүмүүнөөрийнугязгуураан эсмэдвээс Ойдтөөрсөнсармагчинтайадил Өөрийновгооэсмэдвээс Оюугаархийсэнлуутайадил “Шартууж” Хүннү/МЭӨ209-МЭ93он/ Сяньби/МЭI-IIIзуун/ Нирун/МЭ330-555 он/

8. Монгол Түрэг Хүннүгийн гарал Славян Хятад Монголыннэртэрдэмтэн Г.СүхбаатарХүннүгийнугсаа гарвалыгхэл,занзаншил,эдийн болоноюунысоѐлынталбүрээснь нухацтайижбүрэннягтлансудалсны үрдүндХүннүньМонголчуудынөвөг дээдэсболохыгүндсэндээнотолсон байна. •

9. Хүннү •Монгол Сяньб Нирун Түрэг Уйгар Кидан •Монгол и •Монгол •? •? •Монгол ÝíýòóõàéÐàøèä-Àääèíû“Ñóäðûíчóóëãàí”-äòýìäýãëýñíýýðбол îëîíçóóíæèëèéíºìíºìîíãîëîâîãàéìãóóä,ò¿ðýãч¿¿äýäöîõèãäîí õ¿íàìûíîëîíõèíüàëàãäàæ,çºâõºíõèÿí,íóêóñõýìýýõõî¸ðõîíîâîã àéìãèéíöººíõ¿ì¿¿ñ¿ëäýæíóòàãîðíîîñîîä¿ðâýíçàéëжÝðã¿íý-гүí õýìýýõýðãýíòîéðîíóóëõàä,îéìîäîîðõ¿ðýýëýãäñýíãàäíààñçºâõºí ãàíöõàíäàâчóóçºðºãçàìààðíýâòðýíîðîõáºãë¿¿ãàçàðîчèæòýíäýý 400ãààäæèëàìüäðàíñóóæýý.

10. Эргүнэ-гүндочсонмонголчуудынóäàìóãñààºíºðæèíîëøèðñîí óчèðãàçàðíóòãààòýëæºðãºòãºõøààðäëàãàáèéáîëæ,Ýðã¿íý-гүíõýìýýõ íóòãààñààVIII-Xçóóíû¿åäÁºðòý-чоíî,Ãîîìàðàëòýðã¿¿òýéîâîãàéìãóóä óâàíöóâàíí¿¿äýëëýíãàðч,ýðòíèéóóãóóëíóòàãболохÎíîí,Õýðëýí, ÒóóëãóðâàíãîëûíýõýíÁóðõàíÕàëäóíäöóãëàðàíẺãíºðч,óãíóòãèéí МîíãîëàéìãóóäòàéíèéëýëäýíñóóðüøèõáîëñîííüÿâààíäààМîíãîë óãñààíûàéìãóóäûíцөмíüáîëæýý.  Òèéìýýñ“Ìîíãîëûííóóöòîâчîîí”-ä:“Чèíãèñõààíûÿçãóóð, äýýäòýíãýðýýñçàÿàòòºðñºíÁºðòý-чоíî,ãýðãèéÃîîìàðàëûíõàìòòýíãèñäàëàéããàòëàæèðýýäÁóðõàíÕàëäóíóóëàíäíóòàãëàæ”àìüäðàõáîëæýýãýæòýìäýãëýñýíáàéäàã.  УмардАлтай хэл Солонгосхэл Монголхэл Алтайязгуурын хэл ДорнодАлтай хэл Манжхэл ӨрнөдАлтай хэл Түрэгхэл Монголугсаатанболтүүхэнхөгжлийнявцадбүрэлдэнтогтсонбие даасанүндэстэнюм.  МонголнутагболМонголугсаатанүүсчбүрэлдсэнөлгийнутагюм. 

11. Дэдсэдэв:Монголнэрийдлийнтухай • Ìîíãîëíóòàãòîäîîãîîñ800çóóíìÿíãààäæèëèéíòýðòýýэрòíèéõ¿ì¿¿ñ àìüäàðчýõýëñýíáºãººäáèäíèéºâºãäýýäýñ2200ãàðóéæèëèéíºìíºòºð óëñààáàéãóóëàíìàíäóóëæáàéñíûãò¿¿õñóäàðòòýìäýãëýñýýðèðñýí байна. • Åðíüàëèâààóдамугсааөөрíýãíèéõýýíýðèéíäîðíýãäýæ,ÿìàðíýãýí õóãàöààíäòîäîðõîéíýãýííóòàãòøèíýîâîãàéìàãáîëæá¿ðýëäýíòîãòîõõºãæëèéíÿâöàäèõýâчëýíººðñ人ºãñºíáóþóõºðøóëñíüòýäíèéãíýðëýñýííýðòýéáîëсонáайдаг. • Ìîíãîëõýìýýõíýð,àÿëãóóíüÕÿòàäûíÒàí/618-907/óëñûí¿åýñýõýëæ, Ìýí-ó,Ìýí-âà,Ìýí-ãó,Ìûíãâà,Ìàíã-ãó,Ìîíã,Ìîíãîëãýõçýðãýýðòýìäýãëýæ èðñíèéã¿çýõýäýíý¿åä“Мîíãîë”ãýäýãíýðèéäýëáàéñàííüèëýðõèéáàéдаг. • “Ñóäðûí÷óóëãàí”хэмээхсурвалжидÌîíãîëõýìýýãäýõàéìàãíü Ýðã¿íý-Гүíãýýñãàðчèðýõäýý“Ìîí”íýðòýéãîëàéìàãíüóðòçàìûãòóóëàí ÿâñààðÎíîíãèéíýõýíäèðæ,íýãýíæèæèãñàëààãîëûíîðчìîîðíóòàãëàæ áàéñàíòóõàéòýìäýãëýñýííüìîíãîëчóóäûíãàðàë¿¿ñýë,ìîíãîëíýðèéí òàëààðòàéëáàðëàñàííü¿íýöýíýòýéáàðèìòáèëýý.

12. ИхМонголуул,Монголэлс • ӨвөрхангайаймгийнБүрдсумынтөвөөсзүүнтийш36км-тБатхаануулын өвөрторшдогИхмонголэлснийзүүнурдтөгсгөлбөгөөдэлсэнманхандээргарахадсониндуучимээгардагбайгалийнөвөрмөцтогтоцбүхийгазарюм. Өвөрхангай аймгийнБүрдсумаас35км-т,БулганаймгийнГурванбулаг,Өвөрхангай аймгийнБүрдсумынзаагнутагтХөгнөхаануулынбэлээрЖаргалант,Тарна голийнзүүнэргийндагуу60кмгазарсунажтогтон,манханжсан,молцогхэв шинжийнэлссалхи,усныгаралтай,өвслөг,сөөглөгургамалтайүзэсгэлэнт нутагюм.Өвөрхангайаймгийнтусгайхамгаалалттай14200га-гхамарсан бургасарцаарбитүүхүрээлэгдсэнэлсэнманханболно.Энэүзэсгэлэнт газарттүшиглэсэнхэдхэдэнжуулчныбаазбий.

13. Дүгнэлт Бидямарон цагаараялсанбэ? • • МЭӨIII зуунаасМЭIХзуун ЦаашилбалХзуун • • Гурванголынсав Эргүнэ-гүн Бидямаргазар нутгаараялсанбэ? Бидэнэтүүхийг үзсэнээрямар хүмүүстэйтанилцсан бэ? •Монголчууд •Монголыннууцтовчоо •Судрынчуулган •Эргүнэ-гүнгийндомог Бидямартүүхэн сурвалжтай танилцсанбэ? •Уугуулнутгааэрхэмлэх •Үндэсязгуураадээдлэх •Удамугсаагаахадгалах Бидямартүүхэн сургамжавсан бэ? Гэрийндаалгавар • “ADMON”компанийсурахбичгийн65-67хуудасныасуултдаалгаваруудыг хийжгүйцэтгэх • “Өнгөтхэвлэл”компанийсурахбичгийн42-44хуудсыгуншижсудлах • Дараахтүлхүүрүгнүүдэдтайлбархийгээрэй -Удамгарал -Өвөгдээдэс -Монголнэр • “ХүннүчүүдМонголчуудынөвөгдээдэсболохнь”эссебичих

14. Сэдэвтэйхолбоотойасуултууд 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. “Монголыннууцтовчоо”ургийнбичигмөнүү? Монголчуудгэжямархүмүүсийгхэлэхвэ? ХүннүчүүдМонголчуудынөвөгдээдэсмөнүү? ТүрэгулсынүедМонголчуудхаанабайсанбэ? Монголхэлхаанаасгаралтайвэ? МонголнутагМонголугсаатныөлгийнутагмөнүү? Аливааулсыннэряажүүсдэгвэ? Монголгэсэннэрхэдийнээстүүхэндтэмдэглэгдэхболсонбэ?Монголнэрийнтухайямарүзэл,таамаглалуудбайдагвэ? 10.МонголулсадМонголнэртэйуулусбайдагуу? Хариулт 1. “Монголыннууцтовчоо”ньнэгталаартүүхэнсурвалжболовчнөгөө талаарБөртэ-ЧоноосЧингисхаан,ӨгөөдэйзэрэгМонголыналтанургийн хаадынургийнбичиггэжүзэжболохюм. Монголчуудыгшарарьстай,шулуунхарүстэй,өргөнмагнайтай,товгор шанаатай,сормослог,онигорхонинборнүдтэй,навтгархамартай, өргөннүүртэйзанхгартолгойтой,цээжханхар,бэлхүүснарийн, намхавтарбиетэйхүмүүсгэжтодорхойлжээ. ХүннүчүүдийнугсаагарвалынталаарэрдэмтэнсудлаачидМонгол, Түрэг,Славян,ХятадгэхзэргээрүздэгболовчМонголыннэртэрдэмтэн Г.СүхбаатарХүннүгийнугсаагарвалыгхэл,занзаншил,эдийнболон оюунысоѐлынталбүрээсньнухацтайижбүрэннягтлансудалсныүр дүндХүннүньМонголчуудынөвөгдээдэсболохыгүндсэндээнотолсон байна. НирунулсмөхөхөдуугуулМонголчуудыннэгхэсэгньгурванголынэхэнд шахагдансуурьшиж,нөгөөхэсэгньЭргүнэ-гүнрүүявжээхэмээнтүүхэн сурвалжуудаддурьджээ. 2. 3. 4.

15. 5. МонголхэлньАлтайязгуурынхэлнийДорнодАлтайнхэлэндбагтдаг. МөнДорнодАлтайнхэлэндМанжхэлбагтдагбайна. Монголугсаатанболтүүхэнхөгжлийнявцадбүрэлдэнтогтсонбие даасанүндэстэнбөгөөдМонголнутагболМонголугсаатанүүсч бүрэлдсэнөлгийнутагюм. 6. Åðíüàëèâààóдамугсааөөрíýãíèéõýýíýðèéíäîðíýãäýæ,ÿìàð íýãýíõóãàöààíäòîäîðõîéíýãýííóòàãòøèíýîâîãàéìàãáîëæá¿ðýëäýí òîãòîõõºãæëèéíÿâöàäèõýâчëýíººðñ人ºãñºíáóþóõºðøóëñíü òýäíèéãíýðëýñýííýðòýéáîëсонáайдаг. 7. 8. Ìîíãîëõýìýýõíýð,àÿëãóóíüÕÿòàäûíÒàí/618-907/óëñûí¿åýñýõýëæ, Ìýí-ó,Ìýí-âà,Ìýí-ãó,Ìûíãâà,Ìàíã-ãó,Ìîíã,Ìîíãîëãýõçýðãýýðòýìäýãëýæèðñíèéã¿çýõýäýíý¿åä“Мîíãîë”ãýäýãíýðèéäýëáàéñàííüèëýðõèéáàéдаг. 9. Монголнэрийнүүслийнталаарэрдэмтэд: - - - МонголнутагтбайсанязгуурМонголаймгийннэрнээсүүссэн газаруснынэрнээсүүссэн эртнийовог,аймгийнүндэслэгч,толгойлогчийннэрнээсүүссэнгэхмэтнийгэм,түүхийнолонталтүзэгдэлтэйхолбонтайлбарладаг. 10.МонголорондМонголуул,Монголэлснэртэйгазархэдхэдбайдаг. ӨвөрхангайаймгийнБүрдсумынтөвөөсзүүнтийш36км-тБатхаан уулынөвөрторшдогИхмонголэлснийзүүнурдтөгсгөлбөгөөдэлсэн манхандээргарахадсониндуучимээгардагбайгалийнөвөрмөцтогтоц бүхийгазарюм.