lecture.jpg (350×350)

1. Ëåêöèéí àãóóëãà:
1. Óðò ýãøèã ò¿¿íèé îíöëîã
2. Ýð óðò ýãøèã àâèàëáàðóóä
3. Ýì óðò ýãøèã àâèàëáàðóóä

2. Óðò ýãøèã, ò¿¿íèé îíöëîã
Ìîíãîë ñóäëàëä åðèéí áîãèíî ýãøèãòýé
õàðüöóóëàõàä óäààí ñóíæðóóëàí õýëýõ
ýãøãèéã óðò ýãøèã ãýæ íýðëýæ çàíøæýý.
Ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøãèéã åðèéí áîãèíî
ýãøèãòýé õàðüöóóëàí ¿çâýë åðºíõèé人
îéðîëöîî õýëýãäýæ áàéâ÷ áàñ íýëýýä ºâºðìºö
îíöëîãóóäòàé áàéäàã þì.
Ñîíãîëç¿éí ¿¿äíýýñ õýëýõ öàãèéí
õóâüä
åðèéí áîãèíî ýãøãèéã óðò ýãøãèéã
íýã õîðîì õýëäýã
õî¸ð áóþó ò¿¿íýýñ
äýýø õîðîì

3. ¯ã¿¿ëýõèéí òàëààñ
óðò ýãøèã íü
àìíû õºíäèéí áàéäëààð àðàé óóæèì, àðàé
õîéãóóð, ãàð÷ áóé õèéí óðñãàë íü àðàé
õ¿÷òýé õýëýãääýã îíöëîãòîé þì
Ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøèã áîãèíî ýãøèãòýé
ýñðýãöýæ, ¿ãèéí óòãà ÿëãàäàã ó÷ðààñ ÷àíàðûí
ÿëãààòàé. ªºðººð õýëáýë. Æèøýý íü: /àâ-ààâ/, /óë-
óóë/, õîë-õîîë/, /ºð-ººð/
óðò ýãøã¿¿ä ìîíãîë õýëýíä áèåý äààñàí
àâèàëáàðóóä áîëäîã

4. Óðò ýãøèã, ò¿¿íèé îíöëîã
Ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøèã ¿ãèéí àëü ÷ ¿åä
òîõèîëäîæ áîëîõ áºãººä òýðã¿¿í ¿åèéí óðò ýãøèã
äàðààõ ¿åèéíõýý óðò ýãøãýýñ àðàé òîä, àðàé
óäààí õýëýãääýã áàéíà.
1-ð ¿å 2-ð ¿å 3-ð ¿å
àðàé òîä,
àðàé óäààí
õýëýãääýã

5. Îð÷èí öàãèéí ìîíãîëûí óòãà
çîõèîëûí õýëýíä:
• 7 óðò ýãøèã àâèàëáàð áàéíà.
àà ýý èé îî óó ºº ¿¿

6. Ýð óðò ýãøèã [à] àâèàëáàð, õóâèëáàð
¯íäñýí õóâèëáàð
íü
õýëíèé õîéãóóð õýëýãäýõ
àìíû õºíäèéí çàé ìàø óóæèì,
óðóóëûí áóñ,
óðàãøëààã¿é,
ýð /÷àíãà/,
ýíãèéí óðò ýãøãèéí áàéäàëòàé
Ýíý õóâèëáàð îð÷èíä íü
òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã÷
îðîîã¿é, ýð ¿ãèéí ýõýí, äóíä,
àäàãò òîõèîëäîíî
/íààäàì/, /ñààì/, /ñàëàà/
Äýä õóâèëáàð íü
õýëíèé áàðàã äóíäóóð
õýëýãäýõ, àìíû õºíäèéí çàé
óóæìàâòàð, óðóóëûí áèø, ýð
/÷àíãà/, óðàãøèëñàí óðò
ýãøãèéí áàéäàëòàé
Ýíý íü ¿ãèéí àëü ÷ ¿åä
òàãíàéøñàí
ãèéã¿¿ëýã÷èéí îð÷èíä
òîõèîëäîíî.
/ñààëü/, äààðü/, /õàðèàä/,
/øààãèõ/, /òàðèà/, /õàøàà/

7. Ýð óðò ýãøèã [î] àâèàëáàð, õóâèëáàð
¯íäñýí õóâèëáàð
íü
õýëíèé õîéãóóð, àìíû õºíäèéí çàé
äóíä çýðýã, óðóóëûí,
óðàãøëààã¿é, ýð /÷àíãà/, ýíãèéí
óðò ýãøãèéí áàéäàëòàé
Îð÷èíä íü òàãíàéøñàí
ãèéã¿¿ëýã÷ îðîîã¿é ýð ¿ãèéí
ýõýí, äóíä, àäàãò òîõèîëäîíî
/îîñîð/, /òîîëóóð/, /îëîîä/, /áîðîî/
Äýä õóâèëáàð íü
õýëíèé áàðàã äóíäóóð, àìíû
õºíäèéí çàé äóíä çýðýã,
óðóóëûí, ýð /÷àíãà/,
óðàãøèëñàí óðò ýãøãèéí
áàéäàëòàé
Ýíý õóâèëáàð îð÷èíä íü
òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã÷
îðñîí òîõèîëäîëä ýð ¿ãèéí
ýõýí, äóíä, àäàãò
òîõèîëäîíî.
/ëîîëü, /îî÷/, /áîëèîä/, /õîøîî/

8. Ýð óðò ýãøèã [u] àâèàëáàð, õóâèëáàð
¯íäñýí õóâèëáàð
íü
õýëíèé õîéãóóð, àìíû õºíäèéí çàé
óéòàí, óðóóëûí, ýð /÷àíãà/, ýíãèéí
óðò ýãøãèéí
Ýíý íü ýð ¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò
ºìíº õîéíî íü òàãíàéøñàí
ãèéã¿¿ëýã÷ îðîîã¿é íºõöºëä
òîõèîëäîíî
/óóë/, /õóóð/, /áóðóó/
Äýä õóâèëáàð íü
óðàãøèëñàí, õýëíèé äóíäóóð,
àìíû õºíäèéí çàé óéòàí,
óðóóëûí ýð /÷àíãà/, ýíãèéí óðò
ýãøèã
Ýíý õóâèëáàð îð÷èíä íü
òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã÷
îðñîí ýð ¿ãèéí ýõýí, äóíä,
àäàãò òîõèîëäîíî
/øóóðãà/, /õîøóó/, /ñóðãóóëü/

9. Ýì óðò ýãøèã [e] àâèàëáàð, õóâèëáàð
¯íäñýí õóâèëáàð
íü
õýëíèé äóíäóóðààñ àðàé óðäóóð,
àìíû õºíäèéí çàé äóíä çýðýã,
óðóóëûí áèø, óðàãøëààã¿é, ýì
/ñóë/, ýíãèéí óðò ýãøãèéí
áàéäàëòàé õýëíý
Ýíý õóâèëáàð íü ýì ¿ãýíä, îð÷èíä íü
èõýä òàãíàéøñàí æ, ÷, ø, j
òîõèîëäîîã¿é íºõöºëä ¿ãèéí ýõýí,
äóíä, àäàãò òîõèîëäîíî.
/ýýìýã/, /äýýð/, /ýýð¿¿ë/,
/õ¿ðýý/, /õýðýý/
Äýä õóâèëáàð íü
õýëíèé óðäóóð, àìíû õºíäèéí
çàé äóíä çýðýã, óðóóëûí áóñ,
óðàãøèëñàí, ýíãèéí óðò
ýãøãèéí áàéäàëòàé õýëíý.
ýì ¿ãýíä èõýä òàãíàéøñàí
æ, ÷, ø, j ãèéã¿¿ëýã÷èéí
îð÷èíä òîõèîëäîíî
/ýýæ/, /äýýøýý/, /ýðýý÷èõ/,
/áè÷ýý÷/

10. Ýì óðò ýãøèã [º] àâèàëáàð, õóâèëáàð
¯íäñýí õóâèëáàð
íü
õýëíèé äóíäóóð, àìíû õºíäèéí çàé
äóíä çýðýã, óðóóëûí, ýì /ñóë/,
óðàãøëààã¿é, ýíãèéí óðò
ýãøãèéí áàéäàëòàé õýëíý
Ýíý õóâèëáàð íü ýì ¿ãýíä îð÷èíä
íü èõýä òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã÷
îðîîã¿é íºõöºëä òîõèîëäîíî
/ººäºñ/, /ñººì/, /õººõ/, /ãºðººñ/,
/ººäºº/
Äýä õóâèëáàð íü
õýëíèé óðäóóð õýëýãäýõ, àìíû
õºíäèéí çàé äóíä çýðýã,
óðóóëûí, ýì /ñóë/,
óðàãøèëñàí, ýíãèéí óðò
ýãøèã
Ýíý íü ýì ¿ãýíä èõýä
òàãíàéøñàí æ, ÷, ø, j
ãìéã¿¿ëýã÷èéí îð÷èíä
òîõèîëäîíî
/õºøºº/, /º÷ººä/, /õºåº/

11. Ýì óðò ýãøèã [¿] àâèàëáàð, õóâèëáàð
¯íäñýí õóâèëáàð
íü
õýëíèé äóíäóóð õýëýãäýõ, àìíû
õºíäèéí çàé óéòàí, óðóóëûí, ýì
/ñóë/, óðàãøëààã¿é, ýíãèéí óðò
ýãøèã
îð÷èíä íü èõýä òàãíàéøñàí
ãèéã¿¿ëýã÷ îðîîã¿é íºõöºëä ýì
¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò òîõèîëäîíî.
/ñ¿¿ë/, /ò¿¿õ/, /í¿ä¿¿ð/,
/õ¿ç¿¿/
Äýä õóâèëáàð íü
õýëíèé óðäóóð, àìíû õºíäèéí
çàé ìàø ÿâöóó, ýì /ñóë/,
óðàãøèëñàí, ýíãèéí óðò
ýãøèã
Ýíý íü æ, ÷, ø, j
ãèéã¿¿ëýã÷èéí ºìíº, õîéíî
¿ãèéí àëü ÷ ¿åä
òîõèîëäîæ áîëíî
/ø¿¿õ/, /þ¿ëýõ/, /ø¿¿ð/, /õºø¿¿í/,
/õ¿¿øëýõ/

12. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Áàÿíöîãò, Îäîî ¿åèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàíû ñèñòåì, ªÌÈÑ, 1978, 3-ð
• Áàÿíöîãò, Õóó÷èí õýëíèé “è” ýãøãèéí òóõàé, ªÌÈÑ, 2-ð, 1981
• Áàÿíöîãò, Áè÷ãèéí õýëíèé ¿ãèéí ýõíèé áóñ ¿åèéí óðóóëûí ýãøèã
àâèàíû îíöëîã, ªÌÈÑ, 1-ð, 1981
• Ë.Áîëä, Óéãàð-óðèàíõàé õýëíèé ýãøèã àâèà, ÕÇÑ, 11-ð áîòü,
• Ë.Áîëä, Ìîíãîë õýëíýýñ óéãàð-óðèàíõàé õýëýíä îðñîí ¿ñãèéí ýãøèã
àâèàíû îíöëîã, ÕÇÑ, 12-ð áîòü,
• Á.ß.Âëàäèìèðöîâ, Ñðàâíèòåëüíàÿ ãðàììàòèêà ìîíãîëüñêîãî ïèñìåíåííîãî
ÿçûêà è õàëõàñêîãî íàðå÷èÿ, Ë., 1929,
• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö /Ìîíãîë õýëíèé
àâèàíû á¿òýö,1-ð äýâòýð , ÓÁ.,1967
• Æ.Áàÿíñàí, Ø.Îäîíòºð, Õýëøèíæëýëèéí íýð òîìü¸îíû ç¿éë÷èëñýí
òàéëáàð òîëü, Óá., 1995

13. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, ÎÖÌÕ-íèé ýãøãèéí òîãòîëöîî, ÕÇÑ,15
• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ôîíåìèéí á¿òýö, ÕÇÑ-15,
• Æ.Íàäìèä, Æ.Ñàíæàà, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é, ÓÁ.,1993
• Æ.Öîëîî,Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é,ÓÁ.,1976,
• Ã.È.Ðàìñòåäò, Ìîíãîë íîì áè÷ãèéí õýë, Õ¿ðýýíèé àìàí àÿëãóó õî¸ðûã
àâèàç¿éãýýð õàðüöóóëñàí íü, ÕÇ, 1967, 4 áîòü,
• Á.Ðåí÷èí, Ìîíãîë áè÷ãèéí õýëíèé ç¿é, äýä äýâòýð, Óá.,1966
• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí
àâèàç¿é, 1 äýâòýð, Óá.,1992
• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ¿å á¿òýýõ áàëàðõàé ýãøèã, ÕÇÑ,21,

14. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Æ.Òºìºðöýðýí,Õàëõ àÿëãóóíû ýãøèã àâèàíû òàãíàéøðàë,ÕÇÑ,1970,
• Æ.Òºìºðöýðýí, Ñààðìàã ýãøãèéí òóõàé, ØÓÀÌ, 1967-1
• Æ.Òºìºðöýðýí,Ìîíãîë õýëíèé ¿å ýñ á¿òýýõ ýãøãèéí ó÷èð,ØÓÀÌ, 1968-1
• Áàò÷óëóóí, Ç¿¿í óéãàð õýë áà ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøãèéí òîõèðîëöîî,
ªÌÈÑ, 1986, 4
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøãèéí ãàðëûí òóõàé
àñóóäàëä, ÕÇ, 1966, 4
• Ä.Òºìºðòîãîî, ÎÖÌÕ-íèé óðò ýãøãèéí ãàðàë, õóâüñàë, Óá.,1981
• Î.×îéæèíæàâ, Óðò õîñ ýãøãèéí òóõàé, ÌÕÁ, 1954, 2,
• Æàðàííýã, Ìîíãîë õýëíèé õîñ ýãøãèéí àñóóäàëä, ÌÕÓÇ, 1985, 2,