1. სსიპ სოფ.გეგუთის №1 საჯარო
სკოლა
საპრეზენტაციო თემა:
,,შოთა რუსთაველი და
,,ვეფხისტყაოსანი””
პრეზენტატორები:
თორნიკე გიგიაძე
დავით ნუცუბიძე
IX კლასი
2011-2012 სასწავლო
წელი

2. შოთა რუსთველის შესახებ
რუსთველი არც სახელია პოეტისა და არც გვარი. იმ
ხანაში,
როდესაც “ვეფხისტყაოსნის” ავტორი მოღვაწეობდა,
რუსთველი ნიშნავდა რუსთავის (ციხე-ქალაქის,
მამულის)
პატრონს, მფლობელს. რუსთველს სახელად ჰრქმევია
შოთა.
ამის თაობაზე ცნობას გვაწვდის მე-17 საუკუნის პოეტი
თეიმურაზ პირველი (1589-1663). თეიმურაზს თავისი
პოემის ”იოსებზილიხანიანის” შესავალში
(”იოსებზილიხანიანი” შეთხზულია არა უგვიანეს 1629
წლისა) მოკლედ გადმოცემული აქვს “ვეფხისტყაოსნის”
შინაარსი, იგი ახასიათებს პოემის მთავარ გმირებს და
შენიშნავს (17, 1-2):
,, ესენი შოთა რუსთველმან შეამკო არსთა მკობითა,
თვით მინდობილმან სიბრძნესა, მერე თამარის ხმობითა.”

3. •
ზეპირი გადმოცემები და ნაწილობრივ
ლიტერატურული წყაროები შოთა
რუსთველის სახელს გარკვეულად
უკავშირებენ იერუსალიმის ჯვარის
მონასტერს. ამ მონასტრის სვეტზე,
საპატიო ადგილას, მოიპოვება შოთა
რუსთველის პორტრეტი[10]. რუსთველი
აქ წარმოდგენილია მოხუცად,
დიდებული ქართველი ერისკაცის
ძვირფასი ტანსაცმელით. რუსთველის
მარჯვნივ და მარცხნივ გამოხატული
არიან განთქმული საეკლესიო
ავტორიტეტები – იოვანე დამასკელი და
მაქსიმე აღმსარებელი. რუსთველი
მუხლმოყრილია (იმათ წინაშე). სურათს
აქვს წარწერა: ”ამისა დამხატავსა შოთა(ს)
შეუნდვნეს ღმერთმან. ამინ.
რუსთველი”. მთელი წარწერა
ერთდროულია და ერთი ხელითაა
შესრულებული. იგი ორი ნაწილისაგან
შედგება. პირველი ნაწილი აღნიშნავს,
რომ შოთა არის მონასტრის მომხატველი
(მომხატვინებელი ) და მისთვის
გამოთხოვილია შენდობა. წარწერის
მეორე ნაწილი – (რუსთველი)
მიუთითებს პორტრეტის ვინაობაზე.
წარწერის ორივე ნაწილი შეეხება სვეტზე
გამოსახულ პირს და იმის ღვაწლს: ეს
პირია მონასტრის მომხატვინებელი შოთა
რუსთველი, ”ეჭვი არ შეიძლება
არსებობდეს, რომ ამ წარწერის შოთაში
სწორედ შოთა რუსთველზეა ლაპარაკი”.[

4. •
წარწერის სიტყვა ”დამხატავი” ნიშნავს
მომხატვინებელს, მონასტრის ფრესკების
მოხატვისათვის საჭირო ხარჯის გამწევ
ქველმოქმედს. ჯვარის მონასტრის ერთ-ერთი
ღვაწლმოსილი განმაახლებელ-რესტავრატორი და
მომხატვინებელი იყო ამ მონასტრის წინამძღვარი
ნიკიფორე (ნიკოლოზ) ომანის ძე ჩოლოყაშვილი. მან
მონასტერი მოახატვინა 1643 წელს. ცხადია, რომ
ნიკიფორე ჩოლოყაშვილი საკუთარი თაოსნობით ვერ
გაბედავდა მონასტრის კედელზე გამოესახა საერო
პოეტი, თუ ამისათვის მას არ ჰქონდა საჭირო
საფუძველი. ჩოლოყაშვილმა ალბათ განაახლა,
აღადგინა ან გააცხოველა რუსთველის ძველი
სურათი. თავის მხრით რუსთველს გამოხატავდნენ
მონასტრის კედელზე როგორც კტიტორს, ანუ
მონასტრის შემკეთებელს, რესტავრატორს.

5. •
•
•
ახლა ირკვევა, რომ შოთა მეჭურჭლეთუხუცესის მოსახსენებელი
აღაპი დაწერილია XII- XIII საუკუნეთა მიჯნაზე, არა უგვიანეს XIII
საუკუნის პირველი ნახევრისა. მაშასადამე, შოთა რუსთველისა
და შოთა მეჭურჭლეთუხუცესის იგივეობის ვარაუდს ახლა
გამოეძებნა მყარი საფუძველი.
ზოგიერთი – ხალხური გადმოცემით, რუსთველი სამშობლოდან
გარდახვეწილა, დამკვიდრებულა ჯვარის მონასტერში და იქვე
გარდაცვლილა. ასეთი თვალსაზრისი აქვს განვითარებული
თეიმურაზ ბაგრატიონსაც.
თეიმურაზის სიტყვით, შოთა რუსთველი მეჭურჭლეთუხუცესი
(აიგივებს პოეტ რუსთველსა და მეჭურჭლეთუხუცეს შოთას)
”წარვიდა წმიდად იერუსალემად, და შევიდა მონასტერსა შინა
ქართველთასა, რომელიცა აღშენებულ არს სახელსა ზედა
ცხოველსმყოფელისა ჯუარისასა, და განაახლა მონასტერი იგი…
და იყოფოდა იგი მონასტერსა შინა ჯუარისასა ვიდრე
აღსრულებადმდე მისსა, თუმცა სახითა ერისკაცისათა… და
დაეფლა მუნვე ჯუარის მონასტერსა შინა დიდსა ეკლესიასა,
სადაცა შინაგან ეკლესიისა კედელსა ზედა გამოხატულ არს სახეი
მისი და ჰსჩანს ვიდრე მოდღეინდელად დღედმდე”.
შ. ნუცუბიძის მოსაზრებითაც, რუსთველი დასაფლავებულია
ჯვარის მონასტრის შიგნით, იმ სვეტის ძირას, რომელზედაც
პორტრეტია გამოხატული

6. •
ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ, რომ შოთა რუსთველის სახელი
საბუთიანად უკავშირდება ჯვარის მონასტერს. მონასტერში
დაცული მასალები იძლეოდა ლეგენდების შექმნის საფუძველს.
ეს ლეგენდები ცნობილია საქართვვლოშიც. გადმოცემებიდან ჩვენ
ყველაზე უფრო საეჭვოდ მიგვაჩნია მინიშნება რუსთველის
საფლავზე. ნამდვილად არავითარი ხელშესახები საბუთი არ
არსებობს იმის სასარგებლოდ. რასაკვირველია, სავსებით
შესაძლებელია, რომ შოთა რუსთველი აღკვეცილიყო ბერად,
დამკვიდრებულიყო ჯვარის მონასტერში და იქვე
გარდაცვლილიყო. მაგრამ შესაძლებლობის კონსტატაციის მიღმა
მხოლოდ ფანტაზიის სფერო რჩება. გადმოცემები რუსთველის
საფლავის შესახებ ისევე ლეგენდურია, როგორც ლეგენდურია
გადმოცემები პოეტის ბერად შედგომისა და ჯვარის მონასტერში
დამკვიდრების თაობაზე.
შოთა რუსთველის ბიოგრაფიას ჩვენ ნაკლებად ვიცნობთ. ეს
ნაკლი თავისებურად შეუვსია ხალხს. ჩვენს დრომდის
მოღწეულია გადმოცემები რუსთველის ჩამომავლობისა,
ბავშვობისა, სწავლა-აღზრდისა და მოღვაწეობის შესახებ. ეს
გადმოცემები უმთავრესად მესხური წარმოშობისაა, მათში
ბევრია ზღაპრული და ფანტასტიკური. ზოგი რამ პოეტის შესახებ
შეიძლება ამოვიკითხოთ ისევ და ისევ ”ვეფხისტყაოსნის”
პროლოგიდან. როგორც რუსთავის ციხე-ქალაქის მფლობელი (თუ
რუსთავის მამულის პატრონი) და მეჭურჭლეთუხუცესი
რუსთველი ჰკუთვნებია ქვეყნის მმართველთა წრეს, იგი ახლოს
მდგარა სამეფო კართან, ცენტრალური ხელისუფლების
ერთგულთაგანი ყოფილა.

7. • რუსთველი წერდა საერთო
ქართულ სალიტერატურო
ენაზე, რომელიც მძლავრად
არის გამსჭვალული ცოცხალი
ხალხური მეტყველების
ელემენტებით.
• საერთო ქართული
სალიტერატურო ენის
შექმნაში მეტ-ნაკლებად
მონაწილეობდა
საქართველოს ყველა კუთხე.
ამიტომაც გასაკვირი
არაფერია, თუ საერთო
სალიტერატურო ქართულის
”გლოსები” მოიპოვება
მესხურშიც, ჰერეთულშიც.
ინგილოურშიც და სხვა
კილოებშიც.
• ”ვეფხისტყაოსნის” ავტორი
შეიძლება ყოფილიყო მესხი
რუსთველიცა და”ჰერეთელი”
რუსთველიც.

8. შოთა რუსთაველის
,,ვეფხისტყაოსანი”
•
•
•
•
”ვეფხისტყაოსნის” ავტორობის
საკითხზე, ისე როგორც პოემის სხვა
ძირითად ისტორიულლიტერატურულ საკითხებზე,
ადრინდელსა და სანდო ცნობებს
გვაწვდის თვითონ პოემის პროლოგეპილოგი, განსაკუთრებით
პროლოგი.
ღვთისა და მეფე-პატრონთა ქების
შემდეგ პოეტი ლაპარაკობს თავის
თავზე და თავის შემოქმედებითს
საგანზე.
მიუხედავად ტექსტის საერთო
დაზიანებისა და ზოგიერთი
სტროფის საცილობლობისა,
პროლოგს სავსებით
შენარჩუნებული აქვს თავისი ძველი
კონსტრუქცია. თავის ვინაობას
ავტორი გვიმჟღავნებს პროლოგის
მე-7 და მე-8 სტროფებში:
,,დავჯე, რ უ ს თ ვ ე ლ მ ა ნ
გავლექსე, მისთვის
გულლახვარსობილი “

9. •
•
•
•
მართალია, ეპილოგის დამოწმებული სტროფები არ შეიძლება
ეკუთვნოდეს ”ვეფხისტყაოსნის” ავტორს.
1665-ე სტროფში ნათქვამია, რომ ამას თხზავს ვინმე მესხი
მელექსე ”რუსთველისად”, ე. ი. რუსთველის მიხედვით ან
რუსთველის კვალობაზე (რუსთველის წაბაძვით). ეს მესხი
მელექსე რუსთველის მიმბაძველია, ”ვეფხისტყაოსნის”
გამგრძელებელი. “ვეფხისტყაოსნის” გამგრძელებელმა კარგად
იცის, თუ რას აგრძელებს, ვის ჰბაძავს. ამიტომაც მის ცნობას
“ვეფხისტყაოსნის ” ავტორობაზე პირველხარისხოვანი
მნიშვნელობა აქვს.
1669-ე სტროფის ავტორი უცნობი პირია, ოღონდ კლასიკური
პერიოდის ქართული ლიტერატურის საკითხებში კარგად
ორიენტირებული, ეს პირიც გვიდასტურებს, რომ
”ვეფხისტყაოსანი ” შეუთხზავს რუსთველს. ამრიგად, პოემის
ძირითადი თუ ჩანართი ტექსტები ”ვეფსისტყაოსნის” ავტორად
უყოყმანოდ და გადაჭრით აცხადებენ რუსთველს.
რუსთველს თვლის ”ვეფხისტყაოსნის” ავტორად მე-15-18
საუკუნეების მთელი ქართული მწერლობა (სამწუხაროდ, მე-1314 საუკუნეებიდან ცნობები საერთოდ არ მოგვეპოვება). ერთი
სიტყვით, ”ვეფხისტყაოსნის” ავტორია რუსთველი ახალი
ფორმით რუსთაველი).

10. •
ვეფხისტყაოსანი — XII საუკუნის ქართველი პოეტის
შოთა რუსთაველის ჩვენამდე მოღწეული ერთადერთი
პოემაა. შედგება პროლოგის, ძირითადი ნაწილისა და
ეპილოგისაგან. შინაარსის მხრივ ვეფხისტყაოსანი
რთული ნაწარმოებია; აქ ორი პარალელური ამბავია
მოთხრობილი — არაბეთისა და ინდოეთისა, თუმცა
ორივე მათგანი ერთმანეთთან სიუჟეტურად
დაკავშირებულია. პოემა მდიდარია პერსონაჟებით.
დაწერილია შაირის სტილში, თექვსმეტმარცვლიანი
საზომით.
•
დღემდე მოღწეული არაა ტექსტის პირვანდელი
ვარიანტი; უძველესი ხელნაწერი, რომელიც
დღეისათვისაა ცნობილი, XVI საუკუნით თარიღდება.
საუკუნეების განმავლობაში პოემის ტექსტი
იცვლებოდა, ინტერპოლატორების
(ყალბისმქნელების) მიერ ხშირად ემატებოდა ახალი
სტროფები, ზოგჯერ კი მთელი თავებიც; დღეს პოემის
ეს დამატებული თავები „ვეფხისტყაოსნის
გაგრძელებების“ სახელითაა ცნობილი.
•
დღემდე მღწეულია 160-ზე მეტი ხელნაწერი წიგნი
ვეფხისტყაოსნისა. ბეჭდურად პოემა პირველად 1712
წელს ვახტანგ VI-ის მიერ გამოიცა. ვეფხისტყაოსნის
ზოგიერთი ხელნაწერი ნუსხა გაფორმებულია
მდიდრული ორნამენტებითა და მინიატიურებით.
სხვადასხვა მხატვრის მიერ შექმნილია
ილუსტრაციები. პოემა გადათარგმნილია მსოფლიოს
მრავალ ენაზე.
•
შუა საუკუნეებშიცა და შემდეგ დროშიც
ვეფხისტყაოსანი დიდ როლს ასრულებდა ქართველი
ერის, განსაკუთრებით კი ქართული ლიტერატურის
თვითმყოფადობის საკითხებში; ვეფხისტყაოსანი
ქართველთათვის ერთ-ერთ საყვარელ წიგნად.
რჩებოდა. მიუხედავად ამისა, შუა საუკუნეებში
ვეფხისტყაოსანი ხშირად იდევნებოდა ეკლესიის
მხრიდან, რადგან იგი ანტიქრისტიანულ, სპარსულ
ნაწარმოებად ითვლებოდა. თუმცა პოემის დევნამ ვერ
შეასუსტა მისი მნიშვნელობა ქართველ ხალხში,
პირიქით, მისი გავლენა უფრო მეტად გაიზარდა
ახალი დროის ქართველ მწერლებში. დღეს
ვეფხისტყაოსანი მსოფლიო ლიტერატურის ერთ-ერთ
შედევრად ითვლება.

11. მადლობთ
ყურადღებისათვის!