2. Ζαχαρίας Mίχας, Δηµήτρης Αδαµόπουλος
Ίµια 1996: Η Αλήθεια
∆έκα χρόνια µετά την 31η Ιανουαρίου του 1996,
η κρίση των Ιµίων «στοιχειώνει» την ελληνική εξωτερική
πολιτική, αλλά και τις Ελληνικές Ένοπλες ∆υνάµεις. Έτσι,
το συγκεκριµένο περιστατικό όχι µόνο δεν «ξεθώριασε» στη
συλλογική µνήµη, αλλά παραµένει ζωντανό και έχει πλέον
καταστεί σηµείο καµπής για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
∆έκα χρόνια µετά όµως επιβάλλεται να δούµε την αλήθεια
κατάµατα. Ποια ήταν τα πραγµατικά γεγονότα;
Τι είπαν και τι έγραψαν οι πρωταγωνιστές τους;
Ποιες ήταν οι παράµετροι της κρίσης;
Πώς και γιατί εξελίχθηκαν έτσι τα πράγµατα;
Τελικά η Ελλάδα υπέστη ήττα ή απέφυγε έναν πόλεµο;
Και αν επέλεγε τον πόλεµο, τι θα γινόταν;
Θα νικούσε κατά κράτος, όπως αποκαλύπτεται στις σελίδες
που θα διαβάσετε.
Ποιες είναι οι συνέπειες της κρίσης;
∆έκα χρόνια µετά, οφείλουµε -όσο το δυνατόν πιο ψυχρά και
αντικειµενικά- να επιχειρήσουµε την απάντηση σε όλα αυτά
τα ερωτήµατα.
Οφείλουµε να παρουσιάσουµε την Αλήθεια.
Ίµια, 10 χρόνια µετά...
ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ
Φ Ε Β Ρ ΟΥΑ Ρ Ι ΟΣ 2 0 0 6 / / Α Ρ Ι Θ Μ ΟΣ Σ Ε Ι ΡΑ Σ 5 6

3. ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Αναστάσιος Β. Γκουριώτης
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Περικλής N. Ζορζοβίλης
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΕΥΧΟΥΣ 56: Ζαχαρίας Μίχας, ∆ηµήτρης Αδαµόπουλος
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝA: Περικλής Ν. Ζορζοβίλης, ∆ηµήτρης Ι. Μανακανάτας, Ιωάννης Β. ∆ούκας
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κώστας Μπεβεράτος
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΛΗΣ: ∆ηµήτρης I. Μανακανάτας
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ:Μαίρη Κουτσογιάννη
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: Στέλα Παπαντωνοπούλου
ΑΤΕΛΙΕ: Εύη Χοχλακάκη, ∆ηµήτρης Γκιβίσης
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Γιώργος Αµβραζιάδης
ΑΡΧΕΙΟ ΧΑΡΤΩΝ: Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ: Γιώργος Πετράκης
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΔΙΑΝΟΜΗΣ: Nίκος Παναγόπουλος
ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΣΗ & ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Εκτυπωτική Αττικής Α.Ε.
ΔΙΑΝΟΜΗ: Άργος Α.Ε.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ DEFENCE net
Περιοδικό «Πολεµικές Μονογραφίες»
Μεσογείων 10, 11527 Αθήνα.
Τηλ.: 210-7488366, 210-7489941. Fax: 210-7488367,
e-mail: min@otenet.gr
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: Aναστάσιος Β. Γκουριώτης
Απαγορεύεται σε οποιονδήποτε η αναδηµοσίευση, εξολοκλήρου ή τµηµατικά, κειµένων και εικόνων που περιλαµβάνονται σε αυτό το έντυπο χωρίς
την έγγραφη άδεια του εκδότη. Χειρόγραφα και φωτογραφίες που αποστέλλονται προς δηµοσίευση δεν επιστρέφονται, ανεξάρτητα από το εάν θα
δηµοσιευθούν ή όχι.
2 ΤΑΥ ΤΟΤ Η ΤΑ

4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Στις 31 Ιανουαρίου 1996 Ελλάδα και Τουρκία βρέθη-
καν στο χείλος της πολεµικής αντιπαράθεσης.
4
Τι θα γινόταν εάν τα ελληνικά πολεµικά σκάφη άνοι-
γαν πυρ;
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Αν και η κορύφωση του δράµατος έγινε στις
12
31-1-1996, η απαρχή της κρίσης θα πρέπει να ανα-
ζητηθεί αρκετούς µήνες νωρίτερα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Η κρίση ανέδειξε τις παθογένειες - υπολειτουργία
30
του συστήµατος χειρισµού κρίσεων σε περιόδους
εσωτερικής πολιτικής αναταραχής.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Το περιστατικό των Ιµίων δεν ήταν ένα τυχαίο ή
αυτόνοµο γεγονός, αλλά ένα ακόµη βήµα στο πλαί-
34
σιο της γενικότερης αναθεωρητικής πολιτικής της
Άγκυρας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Η εξέταση της νοµικής διάστασης της κρίσης φέρνει
40
στο προσκήνιο δυσάρεστα συµπεράσµατα για την
τουρκική πλευρά.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
Παρότι η κρίση θα µπορούσε να θεωρηθεί «προβλέ-
ψιµη», οι θεσµικά εµπλεκόµενοι παράγοντες ίσως
44
δεν κατανοούν ότι πρέπει να σέβονται ένα διεθνώς
παραδεκτό «σύνολο κανόνων».
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Η τουρκική πολιτική απέναντι στην Ελλάδα πα-
ρουσιάζει συνέχεια και «συνέπεια», δεδοµένο που
58
πρέπει να συνεκτιµηθεί στη χάραξη της ελληνικής
αποτρεπτικής στρατηγικής.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
74
Ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ κατέγραψε ορισµένες χρή-
σιµες επισηµάνσεις στον τοµέα χειρισµού κρίσεων.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
76
Σύγκριση στρατιωτικής ισχύος Ελλάδας, Τουρκίας,
Κύπρου κατά το 1996.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3

5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Κι όµως...
Θα είχαµε
επικρατήσει!
«Η ελπίδα είναι ένα καλό
πρωινό, αλλά ένα άσχηµο
γεύµα».
Francis Bacon, «Αποφθέγµατα», 36
Τ ις κρίσιµες πρώτες πρωινές ώρες της 31ης
Ιανουαρίου 1996, η Ελλάδα και η Τουρκία
βρέθηκαν ελάχιστα πριν από τη σύγκρουση.
τηγών. ∆υστυχώς, οι Ελληνικές Ένοπλες ∆υνά-
µεις εκείνη τη νύχτα υπέστησαν µια ήττα χωρίς
να δοκιµαστούν ποτέ στη µάχη. Και αυτό κάνει
Λάθος χειρισµός, παρεξήγηση ή, τέλος, µια βε- την αξία της ήττας ακόµη µεγαλύτερη τόσο για
βιασµένη απόφαση για βίαιη ενέργεια θα µπο- µας όσο και για τους εχθρούς µας. Για τους ιστο-
ρούσαν να φέρουν την ανάφλεξη. Ταυτόχρονα ρικούς τα γεγονότα παραµένουν αναλλοίωτα,
δείχθηκε µε τον πιο οδυνηρό τρόπο στην ελλη- όµως για τους ροµαντικούς και τους θεωρητι-
νική κοινωνία ότι η προσπάθεια να διατηρήσεις κούς ανακυκλώνεται συνεχώς το ερώτηµα:
ένα κράτος ψευδαισθήσεων είναι απέλπιδη και
ότι, όταν έρθει η στιγµή της αλήθειας, αυτό θα
καταρρεύσει.
Τι θα γινόταν εκείνο το
Αυτή η στιγµή για όλο το ελληνικό πολιτικό βράδυ αν τα ελληνικά σκάφη
σύστηµα έφθασε µε τη νύχτα των Ιµίων. Τα τρα-
γικά γεγονότα κατέδειξαν µε τον πιο οδυνηρό
άνοιγαν πυρ;
Ελικόπτερο AB-212ASW
του Πολεµικού Ναυτικού, τρόπο την έλλειψη πολιτικής ηγεσίας. Για το
οµοιότυπο µε το µοιραίο ελληνικό στρατιωτικό κατεστηµένο δε το πρό- » Τετάρτη, 31 Ιανουαρίου 1996
«ΠΝ21» που κατέπεσε τη σωπο του πολέµου πήρε τη σύγχρονη µορφή
νύxτα της κρίσης. του και «γέλασε» µε τις προβλέψεις των στρα- ΣΤΙΣ 04.50΄ Π.Μ. Η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ»
F461 αναφέρει ότι το ελικόπτερο AB-212ASW
«ΠΝ21» εντόπισε άτοµα πάνω στη ∆υτική Ίµια
και ότι πρόκειται για 10 περίπου Τούρκους κα-
ταδροµείς. Αµέσως µετά την επιβεβαίωση της
παρουσίας Τούρκων στη νησίδα, ο Α/ΓΕΕΘΑ
ναύαρχος Λυµπέρης εισηγήθηκε τρεις λύσεις
στην πολιτική ηγεσία της χώρας. Η πρώτη λύση
αφορούσε τον άµεσο ναυτικό βοµβαρδισµό της
νησίδας, η δεύτερη προέβλεπε την προσβολή
της από αέρος µε το πρώτο φως, και η τρίτη την
ανάληψη επιχείρησης ανακατάληψης µε κατα-
δροµείς. Ο πρωθυπουργός Κώστας Σηµίτης τού
ζήτησε να εκκενωθεί το εθνικό έδαφος µε τον
προσφορότερο τρόπο... Οι ελληνικές δυνάµεις
διατάσσονται να αποκαταστήσουν τη συνέχεια
της εθνικής κυριαρχίας.
4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

6. Στην επίµαχη περιοχή το Πολεµικό Ναυτικό ΚΟΝΙΟΣ» τύπου Combattante III («Λάσκος»), Οι Τούρκοι «δηµοσιο-
έχει αναπτύξει δύο µεγάλες µονάδες, τρία ταχέα φέρει 4 βλήµατα ΜΜ38 Exocet, ενώ οι άλλες γράφοι» της «Χουριέτ»
περιπολικά κατευθυνόµενων βληµάτων (πυραυ- δύο πυραυλάκατοι τύπου Combattante IIIΒ προσγειώνονται στις
λάκατοι) και δύο κανονιοφόρους. Συγκεκριµένα («Καβαλούδης») φέρουν 6 βλήµατα Penguin. Το 14.10΄ στην Ανατολική
η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 βρισκόταν βο- αντιτορπιλικό «ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ» D221 τύπου Ίµια και σπάζουν τον ιστό
της ελληνικής σηµαίας.
ρείως των Ιµίων. Το αντιτορπιλικό «ΘΕΜΙΣΤΟ- Charles F. Adams φέρει 8 κατευθυνόµενα βλή-
Για πρώτη φορά µετά το
ΚΛΗΣ» D221 βρισκόταν νότια των νησίδων. Οι µατα Harpoon και 32 αντιαεροπορικά βλήµατα 1912 η τουρκική σηµαία,
τρεις πυραυλάκατοι είχαν από νωρίς λάβει θέ- Standard SM-1MR (τα οποία σε βολές του Πο- και για πρώτη φορά µετά
σεις βολής, αγκιστρωµένες ως εξής: ο «ΣΤΑΡΑ- λεµικού Ναυτικού είχαν αποδείξει την υψηλή το 1944 σηµαία ξένης
ΚΗΣ» P29 στην Κάλυµνο, ο «ΜΥΚΟΝΙΟΣ» P22 αποτελεσµατικότητά τους κατά στόχων επιφα- χώρας καρφώνεται σε
βόρεια της Κω στη νησίδα Ψέριµο και ο «ΞΕ- νείας), η δε φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 τύπου ελληνικό έδαφος.
ΝΟΣ» P27 στη νησίδα Καλόλιµνο, πολύ κοντά Standard φέρει και αυτή 8 RGM-84 Harpoon.
στο επίκεντρο της κρίσης. Σε συνεχή κίνηση Από τουρκικής πλευράς στην περιοχή βρί-
γύρω από τις νησίδες βρίσκονταν οι κανονιο- σκεται η φρεγάτα «YAVUZ» F240 τύπου ΜΕΚΟ-
φόροι «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P57 και «ΠΥΡΠΟΛΗ- 200 Track 1 και δύο φρεγάτες τύπου Knox, η
ΤΗΣ» P61. Οι τρεις πυραυλάκατοι φέρουν 16 «TRAKYA» F254 και η «EGE» F256. Έχουν
συνολικά κατευθυνόµενα βλήµατα επιφανείας- αναπτυχθεί επίσης δύο πυραυλάκατοι τύπου
επιφανείας. Αναλυτικά, η πυραυλάκατος «ΜΥ- Dogan, οι «GOURBET» P346 και «FIRTINA»
Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 1 5

7. P347, µε µάλλον 4 βλήµατα Harpoon η καθεµιά. έχουν στοχοποιήσει το σύνολο του τουρκικού
Τα πλοία του συγκεκριµένου τύπου µε εγνωσµέ- στόλου που βρίσκεται σε κίνηση προς Νότο. Συ-
νο πρόβληµα στους φορείς των Harpoon σπανί- γκεκριµένα δύο φρεγάτες, οι «TURGUT REIS»
ως φέρουν τα 8 προβλεπόµενα βλήµατα και συ- F241 τύπου MEKO-200 Track I και «AKDENIZ»
νήθως φέρουν µόνο 2 από αυτά. Κάθε φρεγάτα F278 τύπου Knox, και δύο αντιτορπιλικά συνο-
Knox φέρει 8 Harpoon και τον ίδιο αριθµό φέρει δείας, τα «YUCETEPE» D345 τύπου FRAM και
και η «YAVUZ». «PIYALE PASA» D350 τύπου FRAM, βρίσκονται
στο ύψος της Ικαρίας, ενώ δύο τουλάχιστον πυ-
H σύγκριση του αριθµού ραυλάκατοι κινούνται νότια, βρισκόµενες µετα-
ξύ Λέσβου και µικρασιατικών ακτών. Συνεπώς
των βληµάτων είχε ως εξής: τοπικά και χρονικά οι ελληνικές ναυτικές δυ-
ΕΛΛΑ∆Α 64 βλήµατα. νάµεις διαθέτουν υπεροχή και είναι έτοιµες για
την προσβολή του αντιπάλου. Οι πυραυλάκατοι
ΤΟΥΡΚΙΑ 32 ή 28 βλήµατα. δίνουν το κρίσιµο πλεονέκτηµα, έτοιµες ήδη σε
θέσεις βολής.
Η ελληνική πλευρά έχει βάσιµα εκτιµήσει Από την αναφορά των ναυτικών δυνάµεων
ότι µία τουλάχιστον πυραυλάκατος παραµέ- είναι προφανές ότι οι ελληνικές δυνάµεις διαθέ-
νει ανεντόπιστη από το Τουρκικό Ναυτικό και τουν πλεονέκτηµα. Συνεπώς πρέπει να θεωρηθεί
συνεπώς αυτή θα µπορούσε να αρχίσει πρώτη πολύ πιθανό οι Τούρκοι να χάσουν επτά µονά-
αιφνιδιαστικά τις πυραυλικές επιθέσεις. Την δες στην περιοχή των Ιµίων έναντι δύο έως τριών
έναρξη των πυρών της πρώτης πυραυλακάτου ελληνικών, µία πολύ συντηρητική εκτίµηση σύµ-
θα ακολουθήσουν µαζικά και τα υπόλοιπα τέσ- φωνα µε προσοµοίωση του Πολεµικού Ναυτικού.
σερα σκάφη. Η κατάσταση θα εξελισσόταν πολύ χειρότερα
Από πλευράς αντιπυραυλικών συστηµάτων γι’ αυτούς στο κεντρικό Αιγαίο. Οι απώλειες θα
η «YAVUZ» φέρει τρία συστήµατα Sea Zenith, µπορούσαν να ανέλθουν σε έξι τουρκικές ναυτι-
ούσα ένα από τα πληρέστερα προστατευµένα κές µονάδες έναντι δύο ελληνικών.
κατά επιθέσεων κατευθυνόµενων βληµάτων Η άγνωστη παράµετρος παραµένει η επέµ-
πλοία στον κόσµο. Αντίστοιχα η «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» βαση της Τουρκικής Αεροπορίας. Τη δεδοµένη
όσο και οι δύο τουρκικές Knox φέρουν µόλις ένα περίοδο δεν διαθέτει εξελιγµένα κατευθυνόµε-
αντιπυραυλικό σύστηµα τύπου Phalanx. Συνε- να όπλα που είναι αποτελεσµατικά κατά πλοίων
πώς οι φρεγάτες Knox κατά πάσα πιθανότητα από ασφαλή απόσταση. Συνεπώς η όποια απο-
θα καταστρέφονταν σύντοµα αφού το σύστηµα στολή για να εξισορροπήσει τις απώλειες του
αυτοπροστασίας τους θα είχε κορεστεί κατά Τουρκικού Ναυτικού θα επιχειρείτο µάλλον µε
τη διάρκεια µαζικής πυραυλικής προσβολής. το πρώτο φως (περί τις 06.30΄) και θα αφορούσε
Αντίθετα η «YAVUZ» θα αντιµετώπιζε µε επάρ- προφανώς µαζικές προσβολές µε κοινές βόµβες
κεια τις πυραυλικές προσβολές, εκτός αν αυτές διαφόρων µεγεθών, στην καλύτερη περίπτωση
ελάµβαναν πλέον ρυθµό καταιγισµού. εξοπλισµένες µε συλλογές καθοδήγησης laser.
Στο κεντρικό Αιγαίο παίζεται ένα παρόµοιο Τις µαζικές αυτές τουρκικές επιθέσεις κατά των
παιχνίδι. Από ελληνικής πλευράς είχαν ήδη ελληνικών µονάδων θα επιχειρούσε να τις «ακυ-
αναπτυχθεί τρεις φρεγάτες και ένα αντιτορ- ρώσει» η Πολεµική Αεροπορία. Η προσπάθειά
πιλικό ανατολικά της Τήνου, ενώ τέσσερις πυ- της όµως µάλλον θα γινόταν από µειονεκτική
ραυλάκατοι έχουν πάρει θέσεις βολής στην ευ- θέση για δύο λόγους. Η χρήση του προηγµένου
ρύτερη περιοχή της νήσου Χίου. Οι τελευταίες βλήµατος αέρος-αέρος AIM-120 AMRAAM,
6 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 1

8. που αξιοποιούσε η αντίπαλη αεροπορία, θα πλεονέκτηµα στην ελληνική πλευρά. Η εικόνα
έπαιζε καταλυτικό ρόλο υπέρ των γειτόνων που έχουµε διαµορφώσει µετά από συνοµιλίες
µας, αφού εκείνη την περίοδο µόνο η Τουρκική µε πολλούς αξιωµατικούς, οι οποίοι βρίσκονταν
Αεροπορία τους διαθέτει. Αυτό ισχύει υπό την είτε στη διοίκηση επιχειρησιακών µονάδων είτε
προϋπόθεση ότι η Τουρκική Αεροπορία (THK) µε ιπταµένους που βρισκόντουσαν στο πιλο-
θα είχε προλάβει να εκπαιδεύσει τα πληρώµατα τήριο αναµένοντας σήµα για απογείωση, είναι
των F-16 στη χρήση τους. Επιπροσθέτως, η δι- ότι το ηθικό της Πολεµικής Αεροπορίας ήταν
αµόρφωση του τουρκικού µαχητικού, σύµφωνα υψηλότατο και η πεποίθηση καταστροφής του
µε πληροφορίες, δεν ήταν ιδιαίτερα «φιλική» εχθρού κοινή. Εξ ου και η απογοήτευση που
προς το χρήστη, µε αποτέλεσµα να δυσχεραίνε- επικράτησε µετά το πέρας της κρίσης... Ο αµυ-
ται περαιτέρω η εκπαίδευση. Ωστόσο η σύγκρι- νόµενος που αντιµετωπίζει την αµφισβήτηση
ση των αριθµών των αεροσκαφών τρίτης γενιάς του εδάφους της χώρας του διαθέτει ισχύ και
ήταν συντριπτική υπέρ των γειτόνων. Όµως το είναι καλά εκπαιδευµένος, συνήθως πλεονεκτεί
δεύτερο πλεονέκτηµα απαιτούσε διάρκεια χρό- σε επίπεδο ψυχολογίας του επιτιθέµενου αντι-
νου για να αναδειχθεί. Βάσιµη είναι η εκτίµηση πάλου...
ότι απαιτούνταν περίπου 24 ώρες προκειµένου Άγνωστη παράµετρος είναι επίσης η απο-
η Πολεµική Αεροπορία να αρχίσει να «στεγνώ- τελεσµατικότητα του αντιαεροπορικού συστή-
νει» από αεροσκάφη τρίτης γενιάς εξαιτίας των µατος µέσου βεληνεκούς των ελληνικών αντι-
αυξηµένων απωλειών και της σταδιακά µειού- τορπιλικών C.F. Adams. Θεωρητικά, τα βλήµατα
µενης διαθεσιµότητας λόγω κόπωσης πληρω- Standard των αντιτορπιλικών µπορούσαν να
µάτων και εµφάνισης βλαβών στα αεροσκάφη. εµπλέξουν εχθρικό αεροσκάφος από την από-
Επίσης θα πρέπει να συνυπολογισθεί η ετοιµό- σταση των 30-40 χιλιοµέτρων. Συνεπώς η συνε- Από αριστερά
προς τα δεξιά:
τητα της Ελληνικής Πολεµικής Αεροπορίας να χής και αξιόπιστη λειτουργία του συστήµατος
προβεί σε επιθετική ενέργεια εναντίον τουρκι- θα αύξανε τις απώλειες τουρκικών αεροσκαφών Η τουρκική φρεγάτα τύ-
κών στόχων πριν το ξηµέρωµα, σε περίπτωση εφόσον η Τουρκική Πολεµική Αεροπορία επέ- που Knox «TRAKYA» F254
που η κατάσταση κλιµακωνόταν σε στρατιω- µενε στις προσβολές τους κατά πλοίων. που βρισκόταν
τική σύγκρουση. Η ετοιµότητα σε αεροσκάφη Χερσαίες επιχειρήσεις µε τόσο περιορισµένα στην επίµαχη περιοχή
της Πολεµικής Αεροπορίας ήταν σηµαντικά χρονικά περιθώρια δεν θα µπορούσαν να διεξα- τη στιγµή της κρίσης.
καλύτερη από την αντίστοιχη της Τουρκικής, χθούν. Απλά µόνο κινήσεις µονάδων προς τη µε-
ένας παράγοντας που αναπόφευκτα επιτείνει θόριο, πολεµικές προετοιµασίες και επιστράτευση Σε περίπτωση εµπλοκής,
τη σύγχυση σχετικά µε το ποια πλευρά θα επι- τοπικών εφεδρειών. Το µέγιστο που θα µπορούσε οι ελληνικές απώλειες θα
κρατούσε σε περίπτωση σύγκρουσης. να συµβεί από πλευράς χερσαίων δυνάµεων θα ανέρχονταν σε δύο ως
τρεις ναυτικές µονάδες
Κρίσιµη παράµετρος για τις αεροπορικές ήταν το εκατέρωθεν µπαράζ πυροβολικού κατά
έναντι τουλάχιστον έξι
απώλειες θα αποτελούσε η παρέµβαση του ξέ- στόχων επιχειρησιακού ενδιαφέροντος. τουρκικών.
νου παράγοντα. Αν οι ΗΠΑ δρούσαν αποτελε- Κάνοντας µια συνολική αποτίµηση του υπο-
σµατικά και περιόριζαν τη σύγκρουση σε λίγες θετικού σεναρίου, δεν µπορεί να µη διαπιστώ- Η πυραυλάκατος
ώρες, τότε η Τουρκική Αεροπορία ίσως ολο- σει κάποιος ότι, αν και η χώρα µας στις αρχές «ΜYKONIOΣ» P22
κλήρωνε τις επιχειρήσεις της µε πλεονέκτηµα της δεκαετίας του ’90 κατέβαλε υψηλά ποσά τύπου Combattante ΙΙΙ.
καταρρίψεων, υπό την προϋπόθεση ότι το προ- προµηθευόµενη 40 αεροσκάφη F-16 Block 50, Έφερε τέσσερα βλήµατα
ληπτικό πλήγµα της Πολεµικής Αεροπορίας 5 ελικόπτερα ναυτικής συνεργασίας S-70B6 ΜΜ38 Exocet.
θα είχε περιορισµένα αποτελέσµατα. Στην όλη Aegean Hawk και 20 επιθετικά ελικόπτερα AH-
Η φρεγάτα
«εξίσωση» θα πρέπει να προστεθεί και ο παρά- 64A Apache, αυτά τα µέσα δεν ήταν κατά βάση
«ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461
γοντας «ηθικό», ο οποίος πιθανόν να έδινε ένα επιχειρησιακά διαθέσιµα όταν τα χρειάστηκε. και ένα ελικόπτερο
ναυτικής συνεργασίας
S-70B6 Aegean Hawk.
Η απουσία των ελικοπτέ-
ρων αυτού του τύπου θα
ήταν καθοριστική στην
περίπτωση σύγκρουσης
στην κρίση των Ιµίων.
Οι τουρκικές αεροπορικές
δυνάµεις διέθεταν µεγαλύ-
τερο αριθµό αεροσκαφών
τρίτης γενιάς F-16 σε
σχέση µε την Πολεµική
Αεροπορία.
Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 1 7

9. Τα 5 Aegean Hawk εξοπλισµένα µε πυραύλους των φρεγατών ΜΕΚΟ-200HN που µπορούσαν
Penguin θα µπορούσαν και θα έπρεπε να έχουν να φέρουν τα ελικόπτερα Aegean Hawk ως ορ-
συντριπτική επίδραση στις πιθανές ναυτικές γανικά τους µέσα. Κάτι ανάλογο συνέβαινε µε τα
επιχειρήσεις. Αποτελούν ουσιαστικά πολλα- F-16 Block 50. Η κυβερνητική απραξία κατά τα
πλασιαστές ισχύος που η χώρα αποστερήθη- έτη 1989-1990 είχε ως αποτέλεσµα να καθυστε-
κε. Αιτίες µη συµµετοχής τους στην υποθετική ρήσει η παραγγελία των απολύτως επιχειρησιακά
σύρραξη αποτελούν η διάθεση της φρεγάτας αναγκαίων πρόσθετων αεροσκαφών F-16. Έτσι,
«Υ∆ΡΑ» F452 στις ΝΑΤΟϊκές επιχειρήσεις στην δεν καλύφθηκε έγκαιρα το µεγάλο επιχειρησιακό
Αδριατική, το προβληµατικό καθεστώς ιδιοκτη- κενό στους αριθµούς των διαθέσιµων αεροσκαφών
σίας των ναυπηγείων Σκαραµαγκά και η εργασι- τρίτης γενιάς, όταν η Τουρκική Αεροπορία, σωστά
ακή αναταραχή σ’ αυτά. κινούµενη, ολοκλήρωνε το πρόγραµµα των 160
Τα δύο τελευταία «έσπρωξαν» σηµαντικά πρώτων αεροσκαφών F-16 και δροµολογούσε ένα
προς τα πίσω το χρονοδιάγραµµα παραδόσεων δεύτερο για 80 επιπλέον αεροσκάφη.
Μια πιθανή σύρραξη εκείνο το
βράδυ δεν θα είχε αποτέλεσµα
µόνο σε επιχειρησιακό και
στρατηγικό επίπεδο. Θα
είχε σίγουρα και σε πολιτικό
επίπεδο.
Ο ι µεγάλες απώλειες, ιδίως ναυτικών µο-
νάδων, από πλευράς Τουρκίας θα δηµι-
ουργούσαν φαινόµενα «ντόµινο» σε επίπεδο
στα εθνικά της θέµατα και είναι αποφασισµένη
να τα υπερασπίσει ακόµα και µε πόλεµο.
Πιθανότατα θα ήταν άλλη και η συµπεριφο-
πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Το «βαθύ ρά των βορείων γειτόνων µας (Αλβανία, Σκόπια
κράτος», που βασίζεται περισσότερο στον εντυ- και Βουλγαρία) σε σχέση µε τα εθνικά ζητήµατα
πωσιασµό και στον επηρεασµό των αντιπάλων που χρονίζουν παραµένοντας άλυτα, το Βορειο-
Η πρωθυπουργός του από το φόβο του πολέµου και όχι µε τη χρή- ηπειρωτικό και το Μακεδονικό...
της κρίσης των Ιµίων ση των ενόπλων δυνάµεών του αυτών καθαυτών Τη µεγαλύτερη όµως και ουσιαστικότερη
Τανσού Τσιλέρ. (χρησιµοποιεί το δόγµα «Win by fright not by εντύπωση θα αποτύπωνε η Ελλάδα στη σκέψη
fight»), θα τρωνόταν σηµα- των διαµορφωτών της εξωτερικής και της αµυ-
ντικά και θα προσπαθούσε ντικής πολιτικής της υπερδύναµης. Η προθυµία
στη συνέχεια να διαχειρι- σύγκρουσης για την υπεράσπιση όσων η χώρα
στεί τις περαιτέρω εσωτε- θεωρεί «εθνικά δίκαια» θα έδινε την εικόνα σο-
ρικές συνέπειες. Όλες οι βαρής χώρας στις Ηνωµένες Πολιτείες και την
εθνότητες που κατοικούν πεποίθηση ότι θα πρέπει εις το εξής να υπο-
στην Τουρκία και που τους λογίζουν µε διαφορετικό τρόπο τον ελληνικό
ενώνει η σκληρή πολιτική παράγοντα, καθώς θα έχει αποδείξει ότι είναι
του κεµαλικού κατεστηµέ- σε θέση να ανοίξει «τις πόρτες του φρενοκο-
νου θα καταλάβαιναν ότι η µείου», κάτι που θα διακυβεύσει τα αµερικανικά
ανίκητη δύναµη αυτή δεν συµφέροντα στην ευρύτερη περιοχή.
αποτελεί το φόβητρο της Η Ελλάδα θα είχε την ευκαιρία να αναδειχθεί
Μεσογείου. σταδιακά σε ηγετική δύναµη στη νοτιοανατολι-
Ταυτόχρονα όλοι οι κή Μεσόγειο, έχοντας υποβαθµίσει αρκετά το
γείτονες της χώρας µας θα γόητρο της Τουρκίας, κάτι που θα επαναπροσ-
έπαιρναν µε τον καλύτε- διόριζε την ευαίσθητη γεωστρατηγική ισορρο-
ρο τρόπο το µάθηµα ότι η πία στην περιοχή.
χώρα δεν είναι διατεθειµέ- Θα διεκδικούσε εν ολίγοις τη µεγαλύτερη
νη να κάνει υποχωρήσεις σε προσοχή της υπερδύναµης, µε ευεργετικές επι-
βασικά ζητήµατα της εξω- πτώσεις στην προβολή των εθνικών της θεµά-
τερικής της πολιτικής και των.
8 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 1

10. Ποιες θα ήταν
οι παράµετροι που θα
καθόριζαν το πολιτικό
σκηνικό της δυναµικής
επίλυσης της κρίσης;
Η ανάλυση του συγκεκριµένου ερωτήµατος
βασίζεται εν µέρει στην παραδοχή ότι η
άµεση διακοπή των εχθροπραξιών θα αποτε-
συµφέρον να πάρει εµφανώς το µέρος του ενός
ή του άλλου, δεδοµένου ότι αµφότεροι αποτε-
λούν «στρατηγικούς συµµάχους» σε µια κρίσιµη
λούσε το λογικό συµφέρον, τόσο των Ηνωµένων γεωπολιτικά περιοχή, πέραν της συµµετοχής
Πολιτειών όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. στο ΝΑΤΟ.
Τους δύο αυτούς πυλώνες ισχύος του διεθνούς Η στάση όµως αυτή αποτελεί τη µεγαλύ-
συστήµατος, κυρίως τον πρώτο, θεωρούµε ως τερη «παγίδα» για την ελληνική διπλωµατία.
τους πραγµατικούς ρυθµιστικούς παράγοντες ∆εδοµένου ότι η Ελλάδα δεν είναι αναθεωρητι-
της σύγκρουσης. Η εµπλοκή του Οργανισµού κό κράτος, αλλά τάσσεται ανεπιφύλακτα υπέρ
Ηνωµένων Εθνών (ΟΗΕ) θα µπορούσε να θεω- του status quo, η τήρηση ίσων αποστάσεων,
ρηθεί νοµοτελειακά βέβαιη, ωστόσο η πραγµα- της «µέσης γραµµής» µε πιο απλά λόγια, ευ-
τική παρεµβατική δυνατότητα θα προέκυπτε νοεί την Τουρκία η οποία, έχοντας υπόψη την
από τη βούληση κυρίως των ΗΠΑ και δευτερευ- πάγια αµερικανική πολιτική, γνωρίζει ότι, όσο
όντως της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς όµως να κλιµακώνει την πίεση και τις διεκδικήσεις της
θεωρείται δεδοµένη. απέναντι στην Ελλάδα, «ολισθαίνει» την αµερι-
Οι Ηνωµένες Πολιτείες για να µην αποστα- κανική στάση συνεχώς προς όφελός της. Αυτό
θεροποιηθεί µακροπρόθεσµα η νοτιοανατολική ακριβώς το σηµείο οφείλει να τονίζει σε όλους
πτέρυγα του ΝΑΤΟ και να µη συγκρουστούν τους τόνους η ελληνική διπλωµατία, καθότι η
δύο θεωρούµενοι ως στενοί σύµµαχοί τους. Η συγκεκριµένη πολιτική των Ηνωµένων Πολι-
Ευρωπαϊκή Ένωση θα επιθυµούσε επίσης τη τειών είναι, έστω αθέλητα, έντονα αποσταθε-
ραγδαία αποκλιµάκωση για να µη διαταραχθεί ροποιητική. Αυτό σηµαίνει ότι επί της ουσίας
η πολιτική της σε ένα γεωπολιτικό σταυροδρό- παράγει διαφορετικά αποτελέσµατα από αυτά
µι που οδηγεί στη Μέση Ανατολή, για το οποίο που διακηρύσσει επισήµως ότι επιδιώκει.
καταβάλλει προσπάθειες αξιοποίησης, και για Έστω λοιπόν ότι ξεσπούσε σύγκρουση ανά-
να µην ανατραπούν οι σχεδιασµοί για την οι- µεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Απλου-
κονοµική τουλάχιστον εκµετάλλευση της τουρ- στευτικές εικασίες του τύπου «θα µπλόκαραν
κικής αγοράς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ωστόσο θα µε ηλεκτρονικά µέσα τα οπλικά συστήµατα
δυσκολευόταν να διαµορφώσει κοινή στάση των δύο µερών» δεν µπορούν να γίνουν εύκολα
ανάµεσα στα µέλη της, παρά την υποχρέωση αποδεκτές. Σε µια τέτοια περίπτωση θα διακιν-
επίδειξης αλληλεγγύης στο κράτος-µέλος (Ελ- δύνευαν να λάβει η σύγκρουση ανεξέλεγκτες
λάδα). Οι διµερείς σχέσεις χωρών-µελών της διαστάσεις: αν οι δύο πλευρές δεν µπορούν να
Ένωσης µε την Τουρκία και τα επιµέρους συµ- επιφέρουν πλήγµα-κόστος στον αντίπαλο εξαι-
φέροντα είναι πιθανό να έθεταν προσκόµµατα τίας αυτού του λόγου, είναι πιθανό να οδηγη-
στην προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να θούν στην απόφαση χρήσης όπλων εναντίον
αρθρώσει ενιαίο, αποτελεσµατικό και παρεµβα- στόχων που βρίσκονται σε κατοικηµένες περι-
τικό στην κρίση λόγο. οχές, µε αποτέλεσµα να αυξηθεί δραµατικά ο
Κατά συνέπεια, αµφότερες οι δυνάµεις θα κίνδυνος να προκύψει µεγάλος αριθµός θυµά-
επεδίωκαν την άµεση κατάπαυση του πυρός. των στις τάξεις του άµαχου πληθυσµού. Σε πε-
Η πιθανότητα να µην παρενέβαιναν και να ρίπτωση που η αµερικανική πλευρά επιλέξει να
άφηναν τις εκατέρωθεν ένοπλες δυνάµεις να «µεροληπτήσει» υπέρ µίας εκ των δύο πλευρών
συγκρουσθούν, µέχρις ότου οι δύο αντίπαλοι της κρίσης, ο εν λόγω κίνδυνος θα αυξηθεί ακό-
-µε την πρωτοβουλία του ενός ή του άλλου- µα περισσότερο, καθώς αυτός που θα διαπιστώ-
βρουν έναν τρόπο απεµπλοκής, είναι σχεδόν σει ότι µειονεκτεί δεν θα έχει άλλη επιλογή από
µηδενική. Οι Ηνωµένες Πολιτείες παγίως επι- το να πλήξει αστικά κέντρα, σε µια προσπάθεια
διώκουν να φέρουν τα όποια εµπλεκόµενα µέρη να επιβάλει κόστος στον αντίπαλό του, δηµι-
στην τράπεζα των διαπραγµατεύσεων. Ο λόγος ουργώντας του κίνητρο-επιθυµία απεµπλοκής.
είναι απλός. Ειδικά στην περίπτωση των Ελλη- Σε οποιαδήποτε περίπτωση, άπαντες θα επε-
νοτουρκικών, η υπερδύναµη δεν έχει κανένα δίωκαν να φέρουν στο τραπέζι των διαπραγµα-
Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 1 9

11. τεύσεων τις δύο πλευρές, έστω υπό την υψηλή ότι «ορισµένες φορές είναι πιο συµφέρον να συ-
εποπτεία των «µεγάλων δυνάµεων». Η χρονική γκρουστείς στρατιωτικά ακόµη κι αν ηττηθείς».
στιγµή που θα το κατόρθωναν θα είχε τη δική της Η έννοια του «νικητή» και του «ηττηµένου»
ειδική σηµασία. Η κατάσταση που θα είχε δηµι- στην περίπτωση ελληνοτουρκικής στρατιω-
ουργηθεί από τη σύγκρουση θα προσδιόριζε και τικής αναµέτρησης θα είχε πιθανότατα πολύ
τις δυνατότητες πίεσης που θα είχε η Τουρκία και σχετικό περιεχόµενο και ο ασφαλής ορισµός
τις δυνατότητες αντίστασης της ελληνικής πλευ- της θα ήταν εξαιρετικά δυσχερής. Η Ελλάδα,
ράς στην κατοχύρωση της όποιας αλλαγής στο επιδεικνύοντας µια τέτοια στάση, θα µπορού-
status quo. Εάν σε στρατιωτικό επίπεδο υπήρχε σε να έχει επιτύχει να «αγοράσει» µια µακρά
σχετική ισορροπία ή οριακές αλλαγές, η αναζήτη- περίοδο σταθερότητας στο ελληνοτουρκικό
ση διπλωµατικού συµβιβασµού που θα οδηγούσε σύστηµα, καθώς ο αντίπαλος θα γνώριζε ότι η
στο τέλος της σύγκρουσης, υπό την αιγίδα πάντα ελληνική πλευρά πιθανότατα δεν θα διστάσει
των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα ήταν να επαναλάβει αυτή τη συµπεριφορά. Κατά συ-
πολύ ευκολότερη. νέπεια, θα ήταν εύλογο να αναµένουµε ότι θα
Η συγκεκριµένη λογική δεν θα ίσχυε σε πε- επιδείκνυε µεγαλύτερη σωφροσύνη. Το µήνυµα
ρίπτωση που υπήρχε τετελεσµένο, όπως, για αυτό δεν θα το είχε εισπράξει αποκλειστικά η
παράδειγµα, η κατάληψη ελληνικού εδάφους. πολιτικοστρατιωτική τουρκική ηγεσία, αλλά
Η Ελλάδα δεν θα έπρεπε να δεχθεί να καθίσει και η τουρκική κοινωνία, χωρίς να αποκλείεται
στο τραπέζι, καθότι το σύνηθες αποτέλεσµα θα και ο «τραυµατισµός» του κύρους των Τουρκι-
ήταν η κατοχύρωση του τετελεσµένου. Με απλά κών Ενόπλων ∆υνάµεων. Η κατάσταση αυτή θα
λόγια, σε περίπτωση στρατιωτικής σύγκρουσης, µπορούσε να οδηγήσει στην αναζήτηση από
το παρόµοιο λάθος που διέπραξε η Ελλάδα µέρους των Τούρκων στρατηγών ευκαιρίας για
στην περίπτωση της «ειρηνικής» απεµπλοκής την επίτευξη «ανέξοδης νίκης» απέναντι στην
θα µπορούσε δυνητικά να έχει πολύ σοβαρό- Ελλάδα, για τη µερική έστω αντιστροφή αυτής
τερες συνέπειες. Συνυπολογίζοντας όµως τη της εικόνας, κάτι που θα λειτουργούσε ιδιαι-
«µεγάλη εικόνα» της κατάστασης, τα πράγµα- τέρως αποσταθεροποιητικά. Το γόητρο των
τα θα µπορούσαν να είναι λίγο διαφορετικά. Η ενόπλων δυνάµεων και ο µύθος του «αήττητου
Ελλάδα θα είχε αποδείξει ότι δεν διστάζει να τουρκικού στρατεύµατος» θα είχαν υποστεί σο-
εµπλακεί ακόµα και στρατιωτικά για την προ- βαρό πλήγµα, µε συνέπειες για το εσωτερικό
στασία των κυριαρχικών της δικαιωµάτων, κάτι της χώρας, τις οποίες δεν µπορεί κανείς εύκολα
που θα µπορούσε θεωρητικά να εξισορροπήσει να εκτιµήσει. Η συνεχής πάντως υποχωρητικό-
την κατάσταση. Εξ ου και η θέση-επιχείρηµα τητα µε το πρόσχηµα -ή την πραγµατική πεποί-
Χάρτης της βραχονησίδας
Ίµια που αποτέλεσε την
αιχµή του δόρατος για
τους µετέπειτα τουρκικούς
ισχυρισµούς περί «γκρίζων
ζωνών».
Γενική άποψη των βραχο-
νησίδων Ίµια. Στο βάθος
διακρίνεται η Τουρκία.
10 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 1

12. θηση- ότι υπηρετεί την ειρήνη είναι πιθανό να θα επηρέαζαν καθοριστικά το ελληνοτουρκικό
οδηγήσει στην αποθράσυνση του αντιπάλου και ισοζύγιο ισχύος. Η κατάσταση αυτή θα είχε επι-
στην παραγωγή των ακριβώς αντίθετων αποτε- δεινώσει έτι περαιτέρω τα δηµοσιονοµικά της
λεσµάτων. Ελλάδας, δυσχεραίνοντας την ένταξη της Ελλά-
Το πρόβληµα που θα µπορούσε να είχε δας στην «πρώτη ταχύτητα» των χωρών-µελών
προκύψει είναι το να είχε τεθεί η Ελλάδα «υπό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εξέλιξη όµως της
επιτήρηση», ενώ παράλληλα θα πειθαναγκα- ελληνικής οικονοµίας θα εξαρτάτο και από µια
ζόταν να σπεύσει µε κάποιο τρόπο να διευθε- ψυχολογική παράµετρο, τόσο εσωτερική όσο
τήσει τις «διαφορές» της µε την Τουρκία. Αυτό και εξωτερική. Στο εσωτερικό πλαίσιο, η πιθανή
ενδεχοµένως θα αποτελούσε επιτυχία για την ανύψωση του ηθικού της κοινωνίας και η εµπέ-
τουρκική πλευρά, καθώς είναι η µόνη που θέτει δωση της αντίληψης ότι η χώρα αντεπεξήλθε
συνεχώς ζητήµατα, µετακινώντας διαρκώς τη ικανοποιητικά απέναντι σε µια τέτοιας σοβαρό-
«µέση οδό», που συνήθως αναζητούν οι όποιοι τητας απειλή ασφαλείας θα µπορούσαν να οδη-
διεθνείς µεσολαβητές, προς την πλευρά της. Η γήσουν σε καλύτερη οικονοµική πορεία, µε την
Ελλάδα θα µπορούσε να «οχυρωθεί» πίσω από παράλληλη διατήρηση των κοινωνικών εντάσε-
συγκεκριµένες θέσεις, τις οποίες θα επεδίωκε ων σε ελεγχόµενο επίπεδο, λόγω αύξησης των
να εξηγήσει µε την επιθετική δραστηριοποίη- ποσοστών αποδοχής, ή απλά και µόνο ανοχής,
ση της διπλωµατίας της, επιδιώκοντας, έστω απέναντι στην κυβέρνηση, η οποία θα διέθετε
µε καθυστέρηση, την εξεύρεση συµµάχων για αυξηµένο κύρος. Στο εξωτερικό µέτωπο, µεσο-
να αναστρέψει τη δυσµενή αυτή κατάσταση. πρόθεσµα, η επίδειξη αποφασιστικότητας για
Οι συνέπειες θα άγγιζαν και την οικονοµική την προάσπιση των κυριαρχικών δικαιωµάτων
κατάσταση της Ελλάδας. Ίσως να αντιµετώπι- και η απόδειξη ότι η χώρα διέθετε την ισχύ να
ζε ένα ιδιότυπο περιστασιακό εµπάργκο στην το πράξει θα µπορούσαν να περάσουν µήνυµα
προµήθεια προηγµένων οπλικών συστηµάτων, σχετικής ασφάλειας των διεθνών επενδύσεων,
το οποίο θεωρητικά η χώρα µας ίσως επιχει- µε αποτέλεσµα την τόνωση της ελληνικής οι-
ρούσε να αψηφήσει µε εναλλακτικές εξοπλι- κονοµίας.
στικές αγορές, κατά προτίµηση ευρωπαϊκές, Όλα τα ανωτέρω αποτελούν εικασίες. Σε
έναντι συγκεκριµένων πολιτικών-διπλωµατικών κάθε περίπτωση όµως καταδεικνύουν ότι οι
ανταλλαγµάτων. Η ρωσική εξοπλιστική αγο- εξελίξεις θα είχαν δυναµικό και όχι στατικό-νο-
ρά θα αποτελούσε µια ακόµη επιλογή, υψηλού µοτελειακό χαρακτήρα και πως η επιλογή της
όµως πολιτικού-διπλωµατικού ρίσκου, ιδίως αν στρατιωτικής σύγκρουσης δεν θα συνεπαγόταν
οι προσπάθειες αφορούσαν σε συστήµατα που αυτοµάτως οικονοµική καταστροφή.
Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 1 11

13. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Το ηµερολόγιο
του δράµατος
Π αρά το γεγονός ότι τα πιο δραµατικά πε-
ριστατικά συνέβησαν το τελευταίο διή-
µερο του Ιανουαρίου 1996, εντούτοις η απαρχή
Καλύµνου και νοτιοανατολικά της νησίδας Κα-
λόλιµνος, στα στενά ∆ωδεκανήσου και µικρα-
σιατικών ακτών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της νύ-
της κρίσης θα πρέπει να τοποθετηθεί αρκετά χτας τουρκικές µηχανότρατες προσπαθούσαν
νωρίτερα, και για την ακρίβεια τα Χριστούγεννα να το αποκολλήσουν αλλά χωρίς αποτέλεσµα.
του 1995. Το χρονικό που ακολουθεί αποτελεί Όταν το επόµενο πρωί (Τρίτη) το Λιµεναρχείο
µια προσπάθεια συνολικής καταγραφής τους. Καλύµνου ειδοποίησε τον πλοίαρχο ότι θα απο-
σταλούν ρυµουλκά για να τον βοηθήσουν, αυτός
» ∆ευτέρα-Τρίτη, 25-26 ∆εκεµβρίου 1995
απάντησε ότι βρίσκεται εντός των τουρκικών
Έλληνας βατραχάνθρωπος χωρικών υδάτων, άρα θα αναµείνει τη βοήθεια
φυλάσσει την ελληνική Το βράδυ της ∆ευτέρας το τουρκικό φορτη- της τουρκικής πλευράς. Με την υπόθεση ασχο-
σηµαία στην Ανατολική γό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσάραξε στη βρα- λούνται τα υπουργεία Εξωτερικών και Εµπορι-
Ίµια. χονησίδα Ίµια, που βρίσκεται ανατολικά της κής Ναυτιλίας.
» Τετάρτη, 27 ∆εκεµβρίου 1995
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών ενη-
µερώνει την ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα,
ώστε να προβεί στις κατάλληλες ενέργειες προς
το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών. Η επικοινω-
νία στελέχους της πρεσβείας µε τη ∆ιεύθυνση
Αεροναυτικών Υποθέσεων καταλήγει στον ισχυ-
ρισµό -για πρώτη φορά- της τουρκικής πλευράς
ότι τα Ίµια αποτελούν τουρκικό έδαφος.
» Πέµπτη, 28 ∆εκεµβρίου 1995
Προς στιγµήν προκαλείται η εντύπωση ότι
η κρίση ανάµεσα στην Ελλάδα και στην Τουρ-
κία µπορεί να αποφευχθεί καθώς το ελληνικό
ρυµουλκό «Μάτσας Σταρ», που απέπλευσε από
τον Πειραιά, αποκολλά το «Φιγκέν Ακάτ» και
το οδηγεί στο απέναντι τουρκικό λιµάνι Κιου-
λούκ. Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα δεν είχε
λόγο να αντιµετωπίσει ένα θέµα ήσσονος σηµα-
12 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 2

14. σίας, στο οποίο εµπλεκόταν ένας ιδιώτης που θέµατος και να υπάρξει η συνήθης διπλωµατική
προέβη σε έναν ισχυρισµό, ως θέµα που άπτεται ανταλλαγή εγγράφων, χωρίς να υπάρξει κίνδυ-
των διµερών σχέσεων µε την Τουρκία. Αν µη τι νος κλιµάκωσης της κρίσης στο στρατιωτικό
άλλο, η συγκεκριµένη ενέργεια θα µπορούσε να επίπεδο. Ωστόσο την Πέµπτη, 4 Ιανουαρίου
ερµηνευθεί είτε ως αδυναµία είτε ως προσπά- 1996 δηµοσιοποιήθηκε επιστολή του Αµερικα-
θεια «κατασκευής» του ζητήµατος. Και στις νού Προέδρου Μπιλ Κλίντον προς την ελλη-
δύο περιπτώσεις προκαλείται η αντίδραση της νοαµερικανική οµογένεια, που αναφερόταν σε
Τουρκίας. ένταση στο Αιγαίο.
» Παρασκευή, 29 ∆εκεµβρίου 1995 » Τρίτη, 9 Ιανουαρίου 1996
Οι Τούρκοι εκµεταλλεύθηκαν το περιστατι- Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών απο-
κό και προέβησαν στην ενέργεια που ξεκίνησε στέλλει απάντηση στη ρηµατική διακοίνωση
ουσιαστικά την υπόθεση σε νοµική τουλάχι- της Άγκυρας, αναπτύσσοντας την επιχειρη-
στον βάση, και η οποία απέδειξε την επιθυµία µατολογία της ελληνικής πλευράς, βάσει της
αξιοποίησης, εάν όχι την ηθική αυτουργία στην οποίας προκύπτει η ελληνική κυριαρχία στις
πρόκληση του περιστατικού. Με ρηµατική δι- βραχονησίδες. Στο κείµενο, η ελληνική πλευρά
ακοίνωση προς την ελληνική πρεσβεία στην διατυπώνει την ανησυχία της για το γεγονός ότι
Άγκυρα, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών δι- η Τουρκία προβαίνει για πρώτη φορά σε αµφι-
ατύπωσε και επισήµως τη θέση του ότι τα Ίµια σβήτηση ελληνικού εδάφους και προειδοποιεί
αποτελούσαν «εσωτερικό τµήµα της τουρκικής πως η συνέχιση αυτής της πρακτικής θα επη-
επικράτειας». Ισχυρίζονται δε ότι οι βραχονη-
σίδες Ίµια, η ∆υτική, που είναι και η µεγαλύ- Στις 16 Ιανουαρίου ο
τερη µε µήκος ακτών 613 µέτρα και έκταση 25 υπουργός Εξωτερικών
στρέµµατα, και η Ανατολική, µε µήκος ακτών Κάρολος Παπούλιας
499 µέτρα και έκταση 14 στρέµµατα, είναι εγ- ζήτησε από τον υπουργό
γεγραµµένες στο τουρκικό κτηµατολόγιο της Εθνικής Άµυνας Γεράσιµο
περιφέρειας Κουγκλά της νοµαρχίας Αλικαρ- Αρσένη να λάβει µέτρα
νασσού (Bodrum). αυξηµένης επιτήρησης
στην περιοχή των Ιµίων.
∆έκα ηµέρες αργότερα
Ακολουθεί µια σύντοµη περίοδος χωρίς ιδι- ο Θεόδωρος Πάγκαλος,
αίτερη δραστηριότητα. Η Πρωτοχρονιά έδωσε που αντικατέστησε
την ευκαιρία για ένα σχεδόν 10ήµερο «διάλειµ- τον Κάρολο Παπούλια,
µα», κατά τη διάρκεια του οποίου η ελληνική επιβεβαίωσε εµµέσως το
πλευρά ευελπιστούσε να υπάρξει εκτόνωση του περιστατικό στα Ίµια.
Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 2 13

15. ρεάσει αναπόφευκτα τις διµερείς σχέσεις. Ας
επισηµανθεί ότι η ελληνική απάντηση άργησε
εντυπωσιακά. Ούτε λίγο ούτε πολύ, χρειάστη-
καν 11 ολόκληρες ηµέρες!
» ∆ευτέρα, 15 Ιανουαρίου 1996
Παραιτείται ο πρωθυπουργός Ανδρέας Πα-
πανδρέου, ο οποίος νοσηλευόταν σοβαρά άρρω-
στος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο,
καθώς δεν µπορούσε να ασκήσει τα καθήκοντά
του.
» Τρίτη, 16 Ιανουαρίου 1996
Ο υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπού-
λιας ενηµερώνει τον υπουργό Εθνικής Άµυνας
Γεράσιµο Αρσένη για τη διαµορφωθείσα κατά-
σταση. Το υπουργείο Εξωτερικών ζητεί από το
υπουργείο Εθνικής Άµυνας να λάβει µέτρα αυ-
ξηµένης στρατιωτικής επιτήρησης της περιοχής
των Ιµίων. Το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άµυνας
(ΓΕΕΘΑ) κινητοποιείται άµεσα. Με αυτό τον
τρόπο και εξαιτίας της ανυπαρξίας δοµής και
µεθοδολογίας χειρισµού κρίσεων η κατάσταση
κλιµακώνεται. Αντί να διαταχθεί το Λιµενικό
Σώµα χωρίς τυµπανοκρουσίες να αυξήσει την
επιτήρηση στην περιοχή, εµπλέκονται τµήµα-
τα των Ενόπλων ∆υνάµεων.
» Πέµπτη, 18 Ιανουαρίου 1996
Μετά τη διεξαγωγή αρχαιρεσιών στο
εσωτερικό του κυβερνώντος κόµµατος
(ΠΑΣΟΚ) εκλέγεται ο Κώστας Σηµίτης για να
αντικαταστήσει τον Ανδρέα Παπανδρέου στην
ηγεσία του κόµµατος και στη θέση του πρωθυ-
πουργού της Ελλάδας.
» Παρασκευή, 19 Ιανουαρίου 1996
Το υπουργείο Εθνικής Άµυνας δίνει εντολές
στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (ΓΕΝ) να ανα-
λάβει την επιτήρηση της περιοχής. Το ΓΕΕΘΑ
αυξάνει τα µέτρα επιτήρησης στην περιοχή και
Στις 22 Ιανουαρίου ετοιµάζεται, µε την ενεργοποίηση και δοκιµή, «Εµπιστευτικό Γράµµα». Στο δελτίο σηµειωνό-
ο Κώστας Σηµίτης για την εκτέλεση σχεδίου ανακατάληψης βρα- ταν, ορθώς, ότι πρόκειται για την πρώτη αµφι-
ορκίστηκε πρόεδρος της χονησίδας. σβήτηση ελληνικού εδάφους από την Τουρκία.
κυβέρνησης, διαδεχόµενος Από τη στιγµή που διαρρέει σε «ανοιχτή πηγή»
τον ασθενούντα Ανδρέα µια πρόκληση µε τόσο σοβαρά χαρακτηριστικά
Παπανδρέου. » Σάββατο, 20 Ιανουαρίου 1996
συνολικής κλιµάκωσης της τουρκικής στάσης
Η τουρκική πρόκληση στα Ίµια και οι ανταλ- απέναντι στην Ελλάδα στο πλαίσιο των διµερών
λαγές ρηµατικών διακοινώσεων ανάµεσα στα σχέσεων, ο χειρισµός της υπόθεσης περιπλέκε-
υπουργεία Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας ται, καθώς η ενηµέρωση του ευρύτερου κοινού
διαρρέουν στα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενηµέ- µέσω κάποιου Μέσου Μαζικής Ενηµέρωσης εί-
ρωσης (ΜΜΕ) µέσω του ενηµερωτικού δελτίου ναι λογικά θέµα χρόνου.
14 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 2

16. » ∆ευτέρα, 22 Ιανουαρίου 1996 µατος µεταβαίνουν στα Ίµια και προχωρούν σε Η τουρκική φρεγάτα
έπαρση της ελληνικής σηµαίας στην ανατολική «YAVUZ» F240 µαζί µε
Ορκίζεται η νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ υπό βραχονησίδα του συµπλέγµατος. ελληνική κανονιοφόρο, στο
τον Κώστα Σηµίτη. Νέος υπουργός Εξωτερικών παιχνίδι του «ποντικού και
της γάτας» στα Ίµια.
αναλαµβάνει ο Θεόδωρος Πάγκαλος που διαδέ- » Τρίτη, 23 Ιανουαρίου 1996
χεται τον Κάρολο Παπούλια. Αντίθετα παραµέ-
νει στη θέση του ως υπουργός Εθνικής Άµυνας Ο πρωθυπουργός Κώστας Σηµίτης συγκαλεί
ο Γεράσιµος Αρσένης. Την ίδια ηµέρα ο δήµαρ- σύσκεψη στο πολιτικό του γραφείο, στην οποία
χος της Καλύµνου ∆ηµήτρης ∆ιακοµιχάλης, συµµετέχουν µεταξύ άλλων ο υπουργός Εξωτερι-
δύο κάτοικοι του νησιού (ο ένας ήταν ο ιερέας) κών Θεόδωρος Πάγκαλος και ο υπουργός ∆ηµό-
και ο διοικητής του τοπικού αστυνοµικού τµή- σιας Τάξης Κώστας Γείτονας. Αν και δεν υπήρξε
Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 2 15

17. ανακοίνωση περί του αντικειµένου της σύσκε- Από αυτό το χρονικό σηµείο
ψης, παρά µόνο ότι αφορούσε «σηµαντικό εθνικό
θέµα», η εξέταση της διαµορφωθείσας κατάστα-
ξεκινάει η διαδικασία
σης προβάλλει ως η πλέον λογική ερµηνεία. Ένα κατακόρυφης κλιµάκωσης
δεύτερο ζήτηµα συζήτησης ήταν η εξέταση της
πιθανότητας δηµιουργίας επεισοδίων στη Θράκη,
της κρίσης. Οι δύο χώρες
υποκινούµενων από κύκλους της Άγκυρας, καθώς παγιδεύονται σε µια σειρά
η ελληνική κυβέρνηση είχε απορρίψει το αίτηµα
επίσκεψης στην περιοχή τριών µουφτήδων, που
ενεργειών που οδηγούν
όµως είχαν κληθεί από ιδιώτες και όχι από τους σταδιακά στα πρόθυρα
Έλληνες οµολόγους τους.
Επιβαρυντικό στοιχείο της όλης κατάστα-
πολεµικής εµπλοκής.
σης ήταν και η εγγύτητα της 29ης Ιανουαρίου,
ηµέρας που -σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις των » Σάββατο, 27 Ιανουαρίου 1996
ελληνικών Αρχών ασφαλείας- υπήρχε περίπτω-
ση εξτρεµιστικά στοιχεία της µουσουλµανικής Το περιστατικό που συνέβη την ηµέρα αυτή
µειονότητας να αποπειραθούν να εορτάσουν µπορεί να χαρακτηριστεί η κορυφαία πράξη κλι-
την «επέτειο» των ταραχών του 1988. Τότε, µάκωσης. ∆ηµοσιογράφοι της τουρκικής εφη-
επί προεδρίας Τουργκούτ Οζάλ, είχαν σηµειω- µερίδας «Χουριέτ», από το γραφείο της εφη-
θεί στην Κοµοτηνή σοβαρότατα επεισόδια που µερίδας στη Σµύρνη, µεταβαίνουν µε ιδιωτικό
προκάλεσαν µεγάλες φθορές σε επιχειρήσεις ελικόπτερο, που απογειώθηκε στις 13.00΄ από
τόσο χριστιανών όσο και µουσουλµάνων. το αεροδρόµιο «Αντνάν Μεντερές» της Σµύρ-
νης, στην Ανατολική Ίµια, όπου και προσγει-
» Τετάρτη, 24 Ιανουαρίου 1996
ώνονται στις 14.10΄. Εκεί, σπάζοντας τον ιστό,
κατεβάζουν την ελληνική σηµαία και ανυψώ-
Εκτεταµένο ρεπορτάζ του τηλεοπτικού νουν στη θέση της την τουρκική. Αποχωρούν,
σταθµού Αntenna (ΑΝΤ1) αποκαλύπτει το παίρνοντας µαζί τους την ελληνική σηµαία. Η
περιστατικό στα Ίµια και το περιεχόµενο των ενέργειά τους µαγνητοσκοπείται και παρουσι-
ρηµατικών διακοινώσεων που αντάλλαξαν οι άζεται σε τηλεοπτική εκποµπή τουρκικού τη-
δύο πλευρές. Παράλληλα, και σε συνέχεια της λεοπτικού δικτύου. ∆ύο εκ των µελών της απο-
σύσκεψης της 23ης Ιανουαρίου, οι αστυνοµικές στολής είναι άτοµα που τους έχει απαγορευθεί
Αρχές στη Θράκη αύξησαν τα µέτρα επιτήρη- η είσοδος στην Ελλάδα, καθώς εµπλέκονται
σης, προσπαθώντας όµως για τη µέγιστη δυνα- στην πρόκληση επεισοδίων στη Θράκη και θε-
τή διακριτικότητα. ωρούνται ενεργούµενα των τουρκικών µυστικών
υπηρεσιών. Η πράξη τους εµφανίζεται ως «ιδι-
ωτική πρωτοβουλία» και, αρχικώς τουλάχιστον,
» Παρασκευή, 26 Ιανουαρίου 1996
αποδοκιµάζεται από το τουρκικό υπουργείο
Ο υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκα- Εξωτερικών.
λος παραδέχεται εµµέσως το περιστατικό στα
Ίµια, επιβεβαιώνοντας την αποστολή ρηµατικής » Κυριακή, 28 Ιανουαρίου 1996
διακοίνωσης από την Τουρκία και την απάντηση
της ελληνικής πλευράς. Επίσης δηλώνει ότι «το Το ελληνικό παράκτιο περιπολικό «ΠΑΝΑ-
θέµα έχει κλείσει» και ότι δεν το θεωρεί ζήτηµα ΓΟΠΟΥΛΟΣ ΙΙ» P70 κατά τη διάρκεια περιπο-
ικανό για δηµιουργία ατµόσφαιρας κρίσης, αλλά λίας του στην περιοχή των Ιµίων στις 08.10΄,
«εξωφρενική απαίτηση». Η τουρκική εφηµερί- νωρίς το πρωί, εντοπίζει την τουρκική σηµαία.
δα «Τζουµχουριέτ» αναφέρει ότι το τουρκικό Ενηµερώνεται το υπουργείο Εθνικής Άµυνας
υπουργείο Εξωτερικών και το γενικό επιτελείο και δίνει εντολή για την άµεση υποστολή της.
άρχισαν τη χαρτογράφηση νησίδων στο Αιγαίο, Για τις ενέργειες αυτές ενηµερώνεται η Κυβερ-
και ότι µετά το πέρας της η Τουρκία θα καλέ- νητική Επιτροπή. Περί τις 10.30΄ το περιπολικό
σει την Ελλάδα για διαπραγµατεύσεις, όπου και «ΑΝΤΩΝΙΟΥ» P286 υποστέλλει την τουρκική
θα τη «στριµώξει». Μάλιστα χαρακτηρίζει την σηµαία, αλλά και την αντικαθιστά µε την ελλη-
κίνηση αυτή ως απάντηση σε σχετική ελληνική νική. Τα δύο ελληνικά περιπολικά παρέµειναν
νοµοθετική πρωτοβουλία που εκδηλώθηκε πριν στην περιοχή. Μια µεγάλη µονάδα του Στόλου
τρεις µήνες και προέβλεπε τον «εποικισµό» των έσπευσε στην ευρύτερη περιοχή (η φρεγάτα
βραχονησίδων (για την ακρίβεια, την οικονοµι- «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461). Περίπου την ίδια χρονική
κή αξιοποίησή τους - βλ. παρακάτω). περίοδο ο αρχηγός ΓΕΣ αντιστράτηγος Κων-
16 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 2

18. σταντίνος Βούλγαρης, ο αρχηγός ΓΕΝ αντι- υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ αντιστράτηγος Σταµπουλής
ναύαρχος Ιωάννης Στάγκας και ο αρχηγός ΓΕΑ και ο διευθυντής Ειδικών ∆υνάµεων του ΓΕΣ
αντιπτέραρχος Αθανάσιος Τζογάνης συσκέπτο- υποστράτηγος Νικολαΐδης είχαν αντίθετη άπο-
νταν στο γραφείο του Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχου Χρή- ψη µε τον Α/ΓΕΣ. Απευθύνοµαι στον Α/ΓΕΝ
στου Λυµπέρη για την εκτίµηση της κατάστα- και του ζητάω να διαθέσει βατραχανθρώπους.
σης και την ανάγκη αποστολής τµήµατος στην Ο Α/ΓΕΝ ανταποκρίνεται θετικά. Με προφορι-
Ανατολική Ίµια, καθώς ήταν πλέον αυτονόητο κή µου εντολή προς Α/ΓΕΣ και Α/ΓΕΝ διέταξα
ότι οι συνθήκες επέβαλλαν τη φύλαξη της ση- να έρθουν σε άµεση ετοιµότητα δύο οµάδες βα-
µαίας που είχε αναρτηθεί. Για τη συγκεκριµένη τραχανθρώπων και να µεταφερθούν µε ελικό-
σύσκεψη, που στην ουσία ήταν ένα άτυπο ΣΑΓΕ πτερο του ΣΞ (Στρατός Ξηράς) από την Κω ή
(Συµβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων), ο την Κάλυµνο, καθώς και να έρθει σε ετοιµότητα
ναύαρχος Λυµπέρης αναφέρει στο βιβλίο του τµήµα Ειδικών ∆υνάµεων νήσου περιοχής».
(«Πορεία σε ταραγµένες θάλασσες», σελ. 560): Ουδείς είναι σε θέση να γνωρίζει µε ασφάλεια
«Ζητάω από τον Α/ΓΕΣ να διαθέσει οµάδα ει- αν η κρίση θα είχε περαιτέρω κλιµακωθεί, αν η
δικών δυνάµεων για τη φύλαξη της σηµαίας στα εντολή αφορούσε µόνο στην υποστολή της τουρ-
Α. Ίµια. Ο Α/ΓΕΣ στρατηγός Βούλγαρης δεν κικής σηµαίας και την κατόπιν ανταλλαγή της µε
ανταποκρίνεται θετικά. Προβάλλει αντιρρήσεις την ελληνική σηµαία που είχαν πάρει µαζί τους οι
για ανάληψη της αποστολής, επικαλούµενος «απεσταλµένοι» της «Χουριέτ» στα Ίµια. Σύµφω-
αδυναµίες και ελλείψεις σε σχέση µε υποχρεώ- να µε τις υπάρχουσες πληροφορίες, η εντολή του
σεις [σε άλλο σηµείο του βιβλίου (σελ. 548) ανα- Γεράσιµου Αρσένη ήταν ακριβώς αυτή, απλά και
Το πρωί της 28ης
φέρεται ότι ο Α/ΓΕΣ επικαλέστηκε «προβλή- µόνο η υποστολή της τουρκικής σηµαίας, ώστε να
Ιανουαρίου το ελληνικό
µατα διαθεσιµότητας προσωπικού»]. Η φύλαξη αποφευχθεί η κλιµάκωση της κρίσης. παράκτιο περιπολικό
εδάφους της ελληνικής επικράτειας (βραχονη- Τέτοια όµως εντολή θα µπορούσε να ερµη- «ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΙΙ»
σίδας) είναι ευθύνη του ΓΕΣ/ΑΣ∆ΕΝ (Ανωτάτη νευθεί και ως αποδοχή ότι η κυριαρχία επί της P70 εντόπισε την τουρκική
Στατιωτική ∆ιοίκηση Εσωτερικού Νήσων). Ο βραχονησίδας τελεί «υπό αµφιβολία». Σαφώς σηµαία επάνω στη
διοικητής ΑΣ∆ΕΝ αντιστράτηγος Σπυρίδων, ο το υπουργείο Εθνικής Άµυνας επιθυµούσε την βραχονησίδα.
Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 2 17