iş sağlığı ve güvenliği

1. TERSANE SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI
VE
GÜVENLİĞİ
Tülay İLMAZ
İnsan Kaynakları ve Çalışma İlişkileri / TEZLİ
Hukuki Boyutlarıyla
Türkiye'de İş Sağlığı ve Güvenliği

2.  Tersane: Gemi inşa ve bakımının yapılması için
gerekli teknik, lojistik imkanlara sahip olan ve birçok
fabrikanın bulunduğu geniş bir iş merkezine verilen
isim. Tersanelerin ilk akla gelen imkanları meyilli
kızak yapılar, kuru veya yüzer havuz, kaldırma
kapasitesi tonlarca olan büyük vinçler, presler,
giyotinler, makina tezgahları, kaynak makinaları ve
kalifiye teknik personeldir.

3. TERSANELERDE İŞ SAĞLIĞI VE
GÜVENLİĞİ
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü, ÇASGEM, GİSBİR ve Dok
Gemi-İş Sendikası tarafından yürütülen "Tersanelerde
İş Sağlığı ve Güvenliğinin Geliştirilmesi İşbirliği
Protokolü" kapsamındaki çalışmalarla ilgili ara
değerlendirme raporu hazırlandı.
Rapora göre, imzalanan protokolün ardından 95 alt
işveren, 69 işveren, 102 iş güvenliği uzmanı ve 368
mühendise eğitim verildi.

4. Tersanelerden 17'sinde solunabilir toz, gaz, gürültü,
titreşim ve ağır metal ile ilgili olmak üzere toplam 478
ölçüm yapıldı. 12 tersaneden alınan numunelerin
analizi yapıldı ve raporlandı.
Kontrollerde, 12 tersanede işçilerin önemli oranda
toz, solvent, gürültü, titreşim gibi meslek
hastalıklarına yol açan etkenlere maruz kalma riski
bulunduğu tespit edildi.

5. Bu tersanelerde yapılan 362 ölçüm sonucuna göre, ağır
metal ölçümlerinin yüzde 1.54'ünde, toz ölçümlerinin
yüzde 37'sinde, solvent buhar ölçümlerinin yüzde
33'ünde, gürültü ölçümlerinin yüzde 83'ünde, titreşim
ölçümlerinin yüzde 81'inde çalışanların meslek
hastalıkları açısından riskle karşı karşıya olduğu
belirlendi.
Öte yandan, tersanelerde kullanılan kişisel
koruyucuların standartlara uygun olup olmadığının
saptanması amacıyla 14 tersanede inceleme çalışmaları
yürütüldü.

6. Protokol kapsamında inceleme yapılan tersanelerde,
tersanelerin kendi kadrolu çalışanlarında büyük
ölçüde Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği'ne (2
Temmuz 2013) uygun araçlar kullanıldığı tespit edildi.
Uygun olmayan kişisel koruyucu donanım kullanımına
daha çok alt işverene bağlı işçilerde rastlandı.

7. Kişisel Koruyucu Donanım Nedir?
Kişisel Koruyucu Donanım, bir veya
birden fazla sağlık ve güvenlik riskine
karşı korunmak için kişilerce
giyilmek, takılmak veya taşınmak
amacıyla tasarlanmış herhangi bir
cihaz, alet veya malzemedir.
 Güvenlik ayakkabıları, eldivenler,
koruyucu giysiler,
 Göz koruyucuları, baretler,
yüksekten düşmeyi önleyici
emniyet kemerleri
gibi koruyucu donanımlar kişisel koruyuculara örnektir.

8. TAŞERONLARDAKİ TABLO
Tersanelerde kullanılan 8 ana kişisel koruyucu
donanımla ilgili genel değerlendirmede, asıl
işverenlerin yüzde 4'ünde, taşeronların yüzde 27'sinde
uygunsuz ürün tespit edildi.
Ara değerlendirme raporuna göre, tersanelerde
kullanılan 8 ana kişisel koruyucu donanım ürününün
uygunluk durumu asıl işveren ve taşeronlar açısından
şöyle:

9. Baret: Asıl işverenlerin yaklaşık yüzde 29'unda,
taşeronların yüzde 50'sinde uygunsuz ürün
kullanılıyor.
Kaynak maskesi: Asıl işverenlerde
uygunsuz ürün yok, taşeronların
yüzde14'ünde uygunsuz ürün
kullanılıyor.

10. Eldiven: Asıl işverenlerin yüzde 7'sinde, taşeronların
yüzde 43'ünde uygunsuz ürün kullanılıyor.
Emniyet kemeri: Asıl işverenlerde uygunsuz ürün
yok, taşeronların yüzde 50'sinde uygunsuz ürün
kullanılıyor.
Toz maskesi: Asıl işverenlerde uygunsuz ürün yok,
taşeronların yüzde 14'ünde uygunsuz ürün kullanılıyor.

11. Koruyucu giysi: Asıl işverenlerde uygunsuz ürün yok,
taşeronların yüzde 7'sinde uygunsuz ürün kullanılıyor.
İş ayakkabısı: Asıl işverenlerde uygunsuz ürün yok,
taşeronların yüzde 14'ünde uygunsuz ürün kullanıyor.
Koruyucu gözlük: Asıl işverende uygunsuz ürün yok,
taşeronun yüzde 21'inde uygunsuz ürün kullanılıyor."

12. Tersanelerde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Geliştirilmesi
İşbirliği Protokolü" kapsamında, iş yerlerinde önleme
politikalarının geliştirilmesi, iş sağlığı ve güvenliği
kültürünün oluşturulması, kalıcı ve sistematik
iyileşme sağlanması, ilgili taraflara rehberlik edilmesi,
iş sağlığı ve güvenliği yönünden yeni yaklaşımın etkin
kılınması amacıyla; işyerlerinde ortam ölçüm ve
analizleri ile iş sağlığı ve güvenliği araştırmaları, CE
belgeli kişisel koruyucu donanımların kullanımının
izlenmesi ve yaygınlaştırılması, iş sağlığı ve güvenliği
eğitimleri verilmesi kararlaştırılmıştır.

13. TERSANELERDEKİ ÖLÜMLERİN
NEDENİ ‘TAŞERONLUK

14. İş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin en temel amacı
çalışanların korunmasıdır. Çalışanları işyerinin
olumsuz etkilerine, iş kazaları ve meslek hastalıklarına
karşı koruyarak ruh ve beden bütünlüklerinin
sağlanması iş güvenliğinin en başta gelen amacıdır.
Ayrıca, İş sağlığı ve güvenliği alanında var olan
sorunların giderilmesi toplumumuzda konuya ilişkin
güvenlik kültürü bilincinin oluşmasına bağlıdır. İş
kazaları ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi için
ilgili tüm kişi ve kuruluşların her birinin üzerine
düşeni yapmaları büyük önem taşımaktadır.

15. İş güvenliği, şansa bırakılamayacak kadar önemli bir
konudur. Gerçekleşen bir kaza olayını şanssızlık olarak
değerlendirmek doğru değildir. Diğer taraftan, yapılan
araştırmalar iş kazalarının % 97 sinin önlenebilir
nitelikte olduğunu, kaçınılmaz (önlenemez) kazaların
% 3 oranında olduğunu göstermektedir.
İş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması için
yapılan harcamaların, bazı işverenler için gereksiz bir
harcama olarak görüldüğü de bilinmektedir. Ancak
yapılan araştırmalar, kazalar sonucu ortaya çıkan
maddi kayıpların, kazaların önlenmesi için yapılan
harcamaların 5 katı olduğunu göstermektedir.

16. Tersane kazalarının temel nedenlerinin; insan
(psikolojik, fiziksel, İnsan ilişkileri, takım çalışması,
iletişim), makine/ekipman (hatalı makine ve ekipman
yerleşimi, eksik veya kusurlu koruyucular, yetersiz
standardizasyon, yetersiz kontrol ve bakım, yetersiz
mühendislik hizmetleri), ortam/çevre (yetersiz
çalışma bilgisi, uygun olmayan çalışma metot ve
yöntemi, uygun olmayan çalışma yeri ve ortamı vb.) ve
yönetim (yetersiz yönetim organizasyonu,
tamamlanmamış kurallar ve talimatlar, yetersiz
güvenlik yönetim planı, eğitim ve öğretim yetersizliği,
yönetim ve rehberlik uygun olmayan personel
istihdamı, yetersiz sağlık kontrolleri vb.)
faktörlerinden kaynaklandığı bilinmektedir.

17. Dünya tersanelerinde ölümlü kaza oranları İsveç’de
kaza oranı onbinde 1, İngiltere’de onbinde 1,
Amerika’da onbinde 2, Japonya’da onbinde 3, Singapur,
Tayvan ve Çinde onbinde 10, Malezya’da onbinde 12 ve
Türkiye’de onbinde 3’dür (TBMM Araştırma
Komisyonu Raporu, Temmuz 2008).

18. Türkiye'de Tersanelerde Meydana
Gelen Kazalarda Ölü Sayısı:
YIL ÖLÜ
2000 4
2001 1
2002 5
2003 3
2004 6
2005 7
2006 10
2007 12
2008 28
2009 15
2010 13
Tablo 1.

20. Tersane kazalarının en fazlası iş yoğunluğunun en çok
olduğu Tuzla Tersanelerinde meydana gelmektedir.
Tuzla Tersanelerinde 2000 Yılı İle 2008 Yılı Haziran ayı
sonuna kadar geçen sürede ölümle sonuçlanan iş
kazalarının nedenleri incelendiğinde, kazaların % 34
oranında yüksekten düşme, % 4 oranında elektrik
çarpması, % 16.5 oranında malzeme
çarpması/düşmesi, % 11 oranında patlama, % 11
oranında sıkışma ve % 11 oranında diğer nedenler
sonucu meydana geldiği görülmektedir.

21. Tersanelerde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin diğer
sorunlar ise kurumsallaşma, alan darlığı ve yoğunluk,
kapasite fazlası kullanım, mevzuattan kaynaklanan
sorunlar, tersaneler Bölgesinde ulaşım ve trafik
sorunu, deniz itfaiyesi ihtiyacı gibi altyapı ve üstayapı
sorunları, alt işveren (taşeron) uygulamasıdır.
Alt işveren (taşeron) uygulaması, tersanelerde, iş
sağlığı ve güvenliği açısından yaşanan sorunların
çözüme kavuşturulmasında önemle ele alınması
gereken bir husus olup henüz çözüme
kavuşturulamamıştır.

22. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması açısından
sektördeki alt yüklenici firmaların
çalışma standartlarının ve alanlarının belirlenmesine
ilişkin yapılacak yasal düzenlemeler ile standardı
yüksek, sertifikalı ve vasıflı taşeron çalıştırılması
sağlanmalıdır. İşçilerin haklarını korumak ve
yoğun çalışmalar sonucunda yaşanan iş kazalarının
önlenmesi amacıyla, alt yapısı uygun
tersanelerde vardiya sistemine geçilmesinin uygun
olacağı düşünülmektedir.

23. YAPISAL SORUNLARA İLİŞKİN
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
 Tersane alanlarında sıkışıklıkların ortadan kaldırılması ve
genişleyecek tersane alanları üzerinde iş sağlığı ve
güvenliğine uygun çalışma şartlarının sağlanması için Tuzla
Gemi İnşa Sanayi Bölgesinde şahıs, kolektif, limited ve
küçük anonim şirketlerinin birleşmesi teşvik edilmelidir.
 Tersanelerde yapılan ana işler tek tek belirlenmeli ve bu
işler her ne ad altında olursa olsun alt işverene (taşeron)
verilmemelidir.
 Alt işveren uygulaması objektif kriterlere bağlanmalıdır.
Sektörde alt yüklenici firmaların çalışma standartlarının
ve alanlarının belirlenmesine ilişkin yapılacak yasal
düzenlemeler ile standardı yüksek, sertifikalı ve
vasıflı taşeron çalıştırılması sağlanmalıdır.

24. ÇALIŞMA KOŞULLARI VE
ORGANİZASYONA İLİŞKİN ÇÖZÜM
ÖNERİLERİ
 Tersanelerdeki asıl işveren ve alt işverenler, çalıştırdığı
işçi sayısına bakılmaksızın en az bir iş güvenliği
uzmanı ve iş güvenliği elemanı bulundurmalı ve
çalışan sayısına göre istihdam edilecek iş güvenliği
elemanı sayısı artırılmalıdır.
 Tüm tersaneler işçi sayısına bakmaksızın işyeri hekimi
çalıştırmalıdır. İşyeri hekimleri öncelikli olarak
koruyucu sağlık hizmetlerini yerine getirmeli ve iş
sağlığı eğitimi vermelidir.

25.  İşyeri hekimi tarafından işçilerin işe giriş ve periyodik
sağlık muayeneleri etkin olarak yapılmalıdır.
 İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı ücretleri, Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından karşılanmalı ve söz
konusu ücretler işveren tarafından Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığına yatırılmalıdır.
 İşçilerin sigortalılığı ile fiili ve kaydi sigortalı primlerinin
incelenmesi amacıyla ilgili kurumlar tarafından izleme
çalışmalarına devam edilmelidir.
 Tersanelerde sigortasız işçi çalıştırılmasını önlemeye
yönelik denetim mekanizması etkin hale getirilmeli ve
işçilerin sigorta primlerinin gerçek ücretleri üzerinden
yatırılması sağlanmalıdır.
 Tuzla Gemi İnşa Sanayi Bölgesi’nde İş Müfettişlerinin ve
Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişlerinin sürekli denetim
yapmalarını sağlayacak bir yapı oluşturulmalıdır.

26.  Tersanelerde ölümle sonuçlanan kaza nedenleri (yüksekten
düşme, malzeme çarpması/düşmesi, elektrik çarpması,
patlama, sıkışma vb.) öncelikli olmak üzere bütün kaza
nedenlerinin ortadan kaldırılması için İş Sağlığı ve
Güvenliği mevzuatına ve ilgili standartlara uygun önlemler
alınmalıdır.
 Tersanelerde yürütülen faaliyetlerden “Sağlık Kuralları
Bakımından 7.5 Saat ve Daha Az Çalışılması gereken İşler
Hakkında Yönetmelik” kapsamında olan işlerde 7,5 saatten
fazla çalışma yapılmasını önleyici tedbirler alınmalıdır.
 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının
koordinatörlüğünde işveren, işçi sendikaları, üniversiteler,
yerel yönetimler ve akreditasyon kuruluşlarından oluşan “İş
Sağlığı ve Güvenliği Danışma Kurulu” oluşturulmalıdır.

27. SENDİKALAŞMAYA YÖNELİK ÇÖZÜM
ÖNERİLERİ
 Tersanelerde iş sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması
açısından önemli olan sendikal
örgütlenmenin önündeki engeller kaldırılarak
sendikalaşma yaygın hale getirilmelidir.
 Bakanlar Kurulunca hazırlanan Sendikalar Kanun
Tasarısı bir an önce kanunlaştırılmalıdır.

28. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER