Het belang van voeding in de primaire en secundaire* preventie (*vroegtijdig opsporen van aandoeningen en gezondheidsrisico's) wordt in zorg- en ziekenhuisinstellingen nog te weinig onderkend. Gelukkig verandert de mindset in deze organisaties langzaam maar zeker. Dat bleek op de bijeenkomst Food for health, care for costs’, die eind november in Leeuwarden werd gehouden. Op de goed bezochte meeting werd afgetrapt met een paneldiscussie met vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, zorg en overheid.

1. Voeding in de zorg - Bewustwording nodig
Het belang van voeding in de primaire en secundaire* preventie (*vroegtijdig opsporen van aandoeningen en gezondheidsrisico's) wordt in zorg- en ziekenhuisinstellingen nog te weinig onderkend. Gelukkig verandert de mindset in deze organisaties langzaam maar zeker.
Dat bleek op de bijeenkomst Food for health, care for costs’, die eind november in Leeuwarden werd gehouden. Op de goed bezochte meeting werd afgetrapt met een paneldiscussie met vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, zorg en overheid. Gerjan Navis, als interniste verbonden aan het UMCG, stelde dat (het belang van) voeding in de medische stand nog steeds een stiefkindje is. ‘Tijdens mijn opleiding kreeg ik geen (bij)vakken op dit gebied. Momenteel is er wel aandacht voor, zij het minimaal. Hierdoor onderkennen studenten die co-schappen lopen, niet of een patiënt tekenen van ondervoeding vertoont.’
Maatregelen zijn noodzakelijk Het probleem is ook, aldus Navis, dat de medische sector gefixeerd is op wetenschappelijke/klinische bewijslast. Er worden miljarden besteed aan onderzoek naar medicijnen in randomized-double blind trials (gerandomiseerd dubbel blind onderzoek). Grote farmaceuten kunnen dit ophoesten. Deze budgetten zijn niet voorhanden in de voedingsmiddelenindustrie. Bovendien is het specifieke effect van een nutriënt of een bepaald foodmatrix vrijwel onmogelijk te onderzoeken, c.q. te bewijzen, zie ook de versluierende factoren, zoals genetica, andere voeding of levensstijl.
Zorgverzekeraars zijn zich wel in toenemende mate bewust van het belang van voeding in primaire en secundaire preventie. Brenda van Haarst, Directeur Zorg van De Friesland Zorgverzekeraar: ‘Wij zetten vol in op preventie, zowel op gebied van voeding als levensstijl. Het doel is om onze klanten op een zo gezond mogelijk manier ouder te laten worden.’ Volgens Van Haarst zijn concrete maatregelen niet alleen nodig, ze zijn noodzakelijk. Gemiddeld zijn we in Nederland per persoon 3500 euro per jaar kwijt aan zorgkosten. Als we op dezelfde voet doorgaan, dan nemen deze kosten in 2030 circa 40 procent van het besteedbaar inkomen in beslag, aldus Van Haarst.

2. Macro- en micronutriënten Duidelijk is dat malnutrition een belangrijke rol speelt. Het gaat niet zozeer om een tekort aan energie, maar meer aan de macro- en micronutriënten - of beter gezegd een tekort aan specifieke nutriënten - waardoor ondervoeding ontstaat. Een veelvoorkomende, zeker onder ouderen, is een structureel tekort aan eiwitinname. Dat heeft verschillende oorzaken, waaronder een teruglopende eetlust of een teruglopend vermogen om te kauwen en/of te slikken. Het gevolg is dat deze mensen al niet in een optimale conditie verkeren als ze worden opgenomen. Na de behandeling herstellen zij ook minder snel, onder meer omdat het wondherstel langer in beslag neemt. Van Haarst beaamde het voorafgaande, zij het dat ze het breder trok. ‘We moeten meer kijken naar oude waarden: rust, reinheid, regelmaat. Kortom, common sense. Gezonde voeding heeft impact op je gezondheid en dat geldt ook als je opgenomen bent in een zorginstelling.’ Geen magic bullet De vraag is wel: wat is gezonde voeding? Rolf Bos van FrieslandCampina stelde dat er geen magic bullet is. Dat is het eigene aan voeding: het zijn tal van componenten die samen effect sorteren, maar het is zeer moeilijk om aan alle componenten specifieke gevolgen te verbinden, aldus Bos. ‘Deze zijn ook afhankelijk van de persoon in kwestie. In sommige gevallen is een volvette kaas aan te raden voor een patiënt.’ Rob Wilkes (Unilever Food Solutions) stelde dat de zorgsector een belangrijk kanaal is voor zijn bedrijf.
‘Een groot verschil met thuisverbruik is dat consumenten niet kiezen, maar dat er voor hen wordt gekozen. Een reden te meer om producten te ontwikkelen die zorgorganisaties met een gerust hart aan hun patiënten voor kunnen zetten.’ Voeding moet in de zorg prominenter aanwezig zijn
Duidelijk werd op de bijeenkomst dat voeding in de zorg een prominentere rol moet gaan spelen. Gaandeweg komen meer data beschikbaar, bijvoorbeeld uit het project bij het Gelderse Vallei-ziekenhuis, waaruit blijkt dat goede voeding en aandacht voor de wijze waarop deze wordt opgediend, positieve effecten hebben op patiënten. Niet alleen in mentaal opzicht, maar ook lichamelijk, bijvoorbeeld de snelheid van wondgenezing. De behoefte is wel aan meer van dergelijke trajecten waarin vogels van verschillend pluimage – zorginstellingen, bedrijven en kennisinstellingen – samenwerken. Goed nieuws is dat vooral MKB-bedrijven actief zijn met concepten, bijvoorbeeld eiwit verrijkt brood, waar patiënten met een te geringe eiwitinname van kunnen profiteren. Tot slot nog een knelpunt waardoor voeding in de zorg in het verdomhoekje

3. blijft zitten: budgetten voor voeding zijn vaak bij facilitaire zaken ondergebracht. Klinische voeding zit in het medische budget en wordt als zodanig vergoed door verzekeraars. Als voeding in de zorg een centenkwestie blijft, komt er niets tot weinig van de grond.
ZuidOostZorg kookt zelf Drie jaar geleden gooide Zuidoostzorg het roer om. De zorginstelling, met 10 locaties in Zuidoost-Friesland, kreeg meer en meer klachten over de voeding en besloot in te grijpen.
Erik Willems, businessmanager voeding bij Zuidoostzorg, die een parallelsessie verzorgde op de netwerkbijeenkomst vertelde: ‘Al snel bleek dat koks vrijwel uitsluitend kookten op basis van pakjes en zakjes. Ik heb toen met de kok Albert Kooij een veranderingstraject opgezet, waarbij we terug naar de basis zijn gegaan. Laten we wel wezen: de laatste 50 jaren zijn we behoorlijk afgedreven in ons consumptiepatroon. Kijk maar eens in de supermarkt, het aanbod is in decennia radicaal veranderd.’ Kooij schreef voor het programma een soort manifest, een handleiding voor andere instellingen/koks om de maaltijden op een andere manier te verzorgen. Het boekje, met de naam Vijf ingrediënten voor beter, verser, gezonder en eerlijker eten. Deze vijf elementen zijn: cultuur, gezond, natuur, kwaliteit en winst. Willems: ‘Het heeft wel wat voeten in de aarde gehad voordat het keukenpersoneel en onze cliënten er aan gewend waren. Belangrijk is dat je het commitment hebt van het management. Vandaar dat we een aparte business unit voeding hebben opgezet, zodat we direct praten met de directie en niet via-via. Het mooie is dat onze manier van werken niet duurder is dan het koken met pakjes en zakjes.’
Het Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN), het samenwerkingsverband Food Circle en de ondernemersvereniging Innexus waren de initiatiefnemers van deze netwerk bijeenkomst. Zie voor meer informatie: www.hannn.eu, www.food-circle.nl en www.innexus.eu.