5. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
5
ΚΕΙΜΕΝΟ 1ο
(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τη λακωνικότητα)
ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
1) Ο άνθρωπος είναι έλλογο ον, προικισµένο µε το λόγο, που δεν
είναι µόνο η λογική, αλλά και η δυνατότητα έκφρασης. Με το
λόγο εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήµατά του. Οι αρχαίοι µε
το «λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» δήλωναν πως το να µιλά
κάποιος σύντοµα και περιεκτικά είναι φιλοσοφική στάση και
άποψη ζωής. Το να µπορεί να εκφράζεται εύστοχα και απλά
δηλώνει πνευµατική καλλιέργεια, καλή γνώση της γλώσσας, αλλά
και λιτότητα και ουσία, τόσο στον τρόπο σκέψης, όσο και στον
τρόπο ζωής. […]
2) Η λιτή και µεστή έκφραση διευκολύνει την επικοινωνία και γι’
αυτό βελτιώνει την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων.
Προσδίδει βαρύτητα στα λόγια, τα κάνει µεστά σε περιεχόµενο,
προάγει, εποµένως, τη σκέψη, καθιστώντας την επικοινωνία πιο
σαφή, ουσιώδη και ειλικρινή. Αντίθετα, ο εκτεταµένος και
φλύαρος λόγος χρησιµοποιεί κυρίως εντυπωσιακά σχήµατα λόγου
και ρητορικές εκφράσεις. Τα πολλά λόγια κρύβουν παγίδες, ενώ η
λακωνικότητα είναι ο καθαρός και δίχως δυσάρεστες εκπλήξεις
και απατηλές υποσχέσεις λόγος. Άρα, ο ρόλος της είναι
παιδευτικός. ∆εν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως η σοφία ατόµων και
λαών αποκρυσταλλώνεται σε επιγράµµατα και ακόµη πως, ό,τι η
µνήµη του ανθρώπου επιλεκτικά διαφυλάσσει, είναι πάντοτε
εκφρασµένο λακωνικά.
3) Αντιθέτως, στην εποχή µας παρατηρείται το φαινόµενο της
συντόµευσης και της τυποποίησης του λόγου, που περιορίζεται
στα στοιχειώδη και συνθηµατοποιείται. Συχνά υιοθετούνται κατά
την οµιλία λιτές, απλοϊκές και τετριµµένες εκφράσεις και
αρκτικόλεξα, το ύφος είναι ποµπώδες και αµφισβητούµενο το
περιεχόµενο, αφού οι ίδιες λέξεις χρησιµοποιούνται για να
αποδώσουν άστοχα πολλές σηµασίες. Το έντονο άκουσµά τους
οδηγεί στη συνθηµατολογία, γίνονται «µόδα» ή, όπως
συνηθίζεται να λέγεται, «σλόγκαν».
4) Οι παράγοντες που προκαλούν το φαινόµενο αυτό εντοπίζονται
µέσα στην ίδια την κοινωνική πραγµατικότητα και το πολιτιστικό
της κλίµα, αφού η γλώσσα είναι απεικόνισή τους. Σε παγκόσµιο
επίπεδο, οι πολίτες είµαστε υποχρεωµένοι να κάνουµε οικονοµία
στην επικοινωνία µας. Θέλουµε να πούµε πολλά σε λίγο χρόνο
και να τα συγκεντρώσουµε σε µικρό χώρο. Αυτή η οικονοµία
χώρου και χρόνου είναι βασική σήµερα στην κοινωνία που
διέρχεται κρίση σε όλους τους τοµείς του πολιτισµού της. Κρίση
στις σχέσεις των ανθρώπων, κρίση στην επικοινωνία, κρίση στις
6. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
6
αξίες. Η συντόµευση της γλώσσας είναι, λοιπόν, δείγµα της
κοινωνική παρακµής.
5) Σε συνάφεια µε την κοινωνική παρακµή, ο περιορισµός της
γλώσσας σχετίζεται µε το χαρακτήρα του οπτικοακουστικού
πολιτισµού µας. Οι απαιτήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής
στρέφουν στην (υπερ)απλούστευση, αποφεύγεται ό,τι θεωρείται
επίπονο ως προς την κατάκτησή του, αποφεύγεται, εποµένως, και
η αναζήτηση πνευµατικής τροφής, που είναι αναµφίβολα µία
κοπιαστική υπόθεση. Η εικόνα, συνοδευόµενη από τον ήχο,
εισβάλλει παντού, πείθει χωρίς να ερεθίζει την ανάγκη για
γλωσσική διατύπωση των µηνυµάτων. Πνεύµα, όµως, φτωχό σε
γνώσεις και ιδέες συνεπάγεται φτωχή γλώσσα.
6) Η φτωχή και προκατασκευασµένη γλώσσα µε τη σειρά της θέτει
φραγµό στην επικοινωνία. Έτσι περιορίζει την πηγαία έκφραση
και παγώνει το συναίσθηµα. Συρρικνώνοντας το λόγο,
συντοµεύουµε και τη σκέψη, περιορίζουµε το στοχασµό στη
ρηχότητα και στην επιφάνεια. Κατά συνέπεια, η επικοινωνία
γίνεται απρόσωπη, τυπική, επιδερµική, εξυπηρετώντας τις
στοιχειώδεις ανάγκες και µόνο. Όταν, όµως, η γλώσσα γίνεται
µέσο συναλλαγής και εµπορευµατοποιείται, τότε και η ζωή
απογυµνώνεται από κάθε περιεχόµενο και νόηµα. Κάθε αφαίρεση
στη γλώσσα είναι κέρδος, γιατί όσο λιγότερη ευχέρεια έχει κανείς
να διαλέξει ανάµεσα σε λέξεις τόσο µικρότερος είναι και ο
πειρασµός να σκεφθεί. Εποµένως η γλωσσική ένδεια είναι
ανασταλτικός παράγοντας σε ψυχοπνευµατικές συναλλαγές. (521
λέξεις)
∆ηµήτρης Χριστόπουλος1
(Α) Να αποδοθεί η περίληψη των πέντε πρώτων παραγράφων του
κειµένου (100-120 λέξεις).
(Β1) Να σχολιάσετε σε 70-80 λέξεις τη θέση: «Το να εκφράζεται
κανείς εύστοχα και απλά δηλώνει λιτότητα και ουσία στον τρόπο
ζωής».
(Β2) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµές τους τις λέξεις: έλλογο,
προσδίδει, απατηλές, τυποποίηση, επίπονο, επιδερµική.
(Β3) Να εντοπίσετε τα δοµικά µέρη και τον τρόπο ανάπτυξης της
τελευταίας παραγράφου του κειµένου.
1
Επίκουρος Καθηγητής στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας.
7. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
7
(Β4) Να σχηµατίσετε δύο προτάσεις για κάθε µία από τις λέξεις που
σας δίνονται (χρησιµοποιώντας την κάθε λέξη µε διαφορετική
σηµασία, κυριολεκτική και µεταφορική): καλλιέργεια, λόγος,
οικονοµία, γλώσσα.
(Γ) Με αφορµή τη διδασκαλία της θεµατικής ενότητας
«Λακωνικότητα» ο καθηγητής του µαθήµατος της νεοελληνικής
γλώσσας αναφερόµενος στους αρχαίους Σπαρτιάτες και στην
αποφθεγµατική φράση «Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν», σας
επεσήµανε ότι οι αρχαίοι Έλληνες τη λακωνική φράση τη θεωρούσαν
αρετή και τον άνθρωπο που εκφραζόταν λιτά και περιεκτικά,
φιλόσοφο.
Σε αποδεικτικό δοκίµιο, 400-500 λέξεων, να αναφερθείτε στα
ευεργετικά αποτελέσµατα της λακωνικότητας και στις επιπτώσεις της
συντόµευσης του λόγου στην επικοινωνία.
9. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
9
ΚΕΙΜΕΝΟ 2ο
(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τα αρκτικόλεξα)
ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ1
, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΑΣΤΙΓΑ ΠΟΥ ΕΝΤΕΙΝΕΙ
ΤΗΝ ΑΣΥΝΕΝΝΟΗΣΙΑ: ΑΛΛΟΤΡΙΟ NYLON ΚΑΙ ΕΓΧΩΡΙΟ
ΠΛΑΣΤΙΚΟ.
1) Ο χηµικός Wallace Hume Carothers σήκωσε θριαµβευτικά τη
γροθιά του και ούρλιαξε µε την ηδονή της εκδίκησης το ιστορικό:
now you lost old Nipon, δηλαδή: τώρα εσύ έχασες,
παλιογιαπωνέζε. Ο W. H. Carothers είχε κάθε λόγο να
πανηγυρίζει τη δεκαετία του ’30, γιατί, σκυµµένος στο ερευνητικό
εργαστήριο της εταιρείας Dupont των Ηνωµένων Πολιτειών, είχε
καταφέρει να εφεύρει το τεχνητό µετάξι και οι Ηνωµένες
Πολιτείες θα εξοικονοµούσαν τεράστια ποσά χρηµάτων, που
διέρρεαν προς την Ιαπωνία για την αγορά µεταξιού. Τα αρχικά
των λέξεων της θριαµβευτικής φράσης του Carothers: Νow You
Lost Old Nipon (NYLON), έδωσαν το όνοµα νάιλον στο προϊόν
που επέπρωτο2
να κατακτήσει την υφήλιο.
2) Ο τρόπος αυτός δηµιουργίας λέξεων από τα αρχικά φράσεων δεν
ήταν εφεύρηµα του αξιόλογου επιστήµονα, αλλά των Άγγλων
στρατιωτικών, σε περιορισµένη βεβαίως κλίµακα. Εκείνοι όµως
που το διέδωσαν παγκοσµίως χρησιµοποιώντας το µέχρι
καταχρήσεως είναι οι Αµερικάνοι. Η ίδια η λέξη USA (United
States of America), NATO (North Atlantic Treaty Organization =
Οργανισµός Βόρειο – Ατλαντικού Συµφώνου), είναι λέξεις που
σχηµατίζονται κατ’ αυτόν τον τρόπο.
3) Οι λέξεις αυτού του τύπου σε ένα κλειστό σύστηµα, όπως είναι ο
στρατός, έχουν και προορισµό και νόηµα, αφού απευθύνονται σε
µυηµένους κλειστού κύκλου. Έξω όµως από αυτό, και κυρίως
στον προφορικό λόγο, είναι δολοφονία της σκέψης, της
αισθητικής και της συνεννόησης. Τι σηµαίνει δηλαδή για τον κάθε
αµύητο η περίεργη λέξη ΠΕ.ΠΑ.Γ.Ν.Η. (δηλαδή Περιφερειακό
Πανεπιστηµιακό Γενικό Νοσοκοµείο Ηρακλείου) ή η φράση του
γιου µου όταν υπηρετούσε «έχω Π.Σ.Κ.» (δηλαδή έχω άδεια
εξόδου το Παρασκευσαββατοκύριακο).
4) Αλλά ας συνεχίσουµε µε τη λέξη νάιλον για να γίνει το πνεύµα
του λόγου κατανοητό. Η ελληνική γλώσσα µε την αφάνταστη
λυγεράδα και προσαρµοστικότητα που την χαρακτηρίζει, δεν
απέβαλε την λέξη νάιλον, την πήρε, την ενσωµάτωσε στο
λεξιλόγιό της, καθόρισε µε αυτή το πλαστικό υλικό, την πάντρεψε
1
Πρόκειται για λεκτικά µορφώµατα που παράγονται από τα αρχικά γράµµατα ή τις
συλλαβές των λέξεων µιας φράσης (συνήθως ονόµατα οργανισµών, σωµατείων, υπηρεσιών
κ.ά).
2
επρόκειτο
10. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
10
επίσης µε το νοηµατικό της ισοδύναµο, την δική µας λέξη
πλαστικό και πέραν τούτων ουδέν.
5) ∆εν είπε δηλαδή ποτέ ο Έλληνας τη λέξη ναϊλοποίηση, είπε
πλαστικοποίηση, δεν είπε ναϊλότητα, είπε πλαστικότητα, δεν είπε
ποτέ την λέξη ευνάιλον, είπε εύπλαστον. Μπορεί κανείς να
φανταστεί τη φράση «πλαστική αρµονία των αγαλµάτων» να
αντικαθίσταται από την φράση «νάιλον αρµονία των
αγαλµάτων». Με όλα τα παραπάνω θέλω να τονίσω πως οι λέξεις
τύπου νάιλον είναι περισσότερο νεκρές και από τα οστά των
τεθνεώτων, γιατί απλούστατα δεν σηµαίνουν τίποτε. Και τόσες
χιλιετίες που βαδίσαµε χωρίς αυτά τι πάθαµε; Και τι κερδίσαµε
τώρα που βάλαµε στη ζωή µας αυτά τα εισαγόµενα εκτρώµατα,
τα συντοµογραφικά, τα αρκτικόλεξα, τι όφελος εξοικονοµήσαµε;
Η µέχρι καταχρήσεως αλόγιστη χρήση τέτοιων λέξεων, κυριότατα
από την ίδια την πολιτεία, αποτελεί, κατά την ταπεινότατή µου
πάντα γνώµη, φαινόµενο επιεικώς απαράδεκτο. Οι λέξεις αυτές
είναι πίθηκοι, λεκτικά υποπροϊόντα για κατανάλωση.
6) Και ερωτώ καλοπροαίρετα: Είναι γλώσσα αυτή; Είναι λόγος
ανθρώπων αυτά; Τιµούν τους απογόνους του ∆ηµοσθένη και του
Ισοκράτη αυτά τα εκτρώµατα; Οι λέξεις είναι οι εσθήτες1
που
φορούν οι ιδέες και δεν επιτρέπεται να τις ντύνουµε µε κουρέλια.
(475 λέξεις)
[Λόγος του του Γιάννη Πρινιανάκη2
που εκφωνήθηκε στο
Ξυλόκαστρο στις 24-4-2004 στο αµφιθέατρο «Α. Σικελιανός» σε
εκδήλωση της Ελληνικής Γλωσικής Κληρονοµιάς]
(Α) Να αποδώσετε την περίληψη του κειµένου σε 90-110 λέξεις
(Β1) Να αποδώσετε το περιεχόµενο της ερωτηµατικής πρότασης
«Τιµούν τους απογόνους του ∆ηµοσθένη και του Ισοκράτη αυτά τα
εκτρώµατα;» (παράγραφος 5η
) σε 60-80 λέξεις.
(Β2) Να αποδώσετε τα συνώνυµα των υπογραµµισµένων λέξεων
του κειµένου και τα αντώνυµα των λέξεων που είναι έντονα
τυπωµένα.
(Β3) Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 3η
παράγραφος;
(Β4) Ποια συναισθήµατα εκφράζει ο συντάκτης του κειµένου µε τις
ρητορικές ερωτήσεις (Και ερωτώ καλοπροαίρετα: Είναι γλώσσα
αυτή; Είναι λόγος ανθρώπων αυτά; Τιµούν τους απογόνους του
1
ρούχα
2
συγγραφέας, ερευνητής της ετυµολογίας της Ελληνικής Γλώσσης.
11. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
11
∆ηµοσθένη και του Ισοκράτη αυτά τα εκτρώµατα;) της τελευταίας
παραγράφου;
(Γ) Συνηθίζουµε (κυρίως στους χώρους της γραφειοκρατίας, της
πολιτικής, της δηµοσιογραφίας, της τεχνολογίας αλλά και στην
καθηµερινή γραπτή και προφορική µας επικοινωνία) να
χρησιµοποιούµε αρκτικόλεξα. Σε ένα κείµενο 400-500 λέξεων να
αναζητήσετε τους παράγοντες που οδήγησαν στη χρήση και
κατάχρηση των αρκτικόλεξων στη ζωή µας καθώς και στις
επιπτώσεις του φαινοµένου.
ΑΚΥΣ∆Ε, ΑΝΥΕ, ΑΣΑΕ∆, ΑΣΝΑ, ΒΑΝ, ΒΣΤ,
Γ∆ΕΑ, ΓΕΝΕ, ΓΟΕΒ, ∆∆∆∆, ∆ΕΚΕ, ∆Ε∆Μ,
∆ΕΠΟΣ, ∆ΙΚΑΤΣΑ, ∆ΚΕΟ, ∆ΤΑΑ, ΕΑΚ, ΕΒΑ,
Ε∆ΕΜ∆, Ε∆ΥΠ, ΕΕ∆ΥΕ, ΕΙΝΑΠ, ΕΚΑΧ, ΕΣΟΑ,
ΕΤΜΟΑ, ΕΦΤΑ, ΙΕΝΑΕ, ΙΜΧΑ, ΙΟΒΕ, Κ∆Ν∆,
ΚΕΟΣΟΕ, ΚΕΤΑ, ΚΟΑ, ΚΥ∆ΕΠ, ΜΚΕ, Ν∆ΝΑ,
ΝΙΜΤΣ, ΝΣΚ, ΟΑΑΑ, ΑΒΣΑ, ΟΕΑΣ, ΟΙΕΛΕ,
ΟΠΛΑ, ΟΠΣΕ, ΟΥΠΑΕ, ΟΧΟΑ, ΠΑΣ, ΠΒΕΕ,
ΠΕΑΤ, ΠΙΕΠ, ΠΟΘΑ, ΠΣΕΑ, Ρ∆, ΣΑ∆ΑΣ, ΣΕΒΑ,
ΣΕΛΠΑ, ΣΚΙΧΑ, ΤΑΚΕ, ΤΑΠΑ, ΤΕΑΜΕΖ,
ΤΑΠΕΤ, ΥΕΕ, ΥΕΚΕ, ΥΠΕΝ, ΦΟΣ, ΧΠΕ, ΧΥΤΑ
15. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
15
ΚΕΙΜΕΝΟ 3ο
(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου)
1) Ο άνθρωπος πρέπει να αξιοποιήσει κατά τον καλύτερο τρόπο τον
ελεύθερο χρόνο του. Πρέπει να αντιληφθεί ότι έχει καθήκον να
χρησιµοποιεί επωφελώς τις ελεύθερες ώρες του. Έτσι θα µπορεί
να εφοδιάζει τον εαυτό του µε την απαραίτητη δυναµικότητα και
το σθένος, για να αντιµετωπίσει τα διάφορα προβλήµατα, που
συναντά στη διάρκεια της εργάσιµης εβδοµάδας. Η χαλάρωση στο
ρυθµό της ζωής πρέπει να αποτελεί έναν από τους βασικούς
στόχους του ανθρώπου, στον ελεύθερο χρόνο του.
2) ∆εν πρέπει, π.χ., ο άνθρωπος να αισθάνεται στον ελεύθερο
χρόνο περισσότερη κόπωση από αυτή που δοκιµάζει στη διάρκεια
του εργάσιµου χρόνου του. Ο σύγχρονος άνθρωπος καλό είναι να
βρίσκει στον ελεύθερο χρόνο αυτό που ίσως κινδυνεύει να χάσει
στη διάρκεια της εργασίας του. Ο πνευµατικός ανεφοδιασµός, η
αποκατάσταση της ηρεµίας, η απόλαυση της ησυχίας και η
απόθεση της έντονης καθηµερινής µέριµνας απαιτείται να
χαρακτηρίζουν τη σωστή χρήση του ελεύθερου χρόνου.
3) Φυσικά ο άνθρωπος χρειάζεται να διαπαιδαγωγηθεί κατάλληλα,
για να αξιοποιήσει δηµιουργικά τον ελεύθερο χρόνο. ∆εν µπορεί,
π.χ., να αναπαύεται σ’ όλες τις ελεύθερες ώρες του. Πρέπει να
ασχολείται µε κάτι, που όµως θα τον βοηθεί στη δηµιουργική
ανανέωση των ψυχοσωµατικών δυνάµεών του.
4) Πρέπει µ’ άλλα λόγια να ψυχαγωγείται. Ψυχαγωγία σηµαίνει πως
ο άνθρωπος άγεται, οδηγείται στην ανακάλυψη της ψυχής
(ύπαρξης) και εποµένως στη διάσωσή της. Υπάρχουν όµως
µορφές διασκέδασης, όπου ο άνθρωπος όχι µόνο δε βρίσκει τον
εαυτό του, αλλά στην πραγµατικότητα τον διαστρέφει και τον
χάνει. Στην προκείµενη περίπτωση δεν έχουµε ψυχαγωγία, αλλά
ψυχοκτονία.
5) Αντιλαµβανόµαστε λοιπόν ότι η ψυχαγωγία διακρίνεται σε καλή
και σε κακή. Οι απαράδεκτες µορφές της ψυχαγωγίας επιδρούν
πολύ καταστρεπτικά στους νέους ιδιαίτερα ανθρώπους. Στα
θεάµατα συνήθως επικρατούν οι µορφές της εµπορικής
εκµετάλλευσης των κατώτερων ορµών του ανθρώπου (βλέπε τα
ακατάλληλα έργα του κινηµατογράφου, την ελαφρότητα των
θεατρικών επιθεωρήσεων, κ.α.). Ο µορφωτικός κινηµατογράφος
είναι περιορισµένης έκτασης και επίδρασης. Στα κέντρα
διασκέδασης αποθεώνεται ο διονυσιασµός και το αλκοόλ που
συχνά έχει καταστροφικές συνέπειες.
6) Ο νέος άνθρωπος πρέπει να είναι εκλεκτικός µπροστά σε τέτοιες
µορφές «ψυχαγωγίας». ∆εν µπορεί να προτιµά απολαύσεις και
«ευχαριστήσεις» που οδηγούν το µέλλον του και γενικά τη ζωή
του στην καταστροφή και την απώλεια. Πρέπει επίσης να
προσέξει και τις «καλές» πλευρές της ψυχαγωγίας. Τα τηλεοπτικά
προγράµµατα, όσο καλά και αν είναι, δεν µπορεί να τα
16. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
16
παρακολουθεί χωρίς καµιά διακοπή. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει
να εγκαταλείψει τις κύριες εργασίες του και το χειρότερο να
µετατραπεί σ’ έναν παθητικό και βουβό θεατή, που εγκαταλείπει
το διάλογό του µε τους άλλους ανθρώπους και καθηλώνεται στην
οθόνη της τηλεόρασης. (409 λέξεις)
Κ. Σ. Γρηγοριάδης1
(Α) Να παρουσιάσεις περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου
(100-120 λέξεις)
(Β1) Στην 3η
παράγραφο σηµειώνεται ότι «Ο άνθρωπος πρέπει να
διαπαιδαγωγηθεί κατάλληλα για να αξιοποιήσει δηµιουργικά τον
ελεύθερο χρόνο». Σε µια παράγραφο 80-100 λέξεων να
τεκµηριώσετε τον παιδαγωγικό ρόλο της σχολικής εκπαίδευσης στην
ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.
(Β2) Με το πρώτο συνθετικό των λέξεων: αξιοποιήσει,
χρησιµοποιεί, ανανέωση, ψυχοκτονία, τηλεοπτικά, να σχηµατίσετε
άλλες σύνθετες (2 από κάθε ένα συνθετικό).
(Β3) Να αντικαταστήσετε τη χρήση του «πρέπει» στο κείµενο µε
άλλους τρόπους χωρίς να αλλάζει το νόηµα των φράσεων.
(Β4) Να εξηγήσετε τη λειτουργία των διαρθρωτικών λέξεων ή
φράσεων: έτσι, µ’ άλλα λόγια, όµως, λοιπόν, επίσης.
(Γ) Ο ελεύθερος χρόνος είναι πολύτιµος για κάθε εργαζόµενο,
ιδιαίτερα όµως για τους νέους ανθρώπους. Σε οµιλία που εκφωνείς
στη Βουλή των Εφήβων, έκτασης 450-500 λέξεων, να αναφέρεις
ποιους θεωρείς γόνιµους τρόπους για την αξιοποίηση του ελεύθερου
χρόνου επιχειρηµατολογώντας κατάλληλα.
1
Πανεπιστηµιακός Καθηγητής Θεολογίας
18. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
18
ΚΕΙΜΕΝΟ 4ο
(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την κακή διάθεση του ελεύθερου χρόνου
των νέων)
1) Πάρα πολλοί νέοι αποφεύγουν τις εξωοικιακές µορφές
ψυχαγωγίας, κλείνονται στο σπίτι τους και στον εαυτό τους και
ζητούν την απόλαυση στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο, στα
ηλεκτρονικά παιχνίδια, που υποκαθιστούν την ανθρώπινη
συντροφιά. Αυτό πέρ’ από το γεγονός ότι αποτελεί τη χειρότερη
µορφή παθητικής ψυχαγωγίας, αποξενώνει το νέο από το
ευρύτερο περιβάλλον του, τον κάνει κλειστό και εσωστρεφή
τύπο, αδιάφορο για τα όσα συµβαίνουν γύρω του.
2) Με την προβολή ορισµένων τρόπων ψυχαγωγίας –ή µάλλον
επιβολή– οι νέοι εθίζονται τελικά σ’ έναν τρόπο ζωής, σε µια
µορφή ψυχαγωγίας, που δεν είναι σε θέση να κρίνουν. ∆έχονται
αυτό που τους παρέχεται, χωρίς να αντιτάσσουν σ’ αυτό την
επιλεκτική τους ικανότητα, που µε τον καιρό εξατµίζεται.
Συνηθίζουν στην πληθώρα των θεαµάτων ή ακουσµάτων κι όχι
στην ποιότητα που προσφέρει η αισθητική απόλαυση. Χάνουν όχι
µόνο τη χαρά που προσφέρει η δηµιουργία προσωπικών έργων
αλλά και την αισθητική συγκίνηση που προσφέρει η επαφή µ’ ένα
έργο τέχνης.
3) ∆εν πρέπει να αποδοθεί σε κάποια αόριστη συγκυρία το γεγονός
ότι το αισθητικό κριτήριο των περισσότερων νέων έχει αλλοιωθεί
κατά τρόπο φρικτό. Θεωρούν όµορφο αυτό που έχουν µάθει να
βλέπουν και ν’ ακούνε, δηλαδή το φτηνό, το χυδαία εµπορικό, το
βάναυσα εντυπωσιακό, το αισθησιακά διεγερτικό. Η κακή
ποιότητα των µέσων και τρόπων ψυχαγωγίας που τους
προσφέρεται οδηγεί τους νέους στη γενίκευση. Το ποιοτικά
ανώτερο ή παραγκωνίζεται και τοποθετείται στο χώρο του
δύσκολου, του ακατανόητου ή συγκρίνεται και ισοβαθµίζεται µε
το κατώτερο και απορρίπτεται.
4) Σήµερα, µέσα στο γενικότερο πλαίσιο µιας καταναλωτικής
κοινωνίας, ακόµη και η διασκέδαση έγινε καταναλωτικό προϊόν
που αγοράζεται και πουλιέται. Η λεγόµενη «βιοµηχανία του
ελεύθερου χρόνου», χρησιµοποιώντας τις τεχνικές του
Marketing, επιβάλλει στους νέους ορισµένα στερεότυπα
συµπεριφοράς όσον αφορά τον τρόπο ψυχαγωγίας. Οι νέοι, για
να µην αποµονωθούν από τους συνοµιλητές τους, αναγκάζονται
να τ’ αποδεχτούν— δέχονται «να χάσουν το πρόσωπό τους για να
µοιάσουν µε τους άλλους».
5) Από τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις τους λείπει ο αυτοσχεδιασµός, ο
αυθορµητισµός, η γνησιότητα. Ακόµη και κάποιες υστερικές
εκδηλώσεις είναι µέσα στο πρόγραµµα— ένα είδος «ψυχαγωγικού
χάπενινγκ». Σήµερα το τραγούδι ελέγχεται από κάποιες
πολυεθνικές εταιρείες, που καθορίζουν έναν ενιαίο τρόπο
19. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
19
ψυχαγώγησης για όλη τη νεολαία της γης. Βέβαια το τραγούδι
πρέπει να ενώνει αλλά όχι να ισοπεδώνει ή να οµοιοποιεί και να
περνά στο χώρο της νεολαίας κάποια ύποπτα µηνύµατα και
κάποιους ύποπτους τρόπους ζωής. Η ετεροκατευθυνόµενη, όµως,
διασκέδαση δεν ικανοποιεί τις βαθύτερες ανάγκες των νέων,
αφού πρωταρχικά µέσω αυτής εξυπηρετεί την κερδοσκοπία. Γι’
αυτό άλλωστε αντιµετωπίζει τους νέους σαν οικονοµικά µεγέθη κι
όχι σαν αυτόνοµες προσωπικότητες, µε ανεπτυγµένη κρίση,
βούληση κι ευαισθησία. Η ψυχαγωγία από αγωγή της ψυχής
γίνεται αγωγή προς κατανάλωση. (428 λέξεις)
Σ. Καργάκος1
, Προβληµατισµοί, Τόµος Γ΄, Gutenberg
(Α) Να παρουσιάσεις στην τάξη σου περιληπτικά το κείµενο σε 80-
100 λέξεις.
(Β1) Να δώσεις δυο τίτλους για το κείµενο. Έναν µε λεκτικό σχόλιο
και έναν χωρίς σχόλιο.
(Β2) Με τα αντώνυµα των λέξεων παραγκωνίζεται, γνησιότητα,
πρωταρχικά, αυτόνοµες, να συντάξετε προτάσεις.
(Β3) Σε µια παράγραφο 80-100 λέξεων να αναπτύξετε µε
αιτιολόγηση και παραδείγµατα τη θεµατική περίοδο: «Οι νέοι, για να
µην αποµονωθούν, αναγκάζονται να αποδεχθούν ορισµένα
στερεότυπα συµπεριφοράς όσον αφορά τον τρόπο ψυχαγωγίας».
(Β4) Να αντικρούσετε τα επιχειρήµατα της τελευταίας παραγράφου
αναφέροντας γνήσιους τρόπους µε τους οποίους ψυχαγωγούνται οι
σύγχρονοι νέοι.
(Γ) Υποθέστε ότι η εφηµερίδα του 15µελούς µαθητικού
συµβουλίου του σχολείου σας κάνει ένα αφιέρωµα στον ελεύθερο
χρόνο των νέων και ζητά τις συνεργασίες σας για την κάλυψη της
σχετικής ύλης. Στείλτε λοιπόν ένα άρθρο στο οποίο θα
πραγµατεύεστε τα παρακάτω θέµατα: «α. Σήµερα περιορίζεται ο
ελεύθερος χρόνος των µαθητών. Τι φταίει; β. Πολλοί νέοι της
ηλικίας µας διαθέτουν τον ελεύθερο χρόνο τους για τη διασκέδασή
τους αποκλειστικά µε την τηλεόραση, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα
κλαµπ. Αυτή η διασκέδαση δεν προσφέρει ουσιαστική ψυχαγωγία»
(Απαντήστε σε 400-500 λέξεις).
1
Φιλόλογος, ιστορικός, συγγραφέας
23. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
23
ΚΕΙΜΕΝΟ 5ο
(για την παραγωγή κειµένου σχετικού µε την παραπληροφόρηση)
ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΥΡΑΝΝΟΙ
1) Όταν τα ξηµερώµατα της 21ης Απριλίου 1967 η χούντα1
των
συνταγµαταρχών σκλάβωνε την πατρίδα µας, αναγκάζοντας
τους δηµοκρατικούς αγωνιστές να στρατευθούν µε όλα τα µέσα
εναντίον της, δεν περιµέναµε πως λίγα χρόνια µετά η Ελλάδα θα
έπεφτε στα χέρια µιας νέας χούντας, της «χούντας» των
καλαναρχών!
2) Πρόκειται για επιχειρηµατίες που δρουν σαν σύγχρονοι τύραννοι
της προβολής υπερβαίνοντας τα όρια τα τελευταία 10-15 χρόνια.
Η ιδιωτική τηλεόραση, έπειτα από κάποια χρόνια θετικής
συµβολής στην ενηµέρωση, καθώς διαδέχτηκε το απαράδεκτο
κρατικοκοµµατικό µονοπώλιο, σήµερα αποτελεί δηµόσιο κίνδυνο.
3) Ο εκφυλισµός της ελεύθερης τηλεόρασης σε ελεύθερη ασυδοσία
προσβάλλει την αξιοπρέπεια του έλληνα πολίτη. Οι εκποµπές life
style, ο βιασµός της προσωπικής ζωής, η σεξοπληροφόρηση, η
µονοµέρεια στα δελτία, η θεατρικοποίηση των δελτίων, η κωµική
συµπεριφορά ορισµένων σχολιαστών, η εισαγγελική στάση, η
διαπόµπευση καλεσµένων, η ενοχοποίηση ενός προσώπου ή ενός
θέµατος, η προβολή των απολιτίκ2
, η απόκρυψη ειδήσεων µε
πολιτισµό, η υπερπροβολή προσώπων για λόγους παρέας ή
συµφερόντων, όλα αυτά είναι η υποκουλτούρα που µας
προσφέρει η «χούντα» των καναλαρχών.
4) Μοναδικό της κριτήριο είναι η τηλεθέαση. Είναι εξοργιστικό να
ακούς ότι η τάδε εκποµπή ή το τάδε δελτίο βρίσκεται πρώτο και
άρα παίρνει διαφήµιση, δηλαδή πολύ χρήµα. Αλήθεια από πότε η
ψυχαγωγία και η ενηµέρωση του ελληνικού λαού µετριέται µε
βάση τις διαφηµιστικές εταιρείες;
5) Και υπεύθυνοι για όλα αυτά είναι οι τηλεπαρουσιαστές που
δρουν µε τις ευλογίες των καναλαρχών οι οποίοι προτιµούν να
κρύβονται. Οι δηµοσιογράφοι αυτοί (µια ελάχιστη µειοψηφία σε
σχέση µε τους 5.000 σκληρά εργαζόµενους δηµοσιογράφους της
Αθήνας) είναι που διεκπεραιώνουν αυτήν την τηλεοπτική
υποκουλτούρα που άλλοτε έχει σοβαροφανές περιτύλιγµα και
άλλοτε χαρακτηρίζεται από απροκάλυπτο κιτρινισµό. Αυτοί οι
παχυλά αµειβόµενοι τηλεδηµοσιογράφοι, µε µισθούς που δεν
τολµά να ονειρευτεί η συντριπτική πλειοψηφία των
δηµοσιογράφων στα έντυπα και φυσικά η συντριπτική
1
στρατιωτική ή παραστρατιωτική οµάδα ή οργάνωση που καταλαµβάνει την εξουσία µε
πραξικόπηµα και την ασκεί τυραννικά | η στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα κατά την
περίοδο 1967-1974
2
αδιάφορος για την πολιτική
24. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
24
πλειοψηφία των ελλήνων εργαζοµένων, έχουν τεράστια
προσωπική ευθύνη γιατί δέχονται να λειτουργούν στο
εµπορευµατικό πλαίσιο που καθορίζει η «χούντα» των
καναλαρχών µέσω των µετρήσεων της AGB1
. Τα «γκόλντεν
µπόις» της τηλεόρασης κάνουν ζηµιά παρόµοια µε αυτήν που
έκαναν στην οικονοµία τα «γκόλντεν µπόις» των τραπεζικών της
Γουόλ Στρίτ, γιατί εξωθούν την τηλεόραση στην υποκουλτούρα
και στην ηθική χρεοκοπία της ενηµέρωσης.
6) Υπεύθυνοι είναι και οι πολιτικοί αλλά και οι διανοούµενοί µας. Η
ευθύνη των πολιτικών είναι µεγάλη, γιατί δεν αντιδρούν όπως θα
έκαναν τα χρόνια της µεταπολίτευσης, τότε που τα κριτήρια ήταν
ιδεολογικά. Ίδια είναι και η ευθύνη των διανοουµένων, οι οποίοι
αφήνουν ασχολίαστη αυτήν την κατάσταση, ενώ και αυτοί είναι
αποκλεισµένοι από τα ιδιωτικά κανάλια. (393 λέξεις)
Στάθης Παναγούλης2
(άρθρο από τον Τύπο, ελαφρά διασκευασµένο)
(Α) Να γράψετε την περίληψη του κειµένου (80-100 λέξεις).
(Β1) Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε µε την ένδειξη Σωστό ή
Λανθασµένο το περιεχόµενο των πιο κάτω (αριθµηµένων)
προτάσεων.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι
1. Η τηλεόραση σέβεται απόλυτα την προσωπική ζωή.
2. Η ιδιωτική τηλεόραση ανέκαθεν αποτελεί δηµόσιο κίνδυνο.
3. Η ιδιωτική τηλεόραση δεν προβάλλει ικανοποιητικά τον πολιτισµό.
4. Βασικό κριτήριο της ιδιωτικής τηλεόρασης είναι η ποιότητα.
5. Μοναδικοί υπεύθυνοι για αρνητικά της ιδιωτικής τηλεόρασης είναι
οι τηλεπαρουσιαστές.
6. Η µειοψηφία των δηµοσιογράφων προωθούν την τηλεοπτική
υποκουλτούρα.
7. Οι πνευµατικοί άνθρωποι δεν είναι άµοιροι ευθυνών για τη
χαµηλή ποιότητα της τηλεόρασης.
(Β2) Να γράψετε από ένα συνώνυµο για κάθε υπογραµµισµένη στο
κείµενο λέξη, ώστε να αποδίδεται το νόηµα της πρότασης στην
οποία ανήκει: αναγκάζοντας, υπερβαίνοντας, διαπόµπευση,
προτιµούν, ενηµέρωση.
1
Αudial Great Britain (επωνυµία εταιρείας µετρήσεων τηλεθέασης)
2
Πρώην βουλευτής και υφυπουργός Εσωτερικών
25. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
25
(Β3) Να γράψετε από ένα αντώνυµο για κάθε µε έντονα στοιχεία
στο κείµενο λέξη: σκλάβωνε, απόκρυψη, υπεύθυνοι, απροκάλυπτο,
προσωπική, δέχονται.
(Β4) Ποια η δοµή και ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της τελευταίας
παραγράφου;
(Β5) Να διακρίνετε το γεγονός από το σχόλιο στις πιο κάτω
προτάσεις:
α. Είναι εξοργιστικό να ακούς ότι η τάδε εκποµπή ή το τάδε δελτίο
βρίσκεται πρώτο και άρα παίρνει διαφήµιση.
β. Αυτοί οι τηλεδηµοσιογράφοι παίρνουν µισθούς που δεν τολµά να
ονειρευτεί η πλειοψηφία των δηµοσιογράφων στα έντυπα.
(Γ) Σε µία επιστολή διαµαρτυρίας (400 λέξεων περίπου) που
απευθύνετε στα µέλη του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης1
να
αναζητήσετε τους λόγους που ωθούν τους δηµοσιογράφους και
ιδιοκτήτες ΜΜΕ να παραπληροφορούν. Ακόµη να αναφερθείτε στην
ευθύνη του δέκτη της παραπληροφόρησης, εξηγώντας τους λόγους
που τον καθιστούν ευάλωτο σ’ αυτήν.
1
Το Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης είναι ανεξάρτητη διοικητική αρχή αποσκοπεί στη
διασφάλιση της νόµιµης λειτουργίας των ραδιοτηλεοπτικών σταθµών. Ελέγχει την
αντικειµενική και µε ίσους όρους µετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, προϊόντων λόγου
και τέχνης.
ΕΣΡ εναντίον Μποµπ Σφουγγαράκη
28. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
28
ΚΕΙΜΕΝΟ 6ο
(για παραγωγή κειµένου για τη σχέση Τύπου και δηµοκρατίας)
Ο ∆ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
1) […] Τα ΜΜΕ έχουν και µια σειρά από ιδιότητες και λειτουργίες, οι
οποίες προσδιορίζουν την ποιότητά τους και τον ρόλο τους στη
λειτουργία της δηµοκρατίας. Τα ΜΜΕ πληροφορούν, επηρεάζουν,
µορφώνουν και ψυχαγωγούν. Επίσης, µέσω αυτών των ιδιοτήτων
καλλιεργούν το πνεύµα της αναζήτησης της αλήθειας και του
διαλόγου, ή αποβλακώνουν, παραπληροφορούν και
αποπροσανατολίζουν.
2) Αναφορικά µε την πληροφόρηση είναι χρήσιµο να γίνει ένας
διαχωρισµός. Αν το ραδιόφωνο και η τηλεόραση έχουν την
δυνατότητα της άµεσης µετάδοσης πληροφοριών, θα ήταν
παρακινδυνευµένο να πει κανείς ότι για τον λόγο αυτό είναι
ισχυρότερα από τις εφηµερίδες και τα περιοδικά. Αντίθετα, τα
έντυπα έχουν την δυνατότητα της εις βάθος ανάλυσης γεγονότων
και πληροφοριών και µπορούν να προσφέρουν στο κοινό πιο
ολοκληρωµένη ύλη. Συνεπώς, όσοι προβλέπουν το τέλος του
γραπτού λόγου και πανικοβάλλονται µε αυτή την προοπτική,
ακολουθούν λάθος δρόµο.
3) Σε ό,τι αφορά τον ρόλο των ΜΜΕ στη διαµόρφωση της κοινής
γνώµης και του τρόπου που αυτή προσεγγίζει τα γεγονότα,
µπορούµε να πούµε ότι πρόκειται για µια ζωτική πλευρά του
πληροφορείν. Επειδή µεταξύ της πληροφόρησης, του σχολίου και
της υποκειµενικής ερµηνείας τα όρια είναι σαφώς δυσδιάκριτα, το
κοινό δύσκολα ξεχωρίζει τη γνώµη από την πληροφόρηση. Αν
δούµε τα ΜΜΕ υπό αυτή την οπτική γωνία, αντιλαµβανόµαστε ότι
ο ρόλος τους για τη λειτουργία µιας δηµοκρατικής κοινωνίας είναι
αποφασιστικός. ∆ιότι, στο µέτρο που οι πολιτικοί είναι δέσµιοι
της κοινής γνώµης, πολλά πράγµατα µπορούν να πάνε προς το
καλύτερο ή προς το χειρότερο σε µία χώρα.
4) Οι πολιτικοί ηγέτες της δηµοκρατίας υπολογίζουν την κοινή
γνώµη, από αυτήν εξαρτώνται και σε αυτήν κάνουν απολογισµό
των πράξεών τους. Η κοινή γνώµη παραµένει ο τελικός κριτής
της δράσης τους. Αν όµως η κοινή γνώµη παύει να λειτουργεί
ορθολογικά, τότε η βάση της δηµοκρατίας κλονίζεται. Και οι
πολιτικοί έχουν δύο δρόµους να ακολουθήσουν: είτε να
συνταυτιστούν µε την κοινή γνώµη και τις εσφαλµένες εκτιµήσεις
της, και έτσι να παραβλέψουν το πραγµατικό συµφέρον του
συνόλου, είτε να την αγνοήσουν, και έτσι να µπουν στο ολισθηρό
µονοπάτι του αυταρχισµού.
5) Πολλοί αναγνωρίζουν ότι η λειτουργία της δηµοκρατίας είναι
συνάρτηση του επιπέδου κρίσης και αισθήµατος ευθύνης που
29. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
29
έχουν οι πολίτες µιας κοινωνίας. Όσο υπάρχει σε µια κοινωνία
κοινό, και όχι µάζα, τόσο η δηµοκρατία είναι ποιοτικά
ανεβασµένη. Για να συµβεί όµως κάτι τέτοιο, η κοινωνία
χρειάζεται παιδεία, ενηµέρωση και ένα σύστηµα αξιών. Ο δε
συνδυασµός παιδείας και ειλικρινούς ενηµέρωσης µπορεί να
δώσει στα άτοµα όλα τα στοιχεία και τα κριτικά εργαλεία για να
κρίνουν γεγονότα.
6) Υποχρέωση, λοιπόν, των δηµοσιογράφων είναι, όπως θα
έγραφε ο Alexis de Tocqueville, "να εκπαιδεύουν την
δηµοκρατία για να εξασφαλίζονται η ισοπολιτεία, η ισονοµία και
η ισοτέλεια". Χαράζεται έτσι οριστικά και γίνεται όλο και πιο βατός
ο δρόµος προς το πολιτικό καθεστώς της λαϊκής κυριαρχίας,
δηλαδή προς τη δηµοκρατία. Η δηµοκρατία, ως ανάγκη του
πολιτικού βίου και ζωτικό αίτηµα των λαών, συλλαµβάνεται από
την στιγµή που ο άνθρωπος, φωτισµένος από την πείρα και την
σκέψη, θα συνειδητοποιήσει ότι η ισότητα που διεκδικεί έχει
προϋπόθεση και εγγύηση την ελευθερία. (487 λέξεις)
Άρθρο του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου1
από τον ηµερήσιο τύπο
(διασκευασµένο)
(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του άρθρου σε 100-
110 λέξεις.
(Β1) Απαντήστε σύµφωνα µε το κείµενο χαρακτηρίζοντας κάθε
πρόταση σωστή ή λανθασµένη.
α. Η λειτουργία των ΜΜΕ έχει εξ ορισµού θετικές συνέπειες.
β. Η έντυπη δηµοσιογραφία φτάνει στο τέλος της γιατί ο ρόλος
της υπερκαλύπτεται από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο.
γ. Πληροφορία, σχόλιο και οπτική γωνία ξεχωρίζουν εύκολα σε
µια είδηση.
δ. Η κοινή γνώµη καθορίζει σε µεγάλο βαθµό τις αποφάσεις των
ηγετών στη δηµοκρατία.
ε. Η σωστή ενηµέρωση είναι το µόνο που χρειάζεται για την
ποιοτική λειτουργία της δηµοκρατίας.
στ. Οι δηµοσιογράφοι δεν µπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία
της δηµοκρατίας.
(Β3) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος; Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
1
Οικονοµολόγος, δηµοσιογράφος
30. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
30
(Β4) Να βρεθούν ισοδύναµες νοηµατικά εκφράσεις ώστε να
αντικατασταθούν οι παρακάτω λέξεις του κειµένου: προσδιορίζουν,
διαχωρισµός, αποφασιστικός, παραβλέψουν, δρόµους.
(Β5) Να αναλυθούν οι παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους:
δηµοσιογράφων, δηµοκρατία, συνειδητοποιήσει, προϋπόθεση.
(Γ) Σε ένα δοκίµιο 400 περίπου λέξεων να αναφερθείτε στις
προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες µπορεί ο Τύπος να παίξει
καθοριστικό ρόλο στην ορθή λειτουργία του δηµοκρατικού
πολιτεύµατος.
32. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
32
ΚΕΙΜΕΝΟ 7ο
(για παραγωγή κειµένου για τη σχέση Τύπου και δηµοκρατίας)
ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΜΟΡΦΗ ∆ΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ
1) Όλες οι άλλες εξουσίες, οι τρεις «συντεταγµένες» όπως λέγονται,
αντλούν τη νοµιµοποίησή τους, έµµεσα έστω, από τη λαϊκή
κυριαρχία. Υπάρχουν γιατί έτσι το θέλησε κάποια συντακτική
συνέλευση από εκλεγµένους αντιπροσώπους του λαού και
στελέχη από πρόσωπα που πάλι εκλέγει ο λαός ως βουλευτές και,
έµµεσα, ως κυβέρνηση.
2) Ακόµα και η δικαστική εξουσία, που τα στελέχη της δεν
εκλέγονται από το λαό, τελικά στηρίζεται στο σύνταγµα και
στελεχώνεται µε τη σύµπραξη αντιπροσώπων του λαού. Έστω µε
κάποια λογικά άλµατα και µε κάποια νοµικά πλάσµατα, οι τρεις
εξουσίες απορρέουν από το λαό. Από πού απορρέει η τέταρτη, η
πιο δυνατή; Για να γίνεις αφεντικό ενός ή περισσότερων µέσων
µαζικής επικοινωνίας, εκδότης εφηµερίδας ή ιδιοκτήτης καναλιού,
χρειάζεται µόνο να διαθέτεις τα αναγκαία κεφάλαια, έχοντάς τα
κερδίσει από άλλες δουλειές ή κληρονοµήσει ή κλέψει.
3) Η πιο καθαρή -ή η πιο βρώµικη- πάντως η πιο στεγνή µορφή
κεφαλαιοκρατίας εκδηλώνεται στη δυνατότητα απόκτησης της
εξουσίας που επηρεάζει έµµεσα –καµιά φορά και άµεσα- όλες τις
άλλες. Και ας λέει το σύνταγµα ότι «καθένας µπορεί να εκφράζει
και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και διά του Τύπου τους
στοχασµούς του.
4) ∆εν δοκιµάζετε να ασκήσετε αυτή την ελευθερία που
γενναιόδωρα σας χαρίζει το σύνταγµα, εκδίδοντας µιαν
εφηµερίδα ή δηµιουργώντας ένα σταθµό τηλεόρασης αν δεν
έχετε τα αναγκαία, συχνά τεράστια, κεφάλαια; Και ας µη λεχθεί
ότι ένα είδος λαϊκής νοµιµοποίησης παρέχεται κάθε µέρα και κάθε
ώρα στα µέσα µαζικής επικοινωνίας από τους αναγνώστες ή τους
τηλεακροατές ή τους τηλεθεατές. Όχι µόνο γιατί οι ιδιοκτήτες των
µέσων µαζικής επικοινωνίας, αποβλέποντας σε άλλα οφέλη,
δέχονται να τα κινούν µε ζηµιά, αλλά και γιατί το κατέβασµα της
ποιότητας σε επίπεδο λαϊκίστικης κακογουστιάς ή βλακείας πάντα
µπορεί να σου εξασφαλίσει κάποιο κοινό απείρως ευκολότερα από
ό,τι µερικές ψεύτικες προεκλογικές ρητορείες ή υποσχέσεις.
5) Με µια εξουσία παντοδύναµη και δηµοκρατικά ανοµιµοποίητη
φτάνουµε σε µια καινούρια µορφή δικτατορίας, τη δικτατορία των
µέσων µαζικής επικοινωνίας. Μ’ ένα βασικό γνώρισµα: ότι την
καταπίεση δεν την αισθάνεσαι, φαίνεται να την αποζητείς µόνος
σου όπως ο ναρκοµανής το ναρκωτικό του. Και έτσι, δεν
αντιδράς. Στους συνταγµατάρχες αντιδρούσες και στο τέλος
µπορούσες ίσως να τους ανατρέψεις. Εδώ ο δικτάτορας δεν σου
επιβάλλεται απ’ έξω, κερδίζει την ψυχή σου. Θα ήθελα να
33. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
33
µπορούσα να τελειώσω µε κάποια συνταγή θεραπείας αυτής της
κατάστασης ή, έστω, µε κάποιο φως ελπίδας.
6) ∆υστυχώς, δεν µπορώ. Το µόνο που µπορώ να πω είναι ότι συχνά
µερικές καταστάσεις γίνονται λιγότερο επικίνδυνες όσο γίνονται
πιο συνειδητές. Αν αποκτήσουµε, εµείς και ευρύτερες οµάδες,
συνείδηση της πραγµατικής λειτουργίας µέσων µαζικής
επικοινωνίας, ιδιαίτερα των ιδιωτικών, ίσως αναπτυχθούν τα
αναγκαία αντισώµατα που θα µας προφυλάξουν από τα
αποτελέσµατα αυτής της λειτουργίας. (426 λέξεις)
Από τον Τύπο
(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 100
περίπου λέξεις.
(Β1) Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε µε την ένδειξη Σ (Σωστό) ή
Λ (Λανθασµένο) το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων:
I. Στο κείµενο ο αρθρογράφος:
α. καταγγέλλει την αντισυνταγµατική λειτουργία των ΜΜΕ
β. προτρέπει τους πολίτες να αντισταθούν και να δηµιουργήσουν
δικά τους ΜΜΕ
γ. εξηγεί γιατί τα ΜΜΕ δεν είναι «συντεταγµένη» εξουσία
δ. καταγγέλλει το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ.
II. Ο αρθρογράφος συγκρίνει τα ΜΜΕ µε τους συνταγµατάρχες για
να:
α. αναδείξει τον αυταρχισµό των ΜΜΕ
β. επισηµάνει την ύπουλη λειτουργία των ΜΜΕ
γ. προβάλει τη δηµοκρατικότητα των ΜΜΕ
δ. προκαλέσει την αντίδραση των αναγνωστών
(Β2) Να γράψετε από ένα συνώνυµο για κάθε υπογραµµισµένη στο
κείµενο λέξη, ώστε να αποδίδεται το νόηµα της πρότασης στην οποία
ανήκει: σύµπραξη, πλάσµατα, παρέχεται, αποζητείς, αντισώµατα,
προφυλάξουν.
(Β3)
α. Σε ποιο σηµείο του κειµένου θεωρείτε ότι υπάρχει έντονη
ειρωνεία και µε ποιον τρόπο εκφράζεται αυτή;
β. Να δώσετε στο κείµενο δύο τίτλους από τους οποίους ο ένας να
εκφράζει καταγγελία και ο άλλος ειρωνεία.
(B4) Ποιοι είναι οι τρόποι ανάπτυξης της 5ης
παραγράφου του
κειµένου και ποια τα δοµικά µέρη της ;
34. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
34
(B5) «Με µιαν εξουσία παντοδύναµη και δηµοκρατικά
ανοµιµοποίητη φτάνουµε σε µια καινούρια µορφή δικτατορίας, τη
δικτατορία των µέσων µαζικής επικοινωνίας». Να αναπτύξετε το
νόηµα της φράσης σε µια παράγραφο 80-100 λέξεις.
(Γ) Ως πρόεδρος του συνδικαλιστικού φορέα των δηµοσιογράφων
συµφωνείτε µε την άποψη που διατυπώνει ο αρθρογράφος στο
παραπάνω κείµενο. Σε ένα άρθρο (400 λέξεων περίπου) που θα
δηµοσιευθεί σε εφηµερίδα καταγγέλλετε του παράγοντες των ΜΜΕ
που ευθύνονται για την υπονόµευση της δηµοκρατίας, αναζητώντας
τους τρόπους και τα αίτια που τους ωθούν σ΄ αυτήν τη στάση.
36. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
36
ΚΕΙΜΕΝΟ 8ο
(για παραγωγή κειµένου για τον κιτρινισ ό του Τύπου)
Η ∆ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΥΠΑΡΧΕΙ, ΤΗΝ ΕΧΩ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙ …
1) Υπάρχουν πολλές απόψεις για τη δη οσιογραφία. Οι εν την
αποκαλούν «λειτούργη α» εφόσον χωρίς ενη ερω ένους πολίτες
δεν υπάρχει σωστή δη οκρατία. Άλλοι ακούνε τη λέξη και
γελάνε. Πάντως ο όρος περιλα βάνει ιαν υπερβολή: ο Τύπος
είναι και επιχείρηση και ο δη οσιογράφος είναι και εργαζό ενος
όπως όλοι οι άλλοι. Ορισ ένοι δη οσιογράφοι, εκδότες ή
ιδιοκτήτες ηλεκτρονικών ΜΜΕ ό,τι κι αν λένε επισή ως,
ενδιαφέρονται για τη δη οσιογραφία όπως θα ενδιαφέρονταν για
την παραγωγή παπουτσιών. Το ζητού ενο είναι γι’ αυτούς το
κέρδος όνον – το ά εσο που αποδίδει ια καλή επιχείρηση ή το
έ εσο που απορρέει από την επιρροή που ορισ ένοι παράγοντες
αποκτούν. Το αποστο ωτικό επιχείρη α ενός ιδιαίτερα ειδεχθούς
ραδιοτηλεοπτικού «αστέρα» πρωταγωνιστή αθλιοτήτων ήταν ότι
κέρδιζε τρία εκατοµµύρια το χρόνο. Βεβαίως, δεν έχουν χαθεί το
πάθος, το εράκι, η θέληση συ ετοχής στα κοινά. Υπάρχουν. Τα
συναντώ.
2) Οι Α ερικανοί είναι άνθρωποι ντό προι. Ο Ρόι Χάουαρντ, ένας
από τους ιστορικούς εγιστάνες του Τύπου, είχε δηλώσει ευθέως
στους συνεργάτες του εγκαινιάζοντας στο Ντιτρόιτ ια από τις
εφη ερίδες του: «Βρισκό αστε εδώ αποκλειστικά σαν έ ποροι
ειδήσεων. Για να πουλά ε διαφή ιση και να την πουλά ε σε τι ή
ενδιαφέρουσα για τους επενδυτές. Αλλά πρέπει πρώτα να
παράγου ε ια εφη ερίδα ε ελκυστική ενη έρωση για να έχει
καλή κυκλοφορία, ώστε να επιτρέψει στη διαφή ιση να είναι πιο
αποτελεσ ατική». Συ πέρασ α: τα του «λειτουργή ατος» πρέπει
να αναζητηθούν αλλού. Και ποια η διαφορά ε τις ε πορικές
τηλεοράσεις ας;
3) Υπάρχουν ό ως και άλλες α ερικανικές εφη ερίδες όπου
κυριάρχησε ο σεβασ ός στην είδηση και στην έρευνα. Καθώς και
στην ευπρέπεια. Η εφη ερίδα «New York Times» έχει την αρχή
να δη οσιεύσει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται»
(ση ειώστε το «πρέπει») ε την προσθήκη ότι οι τίτλοι της
εφη ερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζο άντιλο όπου οι
αναγνώστες της δοκι άζουν το πρωινό τους». [ … ]
4) ∆εν είναι διαφορετικοί οι προβλη ατισ οί σε ια χώρα όπου η
δη οσιογραφία είναι παραδοσιακά πιο «λογοτεχνική» και πιο
«προσωπική», δηλαδή στη Γαλλία. Όπου συνυπάρχει η κυρίαρχη
«Le Monde», και όχι όνο, ε κάθε λογής «σκουπίδια». Παντού ο
Τύπος και τα ΜΜΕ προσφέρουν και την εφη ερίδα – χώρο
διαφή ισης (ή το ραδιόφωνο και την τηλεόραση) αλλά και το
λειτούργη α. Όπως και στις ΗΠΑ ό ως και όπως στις
37. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
37
περισσότερες χώρες, όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις έγιναν πιο
νωρίς αλλά ε βραδύτερους από εδώ ρυθ ούς, ορισ ένοι κανόνες
επιζούν και ενίοτε, σε δύσκολες στιγ ές, επικρατούν. Μερικές
φορές και ε τη σύ πραξη της ποινικής δικαιοσύνης.
5) Ποιοι είναι αυτοί οι απλοί κανόνες; Η διασταύρωση των ειδήσεων.
Η συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό και την κοινωνία. Η
περίσκεψη. Η η δη οσίευση ακό η και διασταυρω ένων
πληροφοριών για πρόσωπα χωρίς και τη δική τους άποψη. Η
αποφυγή κάθε υπερβολής. Η πεποίθηση ότι η συκοφαντία είναι
θανάσι ο δη οσιογραφικό α άρτη α. Η αντίληψη ότι ο
δη οσιογράφος δεν πρέπει να συγχέει τον ρόλο του ε εκείνον
του αστυνο ικού και του δικαστή. Η δη όσια αναγνώριση του
λάθους και η αποκατάσταση κάθε αδικη ένου. Η άρνηση
δη οσίευσης δοτών πληροφοριών και η υπακοή σε
εξωδη οσιογραφικά κέντρα και προσταγές. Το ασυ βίβαστο του
δη οσιογραφικού επαγγέλ ατος ε τα επαγγέλ ατα του
διαφη ιστή, του δη οσιοσχεσίτη και του υπαλλήλου γραφείων
Τύπου. Πολλά από αυτά περιλα βάνονται και στα δικά ας
κεί ενα δεοντολογίας. Προβλέπονται και κυρώσεις. Ό ως οι
παρεκτροπές είναι πολλές, καθη ερινές, προκλητικές. Και
επικίνδυνες. Παλαιότερα πορεί οι εφη ερίδες να ήταν πιο
«κο ατικές», ό ως οι δη οσιογράφοι, χωρίς τα ση ερινά
«λούσα» των ολίγων, είχαν µεγαλύτερη αξιοπρέπεια.
Μεσολάβησε ό ως ε τη χιονοστιβάδα των ηλεκτρονικών έσων
ια γενικευ ένη απορρύθ ιση.
6) Τι πορεί να γίνει τώρα; Ασφαλώς όχι ερικές εξωφρενικές (και
επικίνδυνες) απαγορεύσεις, νό οι πιο κατασταλτικοί που συνήθως
δεν θίγουν τους αθλίους. Αλλά κάτι το πιο απλό: να αναγκαστούν
όλα τα «αφεντικά» να σέβονται ια ουσιαστική δεοντολογία
προσαρ οσ ένη και στα της τηλεόρασης. Και να άθουν οι
συνάδελφοι ποια είναι η δεοντολογία αυτή. Πριν από λίγα χρόνια
είχα διαπιστώσει, σε δύο πανεπιστή ια, ότι το «είδος» δεν
περιλα βανόταν σε κανένα από τα προγρά ατα. Για τώρα δεν
ξέρω … Ελπίζω!
Ρ. Σω ερίτης, Το Βή α
(Α) Να παρουσιάσετε το περιεχό ενο του παραπάνω άρθρου σε
110-120 περίπου λέξεις.
(Β1) Να επιση άνετε τα δο ικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου. Με
ποιον τρόπο αναπτύσσεται η παράγραφος αυτή και τι επιτυγχάνει ο
συγγραφέας µε αυτόν τον τρόπο;
(Β2) Να αντικαταστήσετε τις λέξεις που σας δίνονται ε άλλες
συνώνυ ες και αντώνυ ες: ειδεχθής, πεποίθηση, κύρωση,
κατασταλτικός.
38. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
38
(Β3) Αφού διαβάσετε προσεκτικά το κεί ενο που σας δόθηκε, να
χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν ε την ένδειξη
«Σωστό» ή «Λάθος».
Ο συντάκτης του άρθρου υποστηρίζει ότι:
α. Η δη οσιογραφία στη ση ερινή εποχή δεν παύει να αποτελεί
«λειτούργη α».
β. Οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ και οι δηµοσιογράφοι ενδιαφέρονται
αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση των οικονο ικών τους
συ φερόντων.
γ. Ορισ ένες εφη ερίδες τηρούν τον κώδικα δεοντολογίας.
δ. Ενίοτε, σε κρίσι ες περιόδους, το κράτος παρε βαίνει, για να
εξασφαλίσει την τήρηση των κανόνων της δεοντολογίας.
ε. Οι παρεκτροπές στην Ελλάδα οφείλονται στην έλλειψη κανόνων
δεοντολογίας.
στ. Η λύση στο πρόβλη α πορεί να δοθεί αποκλειστικά από τους
ιδιοκτήτες των έσων ενη έρωσης.
(Β4) Στις παρακάτω φράσεις να εντοπίσετε τη ση ασία ε την
οποία χρησι οποιούνται οι υπογρα ισ ένες λέξεις (δηλωτική,
συνυποδηλωτική) :
α. εγκαινιάζοντας … ια από τις εφη ερίδες του,
β. δοκι άζουν το πρωινό τους,
γ. θανάσι ο α άρτη α,
δ. διασταύρωση ειδήσεων,
ε. χιονοστιβάδα των ηλεκτρονικών έσων.
(Β5) Τα εισαγωγικά ως ση είο στίξης κατέχουν κυρίαρχη θέση στο
άρθρο, η λειτουργικότητά τους ό ως διαφέρει. Να επιση άνετε
κάποιες από τις λειτουργίες τους χρησι οποιώντας παραδείγ ατα
από το κεί ενο.
(Γ) Υποθέστε ότι είστε ένας από τους αθητές που εκπροσωπεί το
νοµό σας στη Βουλή των Εφήβων και η «κοινοβουλευτική ο άδα»,
στην οποία συ ετέχετε, εξετάζει το ρόλο του Τύπου και τις
επιδράσεις του στην κοινή γνώµη. Λαµβάνοντας υπόψη τις απόψεις
των ελών της οµάδας σας αλλά και τα πρόσφατα φαινόµενα
σκανδαλοθηρίας και κιτρινισ ού, να συντάξετε ια εισήγηση ε
θέ α: «Παράγοντες που τροφοδοτούν και συντηρούν το φαινό ενο
του κιτρινισ ού του Τύπου και συ βολή του σχολείου στην
αντιµετώπισή του». Το κεί ενό σας θα εκφωνηθεί στη Βουλή των
Εφήβων και δε θα πρέπει να ξεπερνά τις 400 λέξεις.
40. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
40
ΚΕΙΜΕΝΟ 9ο
(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τον ρόλο του Τύπου)
ΤΑ Μ.Μ.Ε. ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
1) (…) Η πρώτη λειτουργία του τύπου είναι η πληροφόρηση, δηλαδή
όχι µόνο η µετάδοση, η ερµηνεία και το σχόλιο των γεγονότων
µεγάλης και µικρής επικαιρότητας, αλλά επιπλέον η έκφραση
κρίσεων, ιδεών και απόψεων. Το πεδίο αυτής της πληροφόρησης
είναι καταρχάς απεριόριστο, αλλά στην πραγµατικότητα
σηµαντικά στενό, πρώτον λόγω της περιέργειας του κοινού, που
δεν κατανέµεται εξίσου σε όλα τα θέµατα της ζωής του κόσµου,
αλλά επίσης λόγω της ίδιας της φύσης της δηµοσιογραφίας, η
οποία για πολλούς παραµένει ακόµη περιγραφική του
επιφανειακού, του γραφικού, του τυχαίου.
2) Ο τύπος προσφέρει, επίσης, πολλές πρακτικές υπηρεσίες στους
αναγνώστες του, βοηθώντας τους να κατανέµουν καλύτερα το
χρόνο τους, διευκολύνοντας τις πολυάριθµες διαδικασίες της
καθηµερινής ζωής, συµβουλεύοντάς τους στην ατοµική τους
δραστηριότητα. Αυτός ο ρόλος της πληροφορίας είναι βασικός σε
µια κοινωνία όπου οι συνθήκες της ζωής καθιστούν συνεχώς πιο
περίπλοκες τις σχέσεις του ατόµου µε τον κοινωνικό περίγυρο.
Αυτός ο ρόλος διασφαλίζεται από τις στήλες του τύπου:
προγράµµατα θεαµάτων, διάφορα ωράρια, µετεωρολογία,
ωροσκόπια, κοσµική στήλη και από τα διάφορα χρονικά µε
συµβουλές. Κατά µια έννοια, επίσης, από τις µικρές αγγελίες και
µερικές φορές από τη διαφήµιση.
3) Η ψυχαγωγία είναι η τρίτη από τις µεγάλες ιδιότητες του τύπου.
Από τη φύση της ήδη η ανάγνωση είναι µια πράξη ψυχαγωγίας:
έτσι, η έρευνα σχετικά µε την απήχηση δέκα µεγάλων γαλλικών
περιφερειακών φύλλων δείχνει ότι 90% των αναγνωστών
θεωρούν την ανάγνωση της εφηµερίδας τους σαν µια ευκαιρία
για ανάπαυλα. Με τις στήλες των παιχνιδιών ή αναγνωσµάτων
(µυθιστορήµατα σε συνέχειες και κόµικς, εξωτικά ρεπορτάζ,
διηγήσεις και ροµαντικές ιστορίες), καθώς επίσης και µε την ηχώ
των γεγονότων, δηλαδή µε τα διάφορα, ο τύπος επιδιώκει άµεσα
την ψυχαγωγία του αναγνώστη του.
4) Η ανάγνωση του τύπου βοηθάει, επίσης, στην ενσωµάτωση του
ατόµου στο κοινωνικό σώµα. Η ανάγνωση της εφηµερίδας είναι
ένα είδος διαλόγου µε τον κόσµο. Επιτρέπει στους αναγνώστες
της την καλύτερη τοποθέτησή τους στο τοπικό, περιφερειακό ή
εθνικό περιβάλλον. Ενισχύει την προσάρτησή τους στον
επαγγελµατικό χώρο ή στις διάφορες ιδεολογικές ή πνευµατικές
κοινότητες. Έτσι, παράγοντες καθοριστικοί της πολιτικής ζωής
των εθνών, παράγοντες αποφασιστικοί της κοινωνικοποίησης των
ατόµων και όργανα απαραίτητα για τη µετάδοση των ειδήσεων
41. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
41
και των ιδεών, οι εφηµερίδες και ο τύπος εκπληρώνουν µια
πραγµατική δηµόσια υπηρεσία, που σπάζει την αποµόνωση των
ατόµων και τα παρακινεί να συµµετέχουν στις διάφορες
κοινωνικές δραστηριότητες. Ρητά ή µε έµµεσο τρόπο, ο τύπος σε
όλες τις χώρες και κάτω από όλα τα καθεστώτα, µέσω των
διαφόρων οργάνων του, µεταδίδει στην κοινή γνώµη τις ηθικές,
πολιτιστικές και πολιτικές αξίες που ενισχύουν την εθνική συνοχή
και την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης.
5) Ο τύπος παίζει, επίσης, έναν ουσιαστικό πολιτικό ρόλο: έργο του
είναι η πληροφόρηση των πολιτών πάνω στα µεγάλα προβλήµατα
της επικαιρότητας και η έκθεση λύσεων που τους προτείνουν τα
κόµµατα και οι κοινωνικές οµάδες έτσι, ώστε να διαφωτίζει τις
πολιτικές τους επιλογές και τις γνώµες τους. Στις χώρες µε
αυταρχικό καθεστώς, αυτή η πράξη βρίσκεται εξ ολοκλήρου στην
υπηρεσία της κρατούσας αρχής: οι εφηµερίδες δε διαθέτουν
καµία αυτονοµία και οι δηµοσιογράφοι είναι µάλλον
υπαλληλοποιηµένοι. Στα πλουραλιστικά πολιτικά καθεστώτα, ο
τύπος περιβάλλεται από την «τέταρτη εξουσία»: οφείλει να
επιβλέπει την οµαλή λειτουργία των τριών άλλων, να καταγγέλλει
τις αυθαιρεσίες τους, να διαφωτίζει για τις αποφάσεις τους,
εκφράζοντας τις γνώµες και τις επιθυµίες των διάφορων
κοινωνικών οµάδων: αυτή η περίπλοκη ιδιότητα του ελέγχου και
της κριτικής, της διεύρυνσης των συζητήσεων ιδεών ή της
µεσολάβησης σε συγκρούσεις συµφερόντων προϋποθέτει
προφανώς την ανεξαρτησία αυτής της «αντιεξουσίας» σ’ όλα τα
όργανά της, καθώς και την ελευθερία έκφρασής τους. (570 λέξεις)
Πιέρ Αλµπέρ 1
(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε
100-120 λέξεις.
(Β1) Ποια τα δοµικά µέρη και ο τρόπος ανάπτυξης της 3ης
παραγράφου του κειµένου;
(Β2) Γράψτε µια παράγραφο 100 λέξεων στην οποία θα συσχετίζετε
νοηµατικά τις λέξεις-φράσεις: επικαιρότητα, πολυφωνία, λογοκρισία,
κοινωνικοποίηση, ελευθερία έκφρασης. Στην παράγραφο να
υπογραµµίστε τις πιο πάνω λέξεις.
1
Γάλλος Συγγραφέας (1876 – 1967)
42. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
42
(Β3) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις των δυο στηλών ώστε να
σχηµατίζουν ζεύγη συνωνύµων:
1. απεριόριστο α) πολυαρχία
2. φόρµουλα β) πολυφωνία
3. ρεπορτάζ γ) ισχυροποιώ
4. ανάπαυλα δ) αδράνεια
5. εδραίωση ε) απέραντο
6. καθοριστικό ζ) τύπος
7. πλουραλισµός η) ειδησεογραφία
(Β4) Να βρείτε την ετυµολογία των παρακάτω λέξεων, τα συνθετικά
τους µέρη και να τις χρησιµοποιήσετε σε προτάσεις: ενσωµάτωση,
διαλόγου, ενισχύει, επαγγελµατικό, καθοριστικοί, παρακινεί,
εδραίωση, αυταρχικό, µεσολάβηση.
(Γ) Σ’ ένα αποδεικτικό δοκίµιο 450-500 λέξεων που θα αποστείλετε
στο διαγωνισµό για τη Βουλή των Εφήβων εξετάζετε και σχολιάζετε
τον ρόλο του Τύπου στη σύγχρονη κοινωνία, στην οποία κυριαρχούν
τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ.
44. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
44
ΚΕΙΜΕΝΟ 10ο
(για παραγωγή κειµένου αναφορικά µε τη σχέση ΜΜΕ – γλώσσας)
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ∆ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
1) Οι ζωντανές γλώσσες παρουσιάζουν πολλά χαρακτηριστικά και
συµπεριφορές ανάλογες ή και παρόµοιες µε αυτές των ζωντανών
οργανισµών, γιατί, όπως οι τελευταίοι, αποτελούνται και αυτές
από κύτταρα –τα γλωσσικά σηµεία–, τα οποία γεννιούνται,
µεταλλάσσονται, πεθαίνουν –και σε ορισµένες περιπτώσεις
ξαναγεννιούνται–, εξελίσσονται στο χρόνο, διαφοροποιούνται στο
χώρο και συχνά, βέβαια, περνούν φάσεις παθολογικές.
2) Ο δηµοσιογραφικός λόγος αποτελεί µέρος του φαινοµένου της
γλώσσας, και άρα την επηρεάζει. Λόγω του ευρύτατα δηµόσιου
χαρακτήρα του και της συνακόλουθης επίδρασης που ασκεί, δεν
θα αποτελούσε υπερβολή αν λέγαµε ότι «κανονίζει» τη γλωσσική
συµπεριφορά και κυριαρχεί στην εµφάνιση παθολογικών
συµπτωµάτων. Παράλληλα όµως, λόγω ακριβώς αυτών των
χαρακτηριστικών, είναι και επιδεκτικός κριτικής, τόσο ως προς το
περιεχόµενό του όσο και ως προς τη µορφή του.
3) Στο πλαίσιο της κριτικής αυτής συχνά επισηµαίνονται και
σχολιάζονται τα παθολογικά του φαινόµενα, τόσο από ειδικούς
όσο και από µη ειδικούς, οι οποίοι, ξεκινώντας τις περισσότερες
φορές από µια διάθεση καθαρολογίας1
και γλωσσαµυντορισµού2
,
εξαπολύουν µοµφές κατά των παραγωγών του δηµοσιογραφικού
λόγου. Ειδικά στην ελληνική πραγµατικότητα οι κριτικές αυτές
τείνουν τα τελευταία χρόνια να δώσουν την εντύπωση µιας
πλήρους παθολογικής κατάστασης του δηµοσιογραφικού λόγου
και συνακόλουθα µιας πλήρους «αγραµµατοσύνης» των
παραγωγών του. Πολλές όµως από αυτές είναι υποκειµενικές και
συνθέτουν το είδος της γλωσσικής παθολογίας που ονοµάζω
ψευδοπαθολογία.
4) Αυτού του τύπου η κριτική ασκείται από ανθρώπους που
συνήθως έχουν αποκτήσει κύρος στην κοινωνία και αποφαίνονται
για ορισµένα κοινωνικά ζητήµατα, µεταξύ αυτών και για τη
γλώσσα γενικά και ειδικότερα για το δηµοσιογραφικό λόγο.
Υποστηρίζουν ότι «κακοποιείται» η γλώσσα από τους
δηµοσιογράφους και οι συνήθεις αποφάνσεις είναι του τύπου: «η
γλώσσα µας παρακµάζει» και «η γλώσσα µας χάνεται».
Επισηµαίνουν όµως όχι στοιχεία παθολογικά, αλλά συνειδητές
επιλογές των δηµοσιογράφων, οι οποίοι χρησιµοποιούν στο λόγο
τους µια ζωντανή γλώσσα, που βρίσκεται σε διαδικασία αλλαγής,
όπως συµβαίνει µε όλες τις ζωντανές γλώσσες, διαδικασία η οποία
1
καθαρολογία: η χρησιµοποίηση της καθαρεύουσας στον προφορικό ή γραπτό λόγο
2
γλωσσαµυντορισµός: οι αντιλήψεις των γλωσσαµυντόρων, η στείρα προσήλωση στην
καθαρεύουσα
45. Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου
45
δεν επηρεάζει παρά ελάχιστα το σύστηµα της γλώσσας και,
οπωσδήποτε, δεν οδηγεί στον θάνατό της.
5) Η πραγµατική παθολογία του δηµοσιογραφικού λόγου, αντίθετα
προς την ψευδοπαθολογία, αφορά τα µη συνειδητά γλωσσικά
λάθη που κάνουν οι δηµοσιογράφοι, τα οποία έχουν κατά κανόνα
περιορισµένη έκταση (έντονες αποκλίσεις από τους
ορθογραφικούς, µορφολογικούς και συντακτικούς κανόνες της
επίσηµης γλώσσας, αδόκιµες σηµασιολογικές χρήσεις, λάθη στη
δοµή και την πληρότητα του κειµένου, διάφορα σαρδάµ,
αναγραµµατισµοί και γλωσσικά ολισθήµατα). Τα περισσότερα από
τα λάθη αυτά οφείλονται στην ταχύτητα µε την οποία πρέπει να
παράγεται ο δηµοσιογραφικός λόγος, λόγω της ταχύτητας µε την
οποία «τρέχει» η επικαιρότητα, σε λόγους βιολογικούς (κόπωση
του παραγωγού του λόγου) και πιο σπάνια σε ελλιπή γλωσσική
παιδεία και εµπειρία.
6) Ο δηµοσιογραφικός λόγος είναι σήµερα κυρίαρχος δηµόσιος
λόγος, που επιτελεί ένα µεγάλο αριθµό λειτουργιών, διαµορφώνει
συνειδήσεις αλλά και είδη και υποείδη λόγου, και ως τέτοιος και
λάθη κάνει και αυστηρή κριτική δέχεται. Αποτελεί στη σύγχρονη
εποχή την κονίστρα1
µέσα στην οποία γεννιέται, µεγαλώνει,
παράγει και καταναλώνει λόγο ένα πλήθος ανθρώπων— αποτελεί
το κοµβικό σηµείο στο οποίο συναντιούνται, διαστρεβλώνονται,
αλλά και αποκαλύπτονται το ψέµα και η αλήθεια, αποτελεί ένα
απαραίτητο κοµµάτι της κάθε γλώσσας, και ως τέτοιο θα πρέπει
και να το προστατεύουµε και να το κριτικάρουµε…αλλά και να
διδασκόµαστε από αυτό. (513 λέξεις)
Σωφρόνης Χατζησαββίδης2
(∆ιασκευασµένο απόσπασµα άρθρου από
το ∆ιαδίκτυο)
(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε
100-120 λέξεις.
(Β1) Να χωρίσετε το κείµενο (εκτός προλόγου και επιλόγου) σε
ενότητες και να τις τιτλοφορήσετε.
(Β2) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος; Να
απαντήσετε τεκµηριωµένα.
(Β3) Να βρείτε 3 διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις της 2ης
παραγράφου και να εντοπίσετε τις νοηµατικές σχέσεις που
εξυπηρετούν.
1
µέρος της παλαίστρας στρωµένο µε λεπτή άµµο | (µτφ.) πεδίο πνευµατικών ή πολιτικών
αγώνων
2
Γλωσσολόγος, Καθηγητής Α.Π.Θ
46. Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου
46
(Β4) Να αναλύσετε τη συνυποδηλωτική λειτουργία των δύο
υπογραµµισµένων λέξεων της 3ης
παραγράφου.
(Β5) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµες τις υπογραµµισµένες λέξεις
της 4ης
παραγράφου.
(Β6) Να βρείτε αντώνυµα για τις υπογραµµισµένες λέξεις της 5ης
παραγράφου.
(Γ) Στο κείµενο, χωρίς να αποσιωπάται η όποια ευθύνη των
δηµοσιογράφων για τη φθορά της γλώσσας, εντοπίζονται υπερβολές
στην κριτική για τη γλώσσα που εκπέµπουν τα ΜΜΕ. Σε υποθετικό
κείµενο 400 περίπου λέξεων, που δηµοσιεύετε ηλεκτρονικά σε
ιστοσελίδα διαλόγου για τη γλώσσα, να εντοπίσετε την ευθύνη της
τηλεόρασης κυρίως για τη συρρίκνωση της γλώσσας και τη
γλωσσική ένδεια και να αναλύσετε τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες η
τηλεόραση µπορεί να συµβάλει στη γλωσσική καλλιέργεια και στην
υιοθέτηση σωστών προτύπων λόγου από το κοινό.
