1. Ιζηορία ή/και μσθοπλαζία;
Τάζνο Α. Καπιάλεο

2. Πριν ηο 19ο αιώνα:
Χρονογραθία vs. Ιζηοριογραθία
 Φξνλνγξαθία: απφ θαηαβνιήο θφζκνπ κέρξη
ηελ επνρή ηνπ ζπγγξαθέα
 Ιζηνξηνγξαθία: έκθαζε ζε πεξηγξαθή
γεγνλφησλ ζχγρξνλσλ ηνπ ζπγγξαθέα
 Έκκεηξα ρξνληθά, πεδέο ηζηνξίεο (κε
εμαηξέζεηο)

3. Το νέο ιζηοριογραθικό μονηέλο ηοσ
Διαθωηιζμού
 Edward Gibbon (1737-
1794): Η ιζηορία ηης
παρακμής και ηης πηώζης
ηης ρωμαϊκής
ασηοκραηορίας (1776-88)
 Dimitrie Cantemir (1673-
1723): Η άνοδος και η
πηώζη ηης οθωμανικής
ασηοκραηορίας (δεκαεηία
1710, α΄ έκδ. 1734)

4. 19ος αιώνας:
Η επαγγελμαηοποίηζη ηης ιζηορίας
 Η ηζηνξία σο επηζηήκε ζηα παλεπηζηήκηα
 Οη ηζηνξηθνί σο επηζηήκνλεο πνπ αλαδεηνχλ
ηελ αληηθεηκεληθή αιήζεηα θαη σο ππάιιεινη
ηεο λέαο πνιηηεηαθήο κνξθήο, ηνπ εζληθνχ
θξάηνπο, κε ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο-
ηδενινγηθέο ιεηηνπξγίεο

5. Leopold von Ranke (1795-1886)
 Ιζηνξία πνπ ζπλδπάδεη
ηελ πηζηή αλάπιαζε ηνπ
παξειζφληνο κε ηε
ινγνηερληθή θνκςφηεηα
 Η ηζηνξία γξάθεηαη απφ
εηδηθνχο, αιιά φρη κφλν
γηα εηδηθνχο, αιιά θαη γηα
ην επξχηεξν θνηλφ
 Έξεπλα ησλ πεγψλ,
θηινινγηθή θξηηηθή

6. Leopold von Ranke (ζσνέτεια)
Βαζηθή αληίζεζε:
 Ακεξφιεπηε πξνζέγγηζε ηνπ
παξειζφληνο πνπ επηδηψθεη απιψο λα
δείμεη «πψο έγηλαλ πξάγκαηη ηα
γεγνλφηα»
 Ηζηθή δηάζηαζε ηζηνξίαο: απνθαιχπηεη
θαη δηθαηψλεη ηε ζχκθσλε κε ην ζέιεκα
ηνπ Θενχ ηζρχνπζα ηάμε πξαγκάησλ

7. Η κρίζη ηοσ κλαζικού ιζηορικιζμού
 Karl Lamprecht (1856-1915)
 Ακθηζβήηεζε ηνλ θεληξηθφ
ξφιν πνπ απνδηδφηαλ ζην
θξάηνο, θαζψο θαη ηελ
επηθέληξσζε ζε πξφζσπα
θαη γεγνλφηα (βι. Deutsche
Geschichte (1891-1909))
 Πξφηεηλε ηε γενεηική κέζνδν
(δηαηχπσζε γεληθψλ λφκσλ
θαη αξρψλ)

8. Edward Hallett Carr (1892-1982)
 Κιαζηθφο θηιφινγνο (πηπρίν
Κέηκπξηηδ, 1916)
 Γηπισκάηεο (απφ ην 1916 θαη γηα 20
ρξφληα εξγάζηεθε ζην Foreign Office).
Παξάιιεια, εμέδηδε βηνγξαθίεο ξψζσλ
ζπγγξαθέσλ
(Νηνζηνγηέθζθη, Μπαθνχληλ, θ.ά.)
 Καζεγεηήο Γηεζλψλ Σρέζεσλ ζην
Παλεπηζηήκην ηεο Οπαιίαο, Aberystwyth
(1936-1946) θαη βνεζφο εθδφηεο ησλ
Times (1941-46)
 Tutor (Balliol College, Oxford,1953-5)
 Fellow (Trinity
College, Cambridge, 1955-1982)

9. Edward Hallett Carr (ζσνέτεια)
 Οη πνιηηηθέο ηνπ αληηιήςεηο ήηαλ
θηιειεχζεξεο, παξφιν πνπ πξνεξρφηαλ απφ
ζπληεξεηηθή νηθνγέλεηα. Ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ
1940 φκσο δέρεηαη ηελ επίδξαζε ηνπ Μαξμηζκνχ
θαη γίλεηαη έλαο απφ ηνπο ζθνδξφηεξνπο επηθξηηέο
ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηε Βξεηαλία θαη πκλεηήο ηνπ
Σνβηεηηθνχ κνληέινπ.
 Ήδε ζηα 1939 ζην The Twenty Year’s
Crisis, 1919-1939 πεξηέγξαθε ηηο δηεζλείο ζρέζεηο
σο δηαπάιε ησλ ετόνηων θαη μη-ετόνηων εζλψλ
(have and have-not nations) θαη εξκήλεπε ηηο
επηθιήζεηο ηνπ Φίηιεξ γηα ζωηικό τώρο
(lebensraum) σο απιή αληαλάθιαζε ηνπ
γεγνλφηνο φηη κεηά ηνλ Α΄ Παγθφζκην ε Γεξκαλία
αλήθε ζηνπο κε-έρνληεο.

10. Edward Hallett Carr (ζσνέτεια)
 Ήδε ζην έξγν απηφ, θαηέθξηλε ηνλ Τζψξηζηι σο νπνξηνπληζηή πνπ
ην κφλν πνπ ηνλ ελδηέθεξε ήηαλ ε αχμεζε ηεο επηξξνήο θαη ηεο
εμνπζίαο ηνπ. Σηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, ζα
ζηξαθεί αθφκε εληνλφηεξα πξνο ηα αξηζηεξά θαη θπξίσο σο
επηκειεηήο ησλ Times ζα επηθξίλεη πνιιέο θνξέο ηηο δπηηθέο
δπλάκεηο γηα ηε ζηάζε ηνπο.
 Όηαλ μέζπαζε ν Δκθχιηνο Πφιεκνο, ν Καξ πήξε κέζα απφ ην
θχξην άξζξν ησλ Times ζέζε ππέξ ησλ θνκκνπληζηψλ θαη ηνπ
ΔΛΑΣ, πξάγκα πνπ ππνρξέσζε ηνλ Τζψξηζηι λα ηνλ θαηαδηθάζεη
δεκφζηα ζην House of Commons. Θεσξνχζε φηη ήηαλ θπζηθφ κεηά
ην ηέινο ηνπ πνιέκνπ φιε ε Αλαηνιηθή Δπξψπε λα πεξάζεη ζηε
ζθαίξα επηξξνήο ηεο Σνβηεηηθήο Έλσζεο θαη νη ζέζεηο ηνπ θαη ηα
άξζξα ηνπ ζηνπο Times είραλ σο απνηέιεζκα ε εθεκεξίδα ζηε
δηάξθεηα ηνπ Β΄ ΠΠ λα ζεσξείηαη ε 3-pence Daily Worker .

11. Edward Hallett Carr (ζσνέτεια)
 Τν βαζηθφ ηζηνξηνγξαθηθφ ηνπ έξγν είλαη ην
History of Soviet Russia (14 ηφκνη, 1950–78)
πνπ θαιχπηεη ηελ πεξίνδν απφ ην 1917 κέρξη ην
1929. Τν έξγν επηθξίζεθε, αιιά θαη εμπκλήζεθε
(θπζηθά εθείλν πνπ έρεη ζεκαζία δελ είλαη κφλν
ηι ιέγεηαη ή γξάθεηαη, αιιά θαη από ποιον ιέγεηαη
ή γξάθεηαη).
 Τν βαζηθφ ηνπ έξγν, φκσο, πνπ απνηειεί κέρξη
ζήκεξα δηδαθηηθφ εγρεηξίδην είλαη ην What is
History? (1961).

12. Edward Hallett Carr (ζσνέτεια)
 Τν What is History? (1961)
απνηειείηαη απφ δηαιέμεηο πνπ
έδσζε ν Καξ (έλαο θαζεγεηήο ηνπ
Τξίληηη) ζην Παλεπηζηήκην ηνπ
Κέηκπξηηδ κεηαμχ Ιαλνπαξίνπ θαη
Μαξηίνπ 1961 πξνο ηηκήλ ελφο
πξψελ δηεπζπληή ηνπ Κνιεγίνπ,
ηνπ George Macaulay Trevelyan
(1876-1962), ν νπνίνο
ζεσξνχληαλ επξέσο ν Μέγαο
Γέξσλ ηεο βξεηαληθήο ηζηνξίαο θαη
ν ηειεπηαίνο κεγάινο Οπίγνο
(Whig/-gish) ηζηνξηθφο.

13. Ε. Η. Carr, What is History? (1961)
 Ο Καξ απέξξηπηε ηελ εκπεηξηθή άπνςε φηη ε δνπιεηά
ηνπ ηζηνξηθνχ θαζνξηδφηαλ απφ ηα ζηνηρεία/γεγνλφηα
πνπ είρε ζηε δηάζεζή ηνπ σο απιή αλνεζία.
 Ιζρπξηδφηαλ φηη "The belief in a hard core of historical
facts existing objectively and independently of the
interpretation of the historian is a preposterous fallacy,
but one which it is very hard to eradicate".
 Υπνζηήξημε φηη ππάξρεη ηέηνηα πιεζψξα πιεξνθνξηψλ,
ψζηε νη ηζηνξηθνί είλαη πάληα ππνρξεσκέλνη λα
επηιέγνπλ ηα ζηνηρεία/γεγνλφηα πνπ ζα
ρξεζηκνπνηήζνπλ.

14. Ε. Η. Carr, What is History?
(ζσνέτεια)
 Γηέθξηλε δχν θαηεγνξίεο ζηνηρείσλ/γεγνλφησλ:
α. "facts of the past" = ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο πνπ νη ηζηνξηθνί
ηηο θξίλνπλ κε ζεκαληηθέο
β. "historical facts" = ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο πνπ νη ηζηνξηθνί
έρνπλ απνθαζίζεη φηη είλαη ζεκαληηθέο
(πβ. ηε δηάθξηζε ζπκβάλησλ-γεγνλφησλ ηεο ζρνιήο ησλ
Annales)
 Γηα ηνλ Καξ ε αλάδεημε ελφο ζσμβάνηος ζε ιζηορικό
γεγονός είλαη θαηά θαλφλα απζαίξεηε θαη νθείιεηαη ζηνπο
ίδηνπο ηνπο ηζηνξηθνχο, ηηο πξνζσπηθέο ηνπο αληηιήςεηο,
πξνθαηαιήςεηο, ηδενινγηθέο ή άιιεο, θξπθέο θαη θαλεξέο,
αηδέληεο.

15. Ε. Η. Carr, What is History?
(ζσνέτεια)
 Γηα ην ιφγν απηφ ν Καξ ηζρπξηδφηαλ φηη ε αληίιεςε ηνπ
Leopold von Ranke γηα ηελ ηζηνξία πνπ ζπλνςηδφηαλ ζην
πεξίθεκν ξεηφ wie es eigentlich gewesen (απηφ πνπ
πξαγκαηηθά ζπλέβε) ήηαλ εζθαικέλε, αθξηβψο γηαηί
πξνυπέζεηε φηη ηα γεγονόηα ήηαλ απηά πνπ θαζφξηδαλ ηη
έγξαθε ν ηζηνξηθφο θαη απέθξππηε ην γεγνλφο φηη είλαη ν
ιζηορικός πνπ επηιέγεη πνηα απφ ηα ζπκβάληα ηνπ
παξειζφληνο ζα αλαδείμεη ζε ηζηνξηθά γεγνλφηα.
 Ο Καξ άθελε αλνηρηφ ην ελδερφκελν ε κειέηε ησλ
ζηνηρείσλ λα νδεγήζεη ηνλ ηζηνξηθφ λα αιιάμεη ηελ άπνςή
ηνπ γηα ηα γεγνλφηα θαη απφ απηή ηελ άπνςε αληίθξηδε ηελ
ηζηνξία σο ζπλερή δηάινγν παξειζφληνο-παξφληνο.

16. Ε. Η. Carr, What is History?
(ζσνέτεια)
 Οη απφςεηο ηνπ Καξ θαη ε δηάδνζή ηνπο απεηινχζαλ λα
πεξηζσξηνπνηήζνπλ ηελ παξαδνζηαθή πνιηηηθή
ηζηνξία, θαζψο ε ελαζρφιεζε κε ηηο αηηίεο θαη ηελ αλάιπζε
εθηφπηδε ην ζπκβαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ηελ αθήγεζε θαη ην
ρξνληθφ,
 Δπηπιένλ, νη θπξίαξρεο ζηε δεθαεηία 1960-70 νηθνλνκηθή
θαη θνηλσληθή ηζηνξία θαη ε πεπνίζεζε πνπ θαιιηεξγνχζαλ
φηη ε ηζηνξία κπνξνχζε λα καο βνεζήζεη λα θαηαλνήζνπκε
ζε βάζνο ην παξφλ ή αθφκα θαη λα αιιάμνπκε ην κέιινλ
θαηλφηαλ λα ηεο δίλεη έλαλ πξννδεπηηθφ δεκφζην
ζθνπφ, ηνλ νπνίν πνιινί ζπληεξεηηθνί κειεηεηέο
απερζάλνληαλ θαη έβιεπαλ κε δπζπηζηία.

17. Ε. Η. Carr, What is History?
(ζσνέτεια)
 Ηγεηηθφ ξφιν αλάκεζα ηνπο είρε ν Sir Geofrey Elton, ην
βηβιίν ηνπ νπνίνπ The Practice of History (Σίδλετ, 1967)
γξάθηεθε σο δηακαξηπξία (έζησ θαη κάηαηε, φπσο θαη ν
ίδηνο θνβφηαλ) ελάληηα ζηηο ηάζεηο (θαη ηηο κφδεο) ηεο
δεθαεηίαο ηνπ '60 αιιά θαη ξεηά ελάληηα ζηνλ Δ.Η. Carr.
 Eπηδίσθε λα επαλεπηβεβαηψζεη ηελ πξσηνθαζεδξία ηεο
πνιηηηθήο ηζηνξίαο θαη ηεο αθήγεζεο, λα επαλαδηαηππψζεη
ηελ άπνςε φηη ε ηζηνξία δε καο βνεζά λα θαηαλνήζνπκε ην
παξφλ, πφζν κάιινλ λα επεξεάζνπκε ην κέιινλ, θαη λα
θαηαγγείιεη ηελ πξφζθαηξε καλία κε ηελ θνηλσληνινγία θαη
κε ηελ θνηλσληθή ηζηνξία, θαζψο θαη ηε κειέηε ηνπ
(αλχπαξθηνπ;) εμσεπξσπατθνχ παξειζφληνο.

18. Αλλαγές ζηο κσρίαρτο παράδειγμα:
nouvelle histoire – metahistory etc.
 Η παξαδνζηαθή ηζηνξία αζρνιείηαη θαηά βάζε κε ηελ
πνιηηηθή (‘History is past politics; politics is present history’:
Sir John Seeley, 1834-1895), ε νέα ιζηορία ζεσξεί φηη ηα
πάληα έρνπλ ηζηνξία, αθνχ ηα πάληα έρνπλ έλα παξειζφλ
ην νπνίν κπνξεί λα αλαθαηαζθεπαζηεί θαη λα ηδσζεί ζην
πιαίζην ησλ ζρέζεψλ ηνπ κε ην ππφινηπν παξειζφλ (ι.ρ. ε
παηδηθή ειηθία, ν ζάλαηνο, ε ηξέια, ην θιίκα, νη νζκέο, ε
θαζαξηφηεηα, νη ρεηξνλνκίεο, ην ζψκα, ε ζειπθφηεηα, ε
αλάγλσζε, ε νκηιία, αιιά θαη ε ζησπή, ε νκνξθηά θαη ε
αζρήκηα, θνθ.)
 Η βαζηθή ηδέα είλαη φηη ην παρελθόν αιιά θαη ε
πραγμαηικόηηηα είλαη καηαζκεσές θνηλσληθέο θαη
πνιηηηζκηθέο.

19. Αλλαγές ζηο κσρίαρτο παράδειγμα
(ζσνέτεια)
 Η παξαδνζηαθή ηζηνξία αζρνιείηαη κε ηελ αθήγεζε ησλ
γεγνλφησλ, ελψ ε λέα ηζηνξία ελδηαθέξεηαη πεξηζζφηεξν
γηα ηελ αλάιπζε ησλ δνκψλ πίζσ απφ ηα γεγνλφηα. Ήδε
ζηα 1949, ν Fernand Braudel εθδίδνληαο ηε Μεζόγειο
ζεσξεί φηη ε γεγονοηολογική ιζηορία δελ είλαη παξά ν
αθξφο ησλ θπκάησλ ζηε ζάιαζζα ηεο ηζηνξίαο.
 Γηα ηνλ Μπξνληέι, νη νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο αιιαγέο
πνπ ζπκβαίλνπλ ζηε μακρά διάρκεια (la longue durée)
θαζψο θαη νη γεσ-ηζηνξηθέο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζε
βάζνο ρξφλνπ είλαη απηά πνπ έρνπλ ζεκαζία.

20. Αλλαγές ζηο κσρίαρτο παράδειγμα
(ζσνέτεια)
 Η παξαδνζηαθή ηζηνξία βιέπεη ηα πξάγκαηα αθ’
συηλού, αθνχ επηθεληξψλεη ην ελδηαθέξνλ ηεο ζηηο
κεγάιεο πξάμεηο κεγάισλ αλδξψλ, ζπλήζσο
πνιηηηθψλ, θξαηηθψλ αμησκαηνχρσλ, θιεξηθψλ. Η
ππφινηπε ανθρφπόηηηα παίδεη κηθξφ ή θαη θαλέλα
ξφιν ζην ηζηνξηθφ «δξάκα».
 Η λέα ηζηνξία ελδηαθέξεηαη θαη γηα ηελ ηζηνξία «απφ
ηα θάησ», ελδηαθέξεηαη γηα ηνπο απινχο,
θαζεκεξηλνχο αλζξψπνπο, γηα ηνλ ηξφπν πνπ απηνί
αληηιακβάλνληαη ηελ θνηλσληθή αιιαγή, γηα ην
«ιατθφ» πνιηηηζκφ ζε φιεο ηνπ ηηο εθθάλζεηο.

21. Αλλαγές ζηο κσρίαρτο παράδειγμα
(ζσνέτεια)
 Η παξαδνζηαθή ηζηνξία είλαη «αληηθεηκεληθή».
Σήκεξα ζεσξείηαη ή ζα έπξεπε λα ζεσξείηαη
δεδνκέλν φηη φινη καο βιέπνπκε ην
παξειζφλ απφ ζπγθεθξηκέλεο οπηικές
γφνίες. Γηα απηφ θαη ε πξνζπάζεηα ησλ
ηζηνξηθψλ ζήκεξα (ζα έπξεπε λα) είλαη ε
ζπκπεξίιεςε φζν πην πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ
νπηηθψλ γίλεηαη (νη νπνίεο δελ έρνπλ
αλαγθαζηηθά κηα θνηλή ζπληζηακέλε).

22. Αλλαγές ζηο κσρίαρτο παράδειγμα
(ζσνέτεια)
 Οη ηζηνξηθνί ηνπ παξειζφληνο θαηεγνξνχληαη φηη βιέπνπλ ηελ
ηζηνξία σο κηα Μεγάιε Αθήγεζε (θαη ζπλήζσο σο κηα κεγάιε
αθήγεζε ησλ κεγάισλ πξάμεσλ θαη επηηεπγκάησλ κεγάισλ
ιεπθψλ Δπξσπαίσλ αλδξψλ ησλ αλψηεξσλ ηάμεσλ). Η
ππφινηπε αλζξσπφηεηα (πνπ ζηνπο αξηζκνχο ππεξηεξεί
ζπληξηπηηθά έλαληη ηεο πξνλνκηνχραο θαηεγνξίαο πνπ
εκθαλίδεηαη ζηελ «ηζηνξία») είλαη ζπρλά απνχζα.
 Oη ηζηνξηθνί πνπ αθνινπζνχλ ηελ θξηηηθή ηνπ Michel Foucault
θαη ηνπ Hayden White (Metahistory) βιέπνπλ ζηελ ηζηνξία έλα
είδνο μσθοπλαζίας: νη ηζηνξηθνί «θαηαζθεπάδνπλ» ηα γεγνλφηα
πνπ κειεηνχλ θαη αθεγνχληαη, αθνινπζψληαο ζπγθεθξηκέλεο
ζηξαηεγηθέο εμπλόκιζης (emplotment).