1. Maniërisme, barok, Gouden eeuw

2. Barok

3. Barok : context
1600-1720
- laatste ‘eenheidsstijl’ in Europa
- teruggrijpen op klassieke vormgeving, maar met
dynamiek en beweging
- kenmerken maniëristische archituur worden
verder uitgewerkt: kolossale zuilen,
verspringende gevelpartijen, grote licht-donker
contrasten, ongewone lichtval
- overdadige versieringen, streven naar
samensmelting architectuur, beeldhouwkunst en
schilderkunst

4. Kleding in de barok

5. muziek in de
barok
Bach, Vivaldi,
Monteverdi

6. verschillende richtingen
1. katholieke Barok
Zuid/Europa
2. absolute vorsten
barokkunst Frankrijk
3. Gouden Eeuw Noordelijke
Nederlanden: schilderkunst

7. Barok : context
Naam is afgeleid van Portugese woord ‘barocco’
(‘grillige parel’), maar deze naam is pas vanaf 19e
eeuw toegepast op deze stroming
verschillende richtingen barok:
1. reformatie zorgt voor afname macht
katholieke kerk  contra-reformatie
- kunst van Barok Zuid-Europa is poging
Roomse kerk invloed terug te winnen  macht
en glorie
2. barokkunst Frankrijk  absolute vorsten
tonen aanzien en macht
3. Gouden Eeuw Noordelijke Nederlanden:
schilderkunst vn. voor rijke burgerij (VOC)

8. ARCHITECTUUR
Borromini
S Agnese, Rome

9. Barok : architectuur
Overdadige stijl zuid-Europa
-plattegronden assymetrisch, onregelmatig
-grillige, gebogen vormen die in elkaar overvloeien
- veel versieringen, b.v. nissen, uitspringende delen
- reliëfwerking, plastische muurvlakken  lichtval 
licht-donkereffecten
- dynamiek: interieur en exterieur lijken in beweging
te zijn
- horizontale-verticale richtingen
- marmer, goud, luxe materialen
- klassieke elementen, b.v. zuilen (maar kolossaal)
Nauwelijks navolging in noordelijker Europa (in
plaats daar: classicisme)

10. Bernini

11. Borromini: San Carlo
exterieur

12. Borromini: plafond San Carlo

13. Borromini:
San Carlo
Plattegrond

14. Borromini

15. Barokke kerk
in Krakow (Polen)

16. Barokke kerk
in Krakow (Polen), detail

17. Barokke kerk
in Krakow (Polen)

18. Kerk in Krakow (Polen), Barok interieur

19. Barok : schilderkunst
-bijbelse voorstellingen, soms mythologie, - plafond
- muurschilderingen (trompe l’oeil  illusionistisch
ruimtelijk effect), gravures, schilderijen, panelen
- natuurgetrouw
- gespierde figuren, overdreven anatomie
- dynamiek: diagonale lijnen, snijdende lijnen
- dramatisch effect: licht-donkereffecten (clair-
obscure) en houdingen/gebaren van figuren
- vooral veel warme kleuren
- ‘wollig’: veel doeken, engeltjes, wolken, ronde
figuren

20. Guercino

21. Guercino

22. Guercino

23. Rubens: Kruisafneming,
middenpaneel

24. Rubens: kruisopriching,
middenpaneel

25. Rubens: Kruisafneming,
middenpaneel

26. Rubens: Roof van Europa

27. Rubens: de dochters van Leucippus

28. Caravaggio

29. Caravaggio: Emmausgangers

30. Caravaggio

31. Caravaggio

32. Artemesia Gentileschi

33. Rembrandt
Caravaggio

34. Vélaszquez: Meninas (hofdames)

35. Barok : beeldhouwkunst
-bijbelse voorstellingen, soms mythologie,
onderwerpen en ornamenten uit de natuur,
ruiterstandbeelden, portretten
- aan buitenkant van gebouwen, binnen in nissen
- emotie en gevoelens uitbeelden: lijkt theaterstuk
- licht-donkereffect
- dynamische houdingen en compositie
- goud en marmer
- beeldhouwkunst en architectuur één geheel
- toegepaste kunst: kostbare materialen, rijkelijk
bewerkt

36. Bernini

37. Bernini: Apollo en Daphne
en
Buste van Louis XIV

38. Bernini: David
(Onder: David van Michelangelo en
van Donatello)

39. Tuby

40. Tuby

41. Salvi
Trevi-fontein

42. Salvi
Trevi-fontein

43. Salvi
Trevi-fontein

44. Barokke tafel

45. Barokke tafel

46. Barokke stoel

48. Barokke
slaapkamer

49. Kijk verder voor:
gouden eeuw

50. Gouden Eeuw

51. geschiedenis

52. Grachtenpanden

53. Gouden Eeuw: context
17e eeuw Nederland: Gouden Eeuw
- Nederland rijk en machtig door snel groeiende
handel
- Verenigde Oostindische
Compagnie (VOC), vanaf
1602: grote handels- en
transportonderneming
- door welvaart  bloei cultuur  veel kunstenaars
die nu nog bekend zijn
- veel oorlogen (rijkdom moest verdedigd worden),
b.v. Tachtigjarige oorlog met Spanje (einde in 1648)

54. Pieter Jansz Saeanredam
interieur van de Sint-Odulphuskerk te Assendelft, 1649

55. Pieter Jansz
Saeanredam
Interieur van de Sint
Bavo in Haarlem, 1636

56. Stevenskerk Nijmegen

57. Contrast katholiek –
protestantse kerkgebouwn

58. Gouden Eeuw: context
Noordelijk en zuidelijk
- Noordelijke- en Zuidelijke Nederlanden: verzameling
graafschappen, hertogdommen etc. (gebied dat nu
NL, België, Luxemburg en Oost-Frankrijk is)
- 16e eeuw: reformatie. Opstand protestanten, 1566
beeldenstorm. Vanaf die tijd: noordelijke
Nederlanden (protestant, gereformeerd) en Zuidelijke
Nederlanden (katholiek).
Kerkgebouwen protestanten: kaal, sober, tegen
afbeeldingen (uitgangspunt: Bijbel, niets anders)
- Protestanten hebben het voor het zeggen, maar
niemand is verplicht protestant te worden  NL
tolerant land (maar katholieken mogen niet openlijk geloof

59. De Republiek in de 17e
eeuw

60. Gouden Eeuw: context
Kunst
- grote vraag naar kunst, vooral schilderijen
- veel buitenlandse kunstenaars in NL, NL’se
kunstenaars veel in buitenland (om voor vorsten,
kerken etc. te werken)
- in NL geen kerk of vorst als opdrachtgeven, maar
wél rijke kooplieden, burgers, overheid, VOC, WIC,
schutterijen etc. Etc.
- specialisatie van schilders (b.v. Portretten of
landschappen)
- niet alle soorten schilderijen leverden evenveel op

61. Gouden Eeuw: context
Kunst: specialisaties
- landschappen, zeegezichten (zonder ‘verhaal’)
- stilleven (vanitasstilleven, bloemen, voorwerpen)
- genrestukken (alledaagse leven)
- portretten (hoe meer erop stond, hoe duurder 
ten voeten uit het duurste!), b.v. Ook
schuttersstukken. Termen: en face, en profil, trois-
quart; borststuk, kniestuk, ten voeten uit
- historiestukken (bijbels, mythologisch)

62. Gouden Eeuw: context
Kunst: kunstenaars
 de kunstenaars hadden vaak een specialisme
Zo was Jan Steen goed in binnenhuistaferelen, maakte
Rembrandt b.v. veel portretten en schilderde Ruysdael alleen
landschappen
 Kunstenaars hadden vaak een soort ‘bedrijfje’
Ze schilderden zelf de lastigste delen (b.v. het gezicht) en
hadden leerlingen en hulpjes voor de rest!
 schilderijen werden altijd binnen (in een atelier)
gemaakt
Dat gold ook voor landschappen. Schetsen en tekeningen
werden wel buiten gemaakt.
 Kunst werd besteld, maar ook gewoon op de markt
verkocht!

63. LANDSCHAP
Door Jan van Goyen

64. ZEELANDSCHAP
Door Jan van Goyen

65. LANDSCHAP met koeien
Door Paulus Potter

66. LANDSCHAP met koeien
Door Paulus Potter

67. LANDSCHAP
na de regen, Door Salomon van Ruysdael

68. LANDSCHAP
Door Albert Cuyp

69. LANDSCHAP (gezicht op Delft)
Door Johannes Vermeer

70. STILLEVEN
door: Heda

71. STILLEVEN
door: Willem van Aelst

72. Nederlandse
‘Gouden eeuw’
Bosschaert

73. Nederlandse
‘Gouden eeuw’
Mignon

74. Balthasar van der Ast

75. STILLEVEN
door: Willem van Aelst

76. STILLEVEN
door: Abraham van
Beyeren

77. STILLEVEN
door: Maerten Boelema de Stomme

78. STILLEVEN (met
exotische elementen 
handel!)
door: Willem Kalf

79. VANITAS-STILLEVEN (met element
van vergankelijkheid/dood erin!)
door: Franciscus Gysbrechts

80. PORTRET
door: Ferdinand Bol

81. PORTRET
door: Gerard Dou

82. PORTRET
door: Gerard Dou

83. PORTRET
/ Tronie
(‘meisje met de parel’)
door: Vermeer

84. PORTRET
door: Rembrandt van Rijn

85. PORTRET
(van Jan Six. Let
op de grovere
penseelstreek)
door: Rembrandt
van Rijn

86. PORTRET
(zelfportret)
door: Gerard Dou

87. PORTRET
(zelfportret)
door: Rembrandt

88. Nederlandse
‘Gouden eeuw’
Rembrandt
Zelfportretten

89. PORTRET
(portret van Saskia,
Rembrandts vrouw)
door: Rembrandt

90. Portretten
Rembrandt
Portret van Saskia met
een bloem
en
Saskia als Flora

91. PORTRET (van een
meisje als jager)
door: Ceasar van
Everdingen

92. PORTRET
(van een 2-jarig
jongetje(!))
door: Ceasar van
Everdingen

93. PORTRET
(van de ouders van de
kunstenaar)
door: Jan de Bray

94. PORTRET
(let ook op de
molensteenkraag!  hoe
groter hoe rijker je was)
door: Jacob Jordaens

95. PORTRET
door: Pieter Thijs

96. PORTRET
(de regenten van het weeshuis in Haarlem)
door: Jan de Bray

97. HISTORIESCHILDER
STUKKEN
(bijbels: Mozes gooit
de stenen tafelen
kapot)
door: Rembrandt

98. Historiestuk:
Rembrandt: De blindmaking van Samson

99. HISTORIESCHILDER
STUKKEN
(bijbels: de heilige
familie)
door: Rembrandt

100. HISTORIESCHILDER
STUKKEN
(bijbels: afneming
van het kruis)
door: Rembrandt

101. HISTORIESCHILDER
STUKKEN
(mythologisch:
Bacchus, Ceres en
Cupido)
door: Hans von
Aachen

102. HISTORIESCHILDER
STUKKEN
(historisch: zeeslag)
door: Anthonisz Aert

103. Schuttersstuk
Door: Frans Hals

104. Schutters-
stuk
(Nacht-
wacht)
Door:
Rembrandt

105. GENRE-SCHILDERKUNST
door: Hendrick Avercamp

106. Nederlandse
‘Gouden eeuw’
Avercamp: IJslandschap

107. GENRE-SCHILDERKUNST
door: Hendrick Avercamp

108. Binnenhuistafereel
door: Vermeer

109. Binnenhuistafereel
door: Vermeer

110. Binnenhuistafereel
door: Vermeer

111. Binnenhuistrafereel
met repoussoir
Vermeer
De kunst van het
schilderen

112. Nederlandse
‘Gouden eeuw’
Vermeer
Brieflezende vrouw

113. Binnenhuistafereel
(‘oude vrijer – jonge
meid’)
door: Jan Steen

114. Binnenhuistafereel (‘vieren van een geboorte’)
door: Jan Steen

115. Binnenhuistafereel (‘de kunstenaarsfamilie’)
door: Jan Steen

116. Binnenhuistafereel (‘de drinker’)
door: Jan Steen

117. Binnenhuistafereel
(‘sinterklaasfeest’)
door: Jan Steen

118. Wetenschap:
Vermeer
De astronoom

119. Wetenschap:
Rembrandt: Anatomische les van Dr. Tulp

120. EINDE!