1. ใบความรู้ เรื่อง สานวนไทย
จุดประสงค์การเรียนรู้
๑. นักเรียนอ่านทานองเสนาะโลงสี่สุภาพและกาพย์ยานี ๑๑
๒. นักเรียนถอดบทร้อยกรองเป็นร้อยแก้วได้
๓. นักเรียนเก็บใจความสาคัญของเรื่องที่อ่านได้
๔. มีมารยาทในการอ่าน
สานวน คือ ถ้อยคา หรือ ข้อความที่สืบต่อกันมาช้านาน มีความหมายไม่ตรงตามตัว หรือมี
ความหมายอื่นแฝงอยู่ในเชิงเปรียบเทียบ สานวนหมายรวมถึงคาพังเพย สุภาษิต ด้วย
คาพังเพย สุภาษิต
กงเกวียนกาเกวียน เป็นคาพังเพย หมายถึงทากรรมอย่างไรก็ได้รับกรรมอย่างนั้น
กระต่ายตื่นตูม เป็นคาพังเพย หมายถึงคนที่แสดงอาการตื่นตกใจง่ายโดยไม่ทัน
ไตร่ตรองให้ถ่องแท้
จับปลาสองมือ เป็นคาพังเพย หมายถึงมีใจไม่แน่นอน หมายจะเอาให้ได้ทั้งสองอย่าง
ซึ่งอาจไม่สาเร็จทั้งสองอย่าง
ธรรมย่อมรักษาผู้ประพฤติธรรม เป็นสุภาษิต
ความไม่มีโรคเป็นลาภอันประเสริฐ เป็นสุภาษิต
ความประมาทเป็นทางแห่งความตาย เป็นสุภาษิต
จะเห็นได้ว่า คาพังเพย เป็นคากล่าวเชิงเปรียบเทียบ แฝงด้วยข้อคิดเตือนใจ ส่วน สุภาษิต เป็นคา
กล่าวที่ดีงาม ใช้ถ้อยคาสั้น ๆ แต่กินความลึกซึ้ง เป็นคาสอนหรือหลักความจริง
ประเภทของสานวนไทย
สานวนไทยแบ่งออกเป็น ๔ ประเภท ดังนี้
๑. ประเภทคล้องจอง ๒. ประเภทเปรียบเทียบ
๓. ประเภทซ้าคา ๔. สานวนไทยอื่น ๆ
๑. ประเภทคล้องจอง
ประเภทนี้มีการเรียงคาเป็น ๔ คา ๖ คา ๘ คา และ ๑๐ คา มีเสียงสัมผัส คล้องจอง
ทาให้จาง่ายและไพเราะ
เรียง ๔ คา มีสัมผัส
 กว้างใหญ่ไพศาล
 ก่อกรรมทาเข็ญ
 ญ เกิดดอกออกผล

2.  เก็บหอมรอมริบ
 คอขาดบาดตาย
 ครูบาอาจารย์
 ฉกชิงวิ่งราว
 ชารุดทรุดโทรม
เรียง ๖ คา มีสัมผัส
 ขิงก็รา ข่าก็แรง
 ชั่วเจ็ดที ดีเจ็ดหน
 นกมีหู หนูมีปีก
 หลังสู่ฟ้า หน้าสู้ดิน
 ขุดด้วยปาก ถากด้วยขา
 ทรัพย์ในดิน สินในน้า
 มือถือสาก ปากถือศีล
 สวยแต่รูป จูบไม่หอม
เรียง ๘ คา มีสัมผัส
 - กินอยู่กับปาก อยากอยู่กับท้อง
 - ไก่งามเพราะขน คนงามเพราะแต่ง
 - คับที่อยู่ได้ คับใจอยู่ยาก
 - เพื่อนกินหาง่าย เพื่อนตายหายาก
เรียง ๑๐ คา มีสัมผัส
 - สี่เท้ายังรู้พลาด นักปราชญ์ยังรู้พลั้ง
 - ดูช้างให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่
 - น้ามาปลากินมด น้าลดมดกินปลา
 - มีทองเท่าหนวดกุ้ง นอนสะดุ้งจนเรือนไหว
๒.ประเภทเปรียบเทียบ
ประเภทนีแต่ละสานวนมีคาตั้งแต่ ๓ – ๗ คา ลักษณะเด่นของสานวนเป็นการกล่าวถึงสิ่ง
้
หนึ่งแทนอีกสิ่งหนึ่ง
๑) เรียง ๓ คาไม่มีสัมผัส
เกลือจิ้มเกลือ ก้างขวางคอ กาคาบพริก ขมเป็นยา
ไข่ในหิน ถ่านไฟเก่า เด็กอมมือ แพะรับบาป

3. ๒) เรียง ๔ คาไม่มีสัมผัส
กระดี่ได้น้า แกว่งเท้าหาเสี้ยน ใจเป็นปลาซิว
ผักชีโรยหน้า ลิงตกต้นไม้ หวังน้าบ่อหน้า
๓) เรียง ๖ – ๗ คาไม่มีสัมผัส
กว่าถั่วจะสุก งาก็ไหม้ นิ้วไหนร้าย ตัดนิ้วนั้น
ตาน้าพริกละลายแม่น้า ข่มเขาโคขืนให้กินหญ้า
นกน้อยทารังแต่พอตัว เขียนด้วยมือ ลบด้วยเท้า
๓. ประเภทซาคา
ประเภทนี้มีการเรียงคา ๔ คา คาที่ ๑ ซ้ากับคาที่ ๓ เช่น
กินนอกกินใน ข้ามหน้าข้ามตา เข้าด้ายเข้าเข็ม คงเส้นคงวา
กินบ้านกินเมือง ต่อปากต่อคา ตัวใครตัวมัน เต้นแร้งเต้นกา

4. ใบกิจกรรมการเรียนรู้ที่ ๑
จุดประสงค์การเรียนรู้
๑. นักเรียนบอกความหมายของสานวนภาษาได้
๒. นักเรียนใช้สานวนภาษาได้ถูกต้องตามสถานการณ์
๓. นักเรียนทาพจนานุกรมสานวนไทยได้
๔. เห็นคุณค่าและซาบซึ้ง
คาชีแจง ตอนที่ ๑ ให้นักเรียนเติมพยัญชนะลงในช่องว่างหน้าสานวนให้ถูกต้อง
…….๑) ขมิ้นกับปูน ก. เพลินจนลืมตัว
…….๒) รู้อย่างเป็ด ข. คนที่เก่งแต่พูด
…….๓) คว้าน้าเหลว ค. เหน็ดเหนื่อยเพราะทางานหนัก
…….๔) ตัดหางปล่อยวัด ง. มีความประพฤติดี ซื่อสัตย์สุจริต
…….๕) ละเลงขนมเบื้องด้วยปาก จ. มีท่าทางดี แต่ทาอะไรไม่ได้เรื่อง
…….๖) ว่าวติดลม ฉ. ไม่รู้จริงสักอย่างเดียว
…….๗) สายตัวแทบขาด ช. ตัดขาดไม่เกี่ยวข้อง
…….๘) มือสะอาด ซ. ไม่ได้ผลตามต้องการ
…….๙) ท่าดีทีเหลว ฌ. ดีแต่พูดแต่ทาไม่ได้
…….๑๐) หมาเห่าใบตองแห้ง ญ. ชอบวิวาทกันเมื่ออยู่ใกล้กัน
ตอนที่ ๒ อธิบายความหมายของสานวนตามความเข้าใจของนักเรียน
๑) กินอยู่กับปากอยากอยู่กับท้อง……………………………………………………..
๒) ไก่งามเพราะขนคนงามเพราะแต่ง………………………………………………….
๓) ขิงก็ราข่าก็แรง……………………………………………………………………….
๔) กลับเนื้อกลับตัว……………………………………………………………………..
๕) ยุให้รา ตาให้รั่ว……………………………………………………………………..

5. เฉลยใบกิจกรรมการเรียนรู้ที่ ๑
ตอนที่ ๒
๑. ญ ๒. ฉ ๓. ซ ๔. ช ๕. ข
๖. ก ๗. ค ๘. ง ๙. จ ๑๐. ฌ
ตอนที่ ๒ อยู่ในดุลพินิจของครู