1. Хуучин чулуун зэвсгийн үе

2. Эртний хүн байгалийн амьтан байхаа больж хөдөлмөрийн багаж зэвсгээ хийж эхлэхдээ анх хамгийн элбэг, гарын доорх материал болох ердийн мод чулууг ашиглах болжээ. Эртний судлалын ухаанд энэ үеийг хуучин чулуун зэвсгийн үе буюу палеолит хэмээн нэрлэдэг.

3. Хүн анх байгалийн элдэв нөлөөгөөр хагарч залтарсан чулууны ир, ирмэгийг элдэв эд зүйлийг зүсэх, эсгэх зорилгоор ашигладаг байсан туршлага дээрээ тулгуурлан хэрэгцээтэй цагтаа тэдгээртэй ижил ир, ирмэг гаргах оролдлого хийсээр анхны чулуун зэвсэг хийх үндэс тавигдаж , хүний оюун ухаан хөгжихийн хирээр зэвсэг багажны хийц нарийсч, улам нарийн болсоор иржээ.

4. Эдгээр онцлог ялгааг үндэслэн палеолитын үеийг дотор нь доод, дунд, дээд шат хэмээн ангилж нарийвчлан судалж шинжилдэг байна. Монгол орны хуучин чулуун зэвсгийн доод шат нь одоогоос 700 000-100 000 жилийн өмнөх үеийг хамардаг. Энэ үеийн хүмүүс нь сүрэглэн явж, хамтын хүчээр ан ав хийн амь зуудаг байжээ.

5. Хэдийгээр дэлхийн хэмжээгээр мөстлөг эхлэн хүйтэрч байсан ч Төв ази, Монгол орны нутагт ялангуяа төв, өмнөд, дорнод хэсэгт харьцангуй их чийглэг, зөөлөн, дулаан уур амьсгалтай, ус гол элбэгтэй, мод ургамлаар баялаг байсан бололтой. Тиймээс тэр үеийн хүн сүрэг байгаль, цаг уурын таатай нөхцөлд амьдарч байсан том биетэй болхи хөдөлгөөнт амьтдыг хүч хавсран агнаж, түүж цуглуулсан ургамал жимсээр хүнснийхээ хэрэгцээг хангаж байжээ.

6. Тэр үеийн хүмүүс араатан амьтан, халуун хүйтэн, салхи шуурга гэх мэт байгаль, цаг уурын элдэв нөлөөнөөс өөрсдийгөө хамгаалахдаа хад цохионы нөмөр, агуй хонгил, жалга гуу зэрэг байгалийн тогтцыг ашиглаж байсны гэрч болох бууц, дархны газрын үлдэгдэл манай орны өмнөд хэсгээс элбэг олддог. Тухайлбал, Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын нутагт орших Цагаан агуй, Дундговь аймгийн Өндөршил, Гурвансайхан сумын заагт орших Ярх уул зэрэг газрыг дурьдаж болно.

7. Энэ үеийн зэвсэг багажийн онцлог нь гол төлөв чулууг 1 ба 2 талаас хэлтчин цохиж ир гаргасан байх бөгөөд овор хэмжээгээр том байдаг. Хүний хөгжилд гарсан гол дэвшил болох авианы хэл хуучин чулуун зэвсгийн доод шатанд бий болсон юм. Монгол орны хуучин чулуун зэвсгийн дунд шат нь 100000-40 000 жилийн өмнөх үеийг хамардаг.

8. Энэ үед дэлхийн хойд хагасыг хамарсан их мөстлөг болж цаг агаар эрс хүйтэрсэн нь амьтны аймаг, хүний бие бялдар, амьдрах орчин нөхцлийг эрс өөрчилжээ. Хүмүүс урьд нь байгалийн бэлэн тогтоц болох агуй хонгил, хадны нөмөр нөөлгийг гадны нөлөөнөөс хамгаалахад ашигладаг байсан бол аажимдаа өөрсдөө чулуу, модоор хана босгон оромж бүтээн бие халхлах болхи хийцтэй өмсгөл хийж өмсөх болжээ.Мөн хүний хөгжилд олсон томоохон ололтын нэг бол гал гаргаж, хоол хүнсээ болгож идэж, уух болсон явдал юм.

9. Хуучин чулуун зэвсгийн доод шатанд зөвхөн нэг чулууг нөгөөгөөр нь цохин багаж зэвсэг хийх ганц арга зонхилж байсан бол энэ үеэс чулууг цуулан, цуулж авсан хэсгээ дахин эмтчин ир гарган багаж зэвсэг хийх аргыг бий болгожээ. Энэ үеийн сонгодог зэвсэг нь чулуунаас нимгэн залтас цуулан авч түүнийгээ дахин ирлэн хийсэн гурвалжин хэлбэрийн мэс ба хянгар зэвсгүүд юм.

11. Чухам энэ л үеэс чулууг хол хүчтэй шидэхийн тулд дүүгүүр хэрэглэдэг дэвшилтэт аргыг сэдэж олжээ. Эдгээр зэвсгээс гадна том амьтдын хавирга, эрүү, чөмөг, далны ясаар зэвсэг хийх явдал түгээмэл байв. Хуучин чулуун зэвсгийн дунд үеэс цахиур хавирах, модыг хооронд нь үрэх зэрэг аргаар хүссэн үедээ гал гаргах болсон нь хоол хүнсээ болгож хэрэглэх, орон сууцаа дулаацуулах,

12. араатан амьтнаас өөрсдийгөө хамгаалах, модон багаж зэвсгийг шатааж үзүүрлэх зэрэг шинэ аргуудыг бий болгох боломжийг бүрдүүлжээ. Хуучин чулуун зэвсгийн дараагийн буюу дээд шат нь 40 000-12000 жилийн өмнөх үед холбогдох бөгөөд археологийн судалгаанд энэ шатыг дээд палеолит хэмээн нэрлэдэг. Энэ үеэс мөстлөгийн хэмжээ багасч ирэхийн зэрэгцээ хүний бие бялдар эрс өөрчлөгдөж орчин үеийн хүн үүсчээ. Хүний оюун ухаан, тархины хөгжил нэмэгдэхийн хэрээр зэвсэг улам боловсронгуй болж чулууг зөв цуулан дахин холтжин засаж ирлэх, засч янзлах зэргээр зэвсэг багаж хийх боловсронгуй болгосоор байжээ.

13. Мөн жижиг хусуур, гар сүх зэрэг зэвсгийн төрлүүдийг шинээр бий болгон зарим төрлийн жижиг багаж зэвсгүүдэд мод, ясаар бариул хийх болсон нь зэвсгийн чанарыг эрс сайжруулсан байна. Мөстлөгийн дараа асар их хуурай газар, үржил шимт нутаг мөсөн дотроос ил гарч, тийш нүүдэллэх ан амьтан, хүмүүсийн нүүдэл идэвхжсэн байна.

14. Төв азиас сибирь болон зүүн хойд Азийн нутагт тархан улмаар Берингийн хоолойгоор дамжин Америк тив болон зүүн өмнөд азиар дамжин Австрали тив рүү хүн нэвтэрч эхэлжээ. Хүмүүсийн дунд анхны бүлэглэх байгууллын хэлбэр үүсч эхэлсэн ба судлаачид үүнийг овгийн байгуулал хэмээн нэрлэдэг. Анхны овгийн байгуулал нь эхийн эрхт хэлбэртэй байсан юм.

15. Учир нь бүлгээрээ нэг гэр бүл болж байснаас хүүхдийн эцгийг тогтоох боломжгүйн зэрэгцээ овгийн гэр бүл дотор эхийн үүрэг голлох байр суурь эзэлж байсан нь энэ үед эхийн талыг баримтлахаас өөр аргагүй байжээ. Хуучин чулуун зэвсгийн дээд үед холбогдох бууц, суурин, дуурсгалт газрууд Монгол орны бараг бүх нутгаас илрэн олдсон байдаг. Энэ үед хад чулуун дээр зураг зурах анхны хэлбэрүүд үүсчээ.

16. Палеолитын үеийн дурсгал Археологийн хайгуул судалгаагаар олддог палеолитын үеийн урлагийн дурсгалын тоонд арслан зааны соёогоор хийсэн эмэгтэй хүн болоод амьтдын дүрсүүд, чулуу ясан дээр сараачин сийлсэн элдэв төрлийн дүрс тэмдэгтүүд, агуйн хонгилын хана, хаданд зурсан, цоолборлосон зураг зэрэг багтдаг байна.

17. Эртний анчид өдөр тутмын амьдралтай нь салшгүй холбоотой, амь зуулгынх нь амин сүнс болж басан араатан амьтдын зан ааш, хөдөлгөөн бүрийг ихэд гярхай ажиглан мэддэг байсныг хад чулуунаа тэдгээрийг бодитой, ихэд уран чадамгай дүрсэлснээс харж болно.

19. Манай орноос олдсон хадны зосон зураг нь Ховд аймгийн Манхан сумын нутагт Хойт цэнхэрийн агуйн цайвар өнгийн хананд ан амьтан, мод зэргийг дүрслэхдээ хэсэг зургийг өтгөн улаан хүрэндүү, нөгөө хэсгийг арай цайвар ягаан туяатай, улаан шаргал өнгийн зосон будгаар зуржээ. Агуйн мухрын тааз болон хананд олон тооны ан амьтан, тэмдэг сэлтийг бие бие дээгүүр нь давхарлуулан зуржээ.

20. Энд тайван зогсож байгаа буга, данхар том эвэртэй одос үхэр, арслан заан, тэмээн хяруул, аргаль, янгир зэргийг дүрсэлсэн байна. Цэнхэрийн агуйн зургийг палеолитын үед хамруулан авч үзэх онцлог нь янгир, тэмээн хяруулын дүрс зургийг дагалдуулан гаргасан хуруугаар дарсан мэт толбууд бөгөөд энэ нь тэрхүү зурсан амьтнаа олон дахин давтан зурахын оронд тэдгээр толбоор төлөөлүүлэн үзүүлдэг палеолитын үеийн урлагийн нэг онцгой шинж билээ.

22. Рашаан хадны зураг Хэнтий аймгийн Батширээт суманд байдаг Рашаан хад орчимд эртний булш олонтойн гадна түүний дэргэдээс палеолит ба неолитын үеийн чулуун зэвсэг, хүрэл, Хүннү, Кидан, Монгол гүрний үед холбогдох шавар сав, сумын зэв зэрэг олдвор элбэг олддог. Рашаан хадны палеолитын үеийн зураг түүхийн хожуу үед холбогдох бусад зургаас дүрсэлсэн амьтан, дүрслэлийн арга барилаараа өвөрмөц юм.

23. Үүнд: арслан заан, савгат хирс хожуу үеийн зургуудаас хэмжээгээр том төдийгүй, амьтдын дүрсний гадаад хүрээг харьцангуй өргөн гарган дүрсэлж, түүний ерөнхий төрхийг гаргахыг хичээснээс бус, түүнийг нарийн уртай, байгаа байдлыг яг хуулбарлан гаргахыг эрмэлзээгүй байдал ажиглагдаж байна.

27. Дунд чулуун зэвсгийн үе

28. Эртний хүмүүс хуучинчулуун зэвсгээс шинэ чулуун зэвсэг хэмээх хөгжлийн дараагийн шатанд шилжихдээ завсрын үе болох дунд чулуун зэвсэг буюу мезолитийн үеийг дамжжээ. Монгол орны хувьд дунд чулуун зэвсгийн үеийг 12000-8000 орчим жилийн тэртээ дамжин өнгөрүүлсэн хэмээн үздэг.

29. Энэ үед мөстлөг бүрэн дуусч мөсөн хурдас хайлан тал хөндий рүү бууж далай тэнгис болон томоохон гол мөрнүүд үүссэн. Манай орны хувьд Орхон, Сэлэнгэ , Туул, Онон, Хэрлэн зэрэг голууд үүсч үндсэндээ одоогийн урсгалын горимоо олсон байна.

30. Цаг уурын өөрчлөлт хувиралтын улмаас амьтны аймагт өөрчлөлт орж арслан заан, савагт хирс мэтийн хүйтэнд тэсвэртэй том биетэй болхи амьтад устаж оронд нь хурдан хөдөлгөөнтэй амьтад бий болсон нь ан гөрөөний шинэ зэвсэг гарахад нөлөөлсөн. Дундад чулуун зэвсгийн үед гарсан томоохон дэвшил нь хүмүүс модны уян хатан чанарыг таньж тэрхүү чанарт тулгуурлан нум сумыг сэдэн бүтээсэн гэж үздэг.

32. Хүмүүс байгалийн байгалийн зарим нэг нууцыг танин мэдэж, зөвхөн бэлэн зүйлсийг түүж цуглуулан хэрэгцээгээ хангаснаар хязгаарлагдахаа нэгэнт больж газар тариалан эрхлэх, ан амьтан гаршуулах оролдлого хийж эхэлжээ. Энэ үед анхны гэрийн тэжээмэл амьтан болох нохойг гаршуулсан.

33. ДундЧулуунЗэвсгийнҮе /Мезолит/-ийнурлагийнголзэвсэгньчулуубайв.

34. Хаднызурагтулаан, харөнгөдавамгайлж, олонөнгөшавсанбайдлааснэлээдангижрав. Голсэдэв - Анхэвээрүлдсэнбахүнийахуйамьдрал, ялалт, сүйрэл, дайнтулааныгүзүүлжбайлаа. Жимсхураах, зөгийнбалцуглуулах, малхариулахзэрэгшинэсэдэворжиржээ.

36. Олондүрүүдтэйзохиомж, хүүрнэсэнөгүүллийнэхлэлтавигдсан.Түүнчлэнэнэүеийнхадагуйнзургуудаасбүжигхийжбуй 3 бүсгүйнзураголдсонньурлаг, соёлдэлгэрчбайсныггэрчилдэг.

38. Шинэ чулуун зэвсгийн үе

39. Шинэчулуунзэвсгийнүебуюунеолитньчулуунзэвсгийнхөгжлийншинэдээдбөгөөдтөгсгөлийншатюм. Манайорныхувьдэнэүеийг 8000 жилийнтэртээгээсэхэлсэнгэжүздэгбатөгсгөлньгазарбүртхарилцанадилгүйболовч 4000 жилийнөмнөөстөмөрлөгийгхэрэглэхболсноорэнэүедуусгаварболжээ.

40. Шинэчулуунзэвсгийнүеийнөмнөхүеэсялгарахголонцлогньхүмүүсбайгалийнбэлэнбүтээгдэхүүнийгавчхэрэглэхээсээилүү,хэрэгцээгээөөрсдийнбийболгосонзүйлээрхангахболсондоршино. Энэүеийнхүмүүсийнзэвсэгдархлахаргатуршлаганьуламболовсронгуйболжчулуузүлгэжөнгөлөх, өрөмдөжнүхлэхзэргээрүзэмжтэй, тодорхойзориулалттайзэвсэгбагажхийжчаддагболсонбайна.

41. Шинэ чулуунытөгсгөлүедхүмүүсшаварсавсуулгахийхаргаухааныгэзэмшижчадсанньхэрэгцээнийхээхүнснийзүйлсийгхадгалах, хоолхүнсээболгож, буцалгажидэхболомжийголгожээ. Шинэчулуунзэвсгийнүедхүмүүсхаш, хээрийнжонш, мана, цахиурчулуузэрэгянзбүрийнхатуучулуугаарбагажзэвсэгхийхболсноорбагажзэвсэгньхурцбатбөхболонсайжирсанбайна.

42. Наснөгчигсдөөоршуулахзанүйлийнанхныхэлбэрүүсч, амьддааэдлэж хэрэглэжявсанэдзүйл, гоёлчимэглэл, багажзэвсгийгнөгчигсдийншарилдньдагалдууланбулжоршуулдагбайсанньархеологийнмалтлагаасолддог. Энэбүхэнболэртнийхүмүүсийндундсүсэгбишрэл, түүнтэйхолбогдохзанүйлаажмаарбуйболж, хойтнаснытухайухагдахуунүүссэнийгилэрхийлжбайгааявдалгэжүздэг.

43. Хүрэл зэвсгийн үе

44. Монгол нутаг дээр нүүдэлчин олон овгийн аймгууд чулуун зэвсгийн сүүл үеэс анх зэс хэмээх металлтай санамсаргүй байдлаар танилцаж өмнө хэрэглэж байсан чулуунаас багаж зэвсэг хийхэд илүү тохиромжтой, хялбар бас олон давуу талтай болохыг нь ухаарч мэдсэн байна.

45. Гэвч энэхүү шинэ материал нь хэт уян харимхай, төдий л эдэлгээ сайтай бус байсан учир илүү хатуу металлийг эрэлхийлэх болжээ. Энэхүү эрлийн эцсийн үр дүнд эртний хүний нээсэн, сэтгэлд нь нийцсэн металл бол хүрэл байлаа.

46. Хүрэл нь зэс, цагаан тугалгын холимог хайлш юм. Үүнээс гадна хүрлийн найрлагад хар тугалга, мышъяк, сурьма, мөнгө, цайр гэх мэт олон төрлийн элементүүд оролцдог.

47. Хүрлээр хийсэн багаж зэвсэг эдэлгээ сайн, хатуу, ирлэж хурцлахад хялбар чанартай байсан учир хүн төрөлхтөн урт удаан хугацааны турш энэ металлаар багаж зэвсэг болон гоёл чимэглэлийн зүйлс хийж ашигласаар байсан юм. Тиймээс судлаачид энэ үеийг хүрэл зэвсгийн үе хэмээн нэрлэдэг болжээ.

48. Харин энэхүү металлыг ашиглаж эхэлсэн үе нь дэлхийн өнцөг булан бүрт харилцан адилгүй байдаг бөгөөд бидний өвөг дээдэс одоогоос 4000 гаруй жилийн тэртээгээс хэрэглэж эхэлсэн байна. АТӨ VII зууны үеэс Монгол нутаг дээр оршин байсан эртний нүүдэлчид хүрлийн зэрэгцээ төмөр боловсруулж багаж зэвсэг хийж ашиглах болсон юм.

49. Хүрлийн үеийн хадны сүг зураг

50. Хүрлийнүеийнхаднысүгзургийгзосонбасийлмэлгэж 2 ангилдагбайна. Зосонзурагньөвөрбайгаль, Дорнод, ТөвМонголдөргөнтархсанбөгөөдагуулгынхувьдолонянзбайгаагхаргалзансудлаачидАТӨ 2-р мянганаас 3 зуундхолбогдуулдагбайна. МонголынардтүмнийамьдралахуйгдүрсэлсэнхаднысүгзурагМонголулсындэвсгэрнутгийнгадна ч бий. Монголовогаймгийнтиймэртнийдурсгалынтоондбайгальорчнысонирхолтойхаднысүгзургуудорно.

51. Тухайлбал Баян-ӨлгийаймгийнУлаанхуссумыннутагМонголАлтайннурууныноёноргилАлтайТаванбогдуулынБагаОйгор, УсайнЦагаансалаагийнголынсавдуртаашаа 15 км, өргөөшөө 500 метр үргэлжлэхгазаророндтархсан 10 мянгагаруй хаднысүгзураг, дүрслэлбүхийэртнийурандархцуулыноюунсэтгэлгээ, урангараарбүтсэнгайхамшигтнэгэнгаллерейбий.

52. БагаОйгорЦагаанСалаагийндурсгал

53. Монголнутагтхаднысүгзураг, дүрслэлбүхийолонгазарбайдаг ч Цагаансалаа, БагаойгорындурсгалньцархэмжээнийхувьдМонголдоотөдийгүй, дэлхийдтомдорно. Энэгалерейньхүнийхөгжлийнтүүхийнолонүеийгнэгдорхаруулжбайдгаарааонцлогтой. Энэхүүхаднысүгзургийг НЕОЛИТ vеэсэхлэнзурсанбөгөөдхvрэлзэвсгийнvедхєгжлийнхєєхамгийнихєргєндэлгэрцэцэглэлтэдхvрчээ.

54. Цагаансалаа, Багаойгорын хаднызурагтзэрлэгvхэр, адуу, буга, янгир, аргаль, чоно, гахай, баавгай, загас, шувуузэрэголонтєрлийнанамьтандүрслэнзурснаасгаднатухайнүеийнхүмүүсийнахуйамьдралтайхолбоотойсэдвээрзохиомжлонзурсансонирхолтойзургуудолонбайна. Тухайлбалморьмалунасанхvн, ангєрєєхийжбуйанчид, байлдажбуйдайчид, моринтэрэгтэйхүнзэрэгтэрvеийнхvмvvсийнамьдралынолонталыгхаруулсанбайдагбайна.

56. Энэхүү сүгзурагнийнасыгтогтоох, сүгзургуудыгтоолох, байршлыг тогтоох, сүгзурагнийфотозургийгавахзэрэголонажлуудхийгдсэн. Үр дүнднь энэхүүбайгалийнгалерейньдэлхийнийтэдхүрчдэлхийнгайхамшигболон ЮНЕСКО-гийндэлхийнөвдбүртгэгджээ.

58. Буган чулуун хөшөө

59. Буган хөшөө бол Монгол болон Төв Азийн нутаг дэвсгэр дээр хүрэл ба төмөр зэвсгийн түрүү үед оршин сууж байсан овог аймгийн түүх соёлын гайхамшигтай дурсгалын нэг билээ. Гонзгой урт чулууг засч гурав зааглан, оройн хэсэгт нар сар, төв хэсэгт сүрэг бугыг загварчилсан байдалтайгаар ихэд сүрлэг сийлж, доогуур нь бүс татан зэр зэвсгийг зүүсэн байдалтай дүрсэлсэн хөшөө чулууг буган хөшөө хэмээн нэрлэдэг.

60. Буган хөшөөг эрдэмтэд 100 орчим жилийн тэртээгээс судалж 700 орчим буган чулуун хөшөөг олж илрүүлжээ. Эдгээрээс хамгийн их буюу 550 орчим нь Монгол улсын нутгаас олджээ.

61. Буган хөшөөг үндсэн гурван төрөлд хуваан авч үздэг. Нэгдүгээрт: Монгол-Өвөрбайгалийн бугын загварчилсан дүрс бүхий буган хөшөө Хоёрдугаарт: Саян-Алтайн амьтны “бодит” дүрст буган хөшөө Гуравдугаарт: Ази-Европын амьтны дүрсгүйбуган хөшөө

62. Хөвсгөл аймгийн төв Мөрөн хотоос баруун тийш Уушиг уулын өвөрт нэгэн дор 14 буган хөшөө байдаг. Энд байдаг дээрх хөшөө нь дэлхийн хэмжээнд бүртгэгдсэн бүх буган хөшөөнөөс хамгийн тод дүрслэлтэй нь гэж тооцогддог.

63. Буган хөшөөн дээрх бугыг үнэхээр нарийн уран хийцтэйгээр сийлж хийсэн байдаг. Шувууны хошуу шиг нарийн урт хошуу, угалзарсан олон салаа эвэр, бөгтөр нуруу зэрэг нь үнэхээр гайхалтай.

64. Энэ цогцолбор газар байдаг нэгэн буган хөшөөн дээр бугыг нэлээн сонирхолтойгоор дүрсэлсэн байдаг.

65. Энэхүү хөшөөнүүд дунд байх нэгэн буган хөшөөний орой хэсгийн урагшаа харсан тал дээр хүний нүүрийг товойлгон хийсэн байдаг. Иймэрхүү хийцтэй буган хөшөө цөөн тоогоор байдаг.

66. Булган аймгийн Сайхан сумын 10 жилийн сургуулийн урд байдаг буган чулуу. Энд бугын дүрсийг дээш доош нь зөрүүлэн хийснээс гадна бусад сул зайг ашиглан жижиг бугын дүрсийг байрлуулсан нь харагдаж байна. Ер нь буган хөшөөг бүтээгчид зайг ашиглан аль болох олон бугын дүрс байрлуулах эрмэлзэлтэй байсан нь анзаарагддаг.

67. Архангай аймгийн музейн хашаан дотор байдаг галын уулын чулуугаар хийсэн буган хөшөө.

68. Дээрх хөшөөний дөрвөн талыг бүрэн ашиглан сүрэг бугыг тасралтгүй эргэн тойрон сийлбэрлэн хийсэн нь нэн зохимжтой харагддаг.

69. Буган хөшөөний дээд хэсэгт нар сарыг сийлбэрлэдэг бөгөөд энэхүү хөшөөн дээр байгаа нарыг нэлээн уран сэтгэмжтэйгээр хийж доош нь үргэлжлүүлэн хүн шиг сийлбэрлэсэн байдаг.

70. Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын баруун хойд руу Орхон голын хойд эрэг дээр байх буган хөшөө. Энд дээрх буган хөшөөний нэгэн адилаар нарыг хүн болгон зохиомжилсон байдаг.

71. Саян-Алтайн амьтны “бодит” дүрст буган хөшөө

72. Энэ төрлийн хөшөөний нэгэн өвөрмөц дурсгал бол Архангай аймгийн Их тамир сумын нутаг Хойд тамир голын хөндийд байдаг Алтансандал уулаас олдсон хөшөө юм. Энэ зураг дээр доороос дээш цувран яваа гурван адууг уран нарийн хийцтэйгээр сийлбэрлэн хийсэн нь харагдаж байна. Энэ төрлийн буган хөшөөн дээр адуунаас гадна янгир, ирвэс гэх мэт амьтдыг дүрсэлсэн байдаг.

73. Булган аймгийн Сайхан сумаас урагш 3 орчим километр зайтай нэгэн буган хөшөө байдаг. Дээр нь жижиг хэмжээгээр хийсэн цувраа гурван адууг дүрсэлсэн байдаг.

74. Ази-Европын амьтны дүрсгүй буган хөшөө

75. Буган хөшөөний өвөрмөц төрөл болох буга болон амьтны дүрсгүй, харин нар сар, зэр зэвсэг, бүс зэргийг дүрсэлсэн хөшөө Монгол улсын баруун аймгуудын нутгаар цөөвтөр боловч тархсан байдаг.