1. කතෘ : ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත ෙහේවෙග්
02.පරිච්ෙඡ්දය
ෙබෞද්ධ සංජානන විගහය
2.1. සංජානනය හා සූතෙද්ශනා
සංජානනය නම් අවෙබෝධයයි.ෙබෞද්ධ සූතෙද්ශනාවල සංගහවනුෙය් බුදුන්වහන්ෙසේ විවිධ
අවස්ථාවලදී ෙනොෙයක් පුද්ගලයින්ට ලබාෙදන ලද අනුශාසනාවල එකතුවකි.තිපිටකය වර්ගවී
ඇත්ෙත්ද ෙම් සූතෙද්ශනා සඳහා මෘතෘකා කරගනු ලැබූ ධර්ම කරුණුවල සංදර්භයට අනුකූලවය.
ෙම් අනුශාසනාවලදී ඒ අයෙග් සංජානන පැතිකඩ හඳුනාෙගන ඊට ගැලෙපන ෙලස ෙම් උපෙද්ශන
ලබාදී තිෙබ්.ෙම්වා ලබා දී තිෙබනුෙය් මිනිසුන්ට පමණක් ෙනොව ෙද්ව, යක්ෂ, රාක්ෂ, ෙපේත, භූත
වැනි අමනුෂ යන් හටද දහම් කරුණු ෙපන්වා දුන් තැන් තිපිටක බුද්ධ ෙද්ශනා තුළ දක්නට ලැෙබ්.
එෙසේම ෙනොෙයක් විට තිරිසන් සතුන්ෙග් පවා සුගතිය පිණිස කියාකළ ආකාරය සූතෙද්ශනාතුළ
අන්තර්ගතය.එහිදී මිනිසුන්ෙග් ෙමන්ම විවිධ සත්ව ෙයෝනිවල සත්වයන්ෙග් අවෙබෝධ ශක්තියට
අනුව කරුණු වටහාදීෙම් කියා පිළිෙවත සකස්වී තිෙබ්. එක චතුරාර්ය සත ධර්මය වුවද විවිධ අය
තුළ ජීව විද ාත්මක දක්නට ලැෙබන සංජානන විවිධත්වය මත එක් එක් පුද්ගලයාට ලබාදිය හැකි
අවෙබෝධයද විවිධාකාර ස්වරූපෙව්.ඇතැම් අයට ෙද්ශනා වහා ක්ෂණිකව අවෙබෝධ කරගත හැක.
විස්තර සහිතව කියාදුන් විට අවෙබෝධ කරගැනීමට හැකියාව ඇති අයද ෙව්.ඊටත් වඩා අතිශය දීර්ඝ
විස්තර විගහ කිරීම් ෙහේතු නිදාන ආදිය අවෙබෝධය සඳහා අවශ පුද්ගලෙයෝද සිටිති.ෙම් කිසිදු කම
ෙව්දයක් භාවිතෙයන් කිසිවක්ම අවෙබෝධ කළ ෙනොහැකි අයද සිටිති.ෙම් ආදී වශෙයන් පුද්ගලයා
විවිධ වන අයුරු සූතෙද්ශනා තුළ පැහැදිලි කර දී තිෙබ්.බුදුන් වහන්ෙසේ තමන්වහන්ෙසේට පමණක්
සුවිෙශේෂී වූ ආසයානුසය ඥාණය මඟින් පුද්ගලයාෙග් සංජානන මට්ටම මනාව දැන හැඳින ධර්මය
ෙද්ශනා කළ නිසාම වහා ධර්මාවෙබෝධය ලැබූ පිරිස ඉතා විශාල විය.1
ෙබෞද්ධ සූත ෙද්ශනා මඟින් එහි සංජානන පැතිකඩ මනාව විගහ ෙකෙර්.එහි ආනුපුබ්බීය
රටාව මඟින් කමිකව ශාවකයාෙග් අවධානය රඳවා ගැනීමට වටපිටාවක් සකසා ඇත.ෙද්ශනා
මාධ මනාව භාවිතා කරමින් අවශ අරමුණ සාධනය කළහැකි ෙලස සූත ෙද්ශනා ඉදිරිපත්ව
තිෙබ්.සූතෙද්ශනාවල ගැබ්වන සමස්ත දාර්ශනික හරය චතුරාර්ය සත කුළුගැන්වීම පාදක
කරෙගන ඇත.එක්වරම චතුරාර්ය සත ය ඉදිරිපත් කිරීමට වඩා අවධානය රැඳවීමට මූලිකත්වය
පිරිනැමී තිෙබ්.එමඟින් කමික පියවර ඔස්ෙසේ ශාවක අවධානය ගිලිහී ෙනොයන පරිදි ෙද්ශනාෙව්
හරය ලබාදීම අරමුණයි.ෙමහිදී අවධානය මූලික ෙද්ශනාව ෙකෙරහි රැඳවීම පිණිස විවිධ උපකම
භාවිතා වී තිෙබ්.එහිදී මානවයාෙග් සහජ මානසික හැඩතල හා පැහැයට අනුරූප වන පරිදි චාලක
ලක්ෂණෙය් සිට භාවමය හැඟීම් නිවා දැමීමටත් අනතුරුව බුද්ධිමය පැතිකඩ අවදිකිරීමටත් කියා
කර තිෙබ්.සීල, සමාධි හා පඥා ෙලස අනුකමික පතිපදාව සැකසී ඇත්ෙත් මීට අනුගතවය.ෙද්ශනා
මාධ ය පවා සකස්ව ඇත්ෙත් ෙම් අනුකමික පතිපදාවට ඔබින ෙලසය.ඒ අනුව මුලදී දාන කථාව
ෙහවත් දානෙය් අනුසස් පිළිබඳ පැහැදිලි කරෙදනු ලැෙබ්.දැනය නම් ආමිෂ වස්තු අත්හැරීමයි.ෙම්
මඟින් උපරිෙභෝග ෙභෞතික වස්තු පිලිබඳ තෘෂ්ණාව අඩු කරනු ලැෙබ්.ෙමය පධාන වනුෙය් මූලික
අවශ තා තෘප්තිමත් කිරීම සත්වයාෙග් සහජ ලක්ෂණය වන බැවිනි.මූලික මානව අවශ තා ෙලස
සැලෙකනුෙය් ආහාර පාන,වස්ත,නිවාස හා ආරක්ෂණ අවශ තා වැනි ෙද්යි.ඊට අමතරව ඖෂධ හා
ෙවනත් පත අවශ තාද මූලික අවශ තා ගණෙයහිලා සැලකිය හැක.ෙබොෙහෝවිට සූතෙද්ශනාවල
1

2. දානය වර්ණනා කර තිෙබනුෙය් ෙකෙනකුෙග් මුලික අවශ තා තෘප්තිමත් කරගැනීම සඳහා අවශ
කරන ෙභෞතික දව ෙකෙරහි පවතිත ඇල්ම දුරුකිරීෙම් පරමාර්ථය ඉටුකර ගැනීම සඳහාය.ඕනෑම
අෙයකුට ෙබෞද්ධ පතිපදාෙව් ආරම්භක පියවර ෙසේ ෙමය කියාත්මක කළහැකිවීම විෙශේෂත්වයකි.2
ඇතැම් පුද්ගලයින්ෙග් සිත දානයට පහසුෙවන් නැඹුරු කරගත ෙනොහැක.තද මසුරු අයට
එක්වරම අත්හැරීම පුහුණුවිය ෙනොහැක.ඔවුන්ෙග් සිත ෙමොෙළොක් කර කුශල මාර්ගයට පෙව්ශකර
වීම සඳහා ඊට වඩා සිත පහසුෙවන් ඇඳ ගන්නා සංජානන කමෙව්දයක් තිබිය යුතුය.ෙම් සඳහා සූත
ෙද්ශනාවල සඳහන් වනුෙය් තිවිධ රත්නෙය් ගුණ විෙශේෂයි.එනම් බුදුගුණ, සදහම් ගුණ හා සංඝ
පිරිෙසේ ගුණ ආදී වශෙයන් ෙමෙලොව එකම පිහිට ලැබිය හැකි මඟ තිවිධ රත්නයම පමණක් බව
මනාව සංජානනයවීම නිසා පුද්ගලයාෙග් සිෙත් අත්හැරීම පගුණවීමට සුදුසු මානසික වටාපිටාවක්
ඇතිෙව්.තිවිධ රත්නය පිළිගැනීම නිසා එහි ගුණ ලැබීමට නම් ඊට අනුගතව දිවි පැවැත්ම සකස්කර
ගත යුතුබව පැහැදිලිෙව්.තිවිධ රත්නෙය් ගුණවලින් පකාශ වනුෙය් අත්හැරීෙම් ඇති අගයයි.වඩාත්
පතිඵලදායී වනුෙය් රැස්කිරීෙම් කමෙව්දෙය් ෙනොව අත්හැරීෙම් කමෙව්දයතුළ බව තිවිධ රත්නෙය්
ගුණ තුළ පකාශයට පත්වී තිෙබ්.තිවිධ රත්නෙයන් යම් පිහිටක් ලැබිය හැක්ෙක් පතිපත්ති ගරුකව
විසීෙමන් බව අවෙබෝධ කරගන්නා පුද්ගලයා තිවිධ රත්නෙයන් පකාශයට පත්වී ඇතිගුණ අනුවම
ජීවත්වීමට ෙවෙහස ගනී.පුද්ගලෙයකුෙග් පධාන අවශ තා අතර ජීවිතය ෙනොසිඳ පවත්වාගැනීෙම්
ආශාව මූලිකව වැදගත්ෙව්.ආහාර පාන,නිවාස,වස්ත හා ආරක්ෂණ අවශ තා වැදගත්වනුෙය් ෙම්
ජීවිතය පවත්වාගැනීෙම්දී ඒවා උපාය මාර්ගිකව වැදගත්වන බැවිනි.එනිසා මූලික අවශ තා වලටද
වඩා ජීවිතය රැකගැනීෙම් හා පවත්වාගැනීෙම් අවශ තාව වඩා බලවත්බව කිව යුතුය.සෑම ෙදයක්ම
අවශ වනුෙය් ජීවිතය සුරැකී පැවතුනෙහොත් වන බැවිනි.එනිසා ජීවිත ආරක්ෂාව තකා කියාකිරීමට
ඕනෑම පුද්ගලෙයකු ෙපළෙඹ්.3
සූත ෙද්ශනා මඟින් තිවිධ රත්නෙය් ගුණ වලින් පධාන වශෙයන් ෙම් ජීවිතය පවත්වාෙගන
යාෙම් අවශ තාවයට පතිකර්ම සැලසී තිෙබ්.තිවිධ රත්නෙය් පිහිට ලැබීම නිසා ෙමෙලොව වශෙයන්
යෙමකුෙග් දිවි පවත්වා ගැනීමට අවශ වූ ආයුෂ,වර්ණය,බලය,සැපය හා කායික,මානසික ශක්තිය
ලැබීම මූලික බව දක්වා ඇත.ඕනෑම සත්ව සංජානනයක් ආමිෂයට ඇදී යාම ස්වභාවිකය. එයින්ද
සිය ජීවිතය පවත්වාගැනීමට අවශ වන මූලික අවශ තාවලට සිත ඇදීයාම පමුඛය.එම නිසා එබඳු
අවශ තා තෘප්ත කරවිය හැකි මඟක් වශෙයන් ශද්ධාව ෙමහිදී සංජානනය ෙකෙර්.තිවිධ රත්නෙය්
ගුණෙලස සංජානනය වන්ෙන් ශද්ධාවයි.ෙමහිදී ශද්ධාෙව් මූලික හැඩතල ෙදකක් පිළිබඳව දක්වා
ඇත.එනම් අමූලික ශද්ධාව හා අකාරවතී ශද්ධාවයි.මින් අමූලික ශද්ධාව යනු විචාර පූර්වක ෙනොවූ
විශ්වාසයයි.යමක් පිළිබඳව පූර්ණ ෙලස සංජානනය කළ ෙනොහැකි අවස්ථාවලදී ඇතිවූ පිළිගැනීම්
මාතවූ ආකල්පය අමූලික ශද්ධාව ෙසේ සැලකිය හැක.සංජානනෙය් අවස්ථා රාශියක් තිෙබ්.ඉන්දීය
සංජානනය ෙමන්ම අතීන්දිය සංජානනය වශෙයන් වර්ගීකරණයට ලක්වී ඇත්ෙත් විවිධ සංජානන
අවස්ථා ෙව්.අමූලික ශද්ධාව ඉන්දීය සංජානනෙය්ත් පාථමික අවස්ථාවකට අයත්වන්නකි.ෙමහිදී
සුවිෙශේෂී වනුෙය් අමූලික ශද්ධාව වර්ධනය වී ෙනොයන බවයි.එනම් ශාවකයාට කිසි දිෙනක ෙමහි
සත අසත තාවය වටහාගැනීමට ෙනොලැෙබ්.ෙම් ෙහේතුව නිසා අමූලික ශද්ධාව මඟින් පරිපූර්ණ
ඉන්දීය සංජානනය සිදු ෙනොවනබව සැලකිය හැකිය.අවම මට්ටමින් ඉන්දීය පත ක්ෂය පවා මින්
ලැබිය ෙනොහැකි බැවිනි.එනිසා ෙබෞද්ධ සූත ෙද්ශනාවල අමූලික ශද්ධාව පතික්ෙෂේපකර තිෙබ්.4
ෙබෞද්ධ සූත ෙද්ශනාවන්හි අගය කර දක්වා ඇත්ෙත් අකාරවතී ශද්ධාවයි.එය පත ක්ෂය
පමාණය ෙකොට ගත්තක් බැවින් කිසියම් දිෙනක ශාවකයාටම පුර්ණ පත ක්ෂය කරා පැමිණ එය
අවෙබෝධ කරගන්නා ෙතක් ඇති කරගන්නා විචාරපූර්වක විශ්වාසය අකාරවතී ශද්ධාව ෙව්.ෙමහිදී
සංජානනය ලබනුෙය් අතීන්දීය පත ක්ෂයක් වශෙයනි.ඉන්දිය සංජානනය භාවිතා කර අතීන්දිය
පත ක්ෂය කරා පැමිෙණන ෙම් කමෙව්දය දත් ෙද් සිට ෙනොදත් ෙද් කරා යන අධ ාපන මෙනෝ
විද ාත්මක මූලධර්මය ෙමහිදී භාවිතා ෙව්.අතීන්දිය පත ක්ෂය එක්වරම ඇතිකර ගත ෙනොහැක.ඒ
නිසා මූලිකව ඉන්දිය සංජානනය ඉවහල් කරෙගන කමෙයන් නිරීක්ෂණ ශක්තිය, සිහිය වැඩි
2

3. දියුණු කරමින් එක්තරා අවස්ථාවකදී සියල්ල කිසිදු ඉන්දීය භාවිතයකින් ෙතොරව නුවණින් වැටහීම
සිදුෙව්.ෙම් අවස්ථාව කරා සංජානනය ෙමෙහයවනුෙය් අකාරවතී ශද්ධාව මඟිනි.සූත ෙද්ශනාවලදී
ශාවකයාතුළ ෙම් අකාරවතී ශද්ධාව ජනනය කරවීමට වෑයම් කරනුෙය් එමඟින් පසුකලක පඥාව
ඇති කර ගැනීමට ඉඩ පස්තාව සැලෙසන බැවිනි.දානය හා සීලය යන කරුණු එකෙසේම කියාත්මක
කරගැනීමට අකාරවතී ශද්ධාව ෙහොඳින් වර්ධනයවී තිබීම පහසුවකි.යෙමකු ගිහි ෙගය කළකිරීමට
පත්ව පැවිදිබව ලැබීමට ෙයොමුවනුෙය්ද අකාරවතී ශද්ධාව නිසාය.එෙසේම දානය,සීලය හා භාවනාව
යන කරුණු තුන සම්පූර්ණ කිරීමට මඟ ෙපන්වනුෙය්ද අකාරවතී ශද්ධාවයි.බුදුදහෙම් ශද්ධාව මුල්
ගුණාංගය ෙසේ සැලෙකනුෙය්ද ෙම් නිසාය.ශද්ධාව නිසා ෙසසු ගුණධර්ම සියල්ල සම්පූර්ණෙව්.5
ඊළඟට සීලෙය් කුශල විපාක ෙලස විස්තර කරනු ලබන්ෙන් ෙමෙලොව හා පරෙලොව සුගති
සැප අත්පත්වන ආකාරයයි.ෙමය සග්ග කථා ෙලස හැඳින්ෙව්.ජීවත්ව සිටියදීම ෙමෙලොව වශෙයන්
සුගතියට පත්වීම හා මියයාෙමන් පසුව ෙදව්ෙලොව ආදී කාමාචර සුගතිවල ඉපදීමත් දක්වා තිෙබ්.ඒ
දැක්වීම බුදුදහෙම් හරය ෙනොෙව්.නමුදු පධාන අරමුණ වන නිවන් අවෙබෝධයට පැමිණවීම සඳහා
භාවිතා වන පධාන කමෙව්දයට අයත් මූලික පියවරකදී භාවිතාවන උත්ෙත්ජකයක් පමණක් ෙලස
ෙමෙසේ කාමාවචර සුගති සැප විපාක ෙපන්වා දී තිෙබ්.ශාවකයාෙග් සිත ඉන් කුළු ගන්වමින් නිවන
ෙතක් රැෙගන යාම ඉන් අෙප්ක්ෂිතයි.සග්ග කථා අවසන් කරනුෙය් කාමෙය් ආදීනව දැක්වීෙමනි.
එය ෙබෞද්ධ සූතෙද්ශනාතුළ මැනවින් විගහවී තිෙබ්.මින් ශාවකයා සුගතිය ලැබීම වුවද දුක් සහිත
බව සංජානනය කරගනී.එනිසා ශාවකයාතුළ සුගතිසැප ලැබීෙම් නිස්සාරත්වය අවෙබෝධෙව්.එය
අවසාන පියවර වන නිර්වාණාවෙබෝධය පිනිස ඉවහල් ෙව්.අවසාන පියවර වූ නිර්වාණාවෙබෝධය
විඳීමක් ෙනොෙව්. එය විඳීම් සහගත සියල්ෙලන් මිදීම නිසා ඇතිවූ ෙනොවිඳීම් සහගත තත්වයකි.එය
නිවන් සුවයක් ෙලස හඳුන්වා ඇත්ෙත් සියළු විඳීම් විපරිණාමී ස්වභාවයට පත්වන බැවින් එබඳු වූ
විඳීම් වලින් මුළුමනින්ම මිදීම සුවයක් යැයි සලකා ඇති බැවිනි.ෙමහිදී සාමාන ව වහාර භාෂාෙව්
භාවිතාෙව් ඇති වචනවලට ලබාෙදන ෙපොදු අර්ථ නිසා ඇතිවන වැරදි වැටහීමකි.සැප යන වචනය
ව වහාර භාෂාෙව් භාවිතාවනුෙය් විඳින සැප අර්ථදැක්වීම සඳහාය.ෙම් නිසා නිවෙන් ඇති සැප මින්
දැක්වීෙම්දී අසන්නා සිතනුෙය් එයද ඔහුෙග් අවෙබෝධයට හසුවන ෙසසු විඳින සැප ෙමන්ම වූවක්
බවයි.ෙමය වැරදිය.ෙම් වරද නිවැරදි කර හැකිතාක් නිවැරදි අරුතට ළංවීම සඳහා අෙවයිදිත සුඛය
යන ව වහාරයක් භාවිතෙය් තිෙබ්.නිවන් අවෙබෝධය නිසා ලැබිය හැකි ෙනොවිඳීන සැපය දැක්වීම
සඳහා ෙම් අෙවයිදිත සුඛ යන්න භාවිතා ෙව්.ෙමහි ෙත්රුම ෙනොවිඳින සැපය යන්නයි.6
සූතෙද්ශනාවලදී ෙබොෙහෝවිට ආනුපුබ්බීය කමෙව්දය අනුගමනය කර ඇත.එනම් නිශ්චිතවූ
අනුපිළිෙවළකට අනුව ධර්ම කරුණු ගලපා ඉදිරිපත් කිරීමයි.එහිදී සූතෙද්ශනා වඩා සරළ ෙදයකින්
ආරම්භව පිළිෙවලින් දහෙම් ගැඹුර ෙවත පිවිසීම ෙමහි ලක්ෂණය ෙව්.බුදුරදුන් ෙකෙරහි පසාදයට
පත් බහ්මායු පඬිවරයා හා ෙපොක්ඛරසාදී බාහ්මණයා ආදී පුද්ගලයින්හට සූතෙද්ශනා මඟින් ධර්මය
ඉදිරිපත් කිරීෙම් දී ෙමම කමෙව්දය අනුගමනය කර ඇතිබව දීඝ නිකාය අනුව පැහැදිලිෙව්.7ෙමහිදී
අනුපිළිෙවලින් දාන කථා,සීල කථා,සග්ග කථා,කාමෙය් ආදීනව කථා,කාමයන්ෙගන් ෙවන්වීෙම්
ආනිසංශ යනාදී කරුණු හඳුන්වාදී අනතුරුව සිෙතහි නිෙරෝගීබව,මෘදුබව ඇතිකරවා පහන්වූ සිත්
ඇති අයට චතුරාර්ය සත ය ඇතුළත් සූතෙද්ශනා ෙද්ශනා කරනු ලැබීය.බුදුවරුන්ෙග් සාමුකාංසික
ෙද්ශනා තුළ ගැබ්විය යුතු හරය එය ෙලසද පැහැදිලි කරදී තිෙබ්.සූතෙද්ශනාවල සඳහන් වූ ධර්මය
අනුපුබ්බ සික්ඛා,අනුපුබ්බ පටිපදා හා අනුපුබ්බ කිරියා අනුව සකස්වී තිෙබ්.සූතෙද්ශනාවල පළමුව
උද්ෙද්සය දක්වා අනතුරුව ධර්ම කරුණු ෙවන් ෙවන්ව ෙගන විභාග කරබැලීෙම් කමය විභංගකම
ෙව්දයයි.මජ්ඣිම නිකාය විභංග වර්ගෙය් භද්ෙදක රතන සූතෙය්ද8,චුල්ලකම්මවිභංග9, මහා කම්ම
විභංග10 හා ධාතුවිභංග11 ආදිෙය් ඇතුළත් විවිධ සූතෙද්ශනාවලත් ෙම් කමෙව්දය දක්වා තිෙබ්.
ෙමය නූතන මෙනෝවිශ්ෙල්ෂණවාදී කමෙව්දෙයහි පවා විද මානය.සමහර පුද්ගලයන්ට පුද්ගල
හැකියාව අනුව ෙව්ගවත්ව සූතෙද්ශනා අවෙබෝධ කරගතහැකිවිය.සමහරුන්ෙග් අවෙබෝධය ඉතා
මන්දගාමී වී තිෙබ්.තවත් ෙකොටසක් ෙම් අතරතුර අවස්ථාවල පසුවූහ.ඇතැමුන්ට ෙකෙසේවත්
අවෙබෝධය ඇති කරවියහැකි ෙනොවින.12
3

4. බුදුදහෙම් අවසන් නිෂ්ටාව වන නිවනට සත්වයා ෙමෙහයවීම සඳහා විවිධ මට්ටම්වලදී ඊට
අදාළවූ පියවර අනුගමනය කර උත්ෙත්ජකයක් ෙලස ඒ මට්ටම්වල පවතින ෙහොඳම අනු අවස්ථාව
සලකා ඇත.කාම සුගති සැප උත්ෙත්ජයක් ෙසේ භාවිතා කර ඇත්ෙත් ඊට පහළ මට්ටෙම් සිට ඉහළ
මට්ටමට පැමිණීම සඳහා පමණි.අදාළ මට්ටමට පැමිණි පසුව එහි ආදීනව ෙපන්වා කළකිරීම ඇති
වන ෙලස සූත ෙද්ශනා ඉදිරිපත්ව තිෙබ්.මන්ද බුදු දහෙම් අවසාන පරමාර්ථය වන නිවන ශාක්ෂාත්
කර ගැනීමට උපකමශීලීව භාවිතා කරන උත්ෙත්ජකය වුවද අත්හැරීමට සිදුවන බැවිනි.ෙනොෙයක්
ෙලසට කාමෙයහි ආදීනව දැක්වීෙමන් පසුව කාමෙයන් මිදී සිටීමට හැකි නම් ෙකොතරම් සැපයක්
දැයි ශාවකයාටම වැටෙහන්නට පටන් ගනී.එය ආදීනව දැක ඉන් මිදීමට කැමැත්ත ඇති කරවීම
පිණිසය.ශාවකයාෙග් චිත්ත අභ න්තර අයහපත් ෙපේරණවලින් සිත මුදවීම ෙමහි පරමාර්ථයයි.
ෙකෙලස් වශෙයන් දැක්ෙවනුෙය් ෙම් අභ න්තර ෙපේරණමය.අයහපත් අභ න්තර ෙපේරණවලින්
නිදහස්විය හැකි කමෙව්ද පධාන වශෙයන් ෙදකක් තිෙබ්.එකක් නම් අභ න්තර ෙපේරණ හැකිතාක්
යටපත් කිරීමය.ෙමය සමථ චින්තනය මඟින් සිදුෙව්.අෙනක අභ න්තර ෙපේරණවලින් ස්ථිර ෙලස
නිදහස්වීමයි.ෙමය විදර්ශනා චින්තනය මඟින් සිදුෙව්.ෙම් විදර්ශනා චින්තනය බුදුදහමට පමණක්ම
සුවිෙශේෂීවූවකි.සමථ චින්තනය ඔස්ෙසේ ෙපළ ගැස්වූ සමථ භාවනාකම බුදුහිමියන් පහළවීමට ෙපර
පවා භාරතෙය් අතිශය ජනපියව පැවතින.සිද්ධාර්ථ තවුසා මුලදී අනුගමනය කළෙද් සමථ භාවනා
කමයයි.එමඟින් අෂ්ට සමාපත්ති දක්වා අධ්යාත්මික දියුණුවක් අත්පත් කරගත හැකි විය.13
ෙද්ශනා මාධ ය උපෙයෝගී කරගනිමින් ශාවකයාෙග් මනෙසේ සංජානන හැකියාව වැඩි
දියුණු කරනු ලැෙබ්.ඇසූ වචන මඟින් නිරීක්ෂණ ශක්තිය ඇතිකර සිහිය ෙයොදවා ශරීරය හා මනස
තුළ අරමුණු ගැනීෙම්දී සිදුවන අභ න්තර කියාකාරීත්වය අවෙබෝධ කරගැනීම ෙමහි පධාන ෙව්.ඒ
තුළින් ෙමෙතක් කළක් ලැබුණු ඉන්දීය සංජානනය සම්පූර්ණ නිවැරදි අවෙබෝධයක් ෙනොවන බව
වටහා ගනී.අරමුණු නිවැරදිව ගහණය කරගැනීමට අසමත්වනුෙය් සිහිය හා නිරීක්ෂණය ඊට අදාළ
කියා ශක්තිෙයන් ෙනොපැවති නිසාබව ෙමහිදී වැටෙහේ.ශාවකයා බුදුන් වහන්ෙසේෙග් වචන ෙකෙරහි
පමණක්ම විශ්වාසය ෙනොතබන අතර විශ්වාසයට පදනම වනුෙය් ස්වයං පත ක්ෂයයි.එබැවින් බුදු
දහම විශ්වාසය හුෙදක් අන්ධාරනුකරණෙයන් තිබීම අනුමත ෙනොකරයි.බුදුදහෙම් විශ්වාසය ස්වයං
පත ක්ෂය පමාණෙකොට ඇත.ඒ නිසා සූතෙද්ශනා ඇසූ පමණින්ම එය අධානගාහී ෙලස විශ්වාස
ෙනොකර ඒවා සත දැයි විමසාබලා විචාර පූර්වකව අවෙබෝධ කරගන්නා ෙමන් දක්වා තිෙබ්.ධර්මය
පහුරකට උපමාකර ඇති බවත්,තණ්හාෙව් උපදානයන්ෙග් නිරුද්ධිය ඉන් අෙප්ක්ෂිත බවත් දක්වා
ඇත.ධර්මය ඉවහල්කරෙගන තණ්හා,මාන,දෘෂ්ටි හා උපාදාන ඇතිකර ෙනොගත යුතුබව දැක්වීමද
වැදගත්ය.යමක් අවිචාර පූර්වකව අධාන ගාහීව පිළිගැනීම නිසා තණ්හා,මාන,දෘෂ්ටි ඇතිෙව්.ධර්මය
ෙකෙනකු පිළිගත යුත්ෙත් එය ස්වයං පත ක්ෂ සීමාවතුළ පිහිටා බැවින් ඒ පිළිබඳව තණ්හා,මාන,
දෘෂ්ටි ඇතිකර ගැනීමට ඉඩක් ෙනොලැෙබ්.සැබවින්ම තණ්හා,මාන,දෘෂ්ටි අභ න්තරව ඇතිවියහැකි
අයහපත් ෙපේරණ බිහිවීමට ෙහේතුවකි.නිවන් අවෙබෝධය නම් ඒ සියල්ෙලන් මිදීමයි.ධර්මය පදනම්
කරෙගන ඇත්ෙත් නිවන් අවෙබෝධය බැවින් එකී නිවන් අවෙබෝධයට අවහිර කරන ධර්මතා එයට
ඇති මඟ විය ෙනොහැකිය.එනිසා සූතෙද්ශනාවන්හි පරමාර්ථය ශාවකයා තණ්හා,මාන,දෘෂ්ටි වලින්
හැකිතාක් එෙතර කරවීමයි.බුදුන් වහන්ෙසේෙග් මුල්ම සූත ෙද්ශනාව ෙලස සැලෙකන ධම්මචක්ක
පවත්තන සූත ෙද්ශනා පිළිබඳව විමසා බැලීෙමන් වුවද ෙමකී කරුණු නිරීක්ෂණය කළ හැක.එහිදී
පළමු වරට ද්විඅන්තවාදී චින්තනකමවලින් වියුක්තවීම නිවන් අවෙබෝධයට මඟබව ඉදිරිපත්විය.14
ශාස්වත හා උච්ෙඡ්ද වාද බිහිවනුෙය් තණ්හා,මාන,දෘෂ්ටි නිසාය.ජීවිෙයකු ෙලස සම්මුතිය
ලැෙබන්ෙන් කය හා මනෙසේ කියාකාරීත්වය නිසාය.කායික හා මානසික කියාකාරීත්වයට බලපාන
තණ්හා,මාන,දෘෂ්ටි නිසා අයහපත් අභ න්තර ෙපේරණ ඇතිෙව්.ෙම් අභ න්තර ෙපේරණ තාවකාලික
ෙලස යටපත්කර සාර්ථකව සමාජ සබඳතා පැවැත්වියහැක.එෙසේම අභ න්තර ෙපේරණවල බලපෑම
මැඩ පවත්වා එහි බලපෑම සමාජ සබඳතාවලට ෙනොදැෙනන පරිදි ෙකෙනකුට සාර්ථකව සමාජෙය්
දී කටයුතු කළ හැක.එනිසා තාවකාලිකව සිය අභ න්තර අයහපත් ෙපේරණ යටපත්කළ අෙයකු හා
ස්ථිරව අභ න්තර අයහපත් ෙපේරණවලින් මිදුෙනකු අතර මතුපිටින් දැකගත හැකි විශාල ෙවනසක්
4

5. නැත.ෙවනසක් තිබුණද,ඒෙවනස දැකගත හැක්ෙක් සිත ඇතුළත මිස බාහිර ෙපනුෙම් ෙනොෙව්.එම
අභ න්තර අයහපත් ෙපේරණ ෙකෙළස්,නීවරණ,සංෙයෝජන,දෘෂ්ටි ආදී නම්වලින් හැඳින්ෙව්.එෙසේ
නම්වලින් හැඳින්ෙවතත් විවිධ අවස්ථාවලදී ඒවා එනමින්ම ඉදිරිපත් ෙනොෙව්.ෙබොෙහෝවිට සිතිවිලි
හා හැඟීම් මඟින් පුද්ගලෙයකුව ෙනොමඟ යවා යහපත් ඒවා ෙලස හුවා දක්වමින් අයහපත් ෙපේරණ
ඇතිවන බව සැලකිල්ලට ගැනීම වැදගත්ය.ෙමෙසේ ඇතිවීෙම්දී ඒවා චිත්ත වඤ්චක ධර්ම යනුෙවන්
හැඳින්ෙව්.සිහි නුවණින් සැලකිල්ලට ගැනීම මඟින් ෙමබඳු රැවටීම්වලින් වැළකී කටයුතුකල හැක.
ෙමහිදී කියාවට වඩා ෙච්තනාෙව් වැදගත්කම අවධාරණය කර දක්වා ඇත්ෙත් ඇතැම් අවස්ථාවලදී
පිටතින් විද මාන ස්වරූපයට වඩා හාත්පසින්ම ෙවනත් ස්වවරූපයක් පුද්ගලයාෙග් අභ න්තර සිත
තුළ කියාත්මක විය හැකි බැවිනි.ෙම් නිසා යෙමකු සිදුකරන යම්කිසි කියාවක් මතුපිටින් පමණක්ම
නිරීක්ෂණය කර ඉන් පුද්ගල අභ න්තරය පිළිබඳව විනිශ්චයන්ට එළඹීෙම් ඇති අෙයෝග තාවයද
වටහාගත යුතුය.සූත ෙද්ශනාවලදී කර්මඵල විපාක බිහිවනුෙය් ෙච්තනාව අනුවබව දැක්ෙව්.15
ෙම් අභ න්තර ෙපේරණවලද විවිධ මට්ටම් තිෙබ්.නීවරණ නාමෙයන් දැක්ෙවනුෙය් නිවන්
මාර්ගය ආවරණය කරන කරුණු පහකි.ඒවා පංච නීවරණ ධර්ම නමින් හැඳින්ෙව්.ඊට වඩා සියුම්වූ
අභ න්තර ෙපේරණ දහයක් සිත තුළ ඊට යට තිෙබන ස්ථරය තුළ කියාත්මක ෙව්.ෙම් දශසංෙයෝජන
නම් ෙව්.සංෙයෝග යනු සසරට පුද්ගලයා බැඳ තබන කරුණු බැවිනි.ෙම්වාටද යටින් අනුසය ධර්ම
නම් වූ තවත් ඉතාම සියුම් අනු සහගත වූ අභ න්තර ෙපේරණ සමූයක් තිෙබ්.අනුසය යනු සියුම් යනු
ෙව්.සූත ෙද්ශනාවල දැක්ෙවන කරුණු මඟින් ෙමහි දැක්ෙවන අවසාන පියවර වලට ලඟාවීෙම්දී ඒ
පවතින අවස්ථාෙව් සිත තුළ ෙගොඩනැඟී ඇති අභ න්තර ෙපේරණ සියල්ෙලන්ම සිත මුදවාගැනීමට
අවශ ය.ඒ සඳහා සුදුසු භාවනා කමයක් ඇත.එය බුදුරදුන්ෙග් ෙසොයාගැනීමකි.විදර්ශනා භාවනාව
යනුෙවන් හැඳින්ෙවන්ෙන් ඒ කමෙව්දයයි.විදර්ශනා භාවනාව එක්තරා දාර්ශනික චින්තනයකි.එහි
මුඛ හරය පඥාව අවධි කරගැනීමයි.සුදුසු පරිදි සිත හික්මවීමට සමත් සූත ෙද්ශනාවක් ශවණයවීම
මඟින් ශාවකයා තුළ විදර්ශනා භාවනාව වැෙඩන්නට සැලැස්විය හැක.බුදුවරුන්ෙග් සාමුකංසික
ෙද්ශනාව වූ චතුරාර්ය සත කුළු ගැන්වූ ෙද්ශනා මඟින් ශාවකයා මඟඵල අවෙබෝධයට පත්කිරීමට
හැකියාව ඇත.බුදුවරු හා උන්වහන්ෙසේෙග් මුල් ෙපෙල් අර්හත් භික්ෂුන්වහන්ෙසේලා සූත ෙද්ශනා
ෙද්ශනා කිරීම මඟින් පමණක් ශාවයකින් මාර්ගඵල අවෙබෝධයට පත්කරවනුෙය් විදර්ශනාභාවනා
පිළිෙවත ෙද්ශනා මාධ යතුළින් වැෙඩන්නට සැලැස්වීෙමනි.එය ඉතා අපහසු කාර්යයකි.නමුදු එය
කළ හැක.එය කිරීමට සමත්කම් ඇති උතුමන් දැනට වර්තමාන සමාජෙය් නැතිවිය හැක.මන්ද එය
කිරීමට සුදුසුකම් සම්පූර්ණ කරතිබූ උතුමන් ෙම් වන විට සසර නිමකර අවසන්වූ ෙහයිනි.ෙමකල
දක්නට ඇත්ෙත් වසර දහස් ගණනන් කාලය ඉකුත්ව යාෙමන් පසුව ෙබොෙහෝෙකොටම නෂ්ටාෙශේෂ
වී යාෙමන් අනතුරුව ඉතිරිවූ අති සංශිප්ත සූත ෙද්ශනාය.ඒවා ෙපර බුදු මුවින් නිකුත්වූ සූතෙද්ශනා
වල වාර්තාවක් හා සමානය.ආනන්ද හිමියන් හා ෙසසු ශාවක හිමිවරුන් විසින් විවිධ අවස්ථාවලදී
තමන් ඇසූ බුද්ධ ෙද්ශනා හා ෙද්ශනාවල අර්ථකථන වාර්තා ස්වරූපෙයන් සංගෘහිත කළ හැඩතල
සූත ෙද්ශනාවන්හි නිරූපිතය.ඒවා හැකිතාක් මුල් ෙද්ශනා අරුතට සමීපෙවමින් සජීවීව පවත්වා
ගැනීමට දරණ ලද උත්සහයක් අට්ඨකථාවල නිරූපිතය.16
විදර්ශනා භාවනාව දාර්ශනික අවෙබෝධයක් ඇතිවීම අරමුණු කර පවතී.ඒ දාර්ශනික ඥාන
අවෙබෝධය පදනම්කර ෙගන ඇතිෙව්.ෙමම අවෙබෝධය නම් නිවන් අවෙබෝධයයි.අභ න්තර ගතව
ඇතිවන විවිධ අහිතකර අභිෙපේරණ වලින් සිත නිදහස් කරගැනීම ෙම් අවෙබෝධෙය් ඇති පධානතම
උපෙයෝගීතාවයි.එෙසේම එෙසේ නිදහස්වීම තාවකාලිකව එම අභිෙපේරණ යටපත් කිරීම මඟින් ලැබිය
හැකි නිදහස ෙනොෙව්.එය ස්ථිර සාර නිදහසකි.ඒ නිදහස යළි කිසිම අයුරකින් ෙවනස් ෙනොෙව්.එහි
අකම්ෙපය ස්වභාවයක් ගැබ්ව පවතී.සාමාන ෙයන් ෙකෙනකුෙග් සිතට සතුට ඇතිවන කමෙව්ද
ෙබොෙහෝෙව්. සතුට සිත අභ න්තරෙය් ඇතිවන අභිෙපේරණයකි.අයහපත් ආකල්ප අරමුණු වීෙමන්ද
සතුට ඇතිෙව්.එෙසේම යහපත් ආකල්ප අරමුණුවීෙමන්ද සතුට ඇතිෙව්.විදර්ශනාෙව්දී සිතින් ඉවත්
කරනුෙය් යහපත් ආකල්ප අරමුණු වීෙමන් ඇතිවන සතුට ෙනොෙව්.අයහපත් ආකල්ප අරමුණුවීම
නිසා ඇතිවන සතුට පමණක් විදර්ශනා භාවනාව මඟින් සිතින් ඉවත්කර හැෙර්.මඟඵල අවෙබෝධය
5

6. ලබා සිෙත් ක්ෙල්ශ දුරුකළ උතුෙමකුට වුවද යහපත් ආකල්ප අරමුණු වීෙමන් ඇතිවන සතුට ඇති
ෙව්.ඒ උතුමාෙග් සිෙත් නැතිවනුෙය් අයහපත් ආකල්ප මුල්වීෙමන් ඇතිවන සතුට පමණි.ඒ නිසාම
ෙමහිදී සිදුවනුෙය් සිෙත් සියළු අභිෙපේරණම ඉවත්වයාම බව වරදවා ෙනොවටහා ගත යුතුය.යහපත
හා අයහපත අතර ෙවනස හඳුනාගනු ලබන්ෙන් බුද්ධිය හා පඥාව මඟිනි.ෙමහිදී සිදුවනුෙය් බුද්ධිය
හා පඥාව වර්ධනය කරවීමයි.එවිට බුද්ධිය මඟින් අයහපත නිවැරදිව හඳුනාෙගන සිතින් ඉවත්කර
දැෙම්.වඩාත් නිවැරදිව පැවසුවෙහොත් ෙමහිදී සිදුවනුෙය් නිවැරදිව හඳුනාගැනීම පමණකි.ඉවත්කර
දැමීමට කිසිදු අනවශ ආයාසයක් ෙමහිදී ෙනොගැෙන්.යමක සත ස්වභාවය වටහාගත් පසු එයින්
ඉවත්වීමට අමුතු ආයාසයක් අනවශ ය. ගිනි සිළුවකට අත ළංකළ විට පිළිස්ෙසන ස්වභාවය ඇති
බව වටහාගත් විට එය ඇල්ලීෙමන් වැළකිය යුතුබව ෙකෙනකුට අමුතුෙවන් කියාදිය යුතු නැත.ඒ
පරිදි දාර්ශනික අවෙබෝධය ලැබීම සමඟම සැබෑව ව ාජෙයන් ෙවන්කර නිවැරදිව හඳුනාගැනීෙම්
ශක්තිය ඇතිෙව්.මාර්ගඵල අවෙබෝධය යනුෙවන් හැඳින්ෙවනුෙය් ෙම් තත්වයයි.17
පූර්ණ අවෙබෝධය ෙකතරම් ගැඹුරුද යත් එය එක්වරම ෙකෙනකුට ශාක්ෂාත් කරගැනීම
පවා දුෂ්කරය.ෙම් නිසා ඒ පූර්ණ අවෙබෝධය පත්වීෙම් අවස්ථාව දක්වා මට්ටම් සතරක් පසුකරමින්
යා යුතුබව දැක්වී තිෙබ්.මාර්ගඵල සතරකින් යුතුව ආර්ය මාර්ගය දැක්වී ඇත්ෙත් එබැවිනි.පළමුව
දුරු කරනුෙය් දෘෂ්ටියට සම්බන්ධ අයහපත් ආකල්පයි.ෙදවන මාර්ගඵලෙය්දී ආශාව හා ද්ෙව්ෂයට
සම්බන්ධ අයහපත් ආකල්ප තරමක් දුරට අඩුකරනු ලැෙබ්.ෙතවන මාර්ගඵලෙය්දී අඩුකළ ආකල්ප
සම්පූර්ණෙයන්ම දුරුකරනු ලැෙබ්.එෙසේම සිව්වන මාර්ගඵලෙය්දී මම යන ආකල්ප බිහිවීමට ෙහේතු
වූ අයහපත් ආකල්ප සියල්ල සම්පූර්ණෙයන්ම දුරුකරනු ලැෙබ්.ෙමහිදී ඒ පියවර අනුපිළිෙවළකට
දක්වා ඇත්ෙත් සත්ව චිත්ත සන්තානෙය් ඇති අයහපත් ආකල්ප සිත තුළ ඇතිවන තීවතාව අනුව
එය ඉවත් කිරීමට හැකි පියවර අනුවය.ෙමහිදී ඕනෑම සත්ව චිත්ත සන්තානයක දෘෂ්ටි සම්බන්ධවූ
අයහපත් ආකල්ප ඇලීම හා ගැටීම සම්බන්ධ අයහපත් ආකල්පවලට වඩා පහසුෙවන් ඉවත්වනබව
ෙපෙන්.එෙසේම එහි අවස්ථා ෙදකක් ඇත.ෙසෝවාන් මාර්ගෙයන් ඉවත්වනුෙය් මමත්වය සම්බන්ධවූ
ඕලාරික අයහපත් ආකල්ප ෙකොටසයි.ෙමය සක්කාය දිට්ඨිය පධාන ෙකොට ඇති විචිකිච්ඡාව හා
සීලබ්බත පරමාස යන ෙසසු සංෙයෝජන මඟින් නිරූපණය ෙව්.නමුදු අර්හත්ව දක්වා තව අණු
සහගත මමත්වය සම්බන්ධ සියුම් අයහපත් ආකල්ප ෙකොටසක් පවතී.එය සම්පූර්ණෙයන්ම දුරුවී
යනුෙය් අර්හත්ව මාර්ගඵලෙය්දීය.එය අස්මි මානයට සම්බන්ධ සංෙයෝජන ෙකොටස්ය.ද්විතීය හා
තෘතීය මාර්ගඵල ඇලීම හා ගැටීමට සම්බන්ධව ඇති ඕලාරික හා සියුම් අයහපත් ආකල්ප අවස්ථා
නිරූපණය ෙකෙර්.ඇලීම හා ගැටීමට සම්බන්ධ ඕලාරික අයහපත් ආකල්ප අඩුවනුෙය් සකෘදාගාමී
මාර්ගඵල අවස්ථාෙව්දීය.එහිම සියුම් අවස්ථාව අනාගාමී අවස්ථාවයි.එහිදී මුළුමනින් ඇලීම,ගැටීම
යන අයහපත් ආකල්ප දුරුෙව්.18
පිරිසිදු ධර්මය පැතියද, එම ධර්මය හා මානව සංජානන පැතිකඩ අතර පරතරයක් පවතී.
බුදුදහම හා මානව සංජානන පැතිකඩ අතර පවතින ෙම් පරතරය බුදුදහම සජීවීෙලස පැවති යුගයට
සාෙප්ක්ෂකව අනුකමෙයන් වැඩිෙවමින් පවතී.දැනට වසර දහස් ගණනක් ගතවී ඇති ෙමකල එහි
පරතරය සැලකිය යුතු පමාණයකින් වැඩිවී තිෙබ්.බුදුදහම හැකිතාක් නිවැරදිව අර්ථගැන්වීම පිණිස
රචනා කරන ලද අට්ඨකථා,ටීකා,ගැටපද වැනි අර්ථ විවිරණ ගන්ථවලින් සංජානන පරතරය හැකි
තාක් දුරට අඩුකිරීමට සෑෙහන පරිශමයක් දරා තිෙබ්.නමුදු ෙමෙලොව සෑම ෙදයක්ම අනිත ය. එම
සනාතන ධර්ම නියාමය බුදුදහෙම් සජීවිබව සම්බන්ධෙයන්ද ෙවනස් ෙනොෙව්. ෙබොෙහෝකල් ගතවී
යාෙම්දී ව වහාර කරන භාෂාව ෙවනස්ෙව්.මිනිසුන්ෙග් සිතුම් පැතුම් ෙවනස් ෙව්.අවෙබෝධ ශක්තිය
අඩුෙව්.ස්මරණය දුබලෙව්.ආධ ාත්මික හැකියාව අඩුවන අතර ඊට සාෙප්ක්ෂව ෙභෞතික හැකියාව
දියුණු ෙව්.වර්තමානෙය් මිනිසුන්ෙග් අධ ාපන රටාව මුළුමනින්ම හැඩගැසී ඇත්ෙත් ෙභෞතිකදව
ෙලෝකය ගහණය කරගන්නා අයුරිනි.ෙද්ශනා මාධ පමණක් භාවිතා කර උසස් අවෙබෝධයක් ඇති
වන අයුරින් ෙපළ ගස්වා ඇති සූත ෙද්ශනාතුළ ගැබ්ව පැවති අවෙබෝධ ශක්තිය එෙසේම ලබාගැනීම
වර්තමානෙය් කළ හැකි මට්ටමක පවතින්ෙන්දැයි විමසීම වැදගත්ය.එෙසේවීමට නම් පළමුව සිතීම
ඊට අනුරූපව ෙපළගැස්විය යුතුය.ආකල්ප,රුචිඅරුචිකම් සියල්ල පවතිනුෙය් ධර්මාවෙබෝධය ඇති
6

7. වන දිශාවට ෙනොවීම ෙම් කාර්යභාරය වඩාත් අසීරු කරවීමට ෙහේතුවක් ෙලස ෙපන්වා දිය හැක.ඒ
සඳහා විසඳුම වනුෙය් මිනිසුන්තුළ මූලිකව දර්ශන සම්පත්තිය ඇතිකිරීමයි.මඟ ෙනොමඟ වටහාගත
හැක්ෙක් නිවැරදි දර්ශනය ඇතිවිටය.ෙසෝවාන්වීම යනු අර්හත්වය කරා පැමිණියහැකි නිවැරදි මඟ
වටහාගැනීමයි.ෙම් සදහා පුද්ගලෙයකුතුළ ආකල්පමය ෙවනසක් ඇතිකිරීම අවශ ය.ආකල්ප යථා
තත්වයට පත්කරගැනීමතුළින් පසුකාලීනව ඉතිරි වැරදි අඩුපාඩුද නිවැරදි කරගැනීමට හැකිෙව්.19
සූතෙද්ශනා නම් බුදුරදුන් ධරමාන කාලෙය්දී විවිධ පුද්ගලයින්ට ඒඅයෙග් විවිධ සංජානන
හැකියාව අනුව බුදුදහමින් නිර්ෙද්ශිත පරමාර්ථ අවෙබෝධයට පැමිණීම පිණිස ෙද්ශිත උපෙද්ශනයි.
තත් යුගෙයහි ඒවාෙය් අර්ථ නිසි ෙලස අවෙබෝධ කරගත හැකි මට්ටමක එකල භාෂා ව වහාරය
පැවතින.නමුදු එම සූතෙද්ශනා ෙද්ශනා කර දැනට වසර දහස් ගණනක් ඉකුත්ව ෙගොසිනි.එකලදී
හුෙදක් ෙද්ශනාව අසා ධාරණය කරගැනීම හා කඩපාඩම්කර ගුරුකුල වශෙයන් පරම්පරානුගතව
පවත්වා ගැනීම මිස,ලිඛිතව සටහන් කරතැබීමක් කියාත්මක ෙනොවින.එබැවින් සූතෙද්ශනාතුළවූ
ෙබොෙහෝ සජීවී ස්වරූපය බුදුරදුන් ධරමාන යුගයට වඩා අනුකමෙයන් අඩුවී යන්නටවීම ස්වභාවික
ෙදයකි.ෙම් තත්වය අභිධර්ම ෙද්ශනාවලට වඩා සූත පිටක පෙහේ අන්තර්ගත සූතෙද්ශනාවලට වඩා
තදින් බලපෑෙව්ය.ෙමයට ෙහේතුව අභිධර්ම ෙද්ශනාවලට වඩා බහුලව සාමාන ජනතාව අතර ෙම්
සූතෙද්ශනා පාෙයෝගිකව හා බහුලව ව වහාරවීමය.එෙසේම සම්මුති ෙද්ශනාවන්හි පැවති ස්වරූපය
අනුව වඩා පකටව ධර්මාවෙබෝධය කරා පැමිණීමට සූතෙද්ශනා මහත් උපකාරයක් වූ බැවිනි.ධර්ම
රසය විඳගැනීමට රුචි නම් එතරම් ගැඹුරු අවෙබෝධයක් නැතිව වුවද ශී සද්ධර්මය නමැති මහසයුර
ෙවත පළමුෙවන් පෙව්ශවීමට සූතෙද්ශනා සලසා ඇත්ෙත් විශාල අනුබලයකි.20
2.2. සංජානනය හා ආභිධම්මික විවරණ
ආභිධම්මික විවරණ මඟින් පැහැදිලි කරනු ලබන්ෙන් පරමාර්ථ ධර්ම පිළිබඳවයි.පරමාර්ථ
ධර්ම යනුෙවන් හැඳින්ෙවන්ෙන් ෙලෝක සම්මුති ඉක්මවා ගිය විට දක්නට ලැෙබන යථාර්ථයයි.ෙම්
තත්වය ඉන්දීය පත ක්ෂය තුළින් ෙකෙනකුට ගහණය කරගත ෙනොහැක.එබැවින් ෙම් තත්වය
ඇති කරගත හැක්ෙක් සම්මුතිවල සැබෑ තත්වය අවෙබෝධ කරගැනීම මඟින් පමණි.එවිට යථාර්ථය
දැකීම හා තහවුරුවීම සිදුෙව්.ෙබෞද්ධ සංජානනෙය් අවසාන පරමාර්ථය නම් ෙම් පරමාර්ථ ධර්මය
අවෙබෝධ කරගැනීමයි.නිවන් අවෙබෝධයට ෙකෙනකු පත්වනුෙය් ෙම් පරමාර්ථ ධර්ම පිළිබඳ යථා
තත්වය වැටහීම මඟිනි.පරමාර්ථ ධර්ම සතරක් ඇත.එනම් චිත්ත,ෛචතසික,රූප නිබ්බාන යනාදී
වශෙයනි.ෙමහි චිත්තය ෙලස හැඳින්ෙවනුෙය් අරමුණු දැනගැනීෙම් ශක්තියයි.සංජානනය ෙසේ දැක්
ෙවනුෙය් ෙම් චිත්තයයි.අරමුණු නැතිව සිත ෙනොඋපදනා බැවින් චිත්ත ඇතිවීමට අරමුණු අවශ ය.
අරමුණු දැන ගන්නා අර්ථෙයන් සිත එකක්ම වන නමුදු ෛචතසික හා සම්බන්ධවී නිසා සිෙතහි 89
ෙහෝ 121 ආකාරයක් දක්නට ලැෙබ්.සිත අරමුණක් ගැනීම හා අරමුණ හැඳිනීම යන සංජානන කියා
වළියට පදනම්වන්ෙන් සිෙතහි ෙයදුනු ෛචතසිකයි.ෛචතසික ඵස්ස,ෙව්දනා,සඤ්ඤා හා ෙච්තනා
යනාදී වශෙයන් 52 වැදෑරුම් ෙව්.චිත්තය හා ෛචතසික කකාරනලද කෂායකට උපමා කළෙහොත්
එහි අඩංගු ෙබෙහත් රස ෛචතසික ෙලසද,ජලය සිත ෙලසද වටහාගත හැක.එෙසේම ෙමහි න ායය
නම් සිත නැතිව කිසිදු ෛචතසිකයක් නූපදින බවයි.ඒ නිසා සිත ෙමහි පධානය. “මෙනෝපුබ්බංගමා
ධම්මා” යන පාඨෙයහි ධම්ම යන්ෙනන් අදහස්කර ඇත්ෙත් ෛචතසික වන අතර සිත මෙනෝ ෙලස
හඳුන්වා තිෙබ්.ෙම් අනුව සංජානන කියාවළිය සම්පූර්ණවීමට ෛචතසික විශාල උපකාරයක්වීඇති
බව පැහැදිලිෙව්.ෛචතසික නිසා සිෙත් ස්වභාවය ෙවනස්වීමකට ලක්ෙව්.ෛචතසිකවල බලපෑම
නිසා සිත පවිත ෙහෝ අපවිත විය හැක.ෛචතසික හා සිත ෙවන්ව වශෙයන් ගත්කළ දැකිය හැකි වූ
ස්වරූපයට වඩා ඒවා සංෙයෝගවූ විට දැකිය හැකි ස්වරූපෙය් ෙවනස්කම් තිෙබ්.21
ශීත,ඌෂ්ණ වැනි ෙහේතු නිසා විකාරයට පැමිණීෙම් ලක්ෂණ රූප උරුමෙකොට පවතී.ෙම් හා
සමානව අරූප ධර්මද ෙවනස් වන නමුදු එයට රූප යැයි ව වහාර ෙනොෙකෙර්.ෙවනස්වීම අපකටවූ
7

8. බැවින් එෙලස ව වහාර ෙනොෙකෙර්.නමුදු රූප පකටය.ෙභෞතිකව රූපෙය් ෙවනස්වීම නිරීක්ෂණය
කළහැක.රූපෙය් ෙවනස්වීම ක්ෂණයක් පාසා සිදුෙවතත්,එහි සියුම්බව නිසා එබඳු ෙවනසක් පකට
ෙලස දැකගැනීමට නම් සෑෙහන කාලයක් ගතවියයුතුය.ෙමෙසේ සෑෙහන කාලයක් ගතවූ පසු පකට
වන රූපවල ෙවනස්වීම එම ෙමොෙහොෙත්දීම ක්ෂණිකව සිදුෙවමින් පවතින්නකි.අරූපී ධර්මයක් වූ
සිෙත් ෙවනස්වීම රූපවලට සාෙප්ක්ෂකව වැඩි නමුදු එය රූප ෙමන් පකට නැත.විකාර ලක්ෂණය
රූපයටම අයත්ය.පඨවි,අෙපෝ,ෙත්ෙජෝ හා වාෙයෝ ආදී වශෙයන් රූප 28ක් දක්නට ලැෙබ්.සිව්ෙවනි
පරමාර්ථ ධර්මය නම් නිවනයි.ෙමහි වාන නම් තෘෂ්ණාවයි.තෘෂ්ණාෙවන් නික්මීම නිර්වාණයයි.එය
මාර්ගඵල සිත්වලට අරමුණු වන අසංඛත ධාතුවයි.අසංඛත නම් ෙහේතුපත ධර්මයන්ෙගන් ෙනොහට
ගත් යන අරුතයි.සංඛත බව නම් කිසියම් අයුරකින් ඇතිවන සංජානන විකෘතියකි.එහිදී නිරීක්ෂණ
කළහැකි වනුෙය් යමක යථා තත්වය,සෑබෑව ෙනොෙව්.යමක සැබෑ තත්වය මුළාකර ඊට අනුගතෙසේ
මානසිකව ඇතිකරගනු ලබන කෘතිම ෙදයකි.ෙම් සඳහා තමාෙග් පූර්ව කල්පනා,දෘෂ්ටි යනාදිය බල
පානු ලැෙබ්.අසංඛතය නම් යථාර්ථයයි.එහි කිසිදු සංජානන විකෘතියක් නැත.නිවැරදිව සංජානනය
සිදුවන බැවින් පඥාව හටගනී.සිත ඇලීම් ගැටීම් ෙදකින් මිෙද්.ඇලීම් ගැටීම් ඇතිවනුෙය් සිත මුළා
වීම නිසාය.යමක ඇති නියම තතු ෙවනුවට මවා ෙපන්වන කෘතිය තත්වයක් පිළිබඳ ඇලීම,ගැටීම
ඇති කරගැනීම සිදුවනුෙය් අරමුෙණහි මුළාවන ෙමෝහය නිසාය.සිෙත් පැහැදිලි පවිත ස්වභාවයටද
ෙම් පූර්ණ සංජානනය ෙහේතුෙව්.ෙමෝහය නැතිවීම විද ාව පහළවීමයි.එවිට සිෙත්වූ අභ න්තරගත
අයහපත් ෙපේරණ අනුකමෙයන් ඉවත්වී යයි.සිෙත් අභ න්තර අයහපත් ෙපේරණ ඇතිවනුෙය් සෑබෑව
වැසීයාම නිසාය.අනුකමෙයන් සැබෑව අවෙබෝධෙවත්ම ඒ අවෙබෝධ වන පමාණයට අභ න්තරගත
අයහපත් ෙපේරණ ඉවත්වී යයි.අනුකමෙයන් අවෙබෝධයට පැමිණිය යුතු අවස්ථා සතරක් සිව්මාර්ග
ඵල වශෙයන් දක්වා ඇත්ෙත් ෙම් නිසාය.එක් එක් මාර්ගෙය්දී ෙවන් ෙවන්ව පහීණකළයුතු ෙපේරණ
වල සීමාවක් තිෙබ්.නිදසුනක් ෙසේ පළමුවැන්න වන ෙසෝවාන් මාර්ගෙයන් පහීණවනුෙය් දෘෂ්ටියට
සම්බන්ධ අයහපත් ෙපේරණ සියල්ලය.ෙදවැන්න වන සකෘදාගාමී මාර්ගෙයන් ඇලීම හා ගැටීම යන
ද්වි අන්තයන්ට අදාළ අයහපත් ෙපේරණවල ෙකොටසක් පහීණෙව්.ඒවාෙය් ඉතිරි අඩ පහීණ වන්ෙන්
ෙතවැන්න වන අනාගාමී මාර්ගෙය්දීය.අස්මිමානය ෙහවත් සිය අඛණ්ඩ පැවැත්මට සම්බන්ධ සියුම්
අයහපත් ෙපේරණ සියල්ල සිව්වැන්න වන අර්හත් මාර්ගෙය්දී පහීණෙව්.22
නිවන අසංඛතයක් බැවින් ලැබූ මාර්ගඵල නිශ්චිතය.එහි කිසිදු විපරිණාමයක් ඇතිෙනොෙව්.
මඟඵල ලැබීෙම්දී පූර්ණ සංජානනයක් සිදුෙව්.එය ඇලීම් රහිත ශාන්ත නිර්ෙව්දී අවස්ථාවකි.සත්ව
පඥප්තිය පැවෙතන්ෙන් හා වර්ධනය වනුෙය් සාමාන මට්ටෙම්දී පූර්ණ සංජානනයක් සිදුෙනොවීම
නිසාය.සක්කාය දිට්ඨිය හා අස්මිමානය යනු සාවද සංජානනෙය් අහිතකර පතිඵලයි.ෙකෙළස්ඇති
වන්ෙන් සාවද සංජානනය නිසාය.පූර්ණ නිරවද සංජානනය ඇතිකරගැනීම මඟින් ෙකෙළස් දුරු
ෙව්.එෙසේම එෙසේ දුරුවූ ෙකෙළස් යළි ඇතිෙනොෙව්.ෙකෙළස් යනු යමක් සාවද ව සංජානනය කිරීම
නිසා ඇතිවන අභ න්තර අයහපත් ෙපේරණ ෙව්.විවිධ චිත්ත මට්ටම්වලදී සිෙත් කියාකාරීත්වය ඊට
අනුගතව ෙවනස්ෙව්.ෙම් අනුව මනස රළු හා සියුම් අවස්ථාවලින් කියාකරන බව පැහැදිලිය.සිතට
ඇතිවන අරමුණු අනුව සිත් කාමාවචර, රූපාවචර, අරූපාවචර හා ෙලෝෙකෝත්තර නමින් ෙකොටස්
හතරකට වර්ගෙව්.මින් කාමාවවචර,රූපාවචර හා අරූපාවචර යන ෛතභූමක සිත් වට්ට සිත් ෙලස
ද ෙලෞකික සිත් ෙලස ද හැඳින්ෙව්.ෙලෝෙකෝත්තර සිත් විවට්ට සිත් නම් ෙව්.රූපාවචර,අරූපාවචර
සිත් සියල්ල මහග්ගත සිත්ෙව්.කාමාවචර සිත් පරිත්ත සිත් ෙව්.ෙම් සිත්වල සංජානන සුවිෙශේෂතා
සලකා ෙම් අයුරින් පුළුල් වර්ගීකරණයකට ලක්වී ඇතිබව වටහාගත යුතුය.23
කාමාවචර සිත් ඇතිවීම මින් පළමුවැන්නයි.කාම ෙලස හැඳින්ෙවනුෙය් කාම තණ්හාවය.
ෙම් කාමතෘෂ්ණාව යම් සිතක පවතීද, අරමුණු කිරීම් වශෙයන් හැසිෙර්ද ඒ සිත කාමාවචර නම් ෙව්.
ෙම් අනුව කාම සුගතිද කාම දුගතිද කාමාවචර සිත්ඇතිවන ස්ථාන ෙලස හඳුන්වා තිෙබ්. කාම
සුගති නම් මිනිස් හා සෙදව් ෙලෝකයි.අභ න්තර යහපත් ෙපේරණ කියාත්මක වනුෙය් කාම සුගති
වලය. කාමදුගතිවල අභ න්තර අයහපත් ෙපේරණ කියාත්මකෙව්.සාමාන ෙයන් දුකට වඩා සුඛයට
මානවයා කැමතිය.ෙම් නිසා ෙව්දනා වශෙයන් සුඛය වඩා ෙව්ගවත්ව සංජානනය කරනුලැෙබ්.එහිදී
8

9. දුක් ෙව්දනාව උපදිත්ම ඒ අරමුෙණහි ගැටීමක් ඇතිෙව්.සුඛෙයහි ඇලීමද, දුෙකහි ගැටීමද ඇතිෙව්.
ෙම් නිසා සිෙත් කිසියම් සංස්කාරමය ෙවනසක් ඇතිෙව්.සුඛය ෙහෝ දුක ෙනොගැනීම උෙප්ක්ෂාවයි.
නමුදු උෙප්ක්ෂාවද ෙව්දනාවකි.ෙව්දනාව සංජානනය කිරීෙම්දී ඇතිවන සංස්කාරමය ස්වරූපය ෙම්
ආකාරයට විවිධ හැඩතල ගනී.24
රූපාවචර සිත් ඇතිවීම ෙදවැන්න ෙව්.රූප ෙලස හැඳින්ෙවනුෙය් ෙභෞතික රූපය ඇසුරුකර
එහි පතිබිම්මබයක් සිෙත් ඇතිකර ගැනීමයි.එයට බහුල ෙලස අරමුණු කරගනුෙය් කසිණය.කසිණ
නම් ෙභෞතික රූපයකි.නමුදු ෙභෞතික රූපෙය් ආශ්වාදය අරමුණු කරනුෙවනුවට ෙමහිදී එහි හැඩය
හා වර්ණය යන ලක්ෂණ පමණක් අරමුණු කිරීම විෙශේෂ ෙව්.ඒ අනුව රූපාවචර සිත් යනු ෙභෞතික
රූපවල ආශ්වාදය ෙනොව පැහැය හා ලක්ෂණ පමණක් ඔස්ෙසේ ඇති කරගත් සිත් පරපුරකි.ෙම් සිත්
ධ ාන සිත් ෙලස සැලෙක්.රූපවල ආශ්වාදය අත්හැර දමා පැහැය හා ලක්ෂණ පමණක් අරමුණු
කිරීෙම්දී කාමගුණ වන නීවරණ ධර්මතා ඉවත්ව යන බැවින් සිත පිරිසිදුෙව්.සිත පිරිසිදු ෙවත්ම සිත
තුළ විතර්ක,විචාර,පීති,සුඛ හා ඒකග්ගතා යන නමින් ධ ානාංග පහළෙව්.ෙම් අවස්ථාව නම් සිෙත්
පවිත පභාෂ්වරය මතුවීමකි.ෙමෙසේ ධ ානාංග වශෙයන් මතුවන්ෙන් සිෙත් පවිත්ර
අවස්ථාවයි.සිතට ආගන්තුකව පැමිෙණන විවිධ උප ක්ෙල්ශ හා නීවරණ ධර්ම බැවින් සිත අපවිත
ෙව්.ඒවායින් සිත මිදීම නිසා සිතක සාමාන ස්වභාවය වූ පභාෂ්වරය මතුෙව්.ෙමෙසේ සිදුවීෙම්දී
සංජානනය වඩවඩාත් පැහැදිලි ෙව්.ඇත්ත ඇති සැටිෙයන් සංජානනය ෙව්.සිත අපවිතව පවතිනවිට
සංජානන ෙවනස්වන නමුදු පවිතවීෙම්දී අභ න්තර ෙපේරණවලින් ඇතිබව බාධා හැකිතාක් අවමවී
යයි.25
ෙතවැනි අවස්ථාව නම් අරූපාවචර සිත ඇතිකරගැනීමයි.අරූපාවචර භූමියට පැමිණියහැකි
වනුෙය් රූපාවචර භූමියට පත්වූ අයට පමණි.රූපාවචර සිත් නම් රූපෙය් පැහැය පිළිබඳ ඇති කරනු
ලැබූ සිෙත් විවිධ ලක්ෂණ සැලකීමයි.ෙම් අනුව ෙමහිදී රූපය ෙවනුවට රූපය අරමුණු කළ නාම
ස්කන්ධවල විවිධ ලක්ෂණ අරමුණු කිරීම මඟින් අරූපාවචර ධ ාන මට්ටම් සතරක් උපදවා ගැනීම
ෙපන්වා දී ඇත.රූපාවචර ධ ානයට අරමුණු කරගත් කසිණාරම්මණය ඉවත්කර එහි පවතින හිස්
බව අරමුණු කර ආකාසනඤ්චායතනය යන පළමු අරූපාවචර ධ ානය උපදවියහැක.පසුව තමාෙග්
මනසම අරමුණු කර අනන්තවූ විඤ්ඤාණය යන අරමුණ ෙගන විඤ්ඤාණඤ්චායතන ෙදවන අරූප
ධ ානය ඉපදවියහැක.ෙමහිදී අරමුණුවන්ෙන් මානසික පැවතුෙම් ලක්ෂණයි.විඤ්ඤාණඤ්චායතන
ෙදවන රූපාවර ධ ාන සිත ඉපිදවීෙම්දී අභාවයට ගිය ආකසඤ්චායතන සිත අරමුණුෙකොට ෙතවන
අරූපාවර ධ ාන සිත ලැබියහැක.එහිදී විඤ්ඤාණෙය් අභාව මාතය ෙගන කිසිවක් නැත යනුෙවන්
අරමුණු කරනු ලැෙබ්.ෙමහිදී විඤ්ඤාණය හැර සංඥාෙව් හිස්බව අරමුණුෙව්.සංඥාෙව් පවතින හිස්
බව ෙමෙසේ අරමුණු කරන්ෙන්ද තවත් සංඥාවකිනි.ඒබව වටහාගන්නා ෙයෝගාවචරයා සිය අවසාන
අරමුණ වශෙයන් ඕලාරික සංඥාව නැතිවුවද අණුසහගත පවතින සංඥාව අරමුණු කරෙගන තව
දුරටත් සිය සංඥාව පවතින ඇති නැතිබව ෙනොදැෙනන තරම් සියුම් අවස්ථාව අරමුණු කරගනී.එය
ෙනවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන අවසාන සිව්වන අරූපාවචර ධ ානයයි.ෙම් අවසාන අවස්ථාවන් පසු
සිත ෙලෞකික වශෙයන් තවදුරටත් සියුම්කළ ෙනොහැකි අවස්ථාවකට පැමිෙණ්.26
ෙමහිදී තව දුරටත් සිත ෙම් ෙලෝකය අල්ලාෙගන අති සියුම් අවස්ථාවක පවතී.භවයට සිත
තවම බැඳී පවතිනුෙය් ඉතා සියුම් හුයක් බඳු අවස්ථාවකය.ෙම් ෙනවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන සිත
යනු ඒ සියුම් අවස්ථාව කරා සිත ෙගන ඒමයි.ෙමතැනින් එහාට සිත ෙගනගිය හැක්ෙක් පඥාව වඩා
සියළු සංස්කාර ෙකෙරහි කළකිරවීම මඟින් පමණි.තිලක්ෂණ අරමුණු කර පඥාව වැඩුවෙහොත් ෙම්
අවස්ථාව පසුකර ගියහැක.ෙමහිදී චිත්තගතික තත්වයට සංජානනයද එක්ෙව්.චිත්තගතික බෙවහි
උපරිම අවස්ථාව පසුකර යෑමට නම් ෙලෝෙකෝත්තර පඥාව වැඩිය යුතුය.එහිදී සියළු සංඥා අත්හැර
සිත සංඥාෙව්දයිත නිෙරෝධ සමාපත්තියට පත්ෙව්.ෙම් අෂ්ටසමාපත්තියට එහා ගමන්කිරීමකි.මීට
එළඹිය හැක්ෙක් අෂ්ටසමාපත්තිලාභී වූ රහතන්වහන්ෙසේලාට හා අනාගාමී ආර්යන්වහන්ෙසේලාට
පමණි.27
9

10. ෙලෝෙකෝත්තර සිත්ද සතර වර්ගයකි.ෙසෝවාන්,සකෘදාගාමී,අනාගාමී හා අර්හත් යනුෙවනි.
ෙසෝවාන් මඟඵලය ලැබීෙම්දී සක්කායදිට්ඨි, විචිකිච්ඡා හා සීලබ්බත පරාමාස යන තුන් සංෙයෝජන
ධර්ම පහීණෙව්.ෙමෙසේ වනුෙය් පංෙච්න්දියන්ට ලැෙබන විවිධ අරමුණු සිහිය හා නුවණින් යුක්තව
ඇලීෙමන් හා ගැටීෙමන් ෙතොරව මධ ස්ථව සලකා බැලීෙම්දී ඒ අරමුණු සියල්ල ක්ෂණිකව ඇති
නැති වන, දුක්ඛ හා අනත්ත ස්වභාවෙයන් යුක්ත බව නුවණට වැටහී යයි.ෙමෙසේ සැලකීෙම්දී සිත
තුළ ෙබොජ්ඣංග ධර්මතා වර්ධනය ෙව්.කායානුපස්සනාව,ෙව්දනානුපස්සනාව,චිත්තානුපස්සනාව
හා ධම්මානුපස්සනාව යන සතර සතිපට්ඨාන ධර්මතා ෙකෙරහි සිහිය හා නුවණ පිහිටුවාෙගන එහි
වීර්ෙයන් නුවණින් හා සිහිෙයන් අඛණ්ඩ නිරීක්ෂණයට හසුකළ යුතුය.කෙය් තිෙයන සියලු රූප
ක්ෂණයක් පාසා ඇතිෙව්.නැතිෙව්.රූප කලාප හා මිටි වශෙයන් ෙමෙසේ ඇතිවීම හා නැතිවීම දැක
එහි යථාස්වභාවය ෙකෙරහි සිහි නුවණ වැෙඩයි.සිතද මානසික ධර්මතාද ෙමොෙහොතින් ෙමොෙහොත
ක්ෂණිකව ෙවනස් ෙවවී යනු සිහියට හා නුවණට ෙපෙන්.ෙව්දනා සියළු විඳීම් ධර්මතා සියල්ල ෙම්
අයුරින් ෙවනස්ෙවමින් යනු වැටෙහේ.ෙම් දකින කියාකාරීත්වය ධර්මතාවයි.එවිට සති,ධම්මවිචය,
විරීය, පීති, පස්සද්ධි, සමාධි හා උෙප්ක්ඛා ආදී සබ්ෙබොජ්ඣංග ධර්ම සත වැෙඩ්.අවසාන උෙප්ක්ඛා
සබ්ෙබොජ්ඣංගෙයන් පසුව සිතට නුවණ ඇතිෙව්.ෙම් නුවණ සමඟ සිත විමුක්තියට ගමන්ගනී.ෙම්
අවස්ථාව මුල්වරට ඇතිවීම ෙසෝවන්වීමයි.ෙදවන වර භාවනා වැඩීෙම්දී ෙම් අයුරින්ම එෙහත් මීට
වඩා ගැඹුරින් ෙම් ධර්ම පහළෙව්.එහිදී ඇතිවන ෙදවන ෙලෝෙකෝත්තර ඥානය සකෘදාගාමී මඟඵල
සිතයි.එහිදී කාමරාග හා පටිඝ සංෙයෝජනවලින් අඩක් ක්ෂය ෙව්.ෙතවන අවස්ථාව අනාගාමී මඟ
ඵල සිතයි.ෙම් අවස්ථාෙව් කාමරාග හා පටිඝ සංෙයෝජන සම්පූර්ණෙයන්ම පහීණ ෙව්.අනාගාමී මඟ
ඵලාලාභීයා තුළ තවදුරටත් අපහීණව ඇත්ෙත් දස සංෙයෝජනවලින් උද්ධම්භාගීය සංෙයෝජනධර්ම
ෙලස සැලෙකන රූපරාග,අරූපරාග, මාන, උද්ධච්ච හා අවිජ්ජා යන ෙසසු සංෙයෝන පහ පවතී.ෙම්
කමයටම යළිත් භාවනාකිරීෙම්දී අර්හත්මඟඵලෙය්දී ෙම් සංෙයෝන ධර්ම පහත් මුළුමනින්ම දුරුවී
යයි.ෙමහි රූපරාග හා අරූපරාග යනු පිළිෙවලින් රූප හා අරූපෙලෝකවල උපතලැබීමට සිෙත් ඇති
ආශාවෙව්.මාන යන් මම යන අණු සහගත හැඟීමයි.ෙමය අස්මි මානය ෙලසද හැඳින්ෙව්.උද්ධච්ච
යනු සිෙත් ෙනොසන්සුන්බවයි.ඉන්දිය,අරමුණ ස්පර්ශවීම නිසා විඤ්ඤාණය ඇතිවීම සමඟ ඵස්ස,
ෙව්දනා, සංඥා, ෙච්තනා හා මනසිකාර ඇතිවීෙම් කියාවලීය ෙනොදැනීම ෙව්.ෙමය ඉතා සියුම් වන
බැවින් අනාගාමී උතුමන් විසින් පෙව්ශමින් වෑයෙමන් දැක අවෙබෝධකළයුතු සියුම් අවස්ථාවකි.28
ෙමෙලස නාම රූප පරම්පරා අඛණ්ඩව ෙනොබිඳී සසර සැරි සරද්දී පුද්ගලයා ෙලස වැරදි
අනන තාවක් ෙගොඩනඟා ෙගන අල්ලාගැනීම සිදුවනුෙය් මම යන සාවද හැඟීම නිසාය.ඒ අල්ලා
ගැනීම නිසා එතැන් සිට ඒ අල්ලාගැනීම ෙකදිනක ෙහෝ යළි අත්හරිනතුරු නාමරූප පරපුරට
පුද්ගල අනන තාවක් ලබාදීම සිදුෙව්.ෙම් පුද්ගල අනන තාව මම යැයි ෙගොඩනඟා ගනියි.තණ්හාව
හා අවිද ාව නිසා මම ෙගොඩනැඟීම සිදුෙව්.තණ්හාව හා අවිද ාව දුරුකරන්ෙන් ෙකදිනද එදින සිට
අඛණ්ඩ නාමරූප පරපුරට මම යනුෙවන් අනන තාවක් ෙගොඩනැඟීම නවත්වයි.එවිට කර්මවිපාක
පලදීමට පුද්ගල අනන තාවක් සහිත මම යනුෙවන් අල්ලාගත් අෙයක් ෙනොසිටීම ඊට ෙහේතුවයි.29
කාම සුගතිවල උපත ලැබීමට මම යන හැඟීම අඩුබව ෙහේතුවකි.පතිසන්ධි විඤ්ඤාණය හට
ගනුෙය් ඊට සමාන ආත්මභාව වලය.කාම සුගතිවල ඉපදීමට ඉවහල්වන පතිසන්ධි විඤ්ඤාණයක්
ඇතිබව කාම සුගති සැප අත්පත් කරදීමට ෙහේතුවයි.පුඤ්ඤ හා කුසල දහම්හි නිරතවීම යනු අල්ලා
ගැනීම අඩුකිරීෙම් කමෙව්දවල නියැලීමයි.ෙම් නිසා මම යන ආකල්ප අඩුෙව්.එවිට කාම සුගතිවල
උපතලබයි.මම යන හැඟීම වැඩිදියුණුවීෙම් පිළිෙවත නම් පාප හා අකුසල යන්හි නිරතවීමයි.එවිට
කාම දුගති වන සතර අපාය බඳු ස්ථානවල උපත ලබයි.30
ජීව ෙලෝකෙය් නාමරූප අඛණ්ඩ පවාහයට ඇරඹුමක් ෙහෝ අවසානයක් දැක්විය
ෙනොහැක.අඛණ්ඩ පවාහයක යම් තැනක් අල්ලා ගැනීෙම් සිට යළි එය අත්හරින තුරු අවස්ථාව
දක්වා ෙවන්කළ ෙකොටස සත්ව පඥප්තිය පවත්වන අවස්ථාවෙව්. අවසානෙය් නිවන් දැකීෙම්දී
කිසිදු පුද්ගලෙයකු නිරුද්ධ ෙනොෙව්.සැබවින්ම නිරුද්ධවී යනුෙය් එම පඥප්තිය පමණි.එම
10

11. පඥප්තිය හටගැනීමට ෙහේතුවූ තණ්හාව හා අවිද ාව දුරුවී යත්ම පඥප්තියද දුරුවී යයි. සත
අවෙබෝධයට පත්වූ පුද්ගලයා ජීවත්ව සිටියදීම සිෙතන් තණ්හාව හා අවිද ාව දුරුව යන බැවින්
නිර්වාණ අවෙබෝධයට පත්වූ ෙමොෙහොෙත් පටන් සසර නාමරූප පවාහය සමඟ පැවැත්වූ අඛණ්ඩ
සබඳතාව බිඳී යයි.එවිට විපාක දියහැක්ෙක් ඒ පුද්ගලයා නාමරූප පඥප්තියට හසුව සිටියදී හටගත්
කර්මඵල විපාක පමණි.නාමරූප පවාහය සමඟ පැවති සබඳතා බිඳදැමීෙමන් පසුව සත්වාදී
පඥප්තියක් රහිත බැවින් කර්මහටගැන්වීෙම් පවණතාවක් ඇති ෙනොෙව්.මන්ද කර්මඵල විපාක හට
ගන්වනුෙය් සත්ව පුද්ගලාදී අයුරින් නාමරූප පවාහය සමඟ පවත්වන අඛණ්ඩ සබඳතාව නිසා
බැවිනි.31
සත ාවෙබෝධය වචනවලට නඟා පකාශ කිරීමට වෑයම් කිරීෙම්දී ෙබොෙහෝ අපහසුතාවලට
මුහුණපෑමට සිදුෙව්.ව වහාර භාෂාවල වචන භාවිතාවනුෙය් ෙලෝක සම්මුති විගහකිරීමට වන නිසා
එබඳු වචන භාවිතා කර ෙලෝෙකෝත්තර පරමාර්ථ සත විගහ කිරීෙම්දී අපහසුතා ඇතිෙව්.වචනවල
ඇති නිශ්චිත අර්ථ නිසා නිවැරදි අවෙබෝධය පකාශ කිරීමට සුදුසු වචන ෙතෝරාගැනීම සැලකිලිමත්
ෙලස සිදුකළ යුතුය.යම්කිසි අදහසක් වචනවලට නඟා පකාශ කිරීෙම්දී වචන භාවිතා කිරීමට සිදුව
තිෙබ්.එනිසා සියුම් අදහස් ෙත්රුම්ගැනීෙම්දී හුෙදක් වචනවලට පමණක් සීමාන්තික ෙලස වහල්වී
කටයුතු කිරීම අෙයෝග ය.මන්ද ෙකෙසේ භාවිතා කළද වචන මඟින් නිසි ෙලස අදහස් පකාශකිරීමට
අපහසු බැවිනි.එනිසා පකාශකළ වචනවල එල්ලී නිෂ්ඵල වාදවිවාදවල නියැලීම අර්ථවිරහිතය.ෙම්
දක්වා පරමාර්ථ ධර්ම පිළිබඳ හටගැනී ඇති ෙබොෙහෝ වාදවිවාද එබඳු වචනවල එල්ලී සිටීමක් විනා
පකාශ කළ පස්තුතෙයහි අර්ථය හැකිතාක් නිවැරදිව ගහණය කරගැනීමක් ෙනොවනබව ෙපනී යයි.
ආභිධම්මික විවරණවලට එෙරහිව ඉදිරිපත්ව ඇති ෙබොෙහෝ පතිපක්ෂ වාදවිවාදවල හුෙදක් තර්කය
හා වචනාර්ථය ෙකෙරහි පමාණයට වඩා ගැතිබවක් ඇතිබව ෙපෙන්.කිසියම් අදහසක් නිවැරදි ෙසේ
අවෙබෝධ කරගැනීමට එය විශාල බාධාවකි.සසර භව ගමන හා විමුක්තිය ලැබූ පුද්ගලයාෙග් ගතිය
ආදී කරුණු පිළිබඳ ඇතිවන විවිධ මතෙභ්ද ඇතිවනුෙය් අවෙබෝධයට පමණක් ෙගෝචරව වන සියුම්
ස්ථාන වචනවලින් පකාශ කිරීමට යාෙම්දීය.ආභිධම්මික විවරණ මඟින් උත්සහ ෙගන ඇත්ෙත් ඒ
සියුම් තැන් පරමාර්ථ ධර්ම වලට එකඟව පැහැදිලි කිරීමටය.ෙමහිදී සම්මුති ව වහාරය අත්හැරදමා
ඒ ෙවනුවට නාම රූප ධර්මතා පමණක් ව වහාර කරන පරමාර්ථ ධර්ම ඉවහල්කරෙගන තිෙබ්.32
මානසික ධර්ම පිළිබඳ ගැඹුරු ෙලස විශ්ෙල්ෂණය කිරීෙම්දී මතුපිට හැඩතල ඉවත් කර ඒ
පිළිබඳව විගහකිරීම පහසුවකි.ෙම් ෙහේතුව නිසා බුදුදහෙම් මානසික ලක්ෂණ ගැඹුරින් විගහ කර
බැලීම සඳහා ෙවනම සාහිත යක් ෙවන්වී පවතී. 33ෙමය අර්ථදැක්ෙවනුෙය් අභිධර්ම සාහිත
ෙලසයි. අභිධර්මය යන වචනෙය් අර්ථයද විෙශේෂ වූ ධර්මය යන්නයි.එහි ධම්ම යන පදයට අභි යන
උපසර්ගය එක්වී තිෙබ්.අභිධර්මය ෙබෞද්ධ සාහිත ෙය් තුන්වන පිටකය ෙලස නම්වී තිෙබ්.ආය
අසංග විසින් අභිධර්ම ශබ්දෙය් අර්ථය(11/3)“අභිමුඛෙතොථාභීක්ණාදභිභවගතිෙනොභිධර්මශ්ම” ෙසේ
මහායාන සූතාලංකාරෙය් දක්වා ඇත.අභිධර්මනාමකරණෙය්දී කරුණු හතරක් ෙම් කාරිකාෙව්දී
දක්වා තිෙබ්. එනම් සත , ෙබෝධිය, විෙමොක්ෂය, සුඛය ආදිය පිළිබඳ උපෙදස්දීම නිසා නිර්වාණය
ෙදසට අභිමුඛ වූ ධර්ම පතිපාදනය කිරීෙම් ෙහේතුෙවන් ෙම් අභිධර්ම නම්ෙව්. (අභිමුඛතඃ) එකම
ධර්මෙය්දීත් දර්ශන (Intelligence ) ආදී ෙබොෙහෝ පෙභ්ද දැක්වීම නිසා ෙම් නම් කිරීම ෙව්.
(අභික්ෂ්ණ ාත්)ෙවනත් මත ඛණ්ඩනය කිරීම නිසාත් සූත පිටකෙය් ඇති සිද්ධාන්තවලට උචිත
ව ාඛ ාවක් දැක්වීම නිසාත් ෙම් පිටකෙය් නම අභිධර්ම නම්විය.34(අභිභවාන් තථා අභිගතිතඃ) යම්
බඳු සිද්ධාන්ත මහත්වූ ස්වරූපෙයන් සූත පිටකෙය් විස්තර කර ඇති නිසාද, ඒවා පිළිබඳව පැහැදිලි
කිරීමක් හා සවිස්තර විෙව්චනයක් කිරීම අභිධර්මෙය් පධාන උද්ෙද්ශ ය වන බව අපට ෙකටිෙයන්
පකාශ කළ හැක.යම් විෂයක් බුදරදුන් විසින් සූත පිටකෙය්දී පවචන ස්වරූපෙන් දක්වන ලද ද ඒවා
ශාස්තීය දෘෂ්ටිෙයන් යුක්තව විෙව්චනය කිරීම ෙමම පිටකෙය්දී සිදුකර ඇත. අභිධර්ම පිටකෙය්
ගන්ථ සතකි.එනම් ධම්මසංගණී, විභංග,ධාතුකථා,පුග්ගල පඤ්ඤත්ති, කථාවත්ථු, යමක හා
පට්ඨාන යනුෙවනි.35
11