1. Phaàn IV:
VIEÁT HAY
CHÖÔNG 10:
SÖÛ DUÏNG LÔØI TRÍCH DAÃN
Nhöõng lôøi trích daãn raát quan troïng vì chuùng
laøm cho ngöôøi ñoïc tin töôûng vaøo giaù trò cuûa caâu
chuyeän. Chuùng boå sung cho döõ kieän ôû ñoaïn
ñaàu, nhaán maïnh theâm ñeán caùc ñieãm chính
trong caâu chuyeän. Qua nhöõng lôøi trích daãn, ñoäc
giaû coù theå ‘nghe’ tröïc tieáp töø nguoàn tin noùi veà
tin ñoù. Hoï cuõng coù theå hieåu theâm ñöôïc veà thaùi
ñoä, tình caûm vaø tính tình cuûa nguoàn tin. Nhöõng
lôøi trích daãn cuõng laøm cho caâu chuyeän theâm ña daïng
vaø taêng nhòp ñoä caâu chuyeän. Ngöôøi ñoïc khoâng chæ
ñoïc heát doøng noï sang doøng kia veà thoâng tin trong
caâu chuyeän.
Moät caâu chuyeän khoâng coù lôøi trích daãn raát nhaøm chaùn.
Khi naøo neân trích, khi naøo khoâng
Chæ neân duøng nhöõng lôøi trích daãn coù khaû naêng
toùm taét hay veà moät tình huoáng naøo ñoù, chöùa ñöïng
nhöõng caûm giaùc hoaëc hình aûnh maïnh, hoaëc cho thaáy
tính tình cuûa moät ngöôøi naøo ñoù.
Ñaây laø lôøi moät ngö daân Campuchia trích treân tôø
Phnompenh Post, toùm taét caùch nhìn ñôøi giaûn dò cuûa oâng.
‘Toâi bieát laøm hai vieäc trong ñôøi: ñaùnh baét caù vaø
aên caù. Cha toâi vaø caùc con toâi cuõng vaäy’
Boä tröôûng noäi vuï Thaùi Lan, trích treân tôø Bangkok
Post, noùi vôùi baêng ñaûng mafia ñòa phöông raèng oâng
seõ tieáp tuïc dieät tröø toäi aùc, ma tuùy vaø côø baïc:
80
Phaàn IV: Vieát hay
Raát nhieàu caâu ngaïn
ngöõ veà toân giaùo
ñöôïc trích daãn
coù giaù trò cao

2. ‘Baây giôø, haõy nghe toâi caûnh caùo ñaây: toâi seõ laøm
cho Bangkok vaø caùc tænh laân caän trôû neân saïch seõ. Vì
vaäy nhöõng ai laøm baäy haõy söûa sai, vaø ñöøng baûo raèng
toâi ñaõ khoâng caûnh baùo’
Lôøi trích daãn naøy cho thaáy quyeát taâm cuûa vò boä
tröôûng ñoù maïnh ñeán ñaâu.
Sau ñaây laø lôøi cuûa moät ngöôøi Myõ ñaõ töøng tham
gia chieán tranh Vieät Nam, noùi veà cuoäc uïaêp gôõ sau
naøy taïi vuøng noâng thoân Vieät Nam vôùi moät ngöôøi ñaõ
töøng ñoái ñaàu beân kia chieán tuyeán. Lôøi trích daãn naøy
ñaêng trong moät baøi cuûa thoâng taán xaõ AP, ñöa ñoäc giaû
vaøo ngay quang caûnh taïi choã vaø nhöõng xuùc ñoäng cuûa
ngöôøi trong cuoäc:
‘Luùc ñoù, oâng ta choàm qua chieác xe ñaïp cuûa toâi,
keùo tay toâi vaø oâm chaàm laáy toâi, töïa nhö moät ngöôøi
cha oâm con.
Cöû chæ ñoù thaät noàng aám, toâi caûm nhaän ñöôïc hôi
aám ñoù. Trong 5 phuùt ñoàng hoà, oâng ñaõ laøm toâi maát heát
töï chuû.’
Ñaët caùc lôøi trích daãn hay leân gaàn ñaàu baøi vieát ñeå
loâi cuoán ñoäc giaû ñoïc tieáp
caâu chuyeän. Baïn cuõng coù
theå ñaët nhöõng lôøi trích hay ôû
cuoái baøi, laøm nhö vaäy seõ taïo
ñöôïc aán töôïng maïnh cho
ngöôøi ñoïc.
Khi duøng moät lôøi trích ñeå
boå sung cho ñoaïn môû ñaàu,
baïn neân chaéc chaén raèng lôøi
trích ñoù seõ theâm vaøo baøi
moät döõ kieän môùi meû. Ñöøng duøng nhöõng lôøi trích daãn
chæ nhaéc laïi cuøng moät döõ kieän ñaõ noùi ñeán trong ñoaïn
môû ñaàu (hay ôû choã khaùc trong baøi) nhö trong baøi vieát
sau:
81
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn
Chæ trích daãn
phaàn naøo hay

3. PHNOMPENH, Campuchia - Hoâm qua Campuchia
loan baùo ñaõ loaïi tröø ñöôïc beänh baïi lieät ôû treû em, trôû
thaønh quoác gia cuoái cuøng taïi Taây Thaùi Bình Döông
tieâu dieät ñöôïc caên beänh naøy.
Thuû töôùng Hun Sen noùi oâng haõnh dieän ñeå ‘loan
baùo cho toaøn theá giôùi bieát raèng laàn ñaàu tieân trong
lòch söû Campuchia, beänh baïi lieät treû em ñaõ ñöôïc loaïi
tröø trong nöôùc.’
Ñöøng duøng nhöõng lôøi trích nhaøm chaùn, khoù hieåu
hay laäp laïi nhöõng gì ñaõ roõ raøng quaù roài. Trong nhöõng
tröôøng hôïp nhö vaäy, chæ neân duøng lôøi cuûa baïn ñeå vieát
laïi laø ñuû. Nhieàu phoùng vieân duøng lôøi trích daãn chæ vì
hoï coù saün trong soå tay. Hoï muoán chöùng toû cho ñoäc
giaû thaáy raèng hoï ñaõ phoûng vaán caùc nguoàn tin cuûa
caâu chuyeän. Traùnh laøm nhö vaäy.
Haõy xem xeùt caùc thí duï sau ñaây cho thaáy caùch
duøng caùc caâu trích raát dôû ñaêng treân nhieàu aán phaåm.
Sau ñaây laø trích lôøi moät boä tröôûng cuûa Vieät Nam:
‘Cheá bieán gaïo, hoa maøu, caø pheâ vaø traø cuõng nhö
goã vaø caùc laâm saûn khaùc seõ ñöôïc coi laø moät ngaønh
coâng nghieäp söû duïng nhieàu lao ñoäng höùa heïn nhaát’
Ñaây laø caùch noùi khoù hieåu maø caùc nhaân vieân quan
chöùc thöôøng hay duøng. Baïn neân duøng lôøi cuûa mình
ñeå vieát laïi moät caùch roõ raøng vaø deã hieåu-nhöng tröôùc
tieân baïn phaûi tìm hieåu xem boä tröôûng naøy muoán noùi gì.
Moät lôøi trích töø moät vieân chöùc Lieân Hieäp Quoác
taïi Phnom Penh:
‘Toâi raát hy voïng seõ taêng cöôøng hôïp taùc vaø vieän
trôï giöõa Chính phuû Hoaøng Gia Campuchia vaø Quõy
Moâi Tröôøng Theá giôùi.’
Caâu ñoù raát khoâ khan vaø mô hoà.
Caâu sau ñaây chæ laø döõ kieän veà boái caûnh, khoâng
phaûi laø nhöõng lôøi neân trích daãn:
82
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn

4. ‘Giaù cuûa moãi laàn duøng thöùc aên nhanh laø 40-50
baht, so vôùi 7 ñoâ la Myõ taïi Singapore vaø 12 ñoâ la Myõ
taïi Hoa Kyø’
Teä hôn nöõa, tin naøy laïi ñöôïc gaùn cho moät nguoàn
tin voâ danh.
Qua kinh nghieäm, baïn coù theå töï bieát khi naøo neân
trích vaø khi naøo khoâng.
Ñöøng baét ñaàu baèng moät lôøi trích daãn
Noùi chung, baïn khoâng neân baét ñaàu baøi vieát baèng
moät lôøi trích daãn. Bôûi vì neáu baïn laøm nhö vaäy, ñoäc
giaû coù theå bò laãn loän. Coù theå hoï khoâng bieát raèng ai
ñoù noùi hay caâu chuyeän trong baøi laø gì.
Sau ñaây laø ñoaïn môû ñaàu cuûa moät baøi vieát daêng
treân moät nhaät baùo tieáng Anh taïi Laøo:
“Ñieàu laøm cho toâi khoù chòu laø moät soá caùc baùo
nöôùc ngoaøi luoân luoân tìm caùch chæ trích Laøo maø
khoâng ñeám xæa gì ñeán söï thaät, hoï chæ vieát theo nhöõng
ñieàu töôûng töôïng maø thoâi,” Tænh tröôûng Champasak,
oâng Oneneua Phommachanh, noùi trong buoåi khai
maïc moät khoaù hoïc veà baùo chí taïi Pakse, vaøo buoåi
saùng maø moät soá baêng ñaûng aên cöôùp len loûi vaøo Laøo
qua ñeøo Vangtao-Chongmek taïi bieân giôùi Thaùi-Laøo.
Maõi ñeán cuoái caâu daøi daèng daëc naøy chuùng ta môùi
bieát ñöôïc raèng lôøi tuyeân boá cuûa tænh tröôûng naøy coù
lieân quan tôùi baêng ñaûng aên cöôùp taïi bieân giôùi. Duø
vaäy, chuùng ta cuõng vaãn khoâng bieát roõ ñaõ xaåy ra
nhöõng gì. Nhöõng ‘söï thaät’ naøo, nhöõng ‘töôûng töôïng’
naøo? Lôøi trích ñöôïc roõ raøng hôn neáu baïn giaûi thích
tröôùc toaøn caûnh cuûa caùc caâu trích daãn. Vieát laïi caâu
trích treân seõ nhö theá naøy:
Tænh tröôûng Champasak Onenueua Phommachanh
hoâm qua ñaõ chæ trích caùc phöông tieän truyeàn thoâng
nöôùc ngoaøi ñöa tin veà moät vuï taán coâng vaøo moät ñoàn
bieân giôùi ôû Nam Laøo.
83
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn

5. Vò tænh tröôûng naøy noùi caùc phoùng vieân nöôùc ngoaøi
taû söï kieän ñoù nhö laø moät vuï taán coâng cuûa phieán quaân
nhaém vaøo chính phuû, nhöng oâng nhaát möïc cho raèng
ñoù chæ laø moät vuï cöôùp boùc maø thoâi.
‘Ñieàu ñoù laøm cho toâi khoù chòu ..’
Ai noùi?
Neáu baïn coù nhöõng lôøi trích daãn cuûa nhieàu ngöôøi
khaùc nhau, ñöøng ñeå choàng chaát nhöõng lôøi naøy cuøng
moät choã. Ngöôøi ñoïc seõ bò laãn loän khoâng bieát ai noùi
gì. Tröôùc tieân, baïn neân giôùi thieäu lôøi ngöôøi vöøa noùi
ñeå ñoäc giaû bieát raèng lôøi keá tieáp laø cuûa ngöôøi thöù hai.
Sai: ‘Toâi khoâng haøi loøng vôùi ngaân saùch môùi vì noù
seõ laøm haïi ñeán ngöôøi ngheøo.’ Tænh tröôûng noùi.
‘Ngaân saùch naøy chung cuoäc seõ buoäc chính phuû
phaûi taêng thueá’ Chuû tòch Thöôïng Vieän noùi
Ñuùng: ‘Toâi khoâng haì loøng vôùi ngaân saùch môùi vì
noù seõ laøm haïi ñeán ngöôøi ngheøo.’ Tænh tröôûng noùi.
Coøn Chuû tòch Thöôïng Vieän noùi ‘Ngaân saùch naøy
chung cuoäc seõ buoäc chính phuû phaûi taêng thueá’.
‘Noùi’ laø ñuû roài
Trong haàu heát moïi tröôøng hôïp, duøng nhöõng lôøi
trích daãn vôùi töø ‘noùi’. Ñaây laø moät töø ñôn giaûn, roõ
raøng vaø trung laäp. Ñöøng ngaïi raèng baïn laäp laïi töø
‘noùi’ nhieàu laàn quaù; ñoäc giaû khoâng ñeå yù ñeán ñieàu
naøy. Nhöõng töø nhö ‘nhaän raèng’, ‘tuyeân boá’, ‘khaúng
ñònh’, v..v mang nhieàu yù nghóa khaùc nhau. Chaúng
haïn, khi baïn noùi coù ai ñoù ‘nhaän raèng’, coù nghóa laø
baïn toû yù nghi ngôø veà nhöõng gì ngöôøi naøy noùi.
Ñöøng thay ñoåi lôøi trích daãn!
Caùc daáu ngoaëc ñaùnh daáu lôøi trích daãn coù nghóa laø
taát caû nhöõng gì ôû giöõa laø nguyeân vaên lôøi nguoàn tin
noùi. Ñöøng bao giôø thay ñoåi lôøi trích daãn, cho duø baïn
muoán laøm cho nhöõng lôøi naøy roõ nghóa hôn. (Tuy
nhieân, baïn vaãn coù theå caét boû nhöõng chöõ ‘aäm ôø’ vaø
nhöõng tieáng voâ nghóa ngöôøi ta thöôøng duøng trong
84
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn

6. vaên noùi. Coù moät soá phoùng vieân coøn tin raèng, söûa vaên
phaïm cuûa ngöôøi noùi cuõng ñöôïc). Neáu baïn duøng lôøi
trích daãn, haõy duøng nguyeân vaên. Neáu khoâng, chæ neân
duøng moät phaàn lôøi noùi ñoù. Hoaëc vieát laïi yù cuûa lôøi noùi
baèng chính lôøi cuûa baïn vaø khoâng duøng caùc daáu ngoaëc.
Ñöøng trích lôøi ngöôøi naøo ñoù maø khoâng löu yù ñeán
toaøn caûnh. Coù nghóa laø baïn cho ñoäc giaû bieát chính
xaùc nguoàn tin muoán noùi gì khi hoï noùi nhö vaäy. Trong
cuoäc traû lôøi phoûng vaán vôùi baïn, nguoàn tin coù theå
theâm nhöõng lôøi giaûi thích ñeå caâu baïn trích daãn roõ
nghóa theâm. Hoaëc hoï coù theå noùi roäng theâm veà vaán
ñeà ñoù, hoaëc hoï chæ noùi nhö vaäy laø ñeå noùi ñuøa maø
thoâi. Baïn phaûi cho ñoäc giaû bieát toaøn caûnh cuûa caâu noùi.
Thí duï, baïn phoûng vaán
moät caàu thuû boùng ñaù. Anh
ta noùi veà caùc caàu thuû treân
35 tuoåi, vaø noùi: ‘Toâi gioûi
nhaát’. Baïn coù theå trích lôøi
anh. Nhöng baïn phaûi noùi
roõ vôùi ñoäc giaû veà toaøn theå
yù nghóa cuûa caâu noùi. Anh
ta noùi veà khaû naêng chôi
banh cuûa anh, khoâng phaûi
laø veà ñieàu gì khaùc. Anh so
saùnh chính mình vôùi caùc
caàu thuû treân 35 tuoåi khaùc,
khoâng phaûi vôùi moïi caàu thuû.
Ñâeå yù ñeán moät loaït nhöõng lôøi trích daãn lieàn nhau.
Neáu nhöõng lôøi trích daãn ñöôïc söû duïng hôïp lyù,
chuùng seõ laøm cho baøi cuûa baïn maïnh meõ hôn. Song
raát nhieàu phoùng vieân chæ ñôn giaûn ñöa vaøo baøi cuûa
mình heát lôøi trích daãn naøy ñeá lôøn trích daãn khaùc. Hoï
thöôøng laøm theá khi vieát veà nhöõng baûn tuyeân boá,
nhöõngbaøi dieãn vaên hoaëc hoïp baùo. Ñoù laø phong caùch
baùo chí löôøi bieáng vaø phong caùch ñoù khieán caâu
chuyeän khoù hieåu vaø chaùn pheøo. Baïn caàn bieát caùch
daãn daét ñoäc giaû hieåu ñöôïc caâu trích naøo laø quan
troïng vaø trong boái caûnh nhö theá naøo.
85
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn
Töôøng thuaät
chính xaùc nhöõng
gì anh noùi

7. CHÖÔNG 11:
CAÙC THUÛ THUAÄT ÑEÅ VIEÁT HAY
Cô baûn: Töôøng thuaät
Muoán vieát hay baïn caàn phaûi ñeå yù ñeán nhieàu
ñieàu. Nhöng tröôùc tieân, baïn phaûi
nhaän thöùc ñöôïc raèng baïn khoâng
theå vieát moät baøi hoaøn haûo neáu
baïn khoâng thu thaäp tin töùc ñaày
ñuû. Chæ baèng caùch ñöa tin thaät
chaéc baïn môùi hieåu ñaày ñuû veà ñeà
taøi ñeå vieát. Töôøng thuaät toát goàm
caùc chi tieát, caùc lôøi trích daãn v.v..
laøm cho baøi vieát cuûa baïn saâu saéc.
Chuùng ta ñaõ ñeà caäp ñeán taàm
quan troïng cuûa vieäc laøm cho baøi
vieát trôû neân soáng ñoäng hôn vôùi
nhöõng lôøi trích daãn vaø lôøi moâ taû,
cuøng caùc giai thoaïi vaø thí duï veà
nhöõng nhaân vaät coù thaät. Chuùng ta
cuõng ñaõ noùi ñeán taàm quan troïng
cuûa vieäc vieát caùc chi tieát cuï theå maø ñoäc giaû coù theå
thaáy, nghe ñöôïc vaø caûm nhaän ngay, thay vì duøng caùc
khaùi nieäm mô hoà, toång quaùt.
Roõ raøng, giaûn dò
Trong Chöông 4, chuùng ta ñaõ noùi ñeán tính trong
saùng nhö laø moät trong nhöõng ñieåm voâ cuøng quan
troïng cuûa moät baøi vieát hay, qua caùch vieát: chuû ngöõ-
ñoäng töø-taân ngöõ. Baøi vieát caàn ngaén goïn khoâng duøng
ñeán nhöõng töø khoâng caàn thieát. Baïn neân söû duïng
ngoân ngöõ thöôøng ngaøy. Traùnh duøng caùc thuaät ngöõ
hay tieáng loùng cuûa moät loaïi ngaønh ngheà naøo ñoù nhö
laø luaät gia, kinh teá gia, caùc nhaân vieân cuûa caùc toå
86
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay
Haõy veõ neân moät böùc
tranh cuï theå cho
ñoäc giaû cuûa baïn

8. chöùc phi chính phuû. Traùnh nhöõng töø ngöõ nhaøm chaùn,
ñöôïc duøng quaù nhieàu ñeán ñoä maát heát yù nghóa. Chaúng
haïn, caùc phoùng vieân hay vieát nhöõng caâu nhö ‘traïi tî
naïn traûi roäng..’ ‘caùc ñòa ñieåm nghæ maùt sang troïng’
vaø ‘nhöõng lôøi ñoàn ñaïi nhö ñoå theâm daàu vaøo tình hình
chính trò baáp beânh’.
Ñöøng vieát nhöõng caâu daøi, phöùc taïp. Coá ñöøng ñöa
nhieàu yù vaøo moät caâu. Duøng caùc töø vaø caâu ñôn giaûn
deã hieåu, Ñöøng tìm caùch gôïi söï khaâm phuïc cuûa ñoäc
giaû baèng caùch duøng nhöõng chöõ boùng baåy, to taùt.
Chaúng haïn, thay vì duøng ‘giaûi giaùp’ baïn coù theå duøng
‘giaûm bôùt quaân soá’. Daøi hôn moät chuùt nhöng deã
hieåu hôn. Taát nhieân, giaûn dò hoaù coù nghóa laø duøng
nhöõng töø ngaén goïn thay vì töø daøi doøng, chaèng haïn
nhö duøng töø ‘phoøng’ thay vì ‘nôi cö nguï’, vaø ‘baét
ñaàu’ thay vì ‘baét tay vaøo vieäc’.
Neáu baïn gaäp truïc traëc trong khi vieát baøi, haõy
töôûng töôûng nhö laø baïn ñang keå chuyeän cho moät
noâng daân vuøng nuùi. Hoaëc keå cho moät oâng caäu coù cöûa
haøng ngoaøi chôï. Baïn keå chuyeän cho hoï nghe nhö theá
naøo? Moät baøi vieát hay coù chaát löôïng gioáng nhö moät
caâu chuyeän töï nhieân. Ñoù laø caùch chuùng ta noùi
chuyeän. Ñöøng tìm caùch coá laøm cho ñoäc giaû khaâm
phuïc mình baèng lôøi vieát vaên hoa cuûa baïn. Chöùc naêng
cuûa baïn laø truyeàn ñaït, keå chuyeän.
Duøng danh töø vaø ñoäng töø maïnh
Nhaïc ñaùm cöôùi ñang noåi leân hay ñang ‘vang daäy?’
Lieäu neàn kinh teá ñang caûi thieän hay ñang ‘troãi daäy’
Duøng nhöõng ñoäng töø roõ vaø chaéc. Caùc ñoäng töø
‘ñoäng’ hay hôn laø ‘bò ñoäng’. ‘Caûnh saùt baét keû tình
nghi’ hay hôn laø ‘keû tình nghi bò caûnh saùt baét’. Caùc
danh töø roõ vaø chaéc hay hôn hay laø danh töø toång quaùt,
mô hoà. ‘Moät em vò thaønh nieân’hay hôn laø ‘moät thieáu
nieân’. Traùnh duøng quaù nhieàu tính töø vaø trôï ñoäng töø.
87
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay

9. Thöôøng thöôøng chuùng chæ theâm chöõ maø khoâng theâm
nghóa.
Caùc ñoäng töø vaø danh töø maïnh ñeå laïi moät aán
töôïng maïnh trong taâm trí ñoäc giaû. Nhöng cuõng ñöøng
phoùng ñaïi. Khoâng phaûi taát caû moïi ñieàu baát ñoàng
giöõa caùc chính trò gia ñeàu laø ‘caùc traän ñaáu khaåu gay
gaét’. Ñoâi khi, ñoù chæ laø moät söï caõi vaõ maø thoâi. Khoâng
phaûi moïi khoù khaên cuûa chính phuû ñeàu laø ‘khuûng
hoaûng’. Ñoâi khi ñoù chæ laø moät vaán ñeà thoâi.
Dieãn taû, ñöøng keå laïi
Duøng caùc chi tieát vaø thí duï cuï theå ñeå minh hoaï
cho caùc ñieåm toång quaùt, vaø duøng caùc töø, caùc caâu roõ
nghóa moãi khi coù theå ñöôïc:
* Ñöøng chæ cho ñoäc
giaû bieát raèng coâng vieân
ñoù ‘ñeïp’. Töø ñoù mô hoà
quaù, khoù coù theå hình
dung ra döôïc. Coâng vieân
ñoù ñeïp nhö theá naøo? Moâ
taû caùc loaïi hoa, caây coái
vaø hoà nöôùc, maàu saéc vaø
muøi höông.
* Ñöøng chæ noùi vôùi
ñoäc giaû raèng, caên nhaø
ñoù ‘cuõ’. Cho hoï thaáy
baèng caùch moâ taû nöôùc
sôn bò troùc, cöûa ngoõ bò
hoen ræ vaø cöûa soå bò vôõ
kính.
* Ñöøng chæ noùi vôùi ñoäc giaû raèng chò baùn rau ‘vui
veû’. Taû cho hoï thaáy nuï cöôøi cuûa chò ngoaùc roäng ñeán
mang tai.
88
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay
Haõy giuùp baïn ñoïc
hieåu ñöôïc caûm nghó
cuûa ngöôøi khaùc

10. Töôøng thuaät hay, döïa treân taøi quan saùt gioûi, laøm
cho ñoäc giaû caûm thaáy hoï ñang coù maët taïi choã vôùi
baïn. Laøm cho ñoäc giaû thaáy, nghe, caûm nhaän, hieåu.
Cuõng quan troïng khoâng keùm laø cho ñoäc giaû thaáy
ngöôøi trong caâu chuyeän ñang laøm gì. Caùc baøi vieát
hay, nhaát laø phoùng söï, cho thaáy ngöôøi ta ñang laøm
moät ñieàu gì ñoù khieán cho ñoäc giaû coù theå caûm nhaän
caû quang caûnh soáng thöïc taïi choã.
Seng Sophoan, moät sinh vieân baùo chí taïi
Campuchia, moâ taû caûnh moät thieáu nöõ 17 tuoåi hoài
töôûng laïi khi coâ bò baùn vaøo moät oå maõi daâm. Nöõ
phoùng vieân naøy coù theå chæ vieát raèng: ’thieáu nöõ ñoù
khoùc’ nhöng thay vaøo ñoù, coâ ñaõ vieát moät caùch gôïi
hình hôn:
Sok Na keùo nheï oáng tay aùo naâu ñöa leân thaám moät
gioït nöôùc maét.
Söû duïng con soá
Soá lieäu raát quan
troïng vì chuùng goùp
phaàn laøm cho ñoäc giaû
tin vaøo ñieåm chính
cuûa caâu chuyeän. Neáu
baïn vieát moät baøi veà
naïn dòch HIV gaây
beänh AIDS, ñoäc giaû
muoán bieát raèng coù
bao nhieâu ngöôøi ñaõ
bò nhieãm vi ruùt ñoù.
Nhöng haàu heát caùc
soá lieäu ñeàu khoâng coù
nghóa gì maáy neáu
khoâng ñöôïc so saùnh
vôùi moät soá lieäu khaùc.
Neáu baïn noùi ñeán con soá ngöôøi maéc beänh AIDS naêm
nay, baïn neân so saùnh con soá ñoù vôùi naêm ngoaùi. So
saùnh caû hai con soá vôùi toaøn theå daân soá.
89
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay
Phoùng vieân vaø ngöôøi
mua veù soá choïn caùc
con soá ñeïp

11. Ñoái vôùi caùc soá lieäu veà ngaân saùch cuõng vaäy. Moãi
baøi vieát veà ngaân saùch cuûa moät cô quan naøo ñoù phaûi
neân so saùnh vôùi ngaân saùch cuûa naêm tröôùc ñoù, thaáp
hôn hay cao hôn? Bao nhieâu? Neáu baïn duøng soá lieäu
cuûa quyù ñaàu trong naêm, haõy so saùnh vôùi soá lieäu cuøng
kyø naêm tröôùc.
Töôøng thuaät veà caùc soá lieäu chöa ñuû. Baïn caàn
phaûi giaûi thích veà caùc lyù do ñem laïi caùc thay ñoåi veà
caùc soá lieäu ñoù. Baïn caàn phaûi giaûi thích taïi sao soá
ngöôøi maéc beänh AIDS gia taêng? Taïi sao ngaân saùch
cao hôn trong naêm nay? Khoâng coù caùc caâu traû lôøi ñoù,
caùc soá lieäu khoâng coù nghóa gì maáy.
Haõy choïn caån thaän caùc con soá baïn duøng. Neáu
baïn ñöa quaù nhieàu vaøo trong moät baøi vieát, ñoäc giaû seõ nguû
guïc.
Haõy thöû xem baïn coù coøn tænh taùo nöõa hay khoâng
sau khi ñoïc baøi vieát veà saûn löôïng gaïo muaø möa taïi Laøo:
Houaphan ñaõ caáy 9.000 hecta luùa, töông ñöông
vôùi 80 phaàn traêm toång soá, Sayaboury 11,700 hecta,
baèng 53.9 phaàn traêm toång soá, Phongsaly 2,300
hecta, baèng 40 phaàn traêm toång soá, Xieng Khoang
12,155 hecta, baèng 85 phaàn traêm toång soá,
Khammuan 35,800 hecta, baèng 50 phaàn traêm toång
soá. Savannakhet 85,00 hecta, baèng 79 phaàn traêm
toång soá, Sarawan 30,000 hecta, baèng 64 phaàn traêm
toång soá, Champassak 46,000 hecta, baèng 56 phaàn
traêm toång soá, Attapeu 8,000 hecta, baèng 60.6 phaàn
traêm toång soá.
Chæ coù caùc ñoäc giaû cöïc kyø quan taâm ñeán caùc soá
lieäu naøy môùi coù theå ñoïc tieáp. Coù quaù nhieàu döõ kieän.
Coù leõ toát hôn, neân ñaët caùc con soá naøy vaøo moät baûng
toång keát rieâng.
Coù theå baïn ñaõ thu thaäp ñöôïc nhieàu soá lieäu, nhöng
khoâng neân truùt heát nhöõng gì baïn ghi cheùp vaøo baøi
vieát cuûa baïn. Chæ duøng nhöõng soá quan troïng nhaát.
90
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay

12. Moãi khi coù theå ñöôïc, haõy tính troøn con soá laïi. Thay
vì vieát 11,235,684 ngöôøi, haõy vieát: ’11.2 trieäu’. Thay
vì ’48.75 phaàn traêm’ du khaùch laø ngöôøi Nhaät Baûn,
haõy vieát ‘gaàn moät nöûa’.
Ñoâi khi soá lieäu laøm cho khoù hieåu neáu khoâng ñem
so saùnh vôùi moät ñieàu gì khaùc maø ngöôøi ta coù theå
hình dung ra ñöôïc. Chaúng haïn, cô theå con ngöôøi
chöùa ñöïng haøng chuïc ngaøn caây soá maïch maùu. Nhieàu
quaù, khoù hình dung. Thöû vieát: ‘cô theå con ngöôøi coù
nhieàu maïch maùu ñeán ñoä coù theå ñem quaán ngang quaù
ñaát ñöôïc hai voøng neáu keùo thaønh moät sôïi thaúng.’Con
soá nay ñaõ bieán thaønh hình aûnh, deã hieåu hôn.
Moät phoùng vieân ñöôïc thoâng baùo raèng caùc thanh
saét beân trong moät toøa nhaø lôùn ñaõ bò keùo caêng ñeán
noãi chuùng taïo thaønh moät löïc maïnh ñeán 8 trieäu caân
Anh. Nhöng 8 trieäu caân Anh coù nghóa gì? Anh ta hoûi
moät kyõ sö, ngöôøi naøy giaûi thích: ‘ñoù laø töông ñöông
vôùi söùc naëng cuûa 220 chieác xe hôi ñaët choàng leân
nhau.’ So saùnh nhö vaäy giuùp cho ñoäc giaû hieåu ñöôïc
löïc ñoù maïnh ñeán ñaâu.
Nhòp ñieäu vaø ña daïng
Vaên hay coù vaàn ñieäu rieâng.
Tröôùc tieân laø cuoäc caùch maïng xanh.
Nay ñeán cuoäc caùch maïng Gen
Bou Saroeun, moät phoùng vieân cuûa tôø Phnompenh
Post ñaõ vieát ñoaïn môû ñeà naøy trong moät baøi noùi veà
caùc thay ñoåi trong noâng nghieäp taïi Thaùi Lan.
Hai caâu naøy gaàn nhö aên nhòp vôùi nhau. Moãi caâu
vieát theo moät caáu truùc töông töï nhö nhau. Laøm nhö
vaäy khieán cho söï khaùc bieät giöõa hai töø chính ‘xanh’
vaø ‘gen’ noåi baät.
Ñoaïn môû ñaàu naøy môû maøn cho moät caâu chuyeän
veà caùch troàng caây löông thöïc töø caùc haït gioáng ñaõ
ñöôïc bieán ñoåi gen.
Thayñoåiñoädaøingaéncuûacaâuvaêncuõngraátquantroïng.
91
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay

13. Vieát moät caâu daøi nhö caâu naøy cuõng ñöôïc, neáu
caâu vaên troâi chaåy vaø cho ñoäc giaû bieát caùc tin töùc
quan troïng vaø ñaùng löu yù. Nhöng tieáp theo neân vieát
moät caâu ngaén hôn.
Lôøi leõ
Lôøi vaên (coù nghóa laø tình caûm hoaëc theå loaïi vaên)
cuûa baøi vieát neân thích hôïp vôùi yù nghóa cuûa caâu
chuyeän. Neáu baïn vieát veà moät tai naïn laøm nhieàu
ngöôøi cheát, lôøi vaên cuûa baïn neân chöõng chaïc nghieâm
chænh. Neáu baïn vieát phoùng söï veà moät ngöôøi baùn caùc
con khæ ñoà chôi baèng plastic, gioïng vaên neân coù veû dí doûm.
Vieát laïi
Sau khi baïn vieát xong
moät baøi, ñöøng töï maõn cho
raèng ñoù laø xong. Haõy ñoïc
laïi moät laàn nöõa, caét xeùn baøi
moät caùch maïnh baïo. Haõy töï
hoûi: laøm sao ñeå noùi roõ theâm
nöõa? Laøm sao ñeå laøm cho
giaûn dò hôn nöõa?
Saùch daäy caùch vieát
Coù nhöõng ñieàu ñuùng vaø
sai trong vaên phaïm vaø caùch
ñaùnh vaàn. Nhöng coù nhöõng
töø hoaëc caáu truùc khaùc coù
theå duøng ñeå thay theá; cuõng coù nhieàu caùch khaùc nhau
ñeå ngaét caâu. Ñeå cho caùch vieát baøi ñöôïc ñoàng nhaát,
taát caû moïi cô quan thoâng taán ñeàu coù caåm nang chæ
daãn veà caùc quy luaät ñaùnh vaàn, ngaét caâu, soá lieäu v.v..
Baèng caùch theo caùc caåm nang ñoù, caùc phoùng vieân vaø
chuû bieân ñeàu vieát theo cuøng moät caùch. Tôø baùo seõ coù
veû chuyeân nghieäp hôn.
92
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay
Haõy quyeát ñònh caùi gì
laø ñaëc thuø veà caùc
nhaân vaät