1. Heksen in de Nieuwe Tijd
17. Een groeiend geloof in heksen
1. Het gewone volk gelooft in magie en toverij
2. De angst voor heksen neemt toe
3. Rechtbanken strenger dan inquisitie
4. Een handleiding voor heksenjagers
18. Het verloop van een heksenproces
1. Beschuldiging en onderzoek
2. Heksen worden bestraft
3. Kritiek op de vervolgingen zorgt voor verandering
2. 17. Een groeiend geloof in heksen
1. Het gewone volk gelooft in magie en toverij
AR: Geloof in magie/toverij:
- rituele dansen voor geluk,…
- voodoo
- toverspreuken om mensen te genezen,…
MAAR niet iedereen heeft deze krachten
3. 1. Het gewone volk gelooft in magie en
toverij
1. Witte magie
Gebruikt voor goede zaken
Wordt (bijna) niet vervolgd
2. Zwarte magie
Gebruikt voor slechte doeleinden
Komt op veel plaatsen tegelijk voor: door de
lucht verplaatsen
4. 1. Het gewone volk gelooft in magie en
toverij
Geloof in heksen wijkt af van het Christendom
Geen plaats voor hekserij/volksgeloof in de kerk
5. 2. De angst voor heksen neemt toe
Zondebok Middeleeuwen Zondebok Nieuwe Tijd
Pest
Hongersnood
Onverklaarbare
sterfgevallen, ziekte, pijn,
…
6. 2. De angst voor heksen neemt toe
Zondebok Middeleeuwen Zondebok Nieuwe Tijd
Pest Joden, zigeuners Heksen
Hongersnood Joden, zigeuners Heksen
Onverklaarbare Joden, zigeuners Heksen
sterfgevallen, ziekte, pijn,
…
Hoogtepunt: 1550-1650
8. 3. Rechtbanken strenger dan inquisitie
RECHTBANK INQUISITIE
WAT? Wereldlijke rechtbank
Vaak rechters zonder
opleiding
DOEL? Zwarte magie bestraffen
STRAFMAAT? Executie
9. 3. Rechtbanken strenger dan inquisitie
RECHTBANK INQUISITIE
WAT? Wereldlijke rechtbank Kerkelijke rechtbank
Vaak rechters zonder
opleiding
DOEL? Zwarte magie bestraffen ‘Verloren schapen terug op
het rechte pad brengen’
STRAFMAAT? Executie Boetedoening
(bedevaart…)
Soms excommunicatie
10. 4. Een handleiding voor heksenjagers
Heinrich Kramer (inquisiteur,
Dominicaan): handboek voor
Heksenjagers.
Succes?
– Neen: bij
kerk/universiteiten
– Ja: bij kleine rechtbanken
11. 4. Een handleiding voor heksenjagers
Document 4, p. 88
PRIMAIR – SECUNDAIR?
1. Verplaatsen door de lucht, toverij
2. Ze ‘doden’ de kinderen meteen bij de geboorte
3. Ze wordt verbrand
4. Kind wordt vermoord bij de geboorte
5. De boze geesten en de duivel
6. Ze zijn niet gedoopt
12. 18. Het verloop van een heksenproces
1. Beschuldiging en onderzoek
BESCHULDIGING
Van onmogelijke dingen (onweer, ziekte, slechte
verkoop,…
RODDELS!
13. 1. Beschuldiging en onderzoek
ONDERVRAGING
Meestal ontkenning
= list van de duivel
14. 1. Beschuldiging en onderzoek
Onderzoek
Op zoek naar tekens van de duivel, wrat,
moedervlek,…
o Haar afscheren
o Waterproef
o Heksenwaag
o …
15. 1. Beschuldiging en onderzoek
Tortuur
Doc. 4 p. 91
Welk hedendaags synoniem zouden kunnen
gebruiken om tortuur uit te leggen?
GEVOLG: mensen bekennen onmiddellijk
16. 1. Beschuldiging en onderzoek
• Volgende dag moet bekentenis herhaald worden
om geldig te zijn
• Ontkennen: opnieuw tortuur
• DUS: mensen bevestigen om geen tortuur te
krijgen
EN velen raken er echt van overtuigd schuldig te
zijn!
17. 2. Heksen worden bestraft
Executie
• Meestal brandstapel
• Soms verbanning of schandpaal
• Nadien: eigendommen van heks verkopen om
proceskosten te betalen
22. 2. Heksen worden bestraft
BESLUIT: de meeste vervolgde heksen zijn
oudere vrouwen die weduwe of alleenstaande
zijn
23. 3. Kritiek op de vervolgingen zorgt
voor verandering
• 16de eeuw: Johannes Wier:
‘Heksenprocessen zijn het werk
van de duivel.’
24. 3. Kritiek op de vervolgingen zorgt
voor verandering
• 17de eeuw: Op zoek naar bewijzen
• Vooral psychologische verklaringen worden
gebruikt
• Tortuur valt weg
• Rechtbank moet bewijs leveren dat iemand
heks is (ipv omgekeerd: bewijzen dat je het
niet bent)
25. 3. Kritiek op de vervolgingen zorgt
voor verandering
• 18de eeuw: Rol van de wetenschap
• Verklaren van de gebeurtenissen
26. 3. Kritiek op de vervolgingen zorgt
voor verandering
• 16/06/1725: Leyn Wecks
– Laatste ‘heks’ in het huidige België
• 13/06/1782: Anna Göldi
– Laatste ‘heks’ in Europa
• MAAR geloof in heksen bestaat ook vandaag
nog steeds
