විශිෂ්ට සාමාර්ථ (A) ඔබේ දරුවා දුර්වලද? අඩු ලකුණු ගනීද? එසේ නම් PERIPATOS SCHOOL & EDUCATION INSTITUTE හි පුහුණුවට සහභාගී වී සියලු විෂයන්ට විශිෂ්ට සාමාර්ථ (A) ලැබිය හැකිය. මෙය අදියර 05 යුතු සති 04 ක මාසික පුහුණුවකි. 1. විභාග ආතතිය දුරු කර ගැනීම (Exam Stress Killer) 2. මතක සංවර්ධන ක්රුම (Memory Development) 3. විභාග රහස් (Exam Secrets) 4. අධිවේගී ඉගෙනුම් ක්ර ම (Speed Learning Methods) 5. කාල කලමනාකරණය (Time Management) පහත දැක්වෙන අයුරින් මේ වැඩසටහනට සහභාගි විය හැකිය. ආයතනය තුළ දී  පුද්ගලිකව (INDIVIDUAL) CLASSES  SMALL GROUP CLASSES  HOME VISITE (කොළඹ හා නුවර ද පිටපළාත්වල ද පැවැත්වේ) මේ පිළිබඳව වැඩි විස්තර පහත ලිපිනයෙන් විමසන්න : Principle, PERIPATOS SCHOOL & EDUCATION INSTITUTE 546/A, Peradeniya Road, Kandy Hot Line: 078-8189926

1. 84
02.පරිච්ඡේදය
ඡ ෞද්ධ සංජානන විග්‍රහය
2.1. සංජානනය හා සංඥාව හැඳිනීම
ඡ ෞද්ධ නිර්වචනයට අනුව චක්ඛු ( ඇස), ඡසෝත( කණ), ඝාණ ( නාසය), ජිව්හා (
දිව), කාය ( සම) හා මන (මනස) ඉන්ද්‍රියන් ව ට යකිසි අ අුණකණක් ැම ම නිසා ඉ ඉන්ද්‍රියන්
ඇති වන මූලික අවදි ස්වභාවය අර්ථ දක්වා ඇත්ඡත්(සං) ඡව්දනා (Sense) යන පදඡයනි.1ඡකි
ඡව්දනා යනු පංච ඉන්ද්‍රියන්ඡ්න් සමන්විත ශ ීරයුය ඡහවත් ප ප ස්කන්ධය ඇරු ඇ ඇති වන
ඉන්ද්‍රියන් අවදි ව වන ඡව්දනා ස්වභාවය ණකල්ම මාන අක ්ති ක්ෂණය ඡ ස ද දැක්විය හැසි
ය.2 ඡකි ඡව්දනා මාන අක ්ති ක්ෂණඡයන් පරුව ඇති වනුඡේ සංඥාවයි. පාලි භාෂාඡවන්
සඤ්ඤා ඡ ස හැඳින්ඡවන්ඡන් සංඥාව ; හැඳිනීම ; කුණ ; අදහසක් ඇඟවීමට කුන හස්ත
විකාුාදිය ; අවඡ ෝධය යන අර්ථ ව පැහැදිලි කු දී තිඡේ.3 ඡකි අනුව පංචස්කන්ධයට අයත්
සඤ්ඤාක්ඛන්‍ධ නකි හැඳිනීකි සමූහය ඡව්.4 සංඥා (Sanna) යනු ඉතා අයුකි ඡ ස ඇති නැති ඡවමින්
පවතින විදුත් ධාුාවක් හා සමාන ස්නායු ේඡව්්යක් ඡ ස දැක්විය හැසි ය.5ඉ අනුව පාලි භාෂා
වයවහාුයට අනුව Sanna යන්ඡන් Sense ; Perception ; Mark ; Name ; Recognition ; Gesture
යන අර්ථ ුාශිය අදහස් ඡව්.6 සඤ්ඤා නමින් පාලි භාෂාඡවන් අර්ථ දක්වන සංඥා නකි පදය ඉංග්‍රී අ
භාෂාඡවන් Signals ඡ ස අර්ථ දක්වා ඇත.7 පාලි භාෂාඡවන් සඤ්ජානන නමින් හැඳින්ඡවන්ඡන්
හැඳින ්ැනීමයි.8 ඡකි අනුව සං+ඤා = නා = සඤ්ජානාති යන්ඡනන් හැඳන ්නී ; මනා ඡසේ දැන
්නියි යන්න අදහස් ඡව්.9 Sannana යන්න ඡකි අනුව ( Mark of Sign ) සංඥාව හැඳිනීම ඡ ස
දක්වා ඇත.10 ණකළු මහත් සංජානන ක්‍රියාවලියම පාඡහේ සංඥා ා ්ැනීඡකි හා හුවමා ඇ කු
්ැනීඡකි ක්‍රියාකාුකකි සමූහයක් ඡ ස අර්ථකථනය කළ හැසි ය.11 මූලිකව ඉන්ද්‍රිය අවදි වට
පත්වීඡකි දැනීඡකි ීක්තිය ඡව්දනා වුවද සංඥාව ප්‍ර ය.12 ඡව්දනාව පිළි ඳව දැනීම ස්නායු තන්තු
දිඡේ ්මන් කුනුඡේ සංඥාවක් ඡ සය.13 ඡකි අනුව සංජානනය නකි සංඥා පිළි ඳව ඇති කු
්න්නා දැනීම ඡ ස දැක්විය හැසි ය.14 සංඥා පිළි ඳව ප්‍රාථමික මටමටඡකි අට ඉහළ මටමටම දක්වා
අවඡ ෝධය ඇති කු ්ැනීම සංජානන ක්‍රියාවළියට අයත් ය.15 සංජානනය නකි ඡව්දනා වීඡයන්
ැම පරුව එය සංඥාව දක්වා ද ඉන් අනතු ඇව, සංඛාු දක්වා ද අවසාන වීඡයන් විඤ්ඤාණ
දක්වා ද විකාීය වන මාන අක අභිඡප්‍රේුණය නිවැුදිව වටහා ්ැනීඡකි ක්‍රියාවලියයි.16 අුණකණු හා
ෂඩ් ඉන්ද්‍රියන් සකි න්ධ ඡනීවී තිඡ න තාක් සංජානන ක්‍රියාවළියක් අ න ඡනීඡව්.17 අුණකණු හා
ෂඩ් ඉන්ද්‍රියන් ස්පර්ීවීම අතක් හට ්ැනීමට අවීය මූලික පදනම සකස් කු ඡදයි. සචිත්තක ව
නකි සංජානන ක්‍රියාවළිඡේ ේුකිභයයි.18 එඡසේම සචිත්තක ව ණකලික සංජානන සීමාව ඡ සද
අර්ථකථනය හැසි ය. අංගුත්තු නිකාඡේ සචිත්ත සූත්‍රය තුළ ඡකි පිළි ඳව ්ැඹු ඇ විග්‍රහයක්
අන්තර්්තය.19 බු නන් වහන්ඡසේඡේ ඕවාද පාතිඡමීක්ෂ ඡද්ීනාඡව්දී සචිත්ත පරිඡයීදපනං
යන්ඡනන් ත මනාව ක්මවා ්ැනීම අදහස් වී තිඡේ.20 එඡසේ නකි සචිත්තක නමැති ඉන්ද්‍රිය හා
මාන අක ස්වභාවය සකි න්ධ කුන පු ඇක ඡව්දනා ඡකීටස ඡ ස වටහා ්ත හැසි ය. ඡව්දනාව
විවිධ අයුරින් සූක්ෂම ඡ ස ඡකීටස් කු දැක්ඡව්. ප්‍රධාන වීඡයයන් රුඛ නක්ඛ හා අ නක්ඛාරුඛ
ඡව්දනා වීඡයයන් ඡතහැවිරිදි ඡකීට ඡපන්වා දී තිඡේ21 ඡව්දනාව නිසා දැනීම ඇති ඡව්.22 ඊට
ප්‍රතිවි ඇද්ධව අචිත්තක වීම නකි අත දැනීකි සංඥා විඳීකි ු ත (Senseless) වට පත් වීමයි.
නිඡුෝධ සමාපත්ති අවස්ථාඡව්දී ේයු සංස්කාු හා ඡව්දනා ධර්මව ක්‍රියාකාරයත්වය අනුව ඡමය
වටහා ්ත හැසි ය.23 ඡමය අසඤ්ඤක වීම ඡ ස දක්වා ඇත්ඡත් එ දී සංඥාව ඇති වීමට පදනකි
ශ ඡව්දනා නැමැති මාන අක ඡකීටස අක්‍රියාකාරය තත්වඡය පවතින ැවිනි. කළුරිය සිරයමත් සංඥා

2. 85
ඡව්දයිත නිඡුෝධ සමාපත්තියට සමවැදීඡකිත් ඡවනස සැ සිල් ට ්ැනීඡමන් නිඡුෝධඡය ්ැේ
වන රුවිඡීේෂතා අධයයනය කළ හැසි ය.24 ත්‍රිපිටක බුද්ධ ඡද්ීනාවන් ණකලික දැනීකි ක්ෂණය
ඡව්දනා යන නමින් දක්වා තිඡේ.25 ඉ අනුව සංජානනය යනු ඡකි දැනීකි ක්‍රියාවළියයි.26 සංජානන
පිළි ඳව අධයයනකදී දැනීම පිළි ඳ සි අයකි විී්ඡල්ෂණයක් අ න සිරයම මඟින් සංජානනය
නිවැුදිව වටහා්ත හැසි ය.27 ඡකි දැනීම යනුඡවන් අදහස් කුන්ඡන් යමක් නිවැුදි ඡ ස දැන
හඳුනා ්ැනීමයි.28 වටහා ්ැනීමයි. අ ය ඡ ස හැඳින්ඡවන්ඡන් ද යමක් පිළි ඳව ඇති කුන්නා
නිවැුදි දැනීමයි. සතිය ඡහවත් අ ය ඡ ීජ්ඣං්යක් ඡ ස වර්ධනය කු්ත හැසි ය.29 එය යමක්
පිළි ඳ සවිඥානිකවීම (Consciousness) ඡ සද අර්ථ දැක්විය හැසි ය.30 ඡකි අනුව අුණකණු
(Objectives) පිළි ඳව අ ඇතිව ක්‍රියාසිරයම සවිඥානික ව ඡ ස හඳුනා්ත හැසි ය.31 අ ය යකි
අුණකණක නිවැුදි අවඡ ෝධය ා ්ැනීමට උපකාරය ඡව්.32 එඡසේම දැනීකි ක්ෂණ අුණකණු
සිරයඡකි දී එ ඇති ක්‍රියාකාරය ස්වභාවය නිවැුදිව අවඡ ෝධ කු ්ැනීමට ඉඩ ැඡේ. අුණකණු
පිළි ඳව දැනීකි ක්ෂණ සංජානනය සඳහා පංච ඉන්ද්‍රියන් උපකාරය ඡව්. ඇස, කණ, නාසය, දිව හා
සම යනුඡවන් හැඳින්ඡවන්ඡන් අුණකණු සංජානනය සිරයමට උපකාරය වන ා ු ඉන්ද්‍රියන්ය.33 මීට
අමතුව ඡකි ඉන්ද්‍රියන් හා සකි න්ධව මාන අක ක්‍රියාකාරය‍වය පවත්වා ්ැනීම පිිසස අුණකණත්,
ඉන්ද්‍රියත් ්ැඡටන ස්ථානඡේදී ස්පර්ීය නමින් අර්ථ දැක්ඡවන ක්‍රියාකාරය ස්වභාවයක් පවතියි. ඡකි
ස්පර්ීය නිසා උත්ඡත්ජනයක් (Stimulation) ඇති ඡව්. ඡකි උත්ඡත්ජනය නිසා ඉ ස්ථානඡය
දැනීකි විඡීේෂයක් හට ්නියි. මාන අක ක්‍රියාකාරය‍වය ේුකිභවනුඡේ ඡකි ස්ථානඡේ දී ය.34 මනස
ණකල් වුට අුණකණු හා සකි න්ධ වන ස්ථානය ඡමයයි. එය සය වන ඉන්ද්‍රිය ඡ ස දක්වා තිඡේ.
මනස ා ු අුණකණු නිසා උත්ඡත්ජනයට පත් වීඡමන් ඉ අුණකණු පිළි ඳව දැනීකි ඇති කු ්නියි.
එඡසේම ා ු ඉන්ද්‍රිය මඟින් අුණකණු ්ැනීඡමන් ඡතීුව වුව ද මනසට පමණක්ම තනිව ක්‍රියාකාරය
විය හැසි ය. එවිට මිනිස් මනඡසේ ඇති වන මාන අක ධර්මතා ඡහවත් මාන අක අුණකණු ධකිම
යනුඡවන් හැඳින්ඡව්.35 ධකිම යනුඡවන් දැක්ඡවන මාන අක අුණකණු හුඡදක් ා ු ඉන්ද්‍රිය
ක්‍රියාකාරය‍වඡයන් පරි ා ුව මනස වි අන් ඇති කු ්ත් අුණකණු ඡව්. ඡකි අුණකණු විවිධාකාුය.
මීට කලින් අවස්ථාව දී ා ු ඉන්ද්‍රිය මඟින් ා ්න්නා ද අුණකණු ් ඩා කු ත ා ්ැනීමක්
පරු අවස්ථාවක දී යළි මනස ඡවත ේපරු කැඳවීමක් න අවස්ථා ද තිඡේ. එවිට ධකිම යන
මාන අක අුණකණු ඡ ස ඉදිරිපත් වනුඡේ ඊට පූර්ව අවස්ථාවකදී ා ු ඉන්ද්‍රිය ක්‍රියාකාරය‍වය නිසා
ා ්ත් ් ඩා කු තිබූ ස්මුණ ව දැක ්ත හැසි ය. තවත් අවස්ථාව දී මනස වි අන්ම යකි
යකි ඡද් නිර්මාණශීලීව සකස් කු ්න්නා අවස්ථා ද තිඡේ. එනකි නිර්මාණශීලී‍වය ඡ ස
හැඳින්ඡවන යකි යකි මාන අක හැඩත යන් මනස වි අන්ම නිර්මාණය කු ්ැනීකි ධකිම වීඡයන්
මනසට අුණකණු ඡව්. 36
ෂඩ් ඉන්ද්‍රියන්ට හරු වන ප ප, ීේද, ්න්ධ, ුස, ස්පර්ී හා ධකිම යන අුණකණු පිළි ඳව
ඇති කු ්න්නා දැනුම විජානනයි. එය විඤ්ඤාණ නමින් හැඳින්ඡව්.37 ඡමය කල්පනා සිරයඡමන්
විකෘති ඡනී ශ නිර්විකල්පක දැනුමසි. ඡකි ේකාුඡයන් න විජානන සවිස්තුව ග්‍රහණය කු
්ැනීම සංජානනය ( සඤ්ඤා) යන නමින් හැඳින්ඡව්.38 එය කාල්පනිකව ඇති කු ්ත් අවස්ථාවක්
ඡ ස සැ සිය හැසි ය. ෂඩ් ඉන්ද්‍රිය අනුසාුඡයන් න දැනුම සවිකල්පක වන විට යථාර්ථය
දැක ්ැනීඡකි අවස්ථාව අ මි වී යයි. පුද්් ඉන්ද්‍රිය ප්‍රතිභාසයන් එනකි වැටීමකි හා ා ු
ඡ ෝකඡේ යථාර්ථ ස්වභාවය යනු ඡදකසි. එය එඡසේ අ න වන්ඡන් පුද්් යාඡේ ඉන්ද්‍රිය ීක්තිඡේ
්ැේවන සීමිත වත් පුද්් යාඡේ ඡන්ද ුා්ය ේදී තත්වයන් අනුව අුණකණු විනිී්චනය කුන
වත් නිසාය. ඡකි අනුව යකි පුද්් ඡයකුඡේ ඉන්ද්‍රිය දැනුම ඡ ීඡහෝ අවස්ථාව දී විපරයත සංඥා
ස්වභාවයක් ්න්නා ව ඡපනී යයි. පුද්් ඡයකුඡේ සාමනය ෛදනික ජිවිතඡේදී වයවහාරික
පැවැත්ම ේුක්ෂා කු ්ැනීමට ඉන්ද්‍රිය දැනුම අවීයය. නණක න යථාර්ථ අවඡ ෝධඡේදී ඉන්ද්‍රිය
දැනුම පුද්් යා ණකළාවට පත් කුවන ව වටහා්ත යුතුය. සංජානන ක්‍රියාවළිය ඡ්ීඩනැ
ඇත්ඡත් ඡව්දනාව හැඳිනීම ඡහවත් වටහා ්ැනීම මතය. මූලිකව ඇතිවන ඡව්දනාව හඳුනා ්ැනීමට
පුද්් යා දක්වන දක්ෂතාව මත සංජානන ක්‍රියාවළිඡේ සාර්ථකත්වය ඳීඳී පවතියි. එඡසේම

3. 86
ඡව්දනාවට අනුප පව මනඡස ඇතිවන සංඥාව පුද්් ඡේදය අනුව විවිධාකාු ස්වභාවයක් දුයි.
සංජානනය විවිධ වීමට ඡහේතුව සංඥාව හඳුනා ්ැනීඡකි පවතින ඡකි විවිධත්වයයි. ඡකි විවිධ ව
පුද්් අනු ද්ධව ඡමන්ම සමාජ අනු ද්ධව ද ඇති විය හැසි ය. එඡමන්ම සංඥාව හඳුනා ්ැනීමට
පාන විවිධ ඡහේතු සාධක ුාශියක් ද ඇත. ඡකි ඡහේතු සාධක පුළුල්ව සාකච්ඡා සිරයම මඟින් සංඥා
ඇති වීම නිවැුදිව හඳුනා ්ැනීමට ඇති ඉඩකඩ පුළුල් කළ හැසි ය. නිදරුනක් වීඡයන් සංඥාවන්
ඇති වීමට අදාළව පවතින නර්ව තා හඳුනා ්ැනීම මඟින් සංඥාඡව් ස්වභාවය නිවැුදිව වටහා්ත
හැසි ය. එඡසේම සංඥාවට පාන පරුබිම මත එය ඡවනස් විය හැසි විවිධ ස්වප ප පිළි ඳව මනාව
දැන ්ත හැසි ය. එමඟින් සංඥාව ඡවනස් වීමට, පරිවර්තනය වීමට, විකෘති වීමට හා විසංඥ වීමට
ඡහවත් සංඥාව ඡනීදැනී යාමට ඡහේතු විය හැසි ක ඇණු පිලි දව අවඡ ෝධයක් ා ්ත හැසි ය.
සංඥාව හා ජවන් අත් අතු සකි න්ධතාවය මඟින් සංජානනය කුස අකුස හා ක්‍රියා වීඡයන්
ප්‍රඡේද ්ත වන ේකාුය විස්තු කළ හැසි ය. මන්ද චිත්ත වීථියකට අයත් චිත්තක්ෂණ හට
්ැඡනනුඡේ සංඥාව පූර්වං්ම වීම නිසා ැවිනි. ඉන්ද්‍රියන් හා අුණකණු ස්පර්ීය නිසා ඡව්දනා
වීඡයන් ඉන්ද්‍රියන් මූලික සංඡව්දන අවස්ථාඡවන් අනතු ඇව ස්නායු පද්ධතිය හුහා ඡමීළය
දැනුවත් කුන්ඡන් සංඥා ඡ ස ැවිනි. ා ු ඡ ෝකය පවතින ව ජීවිඡයකු දැන ්න්ඡන් එම
ජීවියාට පි ටා ඇති ඉන්ද්‍රියන් ඡව්දනා වීඡයන් පවතින සංඥාව සඳහා ඇති සංඡව්දී හැසියාව
නිසාය. සංජානනය නකි චිත්ත වීථියක අන්තර්්ත චිත්ත ක්ෂණ මඟින් නිප පිත වන සාමූ ක
ක්‍රියාවළියක් ඡ ස දැක්විය හැසි ය. ඉ ක්‍රියාවළියට ක්‍රියාකාරය ඡ ස සහභාගී වන ප්‍රධාන
උත්ඡප්‍රේුකය සංඥාව ඡ ස ඡපන්වා දිය හැසි ය. ඊට ඡහේතුව ඡව්දනා පිළි ඳව අභයන්තුයට
පිසවිඩ ්මන්කුනුඡේ සංඥාව මඟින් වන නිසාය. ෂඩ් ඉන්ද්‍රියන් දැනීකි ස්වභාවයක් පවතියි.
ඡකි දැනීකි ස්වභාවය සංඥාව ඡනීව ඉන්ද්‍රියන් ක්‍රියාකාරය ස්වභාවයයි. ඡව්දනා ක්ෂණය ඡ ස
ඉහත විස්තු කු දී ඇත්ඡත් ඡකි ඉන්ද්‍රියන් පවතින දැනීකි ස්වභාවයයි. යකි ඉන්ද්‍රියක්
ක්‍රියාත්මකව පවතින ව ඇතිවනුඡේ ඡකි දැනීකි ස්වභාවය නිසාය. ඉන්ද්‍රිය පැවතියද සි අයකි
ඡහේතුවක් මත ඡකි දැනීකි ස්වභාවය නැතිව තිබිය හැසි ව ද වටහා ්ත යුතුය. නිදරුනක් ඡ ස
සි අයකි ඡුෝ්යක් නිසා යකි ඉන්ද්‍රියක දැනීඡකි හැසියාව නැතිව යා හැසි ය. ඇඡසේ ඡපනීඡකි
හැසියාව නැතිව යාමක් පිලි ඳව ස කා ැලූ විට ඡමය මනාව ඡත් ඇකි ්ත හැසි ය. ඇඡසේ ජීව
විදයාත්මක පරුබිමට එනකි ඇස නැමැති ඉන්ද්‍රිය තැනී ඇති ජීවමය වුහයට හානි ඡනීවී සි අයකි
ඡුෝ්යක් නිසා අන්ධභාවයට පත්විය හැසි ය. එවිට ා ුව ඇස නමැති ඉන්ද්‍රිය යහපත් ක්‍රියාකාරය
තත්වඡයන් පවතින ව ඡපඡනතත්, එ ඡපනීඡකි ස්වභාවය ඉන් ැහැුව ඡ්ීස් තිඡ න්නට
පුලුවන. මීට සමානව සම යන ඉන්ද්‍රිය ස කා ැලුවඡහීත් එය කාය ඉන්ද්‍රිය ඡ ස ්ත හැසි ය.
එවිට ණකළු අ ඇු පුුා වයාප්තවතව පවතින ස්පර්ීය දැනීඡකි හැසියාව කාය ඉන්ද්‍රියයි. අංීභා් ඡුෝ්
තත්වයට ඡ්ී න ඇවීම නිසා අ ඇඡු එක් අර්ධයක ස්පර්ීය නැතිව යා හැසි ය. එවිට එම අර්ධය
ස්පර්ීය ඡනීදැඡනයි. එනකි කාය ඉන්ද්‍රිය නි ඇපද්‍රිතව පවතින ව ා ු වීඡයන් ඡපඡනන්නට
තිඡ තත්, ස්පර්ීය දැනීඡකි ීක්තිය කාය ඉන්ද්‍රිඡයන් ලිලිීම තිඡ න්නට හැසි ය. ඉ අවස්ථාඡව්දී
ඡපනී යන්ඡන් ස්පර්ීය කාය ඉන්ද්‍රියයට සංජානනයවීමට නකි ඡකි ස්පර්ී දැනීකි ස්වභාවය කාය
ඉන්ද්‍රිඡය පැවතිය යුතු වයි. මීට සමානව ඡසෝත ඉන්ද්‍රිය ( කණ), ඝාණ ඉන්ද්‍රිය ( නාසය)
හා ජිව්හා ඉන්ද්‍රිය ( දිව) යන ඉන්ද්‍රියයන් ද සැ සිය හැසි ය. එඡසේම මනස ද තව ඉන්ද්‍රියසි. එය
මඡන්ද්‍රිය ( මනස) ඡ ස හැඳින්ඡව්. මනසට අුණකණු වන මාන අක අුණකණු ධකිම නමින් හැඳින්ඡව්.
කණ ා ුව ඡභෞතික වීඡයන් ඡකතුකි මනාව ජීව විදයාත්මක පි ටා තිබුණ ද නි අ අවධානය
ීේද අුණකණු ( ශ්‍රවණ අුණකණු) ඡකඡු ඡයීණක වී ඡනීපැවතුන ඡහීත් එ ඳු ශ ශ්‍රවණ සංජානනය
ඡනීඡව්. එඡසේම ඡසකිප්‍රතිීයාව වැළදී ඇති අවස්ථාව දී ඡකඡතුකි ඡහීඳින් නාසය ජීව
විදයාත්මකව සකස් වී පැවතිය ද නීඡුෝගී අවස්ථාවකදී ඇති ේඝ්‍රාණ ඡමන් ප්‍ර මටමටමක නැත.
ඡසකිප්‍රතිීයාව ඡනීවැළඳි අවස්ථාවක දී ඊට වඩා ඡහීඳින් ඉ ේඝ්‍රාණ සංජානනය ඡව්. මින්
පැහැදිලි වනුඡේ කණ ා ුව ජීව විදයාත්මකව මනාව පැවතිය ද එ දැනීඡකි හැසියාව
ඡසකිප්‍රතිීයාව වැළඳී ඇති විය අවනවන වයි. උණ ඡුෝ්ය තදින් වැළඳී ඇති අවස්ථාව දී දිඡව

4. 87
තිත්ත ුසය අධිකව පවතියි. එම අවස්ථාඡව්දී කුමන ේහාුයක වුවදුසය සංජානනය වනුඡේ එ
නියම ස්වභාවයට අනුකූ ව ඡනීවන ව ඡපනී යයි. නණකත් උණ රුව ශ අවස්ථාවකදී යළිත් ඡපු
ඡමන් නිවැුදිව දිවට ුසය දැඡනයි. ඡම දී දිව නැමැති ඉන්ද්‍රිය ජීව විදයාත්මකව නි අ ඡ ස
සකස්ව පවතින අවස්ථාවක දී යකිසි අ ඡුෝගී තත්වයක පෑම නිසා ඊට ුස දැනීඡකි හැසියාව
ඡවනස් වී ඡ්ීස් ඇති ව ඡපනී යයි. මනස ඡ ස ස කා නුඡේ කුමන ඉන්ද්‍රියක ක්‍රියාකාරය‍වය
ද? විවිධ අය මනස නකි ඡමීළය හා එ ස්නායු ක්‍රියාකාරයත්වය ඡ ස නිර්වචනය කුති. එඡසේම
තව පිරිසක් මනස නකි හෘද වස්තුව හා එ ක්‍රියාකාරය‍වය ඡ සට අර්ථකථනය කුති. වඩාත්
නිවැුදි ේකල්ප කුා ළඟාවීම ඡම දී වැද්ත් නිසා මනස නකි ඡමීළය හා එ ස්නායු
ක්‍රියාකාරයත්වය ද හෘද වස්තුව හා එ ක්‍රියාකාරයත්වය ද යන ක්‍රියාකාරය ස්වභාව ඡදක එක් ශ යකි
තත්වයක් ව ස කා ්ත හැසි ය. ඡකඡසේ නණක න මනසට අුණකණු වන ධකිම නමින් හැඳින්ඡවන
දැනීකි ඇතිවීමට නකි උක්ත අුණකණු ඡකඡු මනා අ නුවිසන් පැවතිය යුතුය. අ අ ය නැමැති
මාන අක අවස්ථාව නකි මඡනෝවයාධි තත්වයක් නිසා පමණක් ඡනීව, යකි පුද්් ඡයකු සි අයකි
මාන අක අුණකණක් ඡකඡු නි අ අ ය පි ටුවා ඡනීඡ්න අටීම නිප පණය කුන්නක් ඡ සද
හඳුනා්ත හැසි ය. මාන අක ඡුෝගී වක් නැතිව වුව ද යඡමකු තුළ අුණකණු ඡකඡු මනා අ
නුවණ නැති විය හැසි අවස්ථා දැසිය හැසි ය. යඡමකු මාන අක අුණකණු ්ැනීඡකි දී ා ුව ඊට
අ නවිය හැසි ාධා නිසා අවධානය ඡවනතකට ඡයීණක විය හැසි ය. එවිට අුණකණු ඡකඡු පැවතිය
යුතු අ නුවණ පරුව ඇති ශ ාධාකාරය පරුබිම ඡවත ඡයීණක වන ැවින් මනඡස අඛණ්ඩව පැවති
අතිවිලි ධාුා ක්ෂිසකව කැඩී ඡවනස් වී යයි.39
ලක්ෂණ පාලි වචනය ආසන්නතම අදහස හා පරිවර්තනය
Hedonic
( රුඛ පුම)
ේඡව්දන
1. ඡව්දනා
Vedana
දැනීකි වින්දනය සිරයම ( අුණකණු ව ුසය විඳීම )
Feeling (tasting what is known and willed )
Cognative
ඥානවිභා්යීය
2. සඤ්ඤා
Sanna
3. විඤ්ඤාණ
Vinnana
සංඡව්දනා ( සංඡව්දනා ඇති වන ව දැන ්ැනීම )
Sensing (knowing the sense by the senses )
අවඡ ෝධසිරයම ( අතින් විචක්ෂණව දැන්ැනීම )
Understanding (discriminative knowing by the mind)
Conative
යාත්නික
4. ඡච්තනා
Cetana
අය කැමැත්ඡතන් සිරයම ( අඡත් ඇති ඡච්තනාව ) 40
Willing (volitions etc. made by mind)
සංජානනය ඇතිවීඡකිදී ඉන්ද්‍රිය හා අුණකණු එකට ්ැටීමක් අ න ඡව්. ඡකි ්ැටීම ස්පර්ීය
ඡ ස අර්ථ දැක්ඡව්. පාලි භාෂාඡවන් ඵස්ස ඡ ස හැඳින්ඡවන්ඡන් ඡකි තත්වයයි. ඡකි අනුව ෂඩ්
ඉන්ද්‍රියන්ම අුණකණු හා ්ැටීඡකිදී ස්පර්ීය ඇති වන ව වටහා්ත යුතුය. ඡකි අනුව ඇස, ප පය හා
්ැටීඡකිදී ද කණ, ීේදය හා ්ැටීඡකිදී ද නාසය, ේඝ්‍රාණය හා ්ැටීඡකිදී ද දිව, ුසය හා ්ැටීඡකිදී ද
සම, ස්පර්ී අුණකණු සමඟ ්ැටීඡකිදී ද මනස, ධකිම නැමැති මාන අක අුණකණු හා ්ැටීඡකිදී ද ඡකි
අයුරින්ම ස්පර්ීය ඡ ස හැඳින්ඡව්. ස්පර්ීය ඡකි ෂඩ් ඉන්ද්‍රියාුකිමණ අනුව විවිධ ේකාුඡයන්ම
ඇති වන ැවින් ස්පර්ීය ඡවනම ස්කන්ධ ඡකීටසක් ඡ ස බු න දහඡකි දක්වා තිඡේ. පංචස්කන්ධය
දක්වන ස්ථානඡේදී එය ඵස්ස ස්කන්ධය ඡ ස දක්වා ඇත්ඡත් ඡකි ඡහේතුව නිසාය. ඡකි ස්පර්ී නිසා
එක් එක් ඉන්ද්‍රිය ද්වාුය අවදි වකට පත් ඡව්. ඡකි අවදිවීම ේුකිභඡේ දී දැනීමක් වැනි ණකලික
මාන අක සංඡව්දනයක් එක් එක් ඉන්ද්‍රියන්හට ඇතිඡව්. බු න දහඡකි ඡව්දනා ඡහවත් මූලික දැනීකි
ඡ ස හැඳින්ඡවන්ඡන් ඡකි ස්නායු සංඡව්දනයයි. ඡකි සංඥා ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම යන පංච
ඉන්ද්‍රියන්ට ඡමන්ම මනස යන සය වන ඉන්ද්‍රියට ද ඡපී නය. ඡකි ඡහේතුව මත ෂඩ් ඉන්ද්‍රියන්ට
අුණකණු වන අුණකණුව විවිධත්වය මත සංඥා විවිධත්වයක් ද ඇත. ඡකි ඡහේතුව මත සංඥාඡව්
ප්‍රඡේද ඉතා විීා ප්‍රමාණයසි. සංඥාව ද මාන අක ක්‍රියාකාරයත්වයට සකි න්ධය. බු න දහඡකි
පංචස්කන්ධයට අයත් තවත් එක්තුා මාන අක ස්කන්ධයක් ඡ ස සංඥා ස්කන්ධය දක්වා තිඡේ.
සංඥා නමින් දැක්ඡවන ඡකි මාන අක ක්ෂණය වරින් වු කැඩි කැඩි ඇති ඡවමින් නැති ඡවමින්

5. 88
පවතින අයුකි විදුත් ප්‍රවාහයකට සමාන ්ති ක්ෂණ ඇති ශවසි. ස්නායු පද්ධතිය තුළින් ඡමීළය
කුා ්මන්කුනුඡේ ෂඩ් ඉන්ද්‍රියන්හට අුණකණු වන ඡව්දනා නිසා උපදින සංඥා ඡව්. ඡකි සංඥා
ස්වභාවය නිසා ඉන්ද්‍රියන් සංඡව්දන ස්වභාවයක් ඇති ඡව්. ඡකි ඇතිවන දැනීකි සහ්ත සංඡව්දනය
ඡව්දනා යනුඡවන් බු න දහඡකි දක්වා තිඡේ. චක්ඛු, ඡසෝත, ඝාණ, ජිව්හා, කාය හා මඡනෝ යන ෂඩ්
ඉන්ද්‍රියන්ට සාඡප්තවක්ෂකව සය ේකාුයකට ඡකි ඡව්දනා ක්ෂණය අුණකණු හා ස්පර්ී වී සංඥා බි
වීඡමන් පරුව ඇති ඡව්. ඡ ෝකඡේ ා ු අුණකණු ුාශියසි. එක් එක් ා ු අුණකණු ව ට ඡවන්
ඡවන්ව ෂඩ් ඉන්ද්‍රිය අුණකණු හා ස්පර්ීවීකි ුාශියසි. ඡකි ස්පර්ී ුාශියට ඡව්දනාද ුාශියසි. ඡව්දනා
ුාශියක් ැවින් ඉවා ඡව්දනා ස්කන්ධ ඡ ස හඳුන්වා දී තිඡේ. ඡමඡසේ ඡව්දනා යනුඡවන්
හැඳින්ඡවන සංඡව්දන පරුව සංඥා වට පරිවර්තනය වී ඉන්ද්‍රිය ක්‍රියාත්මක වීමත් සමඟ ා ු
අුණකණු ඡමීළය හා ස්නායු පද්ධතිය සමඟ ස ඳතාව ඇති කුවන්නසි. ඉන්ද්‍රිය ා ු අුණකණු
සමඟ ස්පර්ී වීඡකි දී ා ු අුණකණු පිළි ඳව හට ්න්නා විවිධාකාු ඡව්දනා සංඥා වට පත්ව
ස්නායු පද්ධතිය හුහා ඡමීළය ඡවත ්මන් ්නියි. සඤ්ඤා නමින් හැඳින්ඡවන සංඥා ස්නායු
පද්ධතිය හුහා ඡමීළය ඡවත ළඟා වීඡමන් පරුව එකී ඡව්දනා පාදක කු ඡ්න ඉ පිළි ඳ
මාන අක ්ති ස්වභාවයක් ඇති ඡව්. එනකි සංඤ්ඤා මඟින් අුණකණු පිළි ඳව සි අයකි විනිී්චයකට
එළඹීමක් අ න ඡකඡර්.41 චිත්ත වීථියක ඡවීත්ථපන අත් මඟින් දක්වා ඇත්ඡත් එයයි. ඉහත සඳහන්
ේකාුයට විනිී්චයට එළඹීම සමඟ ඇති වන මාන අක ්ති ක්ෂණය ඡච්තනා ප්‍රති ද්ධ ශවක්
ව මාතු ශ්‍රී ධර්මවංස මියන් වි අන් දක්වා ඇත.42 ඡච්තනාව ඡව්දනා නමින් දක්වන විනිී්චනය
එළඹීම නිසා ඇති වන මාන අක ක්ෂණයසි. එඡසේම ඡච්තනාඡව් ස්වභාවය අනුව එය
කුසල්, අකුසල් ඡහෝ ක්‍රියා ඡ ස ඡතවදෑ ඇකි ඡකීට බු න දහඡකි විස්තු ඡකීට දක්වා තිඡේ. චිත්ත
වීථියක ජවන් අත් සත මඟින් නිප පණයඡකීට දැක් ඡවනුඡේ ඡකි ඡච්තනා ප්‍රති ද්ධ චිත්තක්ෂණ
ඡපළයි.43 එය ස්නායු පද්ධතිය හුහා ඡමීළය ඡවත ළඟා වන සංඤ්ඤාව ට අනූප පව සංඤ්ඤා
සංස්කුණය කු ්ැනීකි වීඡයන් ඡච්තනා පූර්වක ඡ ස ඇතිවන මාන අක ක්ෂණයක් ඡ ස
ඡපන්වා දිය හැසි ය. ජවන් අත් සතට පූර්වඡයන් ඇති ඡවීත්ථපන අතට හා එක් එක් ඉන්ද්‍රියන්ට
අයත් විඤ්ඤාණ අත් ව ට අතුුතුු ඇතිවන සකිපටිච්චන චිත්ක්ෂණඡයන් ඡව්දනාව ද,
සන්තීුණ චිත්තක්ෂණඡයන් සංඥාව ද නිප පණය ඡව්. පූර්ව භවය හා සකි න්ධ කුසල් අකුසල්
කර්ම ඵ විපාක ව ට අනුව ඡව්දනා හා සංඥා ඡදක රුඛ, නක්ඛ හා උඡප්තවක්ඛා ඡ ස ඇති ඡව්.
අනතු ඇව ඇති වන ජවන් අත් සත සංඛාු ස්වභාවයට අයත් ය.
සංඛාු ඡ ස දක්වා ඇත්ඡත් ඡකි ඡච්තනා ක්ෂණ දුන මාන අක ස්වභාවයයි. ඡකි අනුව
සංඥාව විවිධාකාු වීමට සමානුපාතිකව ඊට අදාළ ඡ ස සංඛාු ඇති වන ැවින් සංඛාු යනු
ඡවනම ස්කන්ධ ඡකීටසක් ඡ ස බු න දහඡකි විස්තු ඡකීට දී තිඡේ. සංඛාු යනු ඇලීකි, ්ැටීකි හා
මධයස්ථවීකි වීඡයන් සංඥාව මන අන් ග්‍රහණය කු ්න්නා පිළිඡවළ ඡ ස ද දැක්විය හැසි ය.
ඇලීකි හා ්ැටීකි ඇතිවීමට ඡහේතුව විඳීකි ස්වභාවයයි. අනතු ඇව සංඛාු නමැති මාන අක ස්වභාවය
තව නුටත් ඉදිරියට ්මන් කු එය විඤ්ඤාණ නැමැති මාන අක ස්වභාවයකට පත් ඡව්. ඡමම
විඤ්ඤාණ ස්වභාවය ඇලීකි, ්ැටීකි ඡහෝ අඡව්දයිත සංඛාු ක්ෂණයට සමානුපාතික ශවසි. ෂඩ්
ඉන්ද්‍රියන් මඟින් ඇති වන සංඥා හා සංඛාු ව ට අනුප පවම ඡකි විඤ්ඤාණ යනුඡවන් හඳුන්වන
මාන අක ස්වභාවය ඇති වන ව බු න දහඡකි දක්වා ඇත. පටිච්ච සණකත්පාදයට ධර්ම නයායයට
අනුව අවිදයා සහ්ත විඤ්ඤාණ සංඛාු ව ට පැවැත්ම සඳහා උපකාරය ඡව්. නණක න සංඛාු
විඤ්ඤාණයට උපකාු වන්ඡන් ඡනී පැවැත්ම සඳහාය. සකිපටිච්චන චිත්ක්ෂණඡයන් ඡව්දනාව ද,
සන්තීුණ චිත්ත ක්ෂණඡයන් සංඥාව ද ඇති වීඡමන් අනතු ඇව ඇති වන ඡවීත්ථපනචිත්ත
ක්ෂණඡයන් අඡහේතුක ක්‍රියා අතක් ශ මඡනෝද්වාුාවර්ජනය දැක්වී තිඡේ. චිත්ත වීථියක භවාං්
උපච්ඡේද හා පංචද්වාුා වජ්ජන යනා දී චිත්තක්ෂණ ව ට අනතු ඇව චක්ඛු විඤ්ඤාණ, ඡසෝත
විඤ්ඤාණ, ඝාණ විඤ්ඤාණ, ජිව්හා විඤ්ඤාණ, කාය විඤ්ඤාණ හා මඡනෝ විඤ්ඤාණ ඡ ස එක්
එක් ඉන්ද්‍රිය ධර්ම ව ට අනුප ප වන පරිද්ඡදන් ඡවන් ඡවන් වීඡයන් විඤ්ඤාණ හට ්න්නා ව
විස්තු කු දී තිඡේ. ඡකි ඡහේතුව නිසා විඤ්ඤාණ වීඡයන් හට ්න්නා රුවිීා මාන අක ධර්මතා

6. 89
ඡකීටසක් ඇති වන ව ඇඡ ෝ අයස් පියතුමා වි අන් ඡපන්වා දී තිඡේ.44 ඡකි ඡහේතුව මත
විඤ්ඤාණ ස්කන්ධය ඡව්දනා, සංඥා : සංඛාු ඡමන්ම මාන අකව ඇති වන ස්කන්ධ ඡකීටසක්
ඡ ස දක්වා ඇත.45 චිත්තක්ෂණ ඇති නැතිවන අයුකි විදුත් ප්‍රවාහයකට සමාන ධාුාවසි.46 ඡකි
විදුත් ධාුාවක ක්ෂණව ට සමාන ඇති නැති වීම බු න දහඡකි විග්‍රහ කු ඇත්ඡත් චිත්තක්ෂණ
ඇති වීම හා නැති වීම වීඡයනි. ඡකි අනුව ෂඩ් ඉන්ද්‍රියන් සඳහා ඡවන් ඡවන් ඡ ස ඡකි ේකාුයට
චිත්තක්ෂණ හට ්න්නා ව දක්වා ඇත. චිත්තක්ෂණ ඉපිද නැතිවීම ඉතා රුළු ඡමීඡහීතක්
තුළ අ න වන ක්‍රියාවළියසි. ඉතා රුළු කා පුාසයක් තුකි ශ ඡමීඡහීතකදී වුවඅධික ඡව්්ඡයන්
අ නවන ඡමම චිත්ත ක්‍රියාවලිය ඡ ීවුතු ඇ බු නව ඇන්ඡේ අනාවුණ ඤාණයටම විෂයවන්නසි.
චක්ඛු ද්වාු, ඡසෝත ද්වාු, ඝාණ ද්වාු, ජිව්හා ද්වාු, කාය ද්වාු, චිත් වීථි යනු පංච ද්වාු චිත්ත
වීථි යයි. ඡමම එසිඡනක චිත්ත වීථි අතු අනු ද්ධාවාුක චිත් වීථි ඡ ස චිත්තක්‍ෂණ දාහතක
ේයුෂ ඇති මඡනෝද්වාු චිත්ත වීථි තුන ැලින් ක්‍රියාත්මක ඡවයි. චිත්තක්‍ෂණ දහ හතක් ේයුෂ ඇති
ඡමම චිත්ත වීථි සප්තවත ුසායුෂ්ක යන නමින් හැඳින්ඡවයි. පූර්ණ මඡනෝද්වාු චිත්ත වීථි ක්‍රියාත්මක
වීඡකි දී පංච ඉන්ද්‍රියයන්ඡේ ස ඳතාවයක් නැත. එඡසේ ක්‍රියාත්මක වන්ඡන් ධයාන සමාපත්ති ඵ
සමාපත්ති සමවැදී අටින ඡමීඡහීතක දී පමණක්ඡනීව සිව යුතු ය. වැ ඡනීකැඩී එක දි්ට
පවතින අතක් ඇති ඡසේ අපට ඡපනුණත්, අත යනු, පිළිඡවළකට ක්‍රියාත්මක වන චිත්ත වීථි
ඳීහැනසි. ඡකි චිත්ත වීථි ඳීහැන සෑඡදන්ඡන් පංචද්වාු සහ මඡනෝද්වාු චිත්ත වීථි වලිනි. ඡමයට
අමතුව අතක් පනවන්ඡන් නකි ඊට ඡහේතු ඡපන්විය ඡනීහැසි ය. ඡකි චිත්ත වීථි මඟින් සි අයකි
අුණකණක් සි අයකි ඉන්ද්‍රියක් හා ස්පර්ී ශ ඡමීඡහීඡත් පටන් අනතු ඇව ස්පර්ී ඡව්දනා වටත්,
අනතු ඇව සංඥා වටත්, පරුව සංඛාු වටත් ඉන් අනතු ඇව විඤ්ඤාණ වටත් අනුක්‍රමිකව
පරිවර්තනය වන ස්වප පය පැහැදිලිව අවඡ ෝධ කු්ත හැසි ය. ඇති නැති වන ස්වභාවය ්ත් ඡකි
ඡව්දනා, සංඥා, සංඛාු හා විඤ්ඤාණ යන චිත්තක්ෂණ විදුත් ධාුාවකට සමානව පහළ ඡවමින්
නැති ඡවමින් අඛණ්ඩව ක්‍රියාත්මක ඡව්. ඡත ේකාු ස්වප පයක් ්ත් ඡමකී ඡව්දනා, සංඥා, සංඛාු
හා විඤ්ඤාණ යන ඡකීටමඨාී භවං් ්තව පවතින අත් පුකිපුාඡවන් කැඩී භවාං් උපච්ඡේද,
පංචද්වාුා වජ්ජන, චක්ඛු, ඡසෝත, ඝාණ, ජිව්හා, කාය, මඡනෝ ේදී විඤ්ඤාණ ේදී අවස්ථානුප පිව
එක් එක් ඉන්ද්‍රියට අදාළව ඡවන ඡවනම විඤ්ඤාණ චිත්තක්ෂණ පහළ වීම දක්වාම ක්‍රියාත්මක
වනුඡේ ඉහත කී ේකාුයට ඇති නැති වන අයුකි විදුත් ධාුාවකට සමානව ව ඡර් ඇකාඡන්
චන්දවිම මහ නා මියන්ඡේ අදහසයි.47
ඡමඡසේ ඡකි චිත්ත වීථි අතරින් චක්ඛුද්වාු ේදී ශ එක් චිත්ත වීථියක් ක්‍රියාත්මක වන
ඡමීඡහීතක දී ඉ චිත්ත වීථිය හැු අන් සි අම චිත්ත වීථියක් ක්‍රියාත්මක ඡනීඡව්. එම චිත්ත
වීථිඡේ චිත්තක්‍ෂණ දහ හඡතන් එක් චිත්තක්‍ෂණයක් ක්‍රියාත්මකක වන විට ඉතිරි චිත්තක්‍ෂණ
දහසයම ක්‍රියාත්මක ඡනීඡව්.48 එ ැවින් අතක වර්තමානය යනු එක් චිත්තක්‍ෂණයක ක්‍රියා
මාත්‍රයසි. එම ක්‍ෂණය ද උප්තවපාද, තිථි, භං් යන මාත්‍රා තුනසි. එ ද උප්තවපාද අවස්ථාඡව්, ඉතිරි
ක්‍ෂ්ණ මාත්‍ර ද්වය ක්‍රියාකාරය ඡනීඡව්. චිත්තක්‍ෂණයක කා ඡව් ාව දැක්වීමට නිවැඳීදි මිකිමක්
ඡසවිය ඡනීහැසි ශවත් යකි වැටීමමක් ා ්ැනීමට ඡමම උදාහණය තුළින් හැසි ඡවතැයි
ඡර් ඇකාඡන් චන්දවිම මහ නා මිඡයෝ පවසති.49 චිත්තක්‍ෂණයක් යනු අරු ඇ ක්‍ෂණයසින්
ඡකෝටි ක්‍ෂඡයන් පංගුවක් තුකි කා මාත්‍රයසි. අරු ඇ ්සන නැත්නකි ඇ අ පියන් ්සන තුකි
කා යක ඡකි චිත්තක්‍ෂණ ඡකෝටි ක්‍ෂයක් තුකි නැගී බිඳී යනු ඇත. පංඡච්න්ද්‍රිය වලින් දැනීකි
මින් එ ඳු ඡමීඡහීතක චක්ඛුද්වාු ේදී එක් එක්ඉන්ද්‍රියයන්ඡේ ණකල්වීඡමන් නැඡ්න චිත්ත
වීථි ඡකෝටි ්ණනසි. එ ැවින් ඡපනීම, ඇසීම, ්ඳ රුවඳ දැනීම, ුස දැනීම, ස්පර්ීය දැනීම, ඉවා
පිළි ඳ අතිවිලි අතීම, එකම ඡමීඡහීතක අ නවන ඡද් ඡ ස ඳීවටීමකට ඡ්ී න ඇ වනු ඇත. වි නලි
ල් ය තත්පුයක දී 54 වාුයක් නිවි නිවී දැල් ශවත් අඡප්තව ඡදඡනතට ඡපඡනනුඡේ එය
අඛණ්ඩව දැල්ඡවන ඡ අනුයි. ඉ ේකාුඡයන් අයල් ඡවන ඡවනම අ න ශවත් අප අතන්ඡන්
එක විට අ න වනක්‍රියා නිසා ය. අත පිළි ඳ විී්ඡල්ෂණය ඡකි ේකාුඡයන් නෂ්කු කටයුත්තසි.
පංච ද්වාුයක එක් චිත්ත වීථියක් සෑඡදන අයු ඇ ඡමඡසේ ය. 1. අතීත භවාං් 2. භවාං් ච නය 3.

7. 90
භවාං් උපච්ඡේද 4. පංචද්වාුා වජ්ජන 5. ඉ ඉඉන්ද්‍රිය අනුව චක්ඛු විඤ්ඤාණ ේදී එක්
ක්‍ෂණයක්. 6. සකි පටිච්චන 7. සන්තීුණ 8. ඡවීත්ථපන 9. ජවන 10. ජවන 11. ජවන 12. ජවන
13. ජවන 14. ජවන 15. ජවන 16. තදා කිභන 17. තදා කිභන ඡ ස එක් චිත්ත වීථියක් සකස්
ව පවතියි. විවිධ අවස්ථාව දී ඡනීඡයක් ඡහේතු ව පෑම මත චිත්ත වීථියකට ඇති
චිත්තක්ෂණ ප්‍රමාණය ඡම සඳහන් 1 ට වඩා අවන වන යකි යකි අවස්ථාද ඡයඡදයි. නණකත් ඉවා
රුවිඡීේෂී අවස්ථා ඡව්. ඉහත කී අයුරින් චිත්තක්ෂණ 1 කට ප්‍රමාණයකට වඩා මඳක් අවන වන
චිත්ත වීථියක ජවන් අත් අන්තර්්තව පවතින ප්‍රමාණය මත එම චිත්ත වීථියට අයත්
චිත්තක්ෂණ ප්‍රමාණය තීුණය වී පවතියි. ඡකි අනුව අ විසඥ, මුණය ළඟා වී ඇති අවස්ථාව
දී, නිදිරුව න අවස්ථාඡව් දී, ධයාන මාර්් ඵ සමාපත්ති රුවඡයන් වැඩ අටින අවස්ථාව දී,
නිඡුෝධ සමාපත්ති සමවැදී ඇති අවස්ථාව දී, සකිමා සකිබු නව ඇන්ඡේ යමක මහා ප්‍රාතිහාර්ය
අවස්ථාව දී වැනි රුවිඡීේෂී අවස්ථාව දී ජවන් අත් ප්‍රමාණය සතකට වඩා අවන විය හැසි ව
ධර්මානූකූ ව දක්වා තිඡේ. චිත්ත වීථියක සාමානයය තත්වය තිබිය හැසි චිත්තක්ෂණ ප්‍රමාණය
1 ක් වුව ද ඡම සඳහන් වන රුවිඡීේෂී අවස්ථා හා ඡහේතු අනුව චිත්ත වීථියක තිබිය හැසි
චිත්තක්ෂණ ප්‍රමාණය 1 කට වඩා අවන විය හැසි ය. චිත්ත ක්ෂණයක් නකි අතක් ඇති වන, නැති
වන හා පවතින ඉතාමත්ම කුඩා කා ප්‍රාන්තුයසි. එය සාමානය මිනුමසින් ඡනී ලිිසය හැසි
තුකි කුඩාය. එ ැවින් බු නන් වහන්ඡසේ අතක ඡකි ක්ෂණ ස්වභාවය උපමා කු දැක්වීමට රු නරු
යමක් වත් බු න ඇ අන් ඡනී දසින ව සඳහන් කු තිඡේ. එඡසේම චිත්තක්ෂණව ස්වභාවය,
කෘතය හා අවස්ථාවන් එසිඡනක ඡවනස් විය හැසි ය. ඡකඡසේ වුවද චිත්තක්ෂණ හා එ
විවිධධත්වය පිළි ඳ මනා අවඡ ෝධයක් ඇති කු ්ැනීම සඳහා අතිමහන්තාුකිමණ,
මහන්තාුකිමණ, පරිත්ත, අතිපරිත්ත, මන්ද පඤ්ඤා මහේ්ත, මන්ද පඤ්ඤා ඡසෝතාපත්ති
ඡ ෝඡකෝත්තු හා මන්ද පඤ්ඤා සකෘදා්ාමී ඡ ෝඡකෝත්තු චිත්ත වීථීව ඇති වන
චිත්තක්ෂණව ස්වභාවය සැ සිල් ට ්ත යුතු ව මාතු ශ්‍රී ධර්මවංස මියන්ඡේ අදහසයි.50
එම අත් පිලි ඳ විස්තු වගු ්ත කු පහත දක්වා තිඡේ.
පුද්ගල භේදය අනුව සංජානන ක්‍රියාවලියඅ අදාච ත්තකතක්ෂණ හා ත්තකත ථි ඇ ිවීථිම
මහන්තාරම්මණත්තකතථි ඇය
අවීමහන්තාරම්මණත්තකතථි ඇය
පරිතකතාරම්මණත්තකතථි ඇය
අවීපරිතකතාරම්මණත්තකතථි ඇය
පරිතකතමභනෝද්වාරිකවිභූතාලම්බනත්තකතථි ඇය
පරිතකතමභනෝද්වාරිකවිභූතාලම්බනත්තකතථි ඇය
මන්දපඤ්ඤපඨමධ්‍යානඅපණපණාත්තකතථි ඇය
තීක්ඛපඤ්ඤපඨමධ්‍යානඅපණපණාත්තකතථි ඇය
මන්දපඤ්ඤපඨමධ්‍යානසමාපතකවීථි ඇය
තීක්ඛපඤ්ඤපඨමධ්‍යානසමාපතකවීථි ඇය
මන්දපඤ්ඤභසෝතාපතකවීමග්ගථි ඇය
තීක්ඛපඤ්ඤභසෝතාපතකවීමග්ගථි ඇය
මන්දපඤ්ඤභසෝතාපතකවීඵලසමාපතකවීථි ඇය
තීක්ඛපඤ්ඤභසෝතාපතකවීඵලසමාපතකවීථි ඇය
මන්දපඤ්ඤසකදාගාමීමග්ගථි ඇය
අතීත භවාං්
අතීත භවාං්
අතීත භවාං්
අතීත භවාං්

8. 91
අතීත භවාං්
අතීත භවාං්
අතීත භවාං්
අතීත භවාං්
අතීත භවාං්
අතීත භවාං්
භවාං් ච නය
භවාං් උපච්ඡේද
පංචද්වාුාවජ්ජන
මඡනෝද්වාුාවජ්ජන
පරිකර්ම
උපචාු
අනුඡ ෝම
ඡ්ෝත්‍රභූ
ඡවෝදාන
ධයාන
ධයාන
ධයාන
ධයාන
ධයාන
ධයාන
ධයාන
ධයාන
ධයාන
ධයාන
මේ්
ඵ
ඵ
ඵ
ඵ
ඵ
ඵ
ඵ
ඵ
ඵ
ඵ
චක්ඛු විඤ්ඤාණ
ඡසෝත විඤ්ඤාණ
ඝාන විඤ්ඤාණ
ජිව්හා විඤ්ඤාණ
කාය විඤ්ඤාණ
සකිපටිච්ඡන
සන්තීුණ
ඡවීත්ථපන
ඡවීත්ථපන

9. 92
ඡවීත්ථපන
ජවන
ජවන
ජවන
ජවන
ජවන
ජවන
ජවන
තදා කිභන
තදා කිභන
භවාං්
භවාං්
භවාං්
භවාං්
භවාං්
භවාං්
භවාං්
භවාං්
භවාං්
සාමානයඡයන් චිත්තක්ෂණ 1 ක් ඇත්ඡත් අති මහත්තාුකිමණා නකි ශ පංච ද්වාු චිත්ත
වීථියකටය. ඉතා පැහැදිලිව ඇ අන් ප ප දසින, කිසන් ීේද අසන ේදී ඡමීඡහීතක ඡම ඳු
චිත්ත වීථි පහළ ඡව්.ඡමම වීථි ක්‍රමයට ක්‍රියාත්මක වන ැලීම ඇසීමේදිය සිරයම හැු ඡමම චිත්ත
නියමයට පටහැනිව සි අවකුටදැනීමක් ඡහෝ අතක් පහළ ඡනීඡව්. බු නු නන්ට, ුහතුන් වහන්ඡසේට
වුවද අත් පහළ වන්ඡන් දඡමම ක්‍රමයටයි. අර්හත්වඡේ දී අ න වන්ඡන්, ඡමම නියමය
ඡවනස්වීමක් ඡනීව ඉ සමඟ ඡය නණු අවිදයා සහ්ත ඡන්ද ුා්ය, න ඇ වීමයි. ඡමම චිත්ත වීථියක
විපාක අත් ව ට අයත් වන්ඡන්, සකිපටිච්ඡන සහ සන්තීුණ යන චිත්තක්‍ෂණ ඡදක ඡවයි. එ
නැඡ්න ඡව්දනා සහ සංඥා ෛචත අක ඡදක සැප ඡහෝ නක හඟවන ෛචත අක ඡවයි. එ විපාක
ඡ ස විඳින්නට අ න වන නක සැප ඡදක අර්හත්වයට පත් ශවත් විඳින්නට අ න වනු ඇත. එඡහත්
අර්හත්වඡේ දී අවිදයා තෘෂ්ණා ද්වය න ඇ කළ ැවින්, එ ඇලීමක් ්ැටීමක් ණක ාවට වැටීමක් සි අ
විට අ න ඡනීඡවයි. මීළඟට චිත්ත වීථිඡේ අට වැනි ස්ථානඡේ ඇති ඡවීත්ථපන නකි චිත්තක්‍ෂණය
උදා ඡවයි. එයින් අ න කුන්ඡන් ැබූ නක ඡහෝ සැප පිළි ඳ ඉදිරියට ්ත යුතු පියවු පිළි ඳ
නිී්චය සිරයමයි. එය සැමඡේ ම ක්‍රියා අතසි. සාමානය ඡ ෝකයා ඇලීඡමන් ්ැටීඡමන්,
ණක ාඡවන් ඉදිරි කටයුතු කළ යුතු ේකාුය පිළි ඳ තීුණ ව ට එළඡෙයි. ඉ අනුව අතිවිලි, ක්‍රියා
හා කථා කළ යුතු ේකාුයට ජවය නිපදවන අත් ඡපළක් ඉදිරි චිත්තක්‍ෂණ 7 සින් ක්‍රියාත්මක
කුයි. මතු පුනර්භවයට කර්ම ම ජ ඡ්ීඩ න්න්ඡන් ඡමම ජවන් අත් හත මලිනි. අවිදයා
ප්‍රතයඡයන් ඡ්ීඩනැඡ්න පුඤ්ඤාභි සංඛාු අපුඤ්ඤාභි සංඛාු, ේඡනඤ්ජාභි සංඛාු ඡ ස
ඡකිවා හඳුන්වයි. සත්ත්වයා කර්මය ජනිත කුන්ඡන් ඡමම ජවන් අත් හත තුළිනි. ුහතන්
වහන්ඡසේට ද චිත්ත වීථිඡේ ඡවීත්ථ පන චිත්තක්‍ෂණය එඡසේම පහළ ඡවයි. ප්‍රඥා ෛචත අකය අග්‍ර
ශ උන් වහන්ඡසේ ාට ඇලීම, ්ැටීම, ණක ාව ණකල් කැු්ත් මාන අකත්වයක් නැති ැවින් ඉ සඳහා
අතිවිලි, ක්‍රියා හා වදන් ක්‍රියා කුවන ජවනයක් පහළ ඡනීඡවයි. එ ැවින් අකකිපය භාවයම ණකල්
කු්ත් ප්‍රඥා ෛචත අකය ඡපුටු්ාමී ඡවයි. අවිදයා තෘෂ්ණාඡවන් මි නණු අත, කය, වචනය
ක්‍රියාවට පමණක් සීමා ශ ජවන් අත් හතක් උන්වහන්ඡසේට පහළ ඡවයි. එ ැවින් ඡකිවාට ක්‍රියා
ජවන් යන නම භාවිත කැඡර්. මතු පුනර්භවයට කර්ම ය ඡනී නිපඡදන්නා ශ ඉ ප්‍රඥා
ෛචත අක, කර්මක්‍ෂය කු ඤාණය යනුඡවන් හඳුන්වයි. අර්හත් ඵ නුවිසන් අ න වන්ඡන්
එතැන් පටන් මතුවට පුනර්භවය අ න කුන කර්ම ක්‍ෂය වීමයි. ඡමය, අතීතඡේ අ න කළ

10. 93
කර්මයන් විපාක ක්‍ෂය කුන ඤාණයක් ඡනීඡව්. සසු ඡ ීඡහෝ ක ක පටන් කුන ද පුණය
සහ පාප කර්ම අතු විපාක ඡ්න ඡනී නන් කර්මඡයෝ ද සැමට අප්‍රමාණ ය. ුපත ම කර්ම
හැු සාමානය කර්ම විපාක දීමට පරුත යක් සකස් ව තිබිය යුතු ය. සතු අපා්ත වීමට ඡහේතු
කාුක ශ ඡකීඡතක් පාප කර්ම තිබුණත් මිනිසත් ව ඊට පරුත ය ඡනීවන ැවින් මිනිසකුව
දිවි ඡ්වන තු ඇ ඉවා විපාක ඡ ස ක්‍රියාත්මක ඡනීඡවයි. කාම ඡ ෝකඡේ දී විඳින්නට අ න වන
නි අ කර්ම විපාකයක් ෙඡ ීව අටින බ්‍රහ්මයකුට එ අටින තු ඇ එ පරුත ය එයට ඡනී
්ැළඡපන ැවින් විපාක ඡ්න ඡනී ඡදයි. මිනිසා ඡ ෝභ, ද්ඡව්ී, ඡමෝහඡයන් තම ්ත, අත
ඡමඡහය වුවඡහීත් එයට අනුකූ ව පාප කර්මඡයෝ විපාක දීමට ඇදී එනු ඇත. අර්හත්වඡයන් පරු
උන් වහන්ඡසේට එ ඳු මාන අක පරිසුයක් සි අ විටක ඇති ඡනීවන ැවින් එ ඳු විපාක ඵ යක්
අත් විඳින්නට ඡනී ැඡ යි. ඡමඡසේ අ න වන්ඡන් විපාක ක්‍ෂය කළ නිසා ඡනීව විපාක ඡ්න දීමට
අවීය පරුත ය වන පුනර්භවය සකස් ඡනී ශ ැවිනි. පුනර්භවය අඡහෝ අ වී යාම නකි කළින්
තිබූ ේත්මයක් වැනි ඡදයක් උච්ඡේදයට පත්වීමක් ඡනීඡව්. ඡමය භාෂාව අවඡ ෝධ කු ්ැනීම
පිළි ඳව ඇති වන ්ැටළු ස්ථානයසි. ණකලින් විදයාමාන ශ යමක් නැති ව පරුව කී අවස්ථාවක දී
ණකලින් තිබූ ඡදක අඡහෝ අ වී යනුඡේ උච්ඡේදයට පත්වීම තුළින් යැයි අදහසක් ඇති ඡවතත්, ඡම
දී සතය වීඡයන්ම සැ ඡකනුඡේ එ න්දක් ඡනීඡව්. නැති වනුඡේ අවිදයාව හා තෘෂ්ණාවයි. එය
මාන අක ්ති ස්වභාවයක් මිස ද්‍රවයාත්මක ඡදයක් ඡනීඡව්. එඡසේම අවිදයාව හා තෘෂ්ණාව නකි
ඡහේතු ප්‍රතයයන්ඡ්න් සකස් ශවසි.51 අවිදයාව හා තෘෂ්ණාව ප්‍රහාණය වන්ඡන් එය ඇති වීමට
ඡහේතු ශ ඡහේතු ප්‍රතයයන්ඡේ ක්ෂය වීම මතය. අවිදයාව හා තෘෂ්ණාව අඡනීනය ප්‍රති උපකාු වන
ඡහේතු ප්‍රතය ධර්මතාය. අවිදයාව තෘෂ්ණාවටත්, තාෂ්ණාව අවිදයාවටත් උපනිශ්‍රය ඡව්. සංඥාව
පිළි ඳව නිවැුදි අවඡ ෝධයක් ඇති කු ්ැනීමට පුද්් ඡයකුහට අපහරු වී ඇත්ඡත් ඡකි අවිදයා
තෘෂ්ණා ඡදඡක් පෑමට නතු වීම නිසාය. සංඥාව පිළි ඳව පූර්ණ අවඡ ෝධය ඇති ශ කළ
සංජානනඡේ බුද්ධිමය පැතිකඩ සර්ව සකිපූර්ණ ඡව්. ඕනෑම අුණකණක් පිලි ඳව පවතින යථා
ස්වප පීව දැකීමට හැසියාව ැඡ න්ඡන් ඉ අවස්ථාඡව්දීය. ඕනෑම අුණකණක පවතින ත්‍රි ක්ෂණ
ධර්මතාව ග්‍රහණය කු ්ැනීමත් සමඟම අවිදයාඡවන් හා තෘෂ්ණාඡවන් අත මිඳීම අ න ඡව්. එය
මාන අක අ අ සසි. එඡසේම අත්හැරයමසි. එය දැනුමක් පමණක්ම ඡනීඡව්. එය දැනුම
විඤ්ඤාණය හා ප්‍රඥාව යනාදී ඡත ේකාුඡයන්ම සංජානන ක්‍රියාවළිය පරිපූර්ණ වීමසි. ප්‍රඥාව
අභිඥා අර්ථ ඡකීට ද පරිඥා අර්ථ ඡකීට ද ඇත.52
ඡ ීවුතුුා බු නවීඡමන් ඡහෝ අර්හත්වයට පත් වීඡමන් අ න වන්ඡන් එතැන් පටන් ඉදිරියට
අවිදයා ප්‍රතයඡයන් හට ්න්නා පුණයාභි සංඛාු, අපුණයාභි සංඛාු, ේඡනඤ්ජාභි සංඛාු මතු සි අ
විඡටක ඇති ඡනීවන පරිදි සහණකලින් න ඇ වී යෑමයි. කුසල්, අකුසල් විපාක යන අත් ඡකීටස් තුන
ඡතෝුා ්ැනීඡකි දී අභිධර්මඡේ වීථි අත් පිළි ඳ මනා දැනීමක් තිබිය යුතු ය. අර්හත් උතුමන්ඡේ
මාන අකත්වය මඟින් නික්ඡල්ශී, වීතුාගී වීත ඡදෝස හා වීත ඡමෝහ ස ත ේධයාත්මික පරිසුයක්
ඡ්ීඩ නැඟුවක් ා ු පුද්් ස්වභාව, කා ගුණ, විපර්යාස, ේදිඡයන් ඡ්ීඩනැඡ්න ා ු
ඡභෞතික පරිසුයකට එ ඳු මහද්්ත පුණය පාපකර්ම ඇදී විත් ක්‍රියාත්මක වනු ඇත. බු නු නන්ට
ුහතුන් වහන්ඡසේට ඵ ඡදන්ඡන් එ ඳු අල්ප මාත්‍ර කර්ම ඡීේෂයක් ව ඡපීල්වත්ඡත් බුද්ධදත්ත
මියන් වි අන් පවසා තිඡේ.53 ඡමත් අත් පතුුන උතුමන්ට ද කාමාවචු අකුස කර්මඵ දීමට
ඇති අවස්ථා නුස් ඡවයි. එ ැවින් ප්‍රඡයෝ් සකිපත්තිය ප්‍රඡයෝජනයට ඡ්න ඇතැකි කර්ම විපාක
වළක්වා ්ත හැසි ය. එ ැවින් කර්මයට වහල්ව එයට ඉඩ දී උකටලී වීම, ඡමෝඩකමසි.
කුස ඡය පි ටා ඡමත්තා සහ්ත කායකර්ම වචී කර්ම, මඡනෝ කර්ම අ න සිරයම පාප කර්ම
ඡව්් ප වා හැු ජය න මඟක් ව ඡත් ඇකි ්ත යුතු යි. ඉහත සඳහන් කළ පරිදි ඉ විස්තුය
තුළ සඳහන් වනුඡේ සංඥාව න ඇ කළ යුතු ව ඡනීඡව්. සංඥාව ඡකඡු ඇති ඡන්ද ුා්ය න ඇ
සිරයම නියම ක්‍රමඡව්දය වයි. බු න, පඡසේ බු න, මහ ුහතන් වහන්ඡසේ ාත් ඡකි විෂය ඡ ෝකය
ග්‍රහණය කු ්න්ඡන් සංඥාව නිසාය. එ ැවින් සංඥා නිවැුදිව හඳුනා ්ැනීඡකි හැසියාව ඡකි විෂය
ඡ ෝකය පිලි ඳව මනා අවඡ ෝධයක් ා ්ැනීම සඳහා යඡමකු හට තිබිය යුතු ණකලික

11. 94
අවීයතාවයක් ඡව්. සංඥාව ා ්ැනීම නිවැුදිව අ න කුන්ඡන් නකි එය ඡන්ද ුා්යක් ඡ්ීඩ
ඡනීනැඡඟන පරිදි අ න කළ හැසි ක්‍රමඡව්දය බු න දහඡකි ේයය අෂ්ටාංලික මාර්්ය මඟින් පැහැදිලි
කු දී තිඡේ. බු න දහම කුස ය වර්ධනය කළ හැසි මාර්්ය ීාවකයින්ට ඡද්ීනා කු තිඡේ.
ක්‍රමවත්ව ඉ මඟ පිළිපැදීම ශ්‍රාවකයින්ඡේ කාර්යභාුයසි. ීෘස්තෘන්වහන්ඡසේ ඡකතුකි මාර්්ය
පැහැදිලි කළද එය නි අ පරිදි අනු්මනය කු නිස්සුණය ඇති කු ්ත යුත්ඡත් ීාවකයින්
වි අන්ම ව දක්වා ඇත. බු න දහඡකි විස්තු ඡකඡුන ප්‍රතිපත්ති මාර්්ඡය අවිදයාව ඇතිවන ක්‍රමය
හා ඉන් මිදිය හැසි ක්‍රමඡව්දය පිළි ඳව මනාව දක්වා ඇත. එය අනු්මනය කු මිඳීම ස්වකීය
ප්‍රතයක්ෂයට අනුව අවඡ ෝධ කු්ැනීමට ශ්‍රාවකයින්ව දිරි ්න්වා තිඡේ.
2.2. සංජානනය හා සංඥාඡව් විවිධතා
සංඥාව (සඤ්ඤා) සංජානනඡේ විවිධ ක්ෂණ ඡකඡු පානු යි.54 නිල්පාට ඉ
ඡ ස දැකීමට ද ුතු පාට ඉ ඡ ස දැකීමට ද ඡකි ේකාුඡයන් අයළු වර්ණ ඉ ස්වප පඡයන් දැකීමට
ද යකි පුද්් ඡයකු හට හැසියාව ඇති වන්ඡන් සංජානනය නිවැුදිව අ නවුවඡහීත් පමණසි.55
සංජානනඡේ පවතින අවනපාවනකකි අවඡ ෝධඡය ඌණත්වයට පානු න ව ඡකි අනුව
දැක්විය හැසි ව එලිසඡ ත් ඡ ීක් ඡේ අදහසයි.56 එඡසේම එම සංඥාව නිවැුදිව ග්‍රහණය කු්ත
ඡහීත් පමණසි.57 නිදරුනක් වීඡයන් සි අයකි පැහැයක් දෘෂය වනුඡේ වර්ණ අවඡීෝෂණය වන
ස්වප පය අනුව. සාමානය මානව ඡදඡනඡත් වුහය අයළු ඡදනා තුළ සමාන අයුුසින් සකස්ව
තිඡ න ව පීටර්ස් කැුතර්ස් පැහැදිලි කු ඇත.58 ඡකි ඡහේතුව මත සෑම අඡයකුඡේ වර්ණ දැකීඡකි
හැසියාව ේසන්න වීඡයන් සමාන ව ඡකීහාන් ලිලියන් ඡේ මතයයි.59 එඡසේ අසමාන වන්ඡන්
නකි සකිණකති ඇති කු්ත ඡනීහැසි ව ඡුී ටම ඡජ්. ස්ට ර්ේ සහ පැට්‍රීෂියායා ුගීස් යන මඡනෝ
විදයාඥ ඡදපළ වි අන් ඡපන්වා දී ඇත.60 එකම වර්ණඡය විවිධ පුාස තිඡේ.61 එකම වර්ණඡය
විවිධ පුාස යනු එකම වර්ණඡේ ප්‍රඡේදයි.62 එනකි එ අඡ ෝකමත් භාවඡේ අට අඳු ඇ පැහැය
දක්වා එකම වර්ණඡය වුවද විවිධ ප්‍රඡේද තිඡේ.63 ඡකි අනුව එකම වර්ණය වුව ද ඡදඡදඡනකු
දසින්ඡන් එ විවිධ පුාසයන්ට අනුව විය හැසි ය.64 නණකත් ඡමය ඡකි ේකාුයට අ න වුව ද එය
ප්‍ර ඡවනස් කමක් ඡනීඡව්.65 නිල් පාට ඊට ඡවනස්ව ුතුපාට වීඡයන් ද ුතු පාට ඊට ඡවනස්ව
නිල්පාට වීඡයන්ද ග්‍රහණ කු්ැනීම නිවැුදි සංජානනය ඡ ස අර්ථ දැක්විය ඡනීහැසි ය.66
එඡසේ වුදවා සංජානනය සිරයමට ඡහේතු වනුඡේ සංඥාව වුදවා ග්‍රහණය කු ්ැනීමයි. සංඥාව
වුදවා ්ැනීමට ඡහේතු ශඡේ වැුදි දෘෂ්ටිව එල්ඹීමයි.67 සංඥාව වුදවා ඡහෝ නිවැුදි ඡ ස
ග්‍රහණය කු ්ැනීම පිිසස සංඥාව හඳුනා ්ැනීම ඡහෝ හඳුනා ඡනී ්ැනීම යන සාධකය ඡ ීඡහෝ
නුට පානු යි.68 සංඥාව හඳුනා ්ැනීම සති ඡහවත් අ ය මඟින් අ න වන්නසි.69 අ ය
වර්ධනය සිරයඡමන් ඡකි හඳුනා ්ැනීඡකි හැසියාව වැඩි දියුණු කළ හැසි ය.70 සතිපටමඨාන යනු
සංජානන හැසියාව වර්ධනය සිරයමට අදාළව අ ය පි ටුවීම සඳහා නිර්ඡද්ශිත ස්ථානයි.71 ඡ ෞද්ධ
සතු සතිපටමඨාන භාවනාව ට පදනම වී ඇත්ඡත් ඉ ක ඇණයි.72 වයස අනුව ද ඡමීළඡේ වර්ධනය
ඡවනස් නිසා සංජානන හැසියාව වැඩි දියුණු ඡව්.73 එඡසේම ළමා, ත ඇණ මහළු ේදී ජීවිතඡේ විවිධ
කා වකවානු තුළ න සමාජයීය අත්දැකීකි එකතු වීම නිසා ඡමීළඡේ ඊට අදාළ ප්‍රඡද්ී
වර්ධනය වීඡමන් සංජානනය තවත් දියුණු විය හැසි ය.74 නිදරුනක් වීඡයන් කුඩා ද ඇඡවකු
කා අයක් හඳුනා ්න්නවාට වඩා පැහැදිලි අවඡ ෝධයක් ඊට වඩා වය අන් වැඩි ත ඇණඡයකු හට
ඇත. එඡසේම ත ඇණඡයකුට වඩා වැඩි ටිඡයකු හට කා අය පිළි ඳව ඇති විය හැසි සංජානන
හැසියාව වැඩි විය හැසි ය.75 ඉඡසේම ඡකි වැඩි ටියාට වඩා ඡහීඳින් කා අ භාවිතා කුන වාිසජ

12. 95
වයාපාුයක නිුතව වන පුද්් ඡයකුට ඡකි කා අ පිළි ඳ සංජානන වඩාත් ඡහීඳින් ඇති ව ඡපනී
යයි.76 එඡමන්ම කා අ තනා ඇති ඡ ෝක වර්් පිලි ඳ විඡීේෂඥඡයකුට ඉ කා අය පිළි ඳ
සංජානනය තවත් රුවිඡීේෂී ඡ ස දැඡන්. එඡසේම කා අ වර්්ය පුුාණතන එකක් නකි පුුා
විදයාඥඡයකු ඉ පිලි ඳව පුුා විදයා සාධක හා ුහුඡේ විඡීේෂඥභාවය මත එළඡෙන නි්මනය
ඡවනත් සි අ න පුද්් ඡයකුට වඩා පැහැදිලි නිුවුල් එකක් විය හැසි ය. මීට ඡහේතු ශඡේ සංජානනය
සඳහා පානු න විවිධ සාධකයි.77 එඡසේම ඡකි සංජානන ක්‍රියාවළිඡේ දී ඉ සඳහා ඡ ීඡහෝවිට
ජීව විදයාත්මක අනනයතා ක්ෂණ ද පානු න ව ඡම දී සැ සිල් ට ්ැනීම වැද්ත්ය.78
කායික ඉන්ද්‍රියන් සංඡව්දන ප්‍ර තාව ඡකි ජීව විදයා සැකරුමට අනුව විවිධ වන්ඡන් ඡකි නිසාය.
විවිධ සංඥා හඳුනා්ැනීඡකි දී පුද්් ඡේදය ද විීා වීඡයන් ඊට පායි. මන්ද සාමානය
මනුෂය සංජානනය එක සමාන ේකාුයට ජීව විදයාත්මකව පි ටා තිබුණ ද පුද්් යා තුළ ඇති
බුද්ධි මටමටම, පරිසු සාධක, වයස් මටමටම, අධයාපනික පරුබිම ේදී ඡවනත් ඡහේතු නිසා සංඥා
හඳුනා ්ැනීම පුද්් යාඡ්න් තවත් පුද්් ඡයකුට ඡවනස් විය හැසි ැවිනි.79
සංජානනඡේ තවත් එක්තුා ක්ෂණයක් නකි යමක් සංජානනය සිරයඡකි දී අදාළ අුණකණ
පිළි ඳව පරිපූර්ණ සංජානනයක් ා ්ැනීමට හැසිවීමයි.80 පරිපූර්ණ සංජානසින් ැහැුව
නිවැුදි අවඡ ෝධයක් ඇති කු ්ත ඡනී හැසි ය.81 ඡකි පරිපූර්ණතාවය සකිපූර්ණඡයන් යකි
පුද්්ඡයකු හට ීාක්ෂාත් කු්ැනීමට නෂ්කු විය හැසි ය.82 නණකත් එඡසේ වුවත් යකි
පුද්් ඡයකුඡේ ජීව විදයාත්මක පරුබිම මත සංජානන හැසියාව කවු මටමටමක පවතින්ඡන්දැයි
තීුණය වන ැවින් පරිපූර්ණ සංජානනයක් ා ්ැනීමට අපහරු විය හැසි ය.83 පරිපූර්ණ
සංජානනයක් සඳහා ඊට අදාළ ජීව විදයාත්මක සැකරුමක් ා තිම ම අතයවීයය.84 ඡකි ඡහේතුව
මත ත්‍රි ඡහේතුක කුස සකිපත්තිය ස ත ේත්ම භාවයක් ා ්ැනීම සංජානන ක්‍රියාවළිඡේ
පරිපූර්ණත්වය තකා අවීය වන පූර්ණ ඡකීන්ඡද් අයක් ඡ ස බු න දහඡකි අවධාුණය කු දක්වා
තිඡේ. අවසාන නිෂ්ඨාන ඡ ස ධයාන මාර්් ඵ මටමටම දක්වා පරිපූර්ණ සංජානන ක්‍රියාවළිය
උසස් කු ්ැනීමට හැසියාව ඇත්ඡත් ඡකි ත්‍රි ඡහේතුක කුස සකිපත්තිඡයන් යුතු පුද්් යා හට ව
ඡම දී අවධාුණය කු දක්වා තිඡේ. ඡකි ත්‍රි ඡහේතුක කුස සකිපත්තිය ජීව විදයාත්මක
අවීයතාවයක් වන අතු තමන්ඡේ ඡපු කුන ද කුස ඡහේතුවක් නිසා ජාන විදයාත්මකව
උපඡත්දීම සංජානනය වඩා සාර්ථක ඡ ස අ නවීමට අවීය කුන ජීව විදයාත්මක අවීයතාවයන්
සකිපූර්ණව උපත ැම මසි.85 සංජානන ක්‍රියාවළිඡේ දී සකිපූර්ණ වීඡයන් එක අ නවීම ඡහෝ එකම
අුණකණ සංජානනය කු ්ැනීම එය ඡවන් ඡවන් ඡකීටස් ව ට කඩා සංජානනය කු ්ැනීමට
වඩා වැද්ත් ඡ ස සැ ඡක්. නිදරුනක් ඡ ස අන්ධ මිනිසන් සමූහයක් වි අන් ඇඡතකුඡේ හැඩ ඇව
පිළි ඳව සංජානනය සිරයම දැක්විය හැසි ය. එක් මිනිඡසකු ඇතාඡේ කන් අත ්ා ඇතා කුල් ක්
වැනි යැයි කල්පනා කුන අතු තවත් අඡයකු ඇතාඡේ කකුල් අත ්ා ඇතා වංඡ්ඩි වැනි යැයි
උපකල්පනය කුයි. තව අඡයකු ඇතාඡේ ඡහීඬ අත ්ා ඇතා ඡමීල් ්සක් වැනි යැයි අතයි.
ඇතාඡේ පිට මහත් ීරයුය ස්පර්ී කුන තව අඡයකු ඇතා කලු්ල් පර්වතයක් හා සමාන යැයි
අතයි. ඇතුඡේ වල්්ය ස්පර්ී කුන අඡනඡකකු එය නඟුලිසක් වැනි යැයි උපකල්පනය කුයි.
ඇතා පිළි ඳව ශ ඡකි අයළු සංජානන එනකි ඡමීල් ්ස, කුල් , වංඡ්ඩි, කලු්ල්
පර්වතය, නඟුලිස යන එක් එක් ක්ෂණ එක්ව ඡනී ස කා ඡවන් ඡවන් වීඡයන් ්ැනීම නිසා
ඇතා පිළි ඳව අන්ධයින් පිරිස ඇති කු ්න්ඡන් නිවැුදි අවඡ ෝධයක් ඡනීඡව්. ඊට ඡහේතුව
සි අයකි ඡහේතුවක් නිසා සකිපූර්ණ අුණකණ සංජානනය කු ්ැනීමට ඡනීහැසි නිසා තමන්ට
ැඡ න සංජානනය අනුව වැුදි නි්මනව ට එළඹීම ඡම දී අ න වී තිඡේ.86 සකිපූර්ණ අුණකණ
එනකි ඇතා පිළි ඳව පූර්ණ නි්මනයක් ා ්ැනීමට අවීය වන දෘෂය සංජානනය ඡම දී ඉ
අන්ධ පිරිසට ඡනී ැඡේ.87 ැඡ න දැනුම සමස්තඡය එක් එක් ඡකීටස් පිළි ඳව වන ැවිනි.88
ඉ ඡහේතුව මත ුවුන් වි අන් තමන්ඡේ ස්පර්ී ඉන්ද්‍රිය මඟින් ා ්න්නා ස්පර්ීය මාධය කුඡ්න
ඇතා පිලි ඳව ඡවන් ඡවන් ශ සංජානන ුාශියක් ඇති කු ්නු න ව පැහැදිලිය.89 තම
තමන්ට ේඡව්ිසක සංජානන අනුව එළඹි නි්මන අයල් සැ ෑවින්ම සතය ඇඡතකුඡේ

13. 96
ස්වප පයට වඩා හාත්ප අන්ම ඡවනස් ව ඡම දී පැහැදිලිව ඡපනී යයි.90 සමස්තය පිළි ඳව එක්වු
සංජානනය ඡනී ා එ කුඩා ඡකීටසක් පාසා විඡීේෂ ශ දැනුමක් ැම ම සමස්ත සංජානනඡයන්
ඡවනස් වන ේකාුය පිළි ඳව මින් අවඡ ෝධ කු ්ත හැසි ය.91 ඊට ඡහේතු වී ඇත්ඡත් එක් එක්
පුද්් යාට ස්පර්ීය මඟින් ා ්ත හැසිව තිඡ න්ඡන් පරිපූර්ණ සංජානනය ඡනීව එක් කුඩා
ඡකීටසකට අදාළ දැනීම පමණක් වීමයි.92 යකි ඡහයසින් අන්ධයින් පිරිස එකණකතු වී ුවුන්
අයළු ඡදනා වි අද් ා ්න්නා ද නි්මනඑනකි ඡමීල් ්ස, කුල් , වංඡ්ඩි, කලු්ල්
පර්වතය, නඟුලිස යන එක් එක් ක්ෂණ සමූහයක් ඡහවත් එකම අුණකණ පිළි ඳව ශ සමස්තයක්
ඡ ස ස කා න්ඡන් නකි ඡ ීඡහෝ නුට සැ ෑ ඇඡතකුඡේ ස්වප පය පිළි ඳව දළ අවඡ ෝධයක්
ඇති කු ්ත හැසි වනු ඇත. ඡම දී පවා නියම ඡ ස ඇඡතකුඡේ ස්වප පය පිළි ඳ අවඡ ෝධයක්
ැබිය ඡනී හැසි වුවද ේසන්න වීඡයන් දළ හැ මක් වත් ඇති කු්ත හැසි ය. එවිට ැබිය
හැසි නි්මනය ඡවන් ඡවන් වීඡයන් සංජානන ඡ්න ඇති කු්න්නා ද නි්මනව ට වඩා
සාඡප්තවක්‍ෂ වීඡයන් නිවැුදි යැයි ඡම දී උපකල්පනය කළ හැසි ය.93 ඡමයින් සංජානනය පිළි ඳ
ඉතා වැද්ත් නි්මනයක් දක්වා තිඡේ.94 එනකි යකිසි අ අුණකණක් පිලි ඳව වඩා ේසන්න
නි්මනයක් ා ්ත හැක්ඡක් ඉ අුණකණ පිළි ඳව අවස්ථා ුාශියකදී ඇති කු ්ත් නි්මන ඡහෝ
යකි පිරිසක් වි අන් ුවුන්ඡේ කායික මාන අක අනනයතාව අනුව ඡවන් ඡවන්ව ා ්න්නා ද
සංජානන ුාශියක් ඡහෝ එක් කු ස කා ැලීඡමන් ව ඡම දී පැහැදිලිව වටහා්ත හැසි ය.95
එඡසේම හැසි තාක් සෑම දෘෂ්ටි ඡකෝණයක්ම පිළි ඳවම මධයස්ථ ඡ ස අතා තීුණ ්ැනීඡම
වැද්ත්කම ද ඡකි මඟින් පැහැදිලි ඡව්.96 මන්ද අසම ු ඡ ස තීුණයව ට එළඹීමට දෘෂ්ටි
ග්‍රහණය ඡහේතු වන ැවිනි.97 සමස්තය පිළි ඳව වැටීමමක් ඇති කු ඡනී ඡ්න සමස්තය
ඡකීටස්ව ට ඡ දා එ ඡකීටස් පිළි ඳව ැඡ න දැනුම මඟින් සමස්තය පිළි ඳ නි්මන
ාදීම වැුදි ව ඡමයින් පැහැදිලි ඡව්.98 ඡමඡසේ දෘෂ්ටි ග්‍රහණයක් අ නවනුඡේ නිවැුදිව සංජානන
ක්‍රියාවලිය සම ුව ඡනී අ නවීම නිසාය යන ක ඇණ ඡම දී දැක්ත හැසි ය.99 අන්ධයින් පිරිසට
ඇතා සකි න්ධව නිවැුදි නි්මනයක් ා්ත ඡනී හැසි ශඡේ ඇතා පිලි ඳව ුවුන් ඡවන්
වීඡයන් සංජානන ා ්ැනීම නිසාය. ස්වකීය විෂය අත්දැකීමට හා විෂය අවඡ ෝධයට අනුව
දෘෂ්ටි ග්‍රහණයක් ඇතිව වැුදි නි්මනයක එළඹීම ඡම දී අ න වී ඇති ව පැහැදිලිව දැක ්ැනීමට
ැඡේ.100
එඡසේම සංඥාව හඳුනා ්ැනීඡකි දී ඇති වන න තා නිසා ද අවඡ ෝධඡය ඡවනස්කකි
ඇති ඡව්.101 හඳුනා ්ැනීමට පාන සාධක ක්ෂණ ඡවනස් වීම මත ැඡ න සංජානනය
නිවැුදි නැත.102 සි අයකි අුණකණක් පිළි ඳව න දැනීම පරිපූර්ණ වන තුමට අවඡ ෝධය හැසි
තාක් නිවැුදි මටමටමක තිඡේ.103 නිදරුනක් ඡ ස අඳු ඇ පරුබික බිම මත වැටී ඇති ණු කැඳීල් ක්
දසින යකි යුද්් ඡයකු එය සර්පඡයකු යැයි හඳුනාඡ්න බියට පත් විය හැසි ය. එය වැුදි
අවඡ ෝධයසි.104 එම වැුදි අවඡ ෝධයට ඡහේතු ශඡේ ඉන්‍ද්‍රියන් මඟින් ැබූ සංජානන න
මටමටමක තිබූ ැවිනි. ඡකි අවස්ථාඡව් දී ඉ පුද්් යා මඳක් බිම වැටී ඇති ද්‍රවය ඡවත සමීප ඡවයි.
දැන් ුහුට එය සර්පඡයක් ද නැද්ද යන විචිසිච්ඡාව ඇති ඡව්. අදාළ ද්‍රවය හා පුද්් යා අතු නු අවන
සිරයම නිසා ුහුඡේ ඉන්‍ද්‍රියය ණකල් අවස්ථාඡව් දීට වඩා පැහැදිලි සංජානනයක් ා ්න්නා ැවින්
සතයට තුමක් ේසන්න ශ සංජානන ා්ැනීඡකි හැසියාව ඇති ඡව්. නණකත් ඉ සංජානනය වුවද
පරිපූර්ණ නැත. විඡටක එය සර්පඡයකු යැයි සැක කුයි. වඡුක ඉ සැකය වැුදි දැයි අතයි. ඡකි
අතු හදි අඡේ වි නලි ඡකටීමක් අ න වීම නිසා බිම මත පතිතව තිඡ න ඡදය තුමක් පැහැදිලිව දසියි.
නණකත් එය වුවද පැහැදිලි ව අවන දැකීමසි. ඡකි අවස්ථාඡව් දී බිම තිබූ ඡද් සර්පඡයකු ඡනීඡව් යැයි
අඡත්. එවිට රුළං ධාුාවක් හැමීම නිසා බිම ඇති ණු කැඳීල් රුළඟට මඳක් ඡස ඡව්. දැන්
ඡමය සර්පඡයකු ඡනීඡවතැයි තීුණය නිසා යටපත්ව තිබූ බිය යළි ඇතිවීමට පටන් ්නියි. ඡමවු
ුහු වි නලි ඡප්තවනුව දල්වා යි. එ දී බිම වැටී ඇති ණු කැඳීල් පැහැදිලිව දසියි. දැන් ුහුඡේ
සංජානනය පරිපූර්ණ ැවින් එ අවඡ ෝධය උපරිම මටමටඡකි පවතියි.105 එකම ඡද් පිළි ඳව න
ඉන්‍ද්‍රිය සංජානන පුද්් අත්දැකීකි අනුසාුඡයන් විවිධ ස්වප ප ්න්නා ව නිරයක්‍ෂණය කළ හැසි