1. Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 3/2013
60 61© ΑγροΤύπος © ΑγροΤύπος τεύχος 3/2013 • Γεωργία – Κτηνοτροφία
ΑΚΤΙΝΙΔΙΑ Λίπανση της ακτινιδιάς
Θ. Σωτηρόπουλος1, G. Ebert2, Σ. Παυλάκος3, Α.
Πετρίδης4, Μ. Κουκουρίκου-Πετρίδου5 και Ι.
Θεριός6
1 Αναπληρωτής ερευνητής ΕΛ.Γ.Ο. «Δήμητρα», Ινστιτούτο
Φυλλοβόλων Δένδρων, Νάουσα. (thosotir@otenet.gr).
2 Head of R&D, COMPO GmbH & Co KG. Gildenstrasse
38, 48157 Munster, Germany.
3 Product and R&D manager, COMPO Ελλάς Α.Ε. Αιγιαλεί-
ας 54, 151 25 Μαρούσι.
4 Δρ Γεωπονίας, Εργαστήριο Δενδροκομίας Γεωπονική
Σχολή Α.Π.Θ. , Θεσσαλονίκη.
5 Καθηγήτρια Βιολογίας Οπωροκηπευτικών, Γεωπονική
Σχολή Α.Π.Θ. , Θεσσαλονίκη.
6 Oμότιμος Καθηγητής Δενδροκομίας, Γεωπονική Σχολή
Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη.
Στο άρθρο αυτό εξετάζεται η σκο-
πιμότητα της χρήσης λιπασμάτων
βραδείας απελευθέρωσης και της
μετασυλλεκτικής λίπανσης στην
ακτινιδιά. Παρουσιάζονται επίσης
αποτελέσματα σχετικού διετούς πει-
ράματος που έγινε στην Ημαθία.
Αποτελεσματικότητα διαφόρων
λιπαντικών χειρισμών
(προ- και μετα- συλλεκτικών)
στην παραγωγή της ακτινιδιάς
Εισαγωγή
Η καλλιέργεια της ακτινιδιάς, που είναι σήμερα μια από
τις πιο δυναμικές στη χώρα μας,άρχισε στα μέσα της δεκα-
τίας του ’70 και η εξάπλωσή της έγινε με ταχύτατο ρυθμό.Η
οικονομική σημασία της ακτινιδιάς αποκτά ιδιαίτερη σπου-
δαιότητα για τη χώρα μας καθώς μεγάλο μέρος της παρα-
γωγής της εξάγεται. Η καλλιέργεια αν και εντελώς άγνωστη
υπήρξε επιτυχής σε βαθμό ικανοποιητικό. Τα σοβαρότερα
προβλήματα που αντιμετώπισαν οι καλλιεργητές αφορού-
σαν τον τομέα της θρέψης και της λίπανσης με κυριότερα
τα προβλήματα από τη χλώρωση σιδήρου.
Στο άρθρο αυτό εξετάζεται η δυνατότητα βελτίωσης
της θρέψης και της απόδοσης της ακτινιδιάς με τη χρήση
των λιπασμάτων βραδείας απελευθέρωσης και με τη χορή-
γηση μιας μικρής ποσότητας λιπάσματος μετά τη συγκομι-
δή, δύο τεχνικές που τα τελευταία χρόνια διαδίδονται στη
δενδροκομία.
Χρήση λιπασμάτων βραδείας
απελευθέρωσης
Είναι γνωστό ότι τα δένδρα αξιοποιούν μόνο ένα μέρος
από το άζωτο που χορηγείται με τη λίπανση. Σε πειράματα
με 15Ν βρέθηκε ότι κατά την περίοδο της συγκομιδής τα
πρέμνα ακτινιδιάς είχαν αξιοποιήσει μόνο το 48-53% του
15Ν-αμμωνιακού λιπάσματος που χορηγήθηκε (5).Σημαντι-
κές απώλειες αζώτου οφείλονται στην έκπλυση και διήθη-
σή του στα βαθύτερα εδαφικά στρώματα, καθώς και στην
απομάκρυνσή του από το έδαφος προς την ατμόσφαιρα με
αέρια μορφή ως Ν2 ή ΝΗ3.
Για τη μείωση των απωλειών και την καλύτερη αξιοποί-
ηση των αζωτούχων λιπασμάτων, έχουν παραχθεί διάφο-
ροι τύποι λιπασμάτων βραδείας απελευθέρωσης. Ορισμένα
πλεονεκτήματα τους είναι: α) η μείωση του ρυθμού νιτρο-
ποίησης καθώς και των απωλειών αζώτου λόγω εξαέρωσης
της αμμωνίας και απονιτροποίησης, β) η μείωση των απω-
λειών αζώτου λόγω έκπλυσης και επιφανειακής απορροής,
γ) η μείωση της χημικής και βιολογικής ακινητοποίησης του
αζώτου, δ) η μείωση κινδύνων ζημίας σε νεαρά δενδρύλ-
λια από υψηλή τοπική συγκέντρωση του λιπάσματος, ε) η
άριστη εποχική κατανομή των λιπαντικών στοιχείων, στ)
η μείωση των συμπτωμάτων τοξικότητας στα φύλλα που
οφείλονται στις μεγάλες δόσεις των χορηγούμενων λιπα-

2. Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 3/2013
62 63© ΑγροΤύπος © ΑγροΤύπος τεύχος 3/2013 • Γεωργία – Κτηνοτροφία
ΑΚΤΙΝΙΔΙΑ Λίπανση της ακτινιδιάς
σμάτων και ζ) η μείωση του κόστους εφαρμογής, καθώς
αποφεύγονται οι πολλαπλές λιπάνσεις (3).
Εφαρμογή λιπασμάτων μετά τη συγκομιδή
Η εφαρμογή λιπασμάτων μετά από τη συγκομιδή των
καρπών αποτελεί μια πρακτική στη διαχείριση των οπωρο-
φόρων δέντρων που βασίζεται στη γνώση της φυσιολογίας
κάθε φυτικού είδους.Η βασική ιδέα είναι να αναπληρωθούν
τα αποθέματα θρεπτικών στοιχείων του δέντρου πριν από
τον χειμώνα έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ικανοποιητική άνθη-
ση, υψηλό ποσοστό καρπόδεσης και γρήγορη αύξηση της
κόμης κατά τη διάρκεια της επόμενης εαρινής περιόδου.
Η ακτινιδιά περιέχει μια σημαντική δεξαμενή Ν το
οποίο αποθηκεύεται στα δομικά όργανα του πρέμνου (ρί-
ζες,κορμός,κληματίδες κ.α.) το οποίο υπολογίζεται σε 270-
580 g Ν/πρέμνο (1). Οι ανάγκες σε Ν της νέας βλάστησης
μπορεί να καλυφθούν μέσω της ανακατανομής του Ν που
προσλήφθηκε πρόσφατα, της ανακινητοποίησης του απο-
θηκευμένου Ν καθώς και της πρόσληψης από το έδαφος
και τα λιπάσματα. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και του
φθινοπώρου, οι απαιτήσεις σε Ν των καρπών και των βλα-
στών καλύπτονται κυρίως από την ανακατανομή του Ν που
προσλήφθηκε πρόσφατα. Κατά τη διάρκεια της άνοιξης,
όμως, η επανακινητοποίηση του αποθηκευμένου Ν (κυρίως
των ριζών) αποτελεί σημαντική πηγή Ν για τις ανάγκες της
νέας βλάστησης (4). Η ανακινητοποίηση του αποθηκευμέ-
νου Ν μειώνεται κατά την περίοδο από τα τέλη της άνοιξης
και του καλοκαιριού καθώς η πρόσληψη Ν από το έδαφος
και τα λιπάσματα γίνεται πιο σημαντική.
Εκτός όμως από το Ν, σημαντικές ποσότητες Κ, Ρ, Mg
και μικροστοιχείων που είχαν αποθηκευτεί την προηγού-
μενη χρονιά στα μόνιμα όργανα του πρέμνου μεταφέρθη-
καν στη νεαρή βλάστηση κατά τη διάρκεια των πρώτων 30
ημερών μετά την έκπτυξη των οφθαλμών καλύπτοντας έτσι
τις απαιτήσεις της νεαρής βλάστησης (6).Επίσης,για τα πε-
ρισσότερα θρεπτικά στοιχεία,περισσότερο από το 65% της
ετήσιας ποσότητας στα φύλλα συγκεντρώνεται τις πρώτες
10 εβδομάδες μετά την έκπτυξη των οφθαλμών (6). Συ-
νεπώς, η λιπαντική τακτική (ποσότητα, εποχή εφαρμογής)
που ακολουθήθηκε την προηγούμενη χρονιά επηρεάζει
άμεσα τη θρεπτική κατάσταση των πρέμνων την επόμενη
καλλιεργητική περίοδο. Μετασυλλεκτική χορήγηση Ρ, Κ και
μικροστοιχείων εφαρμόζεται σε διάφορα είδη δένδρων για
τους λόγους που προαναφέρθηκαν (2).
Χορήγηση 15Ν σε νεαρά πρέμνα ακτινιδιάς ένα μήνα
πριν από τη συγκομιδή, έδειξε ότι τα πρέμνα προσέλαβαν
44-68% του Ν εκ των οποίων το 61% αποθηκεύθηκε στο
ριζικό σύστημα. Την άνοιξη οι πρόσφατα αναπτυσσόμενοι
βλαστοί περιείχαν 31% του συνολικού Ν που αποθηκεύ-
θηκε το χειμώνα (7). Σε άλλη εργασία σε πειράματα με
15Ν, ανάκτηση του 7% της ποσότητας του Ν μετρήθηκε 2
εβδομάδες μετά την εφαρμογή ακόμη και κατά την περίο-
δο του χειμώνα,παρέχοντας απόδειξη ότι οι ρίζες της ακτι-
νιδιάς παρουσιάζουν δραστηριότητα ακόμη και το χειμώνα.
Ωστόσο,η μεταφορά του Ν στο υπέργειο τμήμα του φυτού
αρχίζει 4-6 εβδομάδες πριν την έκπτυξη των οφθαλμών
και σταδιακά αυξάνεται (1). Το διάστημα των 2 εβδομάδων
μετά την έκπτυξη των οφθαλμών μετρήθηκαν σημαντικές
ποσότητες Ν από τα λιπάσματα. Επομένως, τα ενδογενή
αποθέματα που έχουν αποθηκευθεί από την προηγούμενη
χρονιά στα δομικά όργανα του φυτού εφοδιάζουν τη νέα
βλάστηση προτού γίνει διαθέσιμο το Ν των λιπασμάτων.
Πείραμα και αποτελέσματα
Σε διετές πείραμα έγινε λίπανση (πριν και μετά τη συ-
γκομιδή) και χρησιμοποιήθηκαν διάφορα λιπάσματα με-
ταξύ των οποίων και δύο βραδείας απελευθέρωσης. Το
πείραμα έγινε σε φυτά της ποικιλίας «Τσεχελίδης» ηλικίας
6 ετών, διαμορφωμένα σε ημικρεβατίνα και φυτεμένα σε
αποστάσεις 4x5 μ.
Το πείραμα περιελάμβανε τις εξής μεταχειρίσεις:
Μεταχείριση 1. 11-15-15+14S (Ελληνικά Λιπάσματα ELFE)
(90 κιλά/στρ., μέσα Φεβρουαρίου πριν την έκπτυξη των
οφθαλμών), νιτρική αμμωνία 34,5-0-0+0,5 MgO (Ελληνικά
Λιπάσματα ELFE) (20 κιλά/στρ., 20 ημέρες πριν την άνθη-
ση) και νιτρικό κάλιο 13,5-0-46 (Haifa chemicals Ltd) (20
κιλά/στρ., αρχές Ιουλίου). Συνολικά χορηγήθηκαν 19,4 μο-
νάδες Ν, 5,9 Ρ και 22,7 Κ.
Μεταχείριση 2. Duratec 14-7-14+2 MgO+9 S+0,02 B
+0,06 Fe+0,01 Zn (COMPO Eλλάς ΑΕ) (120 κιλά/στρ.,
μέσα Μαΐου) και Duratec 14-7-14+2MgO+9 S+0,02 B
+0,06 Fe +0,01 Zn (20 κιλά/στρ., αμέσως μετά τη συγκο-
μιδή). Συνολικά χορηγήθηκαν 19,6 μονάδες Ν, 4,3 Ρ και
19,6 Κ.
Μεταχείριση 3. Novatec 12-8-16 +3MgO 10 S+0,02B
+0,06 Fe+0,01 Zn (COMPO Eλλάς ΑΕ) (100 κιλά/στρ.,
μέσα Απριλίου),Complesal premium 15-3-20 +3MgO +10
S +0,02B +0,06 Fe +0,01 Zn (COMPO Eλλάς ΑΕ) (30
κιλά/στρ., αρχές Ιουλίου) και Duratec 14-7-14 +2MgO +9
S +0,02B +0,06 Fe +0,01 Zn (20 κιλά/στρ., αμέσως μετά
τη συγκομιδή). Συνολικά χορηγήθηκαν 19,3 μονάδες Ν, 4,5
Ρ και 24,8 Κ.
Μεταχείριση 4. 11-15-15+14S (70 κιλά/στρ., μέσα Φε-
βρουαρίου πριν την έκπτυξη των οφθαλμών), νιτρική αμμω-
νία (20 κιλά/στρ.,20 ημέρες πριν την άνθηση),νιτρικό κάλιο
(20 κιλά/στρ.,αρχές Ιουλίου) και Duratec 14-7-14 +2MgO
+9 S+0,02B+0,06 Fe+0,01 Zn (20 κιλά/στρ., αμέσως μετά
τη συγκομιδή). Συνολικά χορηγήθηκαν 20,0 μονάδες Ν, 5,2
Ρ και 22,5 Κ.
Το Novatec είναι λίπασμα βραδείας απελευθέρω-
σης αζώτου με τεχνολογία παρεμποδιστή νιτροποίησης
του αζώτου DMPP (3,4 –dimethylpyrazolphosphate). Το
Duratec είναι συνδυασμός δύο τεχνολογιών α) παρεμπο-
διστής νιτροποίησης αζώτου (όπως τα Novatec) και β) των
επικαλυμμένων λιπασμάτων. Στην ουσία είναι λίπασμα βρα-
δείας απελευθέρωσης, όχι μόνο του αζώτου, αλλά και όλων
των θρεπτικών στοιχείων που περιέχει.
Για κάθε μεταχείριση χρησιμοποιήθηκαν 12 πρέμνα σε
3 πλήρως τυχαιοποιημένες ομάδες των 4 φυτών η καθεμία.
Την περίοδο της συγκομιδής των καρπών μετρήθηκε η
συνολική παραγωγή ανά πρέμνο σε κάθε μεταχείριση. Επί-
σης,έγινε δειγματοληψία 30 καρπών ανά πρέμνο.Σε αυτούς
τους καρπούς έγιναν οι εξής μετρήσεις: 1) μέσο βάρος
καρπού,2) διαλυτά στερεά των καρπών με ηλεκτρονικό δια-
θλασίμετρο (Atago PR-1),3) ολική οξύτητα των καρπών (με
τιτλοδότηση με 0,1 Ν ΝαΟΗ) και 4) αντίσταση των καρ-
πών στην πίεση (με το πενετρόμετρο τύπου Effegi 11mm,οι
μετρήσεις έγιναν στις δύο πλευρές των καρπών).
Το πείραμα πραγματοποιήθηκε επί δύο έτη. Τα αποτε-
λέσματα που παρουσιάζονται αφορούν το δεύτερο έτος.
Το στατιστικό σχέδιο που χρησιμοποιήθηκε ήταν εκείνο
των πλήρως τυχαιοποιημένων ομάδων. Η στατιστική ανά-
λυση των αποτελεσμάτων έγινε με τη μέθοδο ANOVA και
σύγκριση των μέσων όρων έγινε με την μέθοδο Duncan’s
Multiple Range Test (P≤0.05).
Κατά την περίοδο συγκομιδής των καρπών η μεγαλύτε-
ρη παραγωγικότητα και το μέσο βάρος καρπού παρατηρή-
θηκαν στις μεταχειρίσεις 3 και 4 (Πίνακας 1).Η μεγαλύτερη
συνεκτικότητα σάρκας μετρήθηκε στη μεταχείριση 4 σε
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Clark, C.J. and S.F. Ledgard. 1993. Uptake of 15N
by kiwifruit vines from applications of nitrogen
fertilizer prior to budbreak.Ann. Bot. 71: 311-316.
2. Doll,D.,and C.DeBuse.1996.Almond Production
Manual. UC Division of Agriculture and Natural
Resources.
3. Θεριός, Ι. Ανόργανη θρέψη και λιπάσματα.
Εκδόσεις Δεδούση, Θεσ/κη. 1996.
4. Ledgard,S.F.and G.J.Brier.1991.A 15N method to
quantify the sources of nitrogen for new growth
of non-legumes, examined using kiwifruit. Ann.
Bot. 68: 75-78.
5. Ledgard, S.F. and G.S. Smith. 1992. Fate of 15N-la-
belled nitrogen fertilizer applied to kiwifruit vines.
II.Temporal changes in 15N within vines.Plant Soil.
147: 59-68.
6. Smith G.S., C.J. Clark and H.V. Henderson. 1987.
Seasonal accumulation of mineral nutrients by ki-
wifruit. I. Leaves. New Phytol. 106: 81-100.
7. Tagliavini,M.,P.Inglese andA.Rombola.2000.Root
uptake, storage and remobilization of autumn ap-
plied nitrogen to kiwifruit vines. Agronomie, 20:
23-30.
Πίνακας 1. Παραγωγικότητα, μέσο βάρος καρπού, αντίσταση της σάρκας στην πίεση, διαλυτά στερεά,
και οξύτητα στις διάφορες μεταχειρίσεις κατά την περίοδο της συγκομιδής.
Μεταχείρι-
ση λίπανσης
Παραγωγικότητα
(κιλά/πρέμνο)
Μέσο βάρος
καρπού (g)
Αντίσταση της σάρκας
στην πίεση (kg/cm2)
Διαλυτά στε-
ρεά (% Brix)
Οξύτητα (γραμ. κιτρι-
κού οξέος/L χυμού)
1 76 bc* 156,50 b 8,50 b 7,70 a 1,82 bc
2 72 c 150,42 b 8,58 b 7,72 a 2,05 ab
3 85 a 168,19 a 8,69 ab 6,80 c 1,92 b
4 80 ab 165,00 a 8,76 a 7,20 b 2,15 a
*Μέσοι όροι που ακολουθούνται από το ίδιο γράμμα στην ίδια στήλη δεν διαφέρουν στατιστικά σημαντικά (Duncan’s multiple range test,
P ≤ 0,05).
σχέση με τις 1 και 2.Μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε διαλυτά
στερεά είχαν οι καρποί στις μεταχειρίσεις 1 και 2 ακολου-
θούσε η 4 και τέλος η 3. Μεγαλύτερη οξύτητα μετρήθηκε
στη μεταχείριση 4 σε σχέση με τις 1 και 3 (Πίνακας 1).
Όπως προέκυψε από τα αποτελέσματα του παρόντος
πειράματος, ο χρόνος της λίπανσης και το είδος των λιπα-
σμάτων επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα χρήσης του
αζώτου από τα πρέμνα της ακτινιδιάς καθώς αύξησαν την
παραγωγή και βελτίωσαν ορισμένα ποιοτικά χαρακτηριστι-
κά των καρπών.
Ένα επιχείρημα εναντίον της μετασυλλεκτικής λίπανσης
είναι ότι η όψιμη χορήγηση Ν μπορεί να μειώνει την αντοχή
των φυτικών ιστών στον παγετό. Αυτό θα πρέπει να ληφθεί
υπόψη, καθώς μια ζωηρή βλαστική αύξηση πριν την περί-
οδο του χειμώνα θα καθυστερήσει τη σκληραγώγηση των
κληματίδων. Ωστόσο, η διαίρεση της χορήγησης Ν μεταξύ
εαρινής/θερινής και φθινοπωρινής εφαρμογής μπορεί να
ρυθμιστεί καλά λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές κλιματικές
συνθήκες.