1. .PYETJE-PERGJIGJE(EKONOMIA E SEKTORIT PUBLIK)
1.Roli I qeverise (shteti ne ekonomi)
Roli i shtetit ne ekonomi ka qen i ndryshem neper formacione dhe etapa te ndryshme
ekonomike shoqerore te zhvillimit njerzor.
Shtetei qe nga formimet e tyre e deri me sot ishin dhe mbeten bartesit,kryesore te politikes
aplikative te cilet nepermjet organeve te tyre kompetente ndermarrjet ne rrjedhat ekonomike
ne kushte dhe rrethana te caktuara shoqerore dhe ekonomike.
Duke perjashtuar vendet me sistem socialist ku kemi ekonomi te derigjuar ne vendet me
ekonomi te tregut shteti ka keto funksione ne ekonomi:
a)Percaktimi i bazes (infrastruktures) juridikeper ekonomin e tregut.
b)Ndikimi ne alkolimin e resureseve per te siguruar nje strukture optimale ekonomike.
c)Futja e programeve qe do te ndikojne ne permisimin e shperdarjes se te aredhurave
dhe.
d)Stabilizimin e ekonomise nepermjet politikave makroekonomike.
2. Numero objektivat e politikes fiskale?
1)Permbushja e nevojave publike permes nje sistemi te shendoshe te financimit publik.
2)realizimin e punsimit te plote.
3)rritjen e normes se shtimit ekonomik.
4)ruajtjen e stabilitetit te cmimeve.
5)stabilitetin e bilancit te pagesave.
6)permisimi i kushteve te punes duke perfeshire permisimin e struktures kualifikuese te fuqise
puntore
7)stimulimin e kursimeve
8)stimulimin e investimeve.
3.Principet e te dalurave publike?
Keshtu qe shkenca mbi te dalat shtetrore ka percaktuar disa rregulla apo principe per
shpenzimet racionale te mjeteve finaciare si dhe nje oferte efikase te sherbimeve publike.
1.Nje nga principet eshte edhe principi i interesit te pergjitheshem –ka per qellim plotesimin e
nevojeve te pergjithshme e jo ate personale dhe individuale.
2.Principi i mateshmerise(mencurise) ku te dalat publike duhet te kene karakterin e mbuleses
se tyre me te hyrat publike.
3. Principi i plotesimit te nevojave ne menyre proporcionale -qe ka si karakteristik per
grumbullimin e mjetet ne ate nivel qe plotesohen nevojat funksionale,qe te ariet interesi
optimal publik
4.Principi i kursimit-njerin nga principet me te rendesishem e teorise klasike,kuresimet ne
finacimet publike nenkuptohen realizimin aritjen e qellimeve te percaktuar sa me pak finaciare
publike.
4.Klasifikimi i te dalurave publike?
Egzitojen nje numer i madhe klasifikimit te te dalurave publike e cila nvaret nga qellimi dhe
kriterjumi sipas te cilave te dalat ndhen ose grupohen:
1)Te dalat e rregulleta dhe
2)Te dalat e jashtezakonshme.
Te dalat e rregulleta -publike konsiderohen ata te dala te cilat paraqite ne intervale te
caktuara kohore sidomosd nje here ne gjate vitit qe kane keto karakteristika:
-mund te parashikohen qe me para ne programe.
-paraqiten ne shuma relative stabile
-paraqite ne buxhetin e shtetit scilin vite.
Te dalat e jashtezakonshme-nuk paraqiten ne menyra te regullta dhe nukmunden te
parashikohen por jane si pasoje e gjendjeve te jashtezakoneshme(gjendje lufte,vershimet dh
fatekeqesit tjera natyrore)
Sipas objektit te shpenzimeve mund te na paraqiten edhe te dalurat
1)Te dalat personale
2)Te dalat materiale.
Te dalat personale-keto jane shpenzime qe behet per pagesa e pagav dhe kompenzimeve te
te punsuarve shtetrore.
2. Te dalat materiale-jane ajo kategori e shpenzimeve e cila behet per nevojet e organeve civile
dhe ushtarake
Klasifikimi i te dalave mund te percaktohet edhe nga organet qe bejen kryerjen e tyre si qe
jane :
1)Pushteti lokal dhe
2)Pushteti qendrore
Te dalat fuksionale i ndajem ne disa grupe:
a)Te dalat per regullimin shtetror.
b)Te dalat per rende dhe siguri publike
c)Te dalat per mbrojtje
d)Te dalat per sigurim social
e)Te dalat per kultur dhe arsim
f)Te dalat per sherbime shendetesore.
5.Karakteristikat e te dalurave publike?
Nje nga karakteristikat me kryesore mbi te dalurat publike eshte klasifikimi ku si kriter meret
d.m.th te dalat shtetrore per ekonomi kombtare respektivisht efektet qe do te mundesonte per
ekonomin e shtetit e cila do te ndahet ne ate shpenzimet prodhuese dhe transferet ose
transferet reale te cilat mund te ndahen ne :
1)Te dalat reale.
2)Te dalat investicionale dhe
3)Transferet.
Te dalat reale-perfeshin te dalat per paga te te punsuareve si dhe te dalat tradicionale per
ushtri, arsim, shendetesi adeministrat publike etj.
Te dalat investicionale-jane kategori ne vete sepse ndikojen ne ritjen e te hyrave
kombtare,dhe inderekte duke ritur edhe te hyrat shtetrore.(ndertimin e ifrastruktures
energjetike dhe kerkimet gjologjike)
Te dalat transfere-ndikojen ne ritjen e te hyrave kombtare dhe kane efekte pozitive ne planin
ekonomik.
6.Shkaqet e te dalurave publike ?
Si shkaqe te dalurave publike munde te jene:
1)shkaqet e verteta.
2)shkaqet ekonomike.
3)shkaqet politike.
4)shkaqet finaciare
1)shkaqet e verteta:ndikon qe te dalurat te riten ne menyre reale ,respektivisht ne raport me
bruto prodhimin shoqeror,vjen deri te ritet edhe ngarkes tatimore ku ne kete grup si faktor jane
shkaqet ekonomike,finaciare dhe politike.
2)shkaqet e natyres ekonomike: keto shkaqe jane te lidhura ngushte me zhvillimin
ekonomik,sepse me zhvillimin ekonomik ,krijohen nevojat te reja publikete cilat shteti duhet ti
plotesoje ne buxhetin e vet si ne sferen kulturore (ne gritjen e shkollave,universitetevegalerive
artistike ashtu edhe ne sferen sociale ngritjen e spitaleve,klinikave,enteve sociale.
3)shkaqet politike:ndahet te jashtme dhe te mbrendeshme
Shkaqet e mbredeshme nvaret sistemi politik dhe decentralizimi,ne sistemin centralis te dalat
jane me te vogela se sa ne sistemet e decentralizuar.
Shkaqet e jashtme jane te lidhura me gjendjen politike dhe ushtarake si pasoje e rethines
ndershtetrore apo fqinjesore
4)shkaqet finaciare:ne kuader te ketyre shkaqeve duet dalluar pagimin e huase publike qe i
rrite te dalat publike dhe udheheqja e dobet ne rjetet publike gjate suficit buxhetore.
7.Forma e paraqitjes te hyrave publike?
Te hyrat publike munde te paraqiten ne forma te ndryshme edhe ate:
1) Te hyrat fiskale
2) Te hyrat nga aktivitetet e organeve shtetror dhe enteve tjera gjate shfrytezimit te pasuris
publike dhe nga puna e ndermarejeve shtetrore.
3) Huate publike
4) Mjete nga emisioni monetar
3. 5) Tatimet ndihmese te cilat mund te paraqiten nga transferet burimore te vendit dhe nga
ardhurat e shteteve tjera.
E para eshte e njohur si e hyre fiskale ,ndersa te tjerat jan te njohura si te hyra jo fiskale ose te
hyra jotatimore.
8. Klasifikimi i te hyrave publike?
Te hyrat publike klasifikohen ne disa grupe edhe ate:
1)te hyrat e regullta dhe te jashtezakoneshme.
2)te hyra origjinere(burimore) dhe derivatet
3)te hyra nga pushteti qendrore dhe lokale.
4)te hyra me qellime dhe te pergjithshme dhe
5)te hyra fiskale dhe jo fiskale.
1)te hyrat e regullta dhe te jashtezakoneshme:mblidhen cdo vite regullisht prej burimeve te
cilat perseriten vazhdimisht dhe perbejen nje pjese me te madhe te te hyrave publike ,kures te
jashtezakoneshmet mblidhen kohe pas kohe dhe ato perseriten vazhdimisht
2)te hyra origjinere(burimore) dhe derivatet:jane ato te cilat rrjedhin nga veprimtaria
ekonomike e shtetit dhe nga pasuria shtetrore,me punen e ndermarjeve publike shtetrore,keto
te hyra jane si rezultat i angazhimit te shtetit si subjekt ekonomik qe d.m th keto te hyra i
realizon sikurse personat fizik edhe ato juridik me punen e tyre.
3)te hyra nga pushteti qendrore dhe lokale: vete fjate teregon se te hyrat nga nivelet me te
lareta dhe me te ulta ne shtetet unitare si praktike eshte ndarrja ne pushtet qendrore dhe ate
lokal ,kurese ne shtetet me regullim shtetror federativ ndarrja kryet ne ate federale republikane
dhe lokale.
4)te hyra me qellime dhe te pergjithshme :jane ato te hyra ku shpenzimi i tyre percaktohet
sakt per qellime te caktuara keto te hyrat e pergjitheshme sherbejen per te dalurat te
pergjitheshm dhe sherbejen per finacimin shpenzimeve te ndryshme shtetrore.
5)te hyra fiskale dhe jo fiskale:jane ato te hyra te cilat shteti pershkruan si te obligushme dhe
mbledhje te dhuneshem ne tere teritorin,te hyrat fiskale cdo here jane nga organet juridike ato
jane te hyra derivate nga te aredhurat e personave fizik dhe juridik.
9.Karateristikat e te hyrave publike?
Te hyrat publike paraqesin mjetet finaciare te cilat i realizon shteti dhe organet tjera juridike per
mbulimin e te dalave publike te cilat dalin nga kryerja e funksioneve te tyre
Per te hyrat publike eshte karakteristik se qellimi i tyre eshte finacimin i te dalave publike si
dhe realizimin e politikes ekonomike dhe sociale ne shoqeri.
10.C’eshte sovraniteti finaciar i shtetit?
Pavarsia e pushtetit shtetror-sjellja e lirshme e vendimeve,imponimi i vullnetit supeanacioni i
shtetit,pakufizimi juridik i shtetit qe d.m.th-askush dhe asgje nuk e kufizon shtetin.
11.Kuptimi dhe karkteristikat e tatimeve?
Tatimet jane obligime te pakthyeshme dhe mjete ne para te arketuara nga persona fizik dhe
juridike pa kurfar kundervlere te cilat i vendos shteti per plotesimin e mirave publike,si dhe
arritjen e qellimeve te caktuara ekonomike dhe sociale te shoqerise.
karkteristikat e tatimeve:
Per mbulimin e te dalurave publike, shtetet moderne sigurojne mjete nga tatimet ,ngarekesa
me tatime ose metoda tjera altenative.
Tatimet paraqesin fenomenin me te vjeter shoqeror
a)imponimi i tatimeve-ato paraqesin te hyra te dhunshme te inponuara nga shteti.
b)derivimi i tatimeve- tatimet rrjedhin si forme e derivuara nga e drejta e shtetit per tatim.
c)pakthyeshmeria e tatimit-tatimet jane te pakethyeshme dhe ndajene strukturen e titullarit
pra ne pagesen e tatimeve behet bartja e nje pjese e te ardhurave nga sektori privat ne
sektorin publik.
d)munges e kompenzimit te drejtperdrejt-tatimet nuk jane kompenzim direkt i sherbimeve te
shfertezuara te mirave publike qe shteti i siguron dhe finacon si suaza te kompetencave te
veta.
e)padestinueshmeria e tatimeve:
Tatimet jane obligime te paketheshme dhe mjete ne para te arketuara nga peresonat fizik dhe
juridik pa kurfar kundervlere te cilat I vendos shteti per plotesimin e te mirave materiale,nga kjo
4. mund te te konstatojem edhe karakteristikat themelore te tatimeve si te dhena specifike
publike.
12.Klasifikimi – llojet e tatimeve ?
Klasifikimi I tatimeve detyrohet edhe per qellimepraktike respektivisht planifikimin e tyre dhe
kontrolline aplikimit te tyre .Klasifikimin e tatime mund te bejem ne shume menyra por
kriteriumi kryesor jane :
Klasifikimi I tatimeve ne natyre dhe mjete ne para,te regullet dhe jashtezakoneshme te
pergjitheshem dhe me qellim te dedikuar,katastrale dhe tarifore,vleresuesedhe specific,tatime
te pushtetit qenderor dhe locale tatime direkte dhe indirekte te pergjitheshem dhe selective.
13.Roli I politikes buxhetore ne ecurite ekonomike?
Ne politiken buxhetore realizohet sinteza e shfrytezimit te te hyrave dhe dalave publike si
instrumete te cilat ne konbinime te caktuara munde te kontribojene ne menyre efikase ne
realizimin e qellimeve te politikes ekonomike ne vende,inkurajimi I sipermaresit ose stimulimi
ne zhvillim ekonomik dedikimi I nje pjese te te hyrave per fondet sociale ose investime ne
infrastruktur.
Qellimet e politikes buxhetore munde te jene :
Alkolimi i resureseve( shperndarja e burimeve,rishperndarja dhe stabilizimi ekonomik.
14. Numro instrumentet e politikes fiskale?
Permes politikes fiskale shteti munde te ndikoj drejtperdrejt ne ekonomi,
Kur ai vendos per takesa qe i grumbullon transferat,te mirat dhe sherbimet qe i
blen,finanicimim deficitar ne fakt angazhohen ne politiken fiskae.
Cfardo ndryshimi ne nivelin e ketyre instrumeteve ka efekte te drejteperdrejta ne rrjedhat e
pergjithshme ekonomike.
Per instrumeti e politikes fiskale ndikohet ne punsimi dhe nivele te cmimeve,rishperndarjen ne
te mira te te ardhurav dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimit ne nivelin e
investimeve ne ceshtjet e edukimit ,arsimimit kultures dhe shendetesi.
15.Nacioni i te mirave publike-Karakteristikat?
Mbrojtja kombetare perban shembullin e nje te mire plotesisht publike e cila ka dy
karakteristika:
1)Se pari konsumi i saje eshte jo rivale- kosto e konsumit te te mires nga nje person eshte
zero.
2)Se dyti konsumi i saj eshte i paperjashtueshem eshte shume e kushtuesheme ose i
pamunder te dalosh te tjeret nga konsumi i te mires publike.
Te mirat publike jane :mbrojtja kombetare, pastrimi i nje apartameti ku jetojen disa shoqeri
,ndericimi i rrugeve etj.
16.Cka jane te mirat jo te pastera?
Klasifikimi si e mire publike nuk eshte absolut, ai varet nga kushtet e tregut dhe nivelit i
teknologjise.Shumica e te mirave qe mendohen si te mira publike mund te mos plotesojen
teresishte supozimin e te qenite jo rivale ose jo perjashtueshem.
Pra,mos perjashtimi dhe jorivaliteti nuk shfaqen gjithenji se bashku.
Parafytyroni rruget ne qender te zonave urbane gjate oreve te trafikut te renduar.
Ne shumicen e rasteve ,mosperjashtimi ekziston ,sepse per ta monituruar trafikun,nuk eshte e
mundur te vendosen kabina te mjaftueshem per ta paguar takesen.
17.C’kuptojem me eksternaliteti?
Kur aktiviteti i nje njesie (nje person ose subjekt)ndikon ne menyre direkte ne mireqenien e nje
njesie tjeter jashte mekanizmit te tregut ky efekte njihet me emrin eksternaliteti.
Per dallim nga efektet qe transmetohen permes cmimeve te tregut eksternaliteti ndikon ne
eficencen ekonomike.
Nje nga aplikimet me te rendesishme te teoris eksternalitetit eshte “Debati mbi ambientin” dhe
pjesa me e madhe e diskutimiti i fukusohet kesaj ceshtje.
18.Problemet eksternaliteteve?
Kemi dy probleme te eksternaliteteve dhe ata:
a) Problemi pozitiv – supusojm se une blej nje sistem lojack per ruajtjen e makines, i cili
kunsiston ne nje radio te vogel transmetimi e qe fshihet dikun ne makinë. Ne qoft se makina
vedhet, policia aktivizon transmetuesin duke i lejuar ata te zbulojn makinen e vjedhur.
5. b) Problem negativ – mund ta marin shembull, hudhjen e mbeturinave ne uje njerzit e
perdorin per pije e gjithashtu per notim dhe per peshkim.
19. Karakteristikat e eksternaliteteve?
Mund te shkaktohen si nga kansumatoret ashtu edhe nga firmat.psh.Mendoni nje person i cili
pincigare ne nje dhome plot me njerzë duke ulur mirqenien e te tjerve.Eksternarlitetet jan
reciproke ne natyrë.psh.Perdorimin e lumit perhedhjen e mbeturinave nuk eshte ma keq nga
pikpamja shoqerore.
Eksternalitetet mund te jenë pozitive – .psh.Supuzojme se une nlej nje sistem Lojack per
ruajtjen e makines, i cili kanstitan ne nje radio te vogel transmetimi qe fshihet diku ne makine.
Nese makina vidhet, policia aktivizon transmetuesin duke lejuar ata ta zbulujne makinen e
vjedhur. Te mirat publike mund te shihen si lloj i vecante i eksternaliteteve - ne menyre
specifike kur nje individ krijon nje eksternalitet pozitiv me efekte te plota ne ekonomi,
eksternaliteti eshte nje e mire publike.
20.Numro 3 kompetencat qe i kryen qeverisja lokale?
a)Punet e caktuara ku qeverisja i kryen vetë.
b)Punet qe i kryejne njesite qeverisëse ne harmoni te pushtetit lokal.
c)Kryerja e puneve ne kompetence te pushtetit qendror, por qe u besohet pushtetit lokal.Te
tilla jane :plani urbanistik,mirembajtja e rrugëve, hekurudhave etj.
21.Burimet e te ardhurave – kamunave?
Struktura egzistuese e te ardhurave te kumunave perbehet prej:
a)Te ardhurave vetanake
Tatimet lokale (tatimi ne pasuri, ne trashigimi, ne qarkullimin e patundshmerise etje).
Taksat lokale (komunale, administrative etj).
Te ardhurat nga pronsia (prej qiase , interesave shitjes se pasurise etj).
b)Te ardhurat prej tatimit personal ne te ardhura si tatim i perbashket.Vetem te ardhura te
caktuara qe jan pjese e tatimit personal te pergjithshem edhe ate:-3% prej tatimeit personal me
te ardhura nga pagat e presanave fizike.
c)Dotacionet e buxhetit qendror dhe fondeve.
22.Faktoret ekonomik qe ndikojne ne decentralizimin fiskal?
a)Shtrija e kufizuar gjeografike e perfitimeve te te mirave publike. Kjo dmth qe cdo lokalitet do
te siguroje dhe do te paguaje per ato sherbime, perfitimet e te cilave ndihen mbrenda kufijve te
saj.
b)Kostot relativisht te larta te cendimarjeve te centralizuara.
c)Sigurimi i ekonomive te shkalles ne prodhimin dhe administrimin e te mirave publike.
d)ndarja e funksioneve midis niveleve te ndryshme te qeverisjes ne lidhje me administrimin e
taksave shemg dhe vakumet qe mund te krijohen.
23.Numro masat shoqerore (transferet)?
Jane :mbrojtja ,sigurimi,drejtsia dhe barazia shoqerore.
24.Llojet e suvencioneve?
Jane : a)Direkte b)Jandirekte c)Shoqerore
25.Ku eshte dallimi ne mes sektorit publik dhe ati privat?
Dallimi eshte se sektori privat shiqon maximalizimin efitimeve, ndersa sektori publik si
supstituit i ekonomise publike prodhon mallra dhe sherbime qe kerkojne resurse te atilla,
administrimi i te cilave vlersohet me efficient nese behet nga shteti(hekurudha
,autostrada,biblioteka ,galeri artistike etj).
Oferten ekonomise publike e ben shteti i vili kryesisht prodhon mallra dhe sherbime per
konsum publik.
26.Cka paraqet ekonomia e sektorit publik ne raport me ekonomine private?
Ekonomia e sektorit publik parqet ekonomine e nje vendi qe prodhon mallera dhe sherbime qe
nuk ofrohen nga sektori privat.p.sh.mbrojtja e vendit,politika e jashteme e vendit,sigurimi
publik,sherbimi primar e masiv shendetesor,sherbimet e arsimit,transportet publike,rrjeti i
telekomunikacionit,rrjeti transportues,mbrojtja e ambientit etj.
27.Nga kush perbehet buxheti i R.M-se?
Buxheti i R.M-se perbehet nga:
a)Buxheti qendror i financuar nga te hyrat .
b)Buxheti i shfrytzuesve i financuar nga te hyrat buxhetore te arketuara nga shfrytezuesit.
6. c)Buxheti i aktiviteteve te vetefinancuara i financuara nga te hyrat e realizuara nga aktivitetet
plotesuese te shfrytezuesve buxhetor.
d)Buxheti i donacioneve i financuar nga te hyrat e realizuara nga donacionet.
e)Buxheti i kredive i financuar nga te hyrat ne baze te kredive.
28.Cka kuptojem me baraspesh buxhetore?
Parimi i baraspeshes imponon nevojen e baraspeshimit te te hyrave dhe te dalurave publike te
buxhetit,kjo do te thote se duhet te shpenzohet shuma e njejet e te hollave te mbledhura nga
buxheti .
Ne qofte se buxheti nuk eshte ne barazpeshim atehere ai eshte ne suficit ose me se shpeshti
ne deficit.
29.Te hyrat e buxhetit qendrore?
Te hyrat e buxhetit qendrore sigurohen nga :
a)Tatimet(tatimi mbi fitim,mbi te aredhura personale,i vleres se shtuar akcizat,dhe tatimet e
tjera te percaktuara me ligji.)
b)Takesat(takesat administrative,gjyqesore etj)
c)Doganat dhe dytyrimet tjera(tatimet ne kembimet dhe transakcionet nderkombtare)
d)Te hyrat jotatimore(te hyrat ne dividenta e ndermarjeve,gjobitjet,te hyrat nga kamatat e
borxhit te dhene nga kamatat e mjeteve te deponuara si dhe detyrimet e tjera te percaktuara
me ligji.)
e)Te hyrat nga donacionet prej vendi dhe jashte vendit(ne mallera dhe te holla)
f)Te hyrat e buxhetit te republikes.
30.Principet e buxhetit?
a)Principi i gjithembareshem. f)Principi i saketesise.
b)Principi i plote. g)Principi i ekujlibrit buxhetor.
c)Principi i qaret.
d)Principi publik.
e)Principi nje vjecare
31.Te dalurat e buxhetit qendrore?
a)Shpenzimet rrjedhese-(rrogat,meditjet dhe kompenzimet,shpenzimet per mallera dhe te
tjera,transferet rrjedhese dhe pagesa per kamatat.)
b)Shpenzimet kapitale-(blerja e mjetev kapitale dhe transfereve kapitale)
c)Dhenia e borxheve dhe mjeteve per blerjen e letrave me vlere.
d)Pagesa pjeseve themelore te borxheve te marrura nga vendi dhe jashte.
32.Fazat themelore te procesit buxhetor?
a)Pergatitja e buxhetit (planifikimi i te hyrave dhe te dalurave publike te buxhetit).Kjo faze zgjat
7 muaj.
b)Diskutimi para kuvendit te R.M per propozimin e buxhetit dhe miratimin.kjo faze zgjat 3 muaj.
c)Realizimi i buxhetit (shpenzohen te hollat e planifikuara per 1 vit kalendarik.kjo faze zgjat 15
muaj.
33.Funksionet e buxhetit?
a)Ekonomik
b)Polotik
c)Juridik
34.Llojet e buxhetit?
a) Buxhetet linerare – jane te orientuara nga kontrrolli.
b)Buxhetet te performuar – jane te orientuara nga efikasiteti.
c)Buxhetet te programuara – nga objektivat apo caget.
35.Matja e madhsia e qeverise?
Matja e madhsise se qeverise behet nga volumi i shpenzimeve te saj vjetore ku dallohen 3 tipe
baze :
a)Blerja e te mirave dhe sherbimeve
Qeveria blen nje shumllojshmeri te madhe artikujsh deri ne sherbimet per sigurumin e pyjeve.
b)Transferet e te ardhurave per njerzit ,bizneset ose qeverit tjera.
Qeveria i mer te ardhurat nga disa individ ose organizata dhe ua jep te tjerve.
c)Pagesat e interesave
7. Qeveria shesh merr hua per te financuar veprimtarite e saj dhe si cdo huamarres duhet te
paguaj interes per kete privilegj.
36.Vlersimi i te mirave publike?
Cdo kush konsumon te njejten sasa te te mires publike por ky konsum vlersohet ne menyre te
njejte nga te gjithe.Marrim shembullin e pastrimit te nje apartamenti me shum pjestare ne nje
qytet, i cili ka karakteristikat e te mires publike.
Cdo kush perfiton nga dhoma e paster dhe eshte e veshtire ti perjashtosh te tjeret nga ky
perfitim.
Te gjithe ata qe banojne ne te njejten dhome konsumojne te njejten nivel pastertie, por nuk
kane te njejtin qendrim lidhur me nivelin e pastertise.
37.A eshte i mire privatizimi i sektorit te arsimit dhe shen?
Privatizimi nenkupton vetem zhdukjen e prones shtetrore dhe vendosjen e prunes private mbi
burimet ekonomike.Privatizimi nuk eshte qellim ne vetvete.
Ai mbetet mjeti nepermjet te cilit ndermarjet apo sektoret e ndryshem privat ne radhe te pare
mund te arrin qellimet e veta racionalisht dhe ne menyre te frytshme duke u udhhequr me
vendimet e pravarura te pronareve dhe drejtuesve.
38.Financimi i nevojave te pergjithshme te shtetit?
Nevojat e pergjithshme, marre globalisht, paraqesin te dalat e shteti.Andaj shteti per te
permbushur funksionet e veta ekonomike – organizative , edukativo –kulturore, per ti
permbushur nevojat e pergjithshme dhe te perbashkta te popullates se vet ,
domosdoshmerisht duhet te bejne shpenzime materiale ne para (fonde)te cilat perfohihen dhe
pasqyrohen ne ekonomi.
Kollokfiumi i II
1.Faktoret ekonomik qe ndikojen ne decentralizimin fiskal?
Shtrirja e kufizuar gjografike e perfitimeve te te mirave publike.
Kosta relativisht te lareta te vendimarrjeve te centralizuar.
Sigurimi ekonomik te shkalles ne prodhimin dhe administrimin e te mirave publike.
Ndarja e funksioneve midis niveleve te ndryshme te qeverisjes ne lidhje me admenistrimin e
taksave shmang dhe vakumet qe mund te krijohen.
2.Avantazhet dhe disavantazhet e shkalleve te ndryshme te decentralizimit?
Ne pergjithesi teoria e e financave publike pranon qe eunksionet e stabilizimit dhe
shperndarjes ne sektorin publik,do te kryen nga qeveria qendrore, ndersa qeveria lokale do te
angazhoehet ne alokimin e aktivitetetve.
Qeverite lokale nuk mund te kontrollojen oferten monetare,normat e interesit,te ardhurat ose
inportet.
Qeverit qndrore eshte e afet te nderhyj ne rregullimin e eksternaliteteve te krijuara.
3. Parimet e decentralizimit fiskal?
-Parimi i shumllojeshmeris.
-Parimi i rishperndarjes se centralizuar.
-Parimi i neutralizimit te centralizuar.
-Kufiri minimal i sherbimeve publike kryesore.
-Barazimi i pozicionit fiskal.
4.Huaja publike?
Borxhi publik definohet si huazim te akumuluara te shtetit ose obligimet e pergjitheshme te
qeverise ne nje moment te caktuar.
Borxhi publik mund te klasifikohet si nga vendi dhe i huaj,mvaresisht nga ajo se cilet jane
kredituesit gjegjesisht nese ato gjenden ne vend dhe jasht vendit.
5. Klasifikimi ,burimet dhe vullneti i huase publike?
Borxhi publik mund te klasifikohet si huate e mbrendeshme (nga qytetatret) dhe huate e
jashteme (nga shteti) Sipas kohezgjatejes jane afat shkurta dhe afatgjata,nderasa sipas
vullnetit ne :hua vullnetare dhe te detyrushme.
6.Llojet e aktiviteteve qeveritare?
a)Sigurim i korenizes apo sistemit ligjor.
b)Prodhimet qeveritare.
c)Ndikimi apo roli i qeverise ne prodhimtarin private
8. d)Tatimet dhe suvencionet
e)Keredit qeveritare.
f)C’regullim i biznesit.
g)Blerja e mallerave dhe sherbimeve.
h)Programet e ndihmave sociale dhe publike.
7.Ku paraqitet si bleres qeveria?
Ne transport , ne sherbimet komunale,ne tatime,dogana,taksa,tatime ne prone,tregun
finaciare,letrat me vlere etj.
8.Karakteristik e sigurimeve shoqerore?
Pjesmarja eshte e detyreshme.
Niveli i perfitimeve fillon me ndodhjen e disa ngjarjeve te verifikueshme si :papunesia,
smundja,pensioni.
Programet nuk jane te testuara nuk eshte e thane te jesh ne nje gjendje te mjeruar financiare
per te siguruar perfitime.
9.Cilesit e rendesishme te buxhetit?
Buxheti miratohet nga kuvendi ne forme te ligjit.
Buxheti eshte ligji sipas foremes ,por jo edhe sipas permbajtjes per shkak se nuk perban
rregulla dhe obligime si ligjet tjera. Ne buxhet parashikohen te hyrat dhe te dalurat per vitin
buxhetor dhe miratohet per nje vit kalendarik.
Buxheti duhet te aprovohet para fillimit te vitit por ne qofetese per arsye te ndryshme nuk
miratohet ne kohen e duhar ,duhet te realizohet financimi i perkohshem ne pajtim me rregullat
ligjore.
Ne buxhet planifikohen te hyrat dhe te dalurat te cilat shprehen ne njesi te parase.Buxheti
percillen ne akte shoqeruese ligjore p.sh ligji per realizimin e buxhetit.
10.Kush jane shfrytezuesit e mjeteve buxhetore?
Shfrytezuesit e mjeteve buxhetore te R i takojene:pushtetit ligjedhenes,ekzikutivi,dhe
gjqgsore,nga ana tjeter njesit shfrytezuese te mjeteve te buxhetit jane:instutucionet e fushes
se arsimit dhe shkences,kultures,mbrojtejes se femijeve,te cilat financohen permes
shfrytzuesit te buxhetit te fushes gjegjes: ministria per arsimi eshte shfrytezuese e mjeteve
buxhetore nga ana tjeter universitetet shteteroere jane njesi shfrytezuese te mjeteve
buxhetore.
11.Te hyrat e buxhetit qendror sigurohen nga?
a) Tatimet(tataimet mbi fitim,mbi te aredhurat personale,tatimi i veleres se shtuar dh akcizat)
b)Doganat dhe detyrimet tjera.
c)Taksat (administrative dhe gjyqesore.
d)Te hyrat jotatimore(te hyrat nga dividenta e ndermarjev,gjobitjet,te hyrat nga kamatat e
borxhev te dhena ,te hyrat nga kamatat e mjeteve te deponuara, detyrimet tjera publike te
caktuara me ligji.
e)Te hyrat nga donacionet, nga vendi dhe jashte
f)Te hyrat e buxhetit te Republikes.
12.Te dalurat e buxhetit qendrore jane:
a) Shpenzimet rrjedhese(rrogat,kompenzimet, shpenzimet per mallera,transfere rrjedhese.)
b)Shpenzimet kapitale(blerja e mjeteve kapitale dhe transferet kapitale.
c)Dhenia e borxheve dhe mjeteve per blerjen e letrave me vlere.
d)Pagesa e pjeseve themelore te borxheve te marrura nga vendi dhe jashte vendit.)
13.Nga cka perbehet buxheti?
a)Nga buxheti qendror –i financuar nga te hyrat.
b)Nga i shfrytezuesve-i financuar nga te hyrat buxhetorete arketuara nga shfrytezuesit.
c)Nga buxheti i vetfinancuar –i financuara nga te hyrat e realizuara,nga aktivitetet plotesuese
te shfrytezuesve buxhetore.
d)Nga buxheti i donacioneve-i finacuare nga te hyrat e realizuara nga doganat.
e)Nga buxheti i kredive-i financuara nga te hyrat ne baze te kredive.
14.Buxheti i fondeve jashtebuxhetore?
Buxheti perbehet nga mjetet e shfrytezuar dhe buxhetet e fondit per sigurim personal dhe
invalidor.
Te hyrat e buxheteve te fondeve sigurohen nga :
9. Kontributet -Transferet nga buxheti
Kompenzimet-te hyrat nga donacionet e pranuara nga vendi dhe jashte.
Te hyrat e tjera sipas bazave te ndryshme ne pajtim me ligjin per buxhete.
Mungesa e perkoshme e te hyrave te buxheteve te fondeve gjate vitit mbulohet permese
borxheve te marrura nga buxheti i Maqedonise.
15.Buxheti i njesive te vetqeverisjes lokale?
Njesia e vetqeverisjes lokale i hartojne,propozojne dhe miratojen buxhetet e tyre ne menyre te
mevetesishem .Te hyrat e buxhetit te njesive te vetqeverisjes lokale sigurohen nga:
Burimet vetanake
Donacionet nga mjetet e buxhetit te R.M dhe te fondeve
Donacionet e pranuara nga vendi dhe jashte.
Gjithashtu sigurohen edhe nga :
Shpenzimet rrjedhese
Shpenzimet kapitale
Pagesa e shumes themelore te borxheve te marrura.
16.Ndikiimi i taksave doganore ne ecurin ekonomike?
Taksat doganore si instrumet i politikes doganore dhe fiskale ka ndikim te madhe pos ne
sigurimin e te hyrave shtetrore dhe ne rrjedhat ekonomike,sociale te nje vendit.Ky ndikim
mjafte i dukeshem ne vellimin e inportit te mallerave nga inporti,ne punsimin e njerzeve ne
procesin e prodhimtarise.
Pra taksat doganore kane dikimi ne ecurit ekonomike dhe sociale ne te gjithe vendin,kuptohet
dikune me pak e dikun me shume.
17.Ndikimi i taksave doganore ne inport prodhimtarin vendore dhe gritjen e buxhetit?
Norma e takses doganore per mallerat e inportuara caktohet me ligj,ligjin mbi tarifat doganore.
Me ket akt juridik per secilin lloj te mallite caktohet norma- perqindja konkrete e takeses
doganore.
Takesa doganore ne te gjitha vendet ka ndikimi te drejtperdrejte ne perodhimtarin e vendit.
Takesa doganorete percaktuara me ligji duhet te jene ne harmoni me rethanat aktuale ne
ekonomin e nje vendi konkret,qe te mundesoje zhvillimin e metejem ekonomik.Ndikimi i takses
doganore ne gritjen e buxhetit shtetror.
Taksa doganore kane karakterin fiskal,eshte karakteristik ne vendet me ekonomi te zhvilluar.
Taksa doganore marrin pjese ne ngritjen e buxhetit te shtetit ne perqindje te vogel.
18.Faktoret qe ndikojen ne investimet e jashteme?
Faktoret kryesore qe ndikojen ne investimet e kapitalit te jashtem nga investitoret e huaje
eshte profiti dhe fitimi.
19.Dalimi mes instutucioneve publike dhe private?
Dallimi eshte se sektori privat shiqon maksimalizimin e fitimit ,ndersa ai publik prodhon mallera
dhe sherbime ,qe kerkojen resurese te atilla,administrimi i te cileve vlersohet me eficent nese
behet nga shteti(hekurudha,metro,autostrada,bibloteka)
Oferten e ekonomise publike e behne shteti i cili kryesishte prodhon mallera dhe sherbime per
konsumatoret
20.Te drejtat e sektorit publik-qeverise qe nuk e ka sektori privat?
Ekonomia e sktorit publik paraqet ekonomin e nje vendi qe prodhon mallera dhe sherbime qe
nuk ofrohen nga sektori privat p.sh mbrojeten e vendit,politiken e jashtem te vendit,sigurimin
publik,sherbimet primare masive shendetesore,sherbimet ne arsim,transportin publik,mbrojtjen
e ambientit etj.
21.Numro disa parime te taksave?
-Barazia horizontale e taksave.
-Parimi i perfitimit nga taksat.
-Barazia vertikale
-Kostja e mbledhje se taksave.
-veshtersija e shmagjes
-mosshtrembimi
-taksat duhen te jene te voliteshme per tatim paguesin
-taksat duhet te jene te voliteshme per shtetin.
10. 22.Roli i granteve te buxheteve lokale?
Ne te gjithe ekonomite,qeverite lokale pervec taksave kane si burim te ardhurash dhe
transferet nga qeveria qendrore te cilat behen me anen e granteve te cilat finnsohen nga te
arfhurat,nga taksat qe mbledh qeveria qendrore dhe nga taksat mbi te ardhurat personale.
Klasifikohen ne 3 kategori:
1.Grante te hapura (jofikse)
Me anen e ketyre, qeverite e nivelit te larte paguajne nje pjese te kostos se sherbimeve
publike lokale, madje duke reduktuar efektivisht cmimin e tyre.
2.Grante fikse pa kufizime ne perdorim
Qeveria qendrore transferon nje sasi fikse parash per qeverit lokale pa kufizime ne perdorimin
e tyre ose pa nje dryshim ne cmimet relative te te mirave publike lokale.
3.Grante fikse me kufizim ne perdorim
Keto Njihen gjithashtu si grante specifike.
Nje sasa e fiksuar e grantit eshte tramsferuar nga qeveria qendrore ne nivelet lokale te
qeverisjes qe te perdoret per nje program specifik.
