1. “Ухамсар ба
өөрийгөө
удирдах чадвар”
Лекц №6

2. Агуулга:
1
• Ухамсар гэж юу вэ?
• Ухамсарын шинжүүд
2
•Өөрийгөө ухамсарлах процесс
•Ухамсар тархитай хэрхэн холбогддог вэ?
3
• Ухамсарын өөрчлөгдсөн байдлууд

3. Ухамсар (сознание, consciousness)
Ухамсар бол гадаад орчинд
болж буй зүйлсүүдийг өөртөө
тусган хүлээх авах үйлдэл юм.
Ухамсар нь сэтгэц тусгалын
дээд үе шат бүхий зөвхөн
хүнийг тодорхойлдог ойлголт.

4. Ухамсарын оролцоотойгоор
хүн аливаа зүйлийг ухаарах,
хийсвэрлэн сэтгэх,
өнгөрсөндөө дүгнэлт хийх,
ирээдүйгээ төлөвлөх
чадвартай болдог.

5. Ухамсарын шинжүүд:
 Ухамсар нь хүний үйл ажиллагааны төлөвлөгөө
гүйцэтгэлийг хянадаг идэвхитэй үйл
ажиллагаа юм.
 Ухамсар нь аливаа нэгэн зүйл рүү чиглэсэн
байдаг. Өөрөөр хэлбэл ухамсарлана гэдэг нь ямар
нэгэн зүйлийг ухамсарлана гэсэн үг юм.
 Хүн өөрөө өөрийгөө ухамсарлах боломжтой
байдаг. Энэ нь ухамсарлаж буйгаа ухамсарлах
чадвар.
 Ухамсар нь сэдэлжилттэй холбоотой бөгөөд
заавал ямар нэгэн зорилго чиглэлтэй байдаг.

6. Ухамсарын нэгэн чухал илрэл
бол хүн өөрөө өөрийгөө
ухамсарлах үйл явц
(самосознание)байдаг.

7. Өөрийгөө ухамсарлана гэдэг нь хувь хүн өөрийгөө гадаад
ертөнцөөс ялган авч, өөртөө хандах тууштай хандлагатай
болж өөрөө өөрийгөө дүгнэн цэгнэх процессыг хэлнэ.
“БИ”
Анхааралаа
дотогшоогоо
чиглүүлэх
Гадаад
ертөнц
Гадаад
ертөнц

8. Өөрийгөө ухамсарлах процессын үр дүнд:
Хүн өөрийгөө дараахь 3 түвшинд
тодорхойлдог:
1. Оюуны түвшин (өөрийн талаар төсөөлөл
бий болно.)-Өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж
2. Сэтгэл мэдрэмжийн түвшин (өөртөө хандах
хандлага үүснэ.)
3. Зан байдлын түвшин (өөрийгөө удирдан
хянах үйл явц бий болно.)

9. Өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж
нь:
Бодит байдалтай нийцэхүйц (адекватная) ба
бодит амьдралд үл нийцэх (неадекватная)
гэсэн 2 төрөл байдаг. Сүүлийнх нь мөн 2
төрөлд хуваагддагаас
 Өөрийгөө хэт дээгүүр үнэлэх
 Өөрийгөө хэт доогуур үнэлэх гэсэн 2 төрөл
багтана.

10. Өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжийг
тодорхойлдог хүчин зүйлс:
 Үндсэн үйл ажиллагаандаа амжилт гаргах.
 Жирийн “БИ” төгс “БИ”тэй ойролцоо байх.
 Өөрийн төсөөлөл. (гадаад байдал, нийгмийн
байр суурь, чадвар гэх мэт)
 Зорилгын биелэгдэх чанар нь өндөр байх.
(өөртөө хэт өндөр, биелэгдэшгүй зорилго
тавихгүй байх)
 Би-концепци.

11. Таны бодлоор өөрийгөө хэт
дээгүүр эсвэл хэт доогуур үнэлэх
нь ямар үр дагаварыг авчирч
болзошгүй вэ?

12. Ухамсар тархитай холбогдох нь:
Хүний дотоод оюун санаа болох
ухамсар нь төрөхөөс үхэх хүртэл явагдах
хүний тасралтгүй үйл ажиллагаандаа
амьдрал, гадаад орчиндоо дасан
зохицох үйлдлээр зохицуулагддаг
байна.

13. Тиймээс үхамсарт үйлдэл гэдэг нь:
3 шатлалтай үйлдэл дээр тулгуурладаг байна:
1. Хүний дотоод ертөнц гадаад ертөнцтэй
харилцаанд орсоноор тархины идэвхижил
үүсэх.
2. Гадаад ертөнцөөс тусгагдсан мэдээллийг
тархи боловсруулах.
3. Өмнөх туршлага болон үүссэн нөхцөл
байдлаас шалтгаалан хамгийн
тохиромжтой зан үйл гаргах.

14. Ухамсарлах үйлд 2 төрлийн
идэвхижлийг ялгах хэрэгтэй байдаг:
Физиологийн
Сэтгэлзүйн

15. Физиологийн идэвхижил нь:
 Тархины доод хэсэгт байрладаг төвүүдийн
үйл ажиллагааг хэлнэ. Энэхүү төвүүдэд
сэрэхүйн механизмууд байрладаг бөгөөд тэд
гаднаас ба дотроос ирж буй бүх мэдээллийг
цуглуулан ангилдаг байна. Ангилсаны дүнд
хамгийн чухал гэж үзэгдсэн мэдээлэл нь ир
тархи руу явагддаг байна.

16. Сэтгэлзүйн идэвжижил нь:
Физиологийн идэвхижлийг үргэлжлүүлдэг
процесс юм. Энэ үед гаднаас ирсэн
мэдээллийг хүн сонирхол, хэрэгцээ,
төлөвлөгөө, үйл ажиллагаа ба ухамсарын
байдал зэргээс хамааран хүн ангилан хүлээн
авч тусгадаг байна.

17. Ухамсарын өөрчлөгдсөн байдлууд
 Зүүд нойр
 Бясалгал
 Сэтгэц хөөрүүлэх бэлдмэлүүд хэрэглэх
(кофеин, никотин, амфетамин, кокаин)
 Сэтгэц тайвшруулагч бэлдмэл буюу
Нейродепрессант (алкоголь, нойрсуулах,
тайвшруулах бэлдмэлүүд)
 Наркотик буюу мансууруулах бодис

18. Зүүд нойр
Хүний амьдралын ихээхэн хэсгийг
эзэлдэг зүүд нойр нь ухамсарын
өөрчлөгдсөн байдлын нэг юм. Өмнө нь
зүүд нойрыг зөвхөн бие организм болон
сэтгэцийн амрах үе гэж ойлгож байсан бол
орчин үед олон шаттай нарийн процесс
гэдгийг нь тогтоосон. Зүүд нойр маань
удаан, түргэн гэсэн 2 үе шаттай.

19. Удаан үе шат
Энэ үе нь нийт зүүд нойрны 80%-ийг эзэлдэг
бөгөөд энэ үед тархины цахилгаан идэвхижил
нь аажим аажмаар багассаар хүн гүн нойронд
автдаг байна. Хүний бие организм дээд
зэргээр тайвширч дээд зэргээр амардаг байна.

20. Хурдан үе шат
Энэ үе шатыг парадоксаль нойр гэж
нэрлэдэг ба гол онцлог нь хүний нүд маш
хурдтай хөдөлж эхэлдэг үе юм. Энэ үед хүн
зүүд зүүдэлдэг ба хүнийг сэрээх нь бараг
боломжгүй зүйл байдаг байна. Хурдан үеийн
ач холбогдолыг эрдэмтэд олон янзаар
тайлбарладаг ч гэсэн олонхи нь сэрүүн үедээ
хүлээн авсан мэдээллээ тархиндаа бататган
хадгалах үе юм гэж үздэг.

21. Бясалгал
Энэхүү ухамсарын өөрчлөгдсөн байдал нь
субъектын өөрийн хүслээр явагддаг үйл юм.
Бясалгалын зорилго нь ухамсараа гадаад
нөлөөнөөс “бүрэн цэвэрлэж” юунд ч
сатааралгүйгээр дотоод ертөнцөө тольдох
явдал юм. Бясалгалын төрөлд Йога, Мантра
зэрэг орно.

22. Анхаарал
хандуулсанд
баярлалаа