Weitere ähnliche Inhalte Mehr von Sarinee Achavanuntakul (20) Wealth in Happy Society1. ั
ความมั่งคังในสงคมอุดมสุข
่
สฤณี อาชวานันทกุล
http://www.fringer.org/
โครงการอบรม “ผู ้นาการเปลียนแปลงในขบวนองค์กรชุมชน”
่
28 พฤษภาคม 2554
งานนี้เผยแพร่ภายใต้สญญาอนุญาต Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-nc-sa)
ั
โดยผูสร้างอนุญาตให้ทาซา แจกจ่าย แสดง และสร้างงานดัดแปลงจากส่วนใดส่วนหนึ่งของงานนี้ได้โดยเสรี แต่เฉพาะใน
้ ้
กรณีทให้เครดิตผูสร้าง ไม่นาไปใช้ในทางการค้า และเผยแพร่งานดัดแปลงภายใต้สญญาอนุญาตแบบเดียวกันนี้เท่านัน
่ี ้ ั ้
5. ประโยชน์ของการเติบโตทางเศรษฐกิจ
นั กเศรษฐศาสตร์กระแสหลักเชอว่า... ่ื
• การเติบโตทางเศรษฐกิจทาให ้เราผลิตทุกอย่างได ้
ิ
มากขึน โดยเฉพาะสนค ้าอุปโภค
้
ิ
• สนค ้าอุปโภคบริโภคมากขึน มาตรฐานความ
้
เป็ นอยูดกว่าเดิม คุณภาพชวตดีขน
่ ี ี ิ ึ้
• เศรษฐกิจโต รัฐเก็บภาษี ได ้มาก โครงสร ้างและ
สวัสดิการพืนฐานดีขน (ถนน โรงพยาบาล ฯลฯ)
้ ึ้
• ความมั่งคังทีสร ้างนันจะ “ไหลริน” ลงมาสูคนจนโดย
่ ่ ้ ่
่
อัตโนมัต ิ เชน ผ่านการจ ้างงาน และเมือรัฐบาลเก็บ
่
้ ่
ภาษี จากคนรวยได ้มากขึน ก็จะชวยคนจนได ้มากขึน ้
5
6. “ต ้นทุน” ของการเติบโตทางเศรษฐกิจ
ตัวอย่างต ้นทุนของการเติบโตทางเศรษฐกิจ
• คนรวยรวยขึน คนจนอาจจนลงหรือลาบากกว่าเดิม
้
“รวยกระจุก จนกระจาย”
• “ผลไหลริน” ในความเป็ นจริงไม่คอยไหล
่
ั่ ่
• คอร์รัปชนบันทอนการกระจายรายได ้และลดทอน
คุณภาพของบริการภาครัฐ
• องค์ประกอบของการเติบโตบางอย่างอาจไม่เป็ นผลดีตอ
่
่
ประชาชน เชน เพิมงบประมาณทางทหารเกินจาเป็ น
่
• องค์ประกอบ (composition) สาคัญกว่า ผลรวม (sum)
6
8. ี
ค่าเสยโอกาสของการเติบโตทางเศรษฐกิจ
• เนืองจากทรัพยากรมีจากัด เราจึงมักจะต ้องเลือกว่าจะ
่
่
เน ้นการผลิตอะไรมากกว่ากัน ณ ชวงเวลาใดเวลาหนึง ่
ระหว่าง
ิ
สนค ้าทุน (capital goods) กับ
ิ
สนค ้าอุปโภคบริโภค (consumer goods)
ั
• การเติบโตทางเศรษฐกิจในระยะยาวต ้องอาศยการลงทุน
ิ ่
ในสนค ้าทุน เชน เครืองจักร ถนนหนทาง ทรัพย์สนทาง
่ ิ
ปั ญญา อย่างต่อเนือง เนืองจากเป็ น “ปั จจัยการผลิต” ที่
่ ่
ผลิตสร ้างการเติบโตในระยะยาว
ิ
• แต่ก็ละเลยสนค ้าอุปโภคบริโภคไม่ได ้ เพราะรวมปั จจัยส ี่
+ เครืองอานวยความสะดวก + ปรับปรุงคุณภาพชวต 8
่ ี ิ
9. ี
ภาวะได ้อย่าง-เสยอย่างของการเติบโต
ิ
ปริมาณสนค ้าทุน ี
ค่าเสยโอกาสของ
ิ
สนค ้าทุน K2-K1 =
K2 ิ
สนค ้าอุปโภคบริโภค
C1-C2 ทีต ้อง
่
ี
“เสยสละ” (ไม่ได ้ผลิต)
ประโยชน์
K1
ต ้นทุน
ิ
ปริมาณสนค ้า
C2 C1 อุปโภคบริโภค
9
10. ั
การเติบโตและศกยภาพในการผลิต
ิ
ปริมาณสนค ้าทุน ้ ั
เมือประเทศยังใชศกยภาพ
่
ในการผลิตไม่เต็มที่
เศรษฐกิจจะขยายตัวจาก
้ ิ
จุด A ไป B ได ้ ทังสนค ้า
ิ
ทุนและสนค ้าอุปโภค
B
K2 บริโภคเพิมขึน
่ ้
A
K1
ิ
ปริมาณสนค ้า
C1 C2 อุปโภคบริโภค
10
11. ่ ั
ในระยะยาว ต ้องเพิมศกยภาพในการผลิต
ิ
ปริมาณสนค ้าทุน
เมือประเทศผลิตเต็ม
่
ั
ศกยภาพแล ้ว การเติบโต
ั ่ ั
ต ้องอาศยการเพิมศกยภาพ
B ่
เชน เพิมทรัพยากร (ค ้นพบ
่
K2
A น้ ามัน, แรงงานต่างด ้าว)
K1 ิ
หรือปรับปรุงประสทธิภาพ
ในการผลิต (เทคโนโลยี,
ึ
ปรับปรุงการศกษา)
ิ
ปริมาณสนค ้า
C1 C2 อุปโภคบริโภค
11
12. ่ ั ั้
การเพิมศกยภาพทีดระยะสนแต่อาจไม่ยงยืน
่ ี ั่
ิ
ปริมาณสนค ้าทุน ่ ั
การเพิมศกยภาพทีเอียง ่
ิ
ไปข ้างสนค ้าอุปโภค
ิ
มากกว่าสนค ้าทุน เชน ่
เงินลงทุนจากต่างชาติ
B อาจเน ้นผลิตสนค ้า ิ
A
K2
K1
อุปโภคบริโภคเพือ ่
่
สงออก ประเทศเติบโตใน
ั้
ระยะสน แต่ยงยืนหรือ
ั่
เปล่า? (อย่าลืมว่าสนค ้า ิ
ื่
ทุนเสอมตามกาลเวลา)
ิ
ปริมาณสนค ้า
C1 C2
อุปโภคบริโภค
12
13. วิวฒนาการ (?) ของระบบเศรษฐกิจ
ั
ทุนนิยมเสรีมเพียงบาง
ี
ธุรกิจในบางประเทศ ใน “ทุนนิยมธรรมชาติ”
ระดับเสรีภาพทางเศรษฐกิจ
ระดับโลกยังเป็ นทุนนิยม ทุนนิยมเสรี “ทุนนิยมก ้าวหน ้า”
สามานย์อยู่ (แนวคิด
กระแสหลัก)
ของประชาชน
ทุนนิยมผูกขาด/ ทุนนิยมในไทยยังเป็ น “ทุนนิยมสามานย์”
ทุนนิยมสามานย์/ อยู่ สาเหตุหลักๆ อาจเป็ นเพราะ:
ทุนนิยมพวกพ ้อง • ธนกิจการเมืองยังเฟื่ องฟู
ั
• โครงสร ้างศกดินา/อานาจนิยมยังอยู่
• กฎหมายป้ องกันการผูกขาดไม่มผล ี
เศรษฐกิจผูกขาด ั
• กฎหมายคุ ้มครองผู ้บริโภค สงคม ฯลฯ
โดยรัฐ ้
ยังใชไม่ได ้จริง
ระดับความยังยืนของระบบเศรษฐกิจ
่ 13
14. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (1)
่ ้ ิ ู
มายาคติ ข้อเท็จจริง
ื้
• เงินซอได ้ทุกอย่าง ื้
• เงินซอความสุข, ความ
ั
• GDP วัด „สุขภาพสงคม‟ ได ้ ปลอดภัย, ฯลฯ ไม่ได ้ ถ ้า
• ประโยชน์จากทุนนิยมเสรี จะ กลไกต่างๆ ไม่ทางาน
่
„ไหล‟ ลงมาสูคนทุกระดับชน ั้ • Human Development
เอง โดยทีรัฐไม่ต ้อง
่ Index (Amartya Sen) วัด
แทรกแซงตลาด – “คลืนยก ่ ระดับ „ความสุข‟ ของ
เรือทุกลาเท่ากัน” ประชาชนได ้ดีกว่า GDP
่
• รัฐไม่ควรแตะ “สวนเกิน” • ความมังคังของคนจานวน
่ ่
ของคนรวย เพราะสวนเกิน ่ มากมาจากมรดกหรือการเก็ง
เหล่านันมาจากการทางาน
้ ่
กาไร ไม่ใชการทางานหนัก
ึ่
หนักซงก่อให ้เกิดผลผลิตที่ • “ในระยะยาว เราก็ตายหมด”
เป็ นประโยชน์ (John M. Keynes) 14
15. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (2)
่ ้ ิ ู
มายาคติ ข้อเท็จจริง
่
• ทุกภาคสวนควรมุงเน ้นการ
่ ิ
• ประสทธิภาพอย่างเดียวอาจไม่ทา
ิ
สร ้างประสทธิภาพสูงสุด ให ้เกิดความเป็ นธรรมในสงคม ั
ั
(หรืออย่างน ้อยก็สงคมทีม ี ่
อย่างเดียว มนุษยธรรม) : สถานการณ์ทม ี ี่
• เนืองจากระบบตลาดเป็ น
่ เศรษฐีไม่กคนในขณะทีคนหลาย
ี่ ่
ระบบทีดทสดในการสร ้าง
่ ี ี่ ุ ล ้านคนต ้องอดอาหารตายอาจ “มี
ิ ิ
ประสทธิภาพสูงสุด” (Pareto
ประสทธิภาพ รัฐจึงควรปล่อย
optimal) แล ้ว หากไม่มทางทีจะ
ี ่
ให ้ระบบตลาดทางานด ้วยตัว ่ ี ิ
ชวยให ้ใครรอดชวตโดยไม่ทาให ้
ของมันเอง ี
เศรษฐีเสยประโยชน์
• มีแนวโน ้มสูงทีจะเกิด “ทุนนิยม
่
สามานย์” หากรัฐไม่ควบคุมตลาด
อย่างแข็งขันและเป็ นอิสระอย่าง
แท ้จริงจากภาคธุรกิจ
15
16. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (3)
่ ้ ิ ู
มายาคติ ข้อเท็จจริง
ี ั
• สมองมนุษย์มศกยภาพ ิ่
• ปั ญหาสงแวดล ้อมหลาย
พอทีจะเข ้าใจการทางานของ
่ ่
ประการ เชน โลกร ้อน กาลัง
ธรรมชาติอย่างสมบูรณ์ บ่อนทาลายโลก และชดเจน ั
• ธรรมชาติเปรียบเสมือนเป็ น ว่าเกิดจากน้ ามือมนุษย์
„เครืองจักร‟ ทีเดินอย่าง
่ ่ • กฎวิทยาศาสตร์ใหม่ๆ เชน ่
เทียงตรงตามกฎเกณฑ์
่ Relativity, Uncertainty,
แน่นอนตายตัว Incompleteness พิสจน์ู
• ดังนัน มนุษย์จงสามารถ
้ ึ ั
ชดเจนว่า ความไม่แน่นอน
เอาชนะและควบคุมธรรมชาติ ั
และความไม่สมบูรณ์เป็ นสจ ั
ได ้ ธรรมของโลก และพรมแดน
ความรู ้ของมนุษย์แปลว่าไม่ม ี
วัน „เอาชนะ‟ ธรรมชาติได ้ 16
17. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (4)
่ ้ ิ ู
มายาคติ ข้อเท็จจริง
• ทุกบริษัทควรตังเป้ าหมายที่
้ • ปั ญหาข ้อมูลไม่เท่าเทียมกัน
“ผลตอบแทนสูงสุดต่อผู ้ถือ (asymmetric information)
ระหว่างผู ้บริหารบริษัทกับผู ้ถือหุ ้น
หุ ้น” เพราะผู ้ถือหุ ้นย่อม และระหว่างบริษัทกับผู ้บริโภค/
คานึงถึงประโยชน์ของ ั
สงคม ทาให ้เกิดการหลอกลวงและ
่
สวนรวมอยูแล ้ว่ ฉ ้อฉลง่ายและปกปิ ดง่ายด ้วย
• ดังนัน บริษัททีมงเน ้น
้ ่ ุ่ • ทุกฝ่ ายมีผลประโยชน์ทับซอน ้
่
เป้ าหมายนีจะชวยให ้เกิด
้ • แนวโน ้มทีจะได ้กาไรสูงกว่าจาก
่
่ ั้
การเก็งกาไรระยะสนในตลาดหุ ้น
ประโยชน์สงสุดต่อสวนรวม
ู
เทียบกับเงินปั นผลในระยะยาวทา
โดยอัตโนมัต ิ ให ้ผู ้ถือหุ ้น „มักง่าย‟ กว่าทีควร
่
• ผู ้ถือหุ ้นในตลาดหลักทรัพย์
สมัยใหม่ไม่กระจุกตัวเหมือนใน
อดีต – „ความเป็ นเจ ้าของ‟ ลดลง 17
18. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (5)
่ ้ ิ ู
มายาคติ ข้อเท็จจริง
• ทุกคนควรทาแต่ในสงที่ ิ่ • นอกเหนือจากเงิน ภาคสงคมยัง ั
ี่
ตัวเองเชยวชาญทีสด ภาค ่ ุ ต ้องการระบบ & องค์ความรู ้ในการ
บริหารจัดการ ซงภาคธุรกิจมี ึ่
ธุรกิจก็ควรทาธุรกิจ ภาค ความรู ้ความเชยวชาญดีทสดี่ ี่ ุ
ั
สงคมก็ทางานด ้านสงคม ั • ระบบราชการของรัฐยังไร ้
ภาครัฐก็นาเงินภาษี ไปสร ้าง ิ
ประสทธิภาพ คอร์รัปชน และไม่ ั่
ระบบสวัสดิการสงคม ั เหลียวแลผู ้ด ้อยโอกาสทีสด ซงไม่ ่ ุ ึ่
่ ิ ี ี
มีสทธิมเสยงในระบอบการเมือง
• นักธุรกิจทีอยากชวยเหลือ
่
ั
ภาคสงคมนอกเหนือจากเงิน • „สงคมสงเคราะห์‟ ไม่สามารถใช ้
ั
ิ
แก ้ปั ญหาเชงโครงสร ้าง เชน ความ ่
ภาษี ทจายรัฐ ก็ทาได ้โดย
ี่ ่ ี่ ี ิ
เสยงในชวตและทรัพย์สน ไม่ม ี ิ
ผ่านกิจกรรม „สงคม ั ทีดนทากิน ไร ้การศกษา ฯลฯ
่ ิ ึ
สงเคราะห์‟ ต่างๆ เชน การ ่ • ผู ้ทาหน ้าทีบริหารเงินได ้ดีทสดคือ
่ ี่ ุ
บริจาค เท่านันก็พอแล ้ว
้ ่
นักการเงิน ไม่ใชนักพัฒนาสงคม 18 ั
19. „มายาคติ‟ ทีตอนนีพสจน์แล ้วว่าไม่จริง (6)
่ ้ ิ ู
มายาคติ ข้อเท็จจริง
ิ ์ ่
• กรรมสทธิสวนบุคคลเป็ น • คนจานวนมากไม่ได ้สร ้างสรรค์เพือ ่
ปั จจัยสาคัญในการผลักดัน เงิน แต่เพือความสุขใจและแบ่งปั น
่
ความเจริญทางเศรษฐกิจ • พืนทีสาธารณะมากมายมีสมาชกใน
้ ่ ิ
ชุมชนเป็ นผู ้ร่วมกันดูแลอย่างดีโดย
เพราะคนทีสามารถอ ้าง
่ ไม่เคยต ้องมีเอกสารสทธิ ิ
„ความเป็ นเจ ้าของ‟ เท่านัน ที่
้ ิ ์ ี่
• ระบบลิขสทธิทเข ้มงวดคุ ้มครอง
จะมีแรงจูงใจในการผลิตงาน ผู ้สร ้างมากเกินไป และนาไปสูการ ่
• „พืนทีสาธารณะ‟ ทีปราศจาก
้ ่ ่ ผูกขาดความรู ้ ต่อยอดไม่ได ้
เจ ้าของจะไร ้คนดูแล • ในหลายกรณี ความเห็นแก่ตวของ ั
นักธุรกิจหน ้าเลือดและความไร ้
• ดังนัน รัฐจึงต ้องตีกรอบและ
้ ิ
ประสทธิภาพของรัฐ คือสาเหตุท ี่
ิ ์ ่
มอบกรรมสทธิสวนบุคคล พืนทีสาธารณะทรุดโทรม
้ ่
และคุ ้มครองกรรมสทธินันิ ์ ้ ิ
• ระบบยอมออกสทธิบตรแม ้กระทั่ง
ั
อย่างเคร่งครัด ่
ธรรมชาติ เชน DNA, พันธุพช 19
์ ื
21. ั
ความสาคัญของ “ความยุตธรรมทางสงคม”
ิ
• การเติบโตของเศรษฐกิจทีม ี “ฐานกว ้าง” นั่นคือ เติบโต
่
่
ในทางทีคนสวนใหญ่ได ้ประโยชน์ ไม่ใชในทางทีความ
่ ่ ่
่ ่ ั้
มั่งคังกระจุกตัวอยูในมือชนชนนานั น เป็ นการเติบโตที่
้
ี ิ
ทาให ้คุณภาพชวตของคนดีขน และเอืออานวยต่อ
้ึ ้
ึ่ ่
กระแสประชาธิปไตย ซงชวยให ้คนในสงคมรู ้จักอดทน ั
อดกลันต่อความคิดเห็นทีแตกต่าง แทนทีจะทะเลาะจน
้ ่ ่
่
นาไปสูความรุนแรง หรือถูกกดขีโดยผู ้ครองอานาจ่
• การเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจที่ “ดี” ทีมฐานกว ้าง จึง ่ ี
่ ั
ชวยให ้สงคมมีระดับ “คุณธรรม” สูงขึนกว่าเดิม และ ้
ั
ระดับคุณธรรมทีสงขึนนั นก็จะทาให ้สงคมยั่งยืน มีสนติ
่ ู ้ ้ ั
ั
สุขและเสถียรภาพมากกว่าในสงคมทีความเจริญกระจุก ่
ตัวอยูในมือคนเพียงไม่กคน
่ ี่
21
22. ลักษณะของนโยบายพัฒนาในอุดมคติ
้ ่ ่
• ตังเป้ าหมายทีการสงเสริมและดารง “ความอยูดมสข” ่ ี ี ุ
ของประชาชนในสงคม ั
้
• ใชทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน : “การพัฒนาอย่าง
ยั่งยืน” (Sustainable Development) หมายความว่า
้
ไม่ใชทรัพยากรธรรมชาติในอัตราทีเร็วกว่าความสามารถ
่
ของมนุษย์ในการผลิตทรัพยากรทดแทน และไม่ทง ิ้
ทรัพยากรธรรมชาติในอัตราทีเร็วกว่าอัตราทีธรรมชาติจะ
่ ่
ั
สามารถดูดซบมันกลับเข ้าไปในระบบ
ี
• ประเมินผลดีและผลเสยจากนโยบายอย่างรอบคอบ
่ ี
สาหรับผู ้มีสวนได ้เสยทุกฝ่ าย โดยเฉพาะผู ้ด ้อยโอกาส
• มองทรัพยากรทีมวันหมดต่างๆ รวมทังผลกระทบ
่ ี ้
ภายนอกว่าเป็ น “ต ้นทุน” ทีผู ้ก่อต ้องรับภาระ
่ 22
23. ลักษณะของนโยบายพัฒนาในอุดมคติ (ต่อ)
ั
• เป้ าหมายควรอยูทการพัฒนา “ศกยภาพ” ของมนุษย์
่ ี่
่
ไม่ใชแค่ “ระดับรายได ้” (Amartya Sen)
่ ั
• สงเสริม “ความยุตธรรมทางสงคม” โดยรัฐต ้องคุ ้มครอง
ิ
ิ
สทธิมนุษยชนขันพืนฐานของประชาชน จัดบริการ
้ ้
สาธารณูปโภคขันพืนฐานทีได ้คุณภาพ ดาเนินนโยบาย
้ ้ ่
ทีมจดมุงหมายทีการลดความเหลือมล้าทางรายได ้ และ
่ ี ุ ่ ่ ่
่ ่
สงเสริมการมีสวนร่วมทางการเมืองของประชาชน
• สามารถรองรับความหลากหลายของแต่ละวัฒนธรรม
้
ท ้องถินในทุกระดับได ้ เพราะการใชชุดนโยบายพัฒนาที่
่
่
ยัดเยียดแบบ “สาเร็จรูป” อาจนาไปสูความขัดแย ้งและ
ั
ความรุนแรงในสงคม และดังนั นจึงไม่อาจเรียกว่าเป็ น
้
ระบบเศรษฐกิจทียั่งยืนได ้ ่ 23
24. อนาคต ? มุงทาเงินสูงสุด
่
1000 CO2 CO2 850 ppm
ppm อุณหภูม ิ +6ºC
900
800
มุงทาเงิน +
่
พลังงาน“สะอาด”
700
CO2 590 ppm
600 อุณหภูม ิ +2.4ºC
500 ิ่
เงิน+สงแวดล ้อม
ประสานทังโลก
้
400
CO2 550 ppm
อุณหภูม ิ +2ºC
380ppm
300
2000 2020 2040 2060 2080 2100 24
25. มุงทาเงินสูงสุด vs เงิน+สงแวดล ้อม
่ ิ่
+ พลังงานสะอาด ประสานทังโลก ้
การตลาด
เพือทิงขว ้าง
่ ้
บริโภค จากัด
สกัด ผลิต จัดจาหน่าย ขยะ
วัตถุดบ
ิ ิ
สนค ้า
25
ทีมา : www.storyofstuff.com
่
27. ั
ข ้อสงเกตเรือง “ทางเลือก” ของชุมชน
่
• “ทางเลือก” ต ้องอยูได ้และยังยืน (viable + sustainable) –
่ ่
ไม่อย่างนันก็ไม่มประโยชน์ทจะเลือก เป็ นเพียง “มายาคติของ
้ ี ี่
เสรีภาพ”
่ ่ ่
• ความมังคังชวยสร ้างความอุดมสุขได ้ แต่ชมชนต ้องรู ้เท่าทัน “ทุน”
ุ
• กรอบและขอบเขตของ “ทางเลือก” เปลียนแปลงอยูตลอดเวลา
่ ่
ั
ตามความเปลียนแปลงทางการเมือง เศรษฐกิจ สงคม วัฒนธรรม
่
่
เทคโนโลยี และองค์ความรู ้ เชน เมือต ้นทุนของโลกร ้อนสูงขึน
่ ้
โมเดลการผลิตพลังงานหมุนเวียนระดับชุมชน ก็กลายเป็ น
ทางเลือกทีน่าสนใจขึนมาได ้
่ ้
ื่ ึ
• นักวิชาการ นักปฏิบต ิ และสอไทยเน ้นศกษาแต่ “กรณี
ั
่
ความสาเร็จ” และ “ความเก่ง” ของปั จเจกบุคคล (เชน ปราชญ์
ั
ชาวบ ้าน) มากเกินไป จนสงเคราะห์กระบวนการ และระบบทีจะเอา ่
ไป “ผลิตซ้า” ยากมาก
ั ่ ั
• โลกาภิวตน์เปิ ดทางให ้กับ “ทางเลือก” ทีอาศยการร่วมมือระหว่าง
ชุมชนกับ “คนนอก” มากกว่าเดิม 27
28. ระบบจ่ายตรง (Direct Payment)
(ขอขอบคุณข ้อมูลจาก คุณเพชร มโนปวิตร รอง
ั
ผู ้อานวยการ สมาคมอนุรักษ์ สตว์ป่า (WCS) ประเทศ
ี
ไทย ผู ้เขียนคอลัมน์ “โลกสเขียว” ในโอเพ่นออนไลน์
: http://www.onopen.com/?cat=81)
28
29. แนวทางการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ
ิ่
• สมัยก่อน เป้ าหมายหลักด ้านการอนุรักษ์ สงแวดล ้อมคือ “การ
จัดตังพืนทีอนุรักษ์ ” แต่ในความเป็ นจริงพบว่า พืนทีอนุรักษ์ หลาย
้ ้ ่ ้ ่
แห่งมักอยูแค่บนกระดาษ (“Paper Park”) เท่านัน
่ ้
• แนวทางการอนุรักษ์ จงแตกออกเป็ น 2 แนวทาง ได ้แก่
ึ
ิ
– แนวทางการเสริมสร ้างประสทธิภาพในการจัดการพืนทีอนุรักษ์ของภาครัฐ
้ ่
้ ั
เน ้นการบังคับใชกฎหมาย สร ้างศกยภาพด ้านงานวิจัยและพัฒนาบุคลากร
ในพืนทีอนุรักษ์ ปั จจุบน “ล ้าสมัย” แล ้ว เพราะความสาเร็จขึนอยูกบ
้ ่ ั ้ ่ ั
คุณภาพของเจ ้าหน ้าทีเป็ นหลัก และชุมชนขาดแรงจูงใจทีจะมีสวนร่วม
่ ่ ่
– แนวทางการจัดการ “คน” ทีอยูรอบ ๆ พืนทีอนุรักษ์ เน ้นการทางานร่วมกับ
่ ่ ้ ่
่ ี ิ
ชุมชนท ้องถิน เสริมสร ้างการมีสวนร่วมและพัฒนาชวตความเป็ นอยู่ เชอว่า
่ ่ื
เมือคนอยูดกนดีและมีจตสานึกในการอนุรักษ์ทดแล ้ว จะไม่เข ้าไปทาลาย
่ ่ ี ิ ิ ี่ ี
ธรรมชาติอก แนวทางนีได ้รับการตอบรับอย่างกว ้างขวางจากทัง World
ี ้ ้
ิ่ ั
Bank และ UNDP เพราะตอบโจทย์เรืองสงแวดล ้อม สงคม และเศรษฐกิจ
่
ไปพร ้อมกัน เป็ น “การพัฒนาอย่างยั่งยืน”
29
30. แนวทางการอนุรักษ์แบบจัดการ “คน”
• แนวทางจัดการ “คน” เกือบจะกลายเป็ น
กระแสหลัก โดยการบูรณาการอนุรักษ์เข ้า
กับการพัฒนา (ICDP- Integrated
Conservation and Development Project)
และการจัดการทรัพยากรธรรมชาติโดย
ชุมชน ท ้องถิน (CBNRM- Community-based
่
Natural Resource Management) เป็ นวิธให ้ชุมชนทีพงพาการ
ี ่ ึ่
ใชทรัพยากรอยูแล ้ว มาเป็ นผู ้ดูแลอนุรักษ์ ใช ้ และจัดการ
้ ่
้ ึ่
ทรัพยากรด ้วยตัวเอง โดยใชมาตรการต่าง ๆ ซงมีหวใจสาคัญอยู่
ั
ทีการสร ้างจิตสานึกและความพร ้อมของแต่ละชุมชน
่
่ ่ ้ ้
ทีผานมาประสบปั ญหาในหลายพืนที่ เพราะต ้องใชเวลาบ่มเพาะ
ี ี ิ
ปรับเปลียนวิถชวต และมีต ้นทุนมหาศาล
่
30
31. ระบบการจ่ายตรง
ึ ิ้ ้ ั
• งานศกษาหลายชนตังข ้อสงเกตว่าแนวทางนีล ้มเหลว ้
เพราะไม่อาจต ้านทานกระแสทุนนิยมได ้ สุดท ้าย
ชาวบ ้านยังคงทาลายทรัพยากรต่อไป ดังนัน ้
งบประมาณทีทมเทไปก็เหมือน “ตาน้ าพริกละลาย
่ ุ่
แม่น้ า”
้
• องค์กรอนุรักษ์ บางแห่งจึงเริมหันกลับใชระบบจ่ายตรง
่
(Direct Payment) เพือเป็ นการสร ้างแรงจูงใจให ้ชุมชน
่
่ ่
ท ้องถินเข ้ามามีสวนร่วมกับการอนุรักษ์ แทนทีจะต ้องไป
่
ผ่านกระบวนการสร ้างจิตสานึกหรือเปลียนแปลงวิถชวต
่ ี ี ิ
ของชุมชนท ้องถินเสยก่อน
่ ี
31
32. ระบบการจ่ายตรง
• การจ่ายตรง เป็ นการสร ้างแรงจูงใจทางเศรษฐกิจให ้
ชุมชนท ้องถินหันมาอนุรักษ์ธรรมชาติแทนการทาลาย มี
่
หลายรูปแบบและก่อให ้เกิดผลโดยตรงกับการอนุรักษ์
แตกต่างกันออกไป
่ ่
– การจ่ายค่าตอบแทนให ้คนในชุมชนเพือสงเสริมการอนุรักษ์
่
เชน จ ้างพรานให ้มาเป็ นเจ ้าหน ้าทีอนุรักษ์
่
– การสนับสนุนงบประมาณให ้หน่วยงานทีดแลรักษา ่ ู
ทรัพยากรธรรมชาติ
่
– การสร ้างรายได ้ให ้ชุมชนผ่านชองทาง “การท่องเทียวเชง
่ ิ
อนุรักษ์ ”
ิ ์
– การครอบครองกรรมสทธิในการบริหารจัดการพืนทีนัน ๆ เชน
้ ่ ้ ่
ื้ ้ ่
การระดมทุนซอพืนทีธรรมชาติเพือนามาจัดตังเป็ นเขตอนุรักษ์
่ ้
ึ
เอกชนหรือศูนย์ศกษาธรรมชาติ 32
33. โครงการอนุรักษ์นกน้ าหายากในกัมพูชา
• Northern Plains เป็ นทุงหญ ้าธรรมชาติผสม
่
้ ่ ุ่
ป่ าเต็งรังและพืนทีชมน้ าอันอุดมสมบูรณ์
ขนาดใหญ่อยูในประเทศกัมพูชา และยังเป็ น
่
ั
แหล่งอาศยและวางไข่ของนกหายากใกล ้
้
สูญพันธุหลายชนิด โดยเฉพาะนกชอนหอยดา
์
้
(White-Shouldered Ibis) และนกชอนหอยใหญ่ (Giant Ibis)
ทีใกล ้สูญพันธ์และมีอยูทนทเดียวเท่านันในโลก
่ ่ ี่ ี่ ี่ ้
• ตังแต่ปลาย 1990 เริมมีการก่อตัวอย่างเงียบ ๆ ของโครงการ
้ ่
Ecotourism หลายโครงการ หนึงในนันคือโครงการท่องเทียว
่ ้ ่
ิ
เชงอนุรักษ์ นกหายาก (Tmatboey Ibis Tourism Site) โดย
จัดตังคณะกรรมการหมูบ ้านอันประกอบไปด ้วยตัวแทนทีมาจาก
้ ่ ่
การเลือกตัง 9 คน มีหน ้าทีหลักคือจัดการ “กองทุนพัฒนา
้ ่ 33
หมูบ ้าน” ในนามของชุมชน
่
34. โครงการอนุรักษ์นกน้ าหายากในกัมพูชา (ต่อ)
• ดาเนินโครงการหลัก 2 โครงการ
่ ิ
– โครงการท่องเทียวเชงอนุรักษ์ โดยจัดให ้พืนที่
้
บริเวณนันเป็ นแหล่งท่องเทียว สาหรับนักดูนก
้ ่
โดยไกด์ท ้องถินได ้ผลตอบแทนจากการพา
่
นักท่องเทียวไปดูนก และเก็บค่าบริการจาก
่
ทีพัก (Home stay), อาหารและเครืองดืม
่ ่ ่
– โครงการปกป้ องรังนก (Bird Nest Production
Program) เนืองจากการเก็บไข่นกมาขายเป็ นภัย
่
คุกคามทีสาคัญทีสดต่อความอยูรอดของนก
่ ่ ุ ่
ในโครงการนีรัฐจึงให ้เงินตอบแทนแก่ชาวบ ้านที่
้
พบรังนกและดูแลรักษารังนกไปจนกว่าลูกนกจะ
ออกจากรัง รวมทังมีเจ ้าหน ้าที่ 2 คนคอยดูแลตรวจสอบและ 34
้
ติดตามผลงานเต็มเวลา
35. โครงการอนุรักษ์นกน้ าหายากในกัมพูชา (ต่อ)
• เมือถึงปี 2004 รัฐจึงออกกฎให ้พืนทีแห่งนี้
่ ้ ่
ั
เป็ นพืนทีอนุรักษ์ ห ้ามล่าสตว์
้ ่
ิ
• ถ ้าสมาชกคนใดไม่เคารพกฎการรักษารังนก
หรือฝ่ าฝื นล่านก แผนการท่องเทียวทังหมด่ ้
จะถูกยกเลิกทันที หรือไม่ผู ้ฝ่ าฝื นจะต ้องถูก
ิ
ตัดสทธิจากการได ้รับผลประโยชน์ตาง ๆ ่
• หลังจากดาเนินการมาระยะหนึง โครงการนี้
่
เริมเป็ นทีรู ้จักมากขึนในกลุมนักดูนก
่ ่ ้ ่
นักท่องเทียวเพิมขึน และมีแนวโน ้มว่าจะใช ้
่ ่ ้
เวลาท่องเทียวนานขึนทุกปี ทาให ้เกิด
่ ้
รายได ้หมุนเวียนในชุมชนมากขึน ้
• เฉพาะปี 2006 – 2007 การท่องเทียวสร ้าง ่
รายได ้ให ้กับชุมชนกว่า $7,000 ซงเมือ ึ่ ่
เทียบกับรายได ้ 50 เซนต์ตอวันของชาว
่
กัมพูชาแล ้ว นีถอเป็ นความแตกต่างอย่างมี
่ ื
นัยสาคัญ 35
36. ผลของโครงการ
• ประชากรนกมีจานวนเพิมขึน ปั ญหาการ
่ ้
ล่านกลดลงอย่างมีนัยสาคัญ รวมทังยัง ้
สร ้างทัศนคติในเรืองการอยูรวมกับนก
่ ่ ่
ของชาวบ ้านให ้ดีขน เพราะสมาชก
ึ้ ิ
ั
ชุมชนรู ้ว่านกและสตว์ป่าอืนๆ เป็ น
่
แม่เหล็กดึงดูดนักท่องเทียว ่
• รายได ้จากโครงการนีกว่า 80้
็
เปอร์เซนต์ตกอยูกบชาวบ ้านโดยตรง
่ ั
่
เป็ นการสงเสริมการสร ้างรายได ้อย่างถูก
กฎหมายให ้ชาวบ ้าน แทนทีจะต ้องเสยง
่ ี่
หารายได ้จากการล่าหรือขโมยลูกนกซง ึ่
ผิดกฎหมาย 36
37. ผลของโครงการ (ต่อ)
• สร ้างความเข ้าใจเกียวกับการจัดสรร
่
พืนทีเพือการอนุรักษ์ให ้กับชาวบ ้าน
้ ่ ่
่ ี
เป็ นวิธแก ้ปั ญหาทีเสยต ้นทุนน ้อยและ
ี
ิ
มีประสทธิภาพเมือเทียบกับวิธอน ๆ
่ ี ื่
ปั จจุบนคณะกรรมการหมูบ ้านสามารถ
ั ่
รับผิดชอบดูแล และจัดการการท่องเทียวได ้ด ้วยตัวเอง
่
เกือบทังหมดแล ้ว
้
่ื
• จุดแข็งของโครงการอยูทการเชอมโยงเป้ าหมายการ
่ ี่
อนุรักษ์ เข ้ากับแนวทางการดาเนินงานโดยตรง และมี
ระบบการสารวจติดตามประชากรนกทีชดเจน ่ ั
• ใช ้ “เงิน” สร ้างแรงจูงใจในทางทีเอือต่อการอนุรักษ์
่ ้
อย่างยั่งยืน 37
39. กองทุนบูรณาการบ ้านขาม
• ตาบลบ ้านขาม อ.จัตรัส จ.ุ
ั
ชยภูม ิ มีประชากรประมาณ
1,198 คน 250 หลังคาเรือน
ก่อตังร ้านค ้าชุมชนขึนในปี
้ ้
พ.ศ. 2533 นาผลกาไรไป
จัดตังกลุมออมทรัพย์เพือการ
้ ่ ่
ผลิตขึนในปี ตอมา ในปี 2546
้ ่
นาเงินกองทุนทุกกองเข ้ามา
รวมกัน
• ิ้
ณ สนปี 2552 มีสมาชก 808 ิ
ั
คน มีเงินออมสจจะจานวน
5,914,207 บาท และเงิน
ั
สจจะพิเศษ 5,985,578 บาท
40. Best Practices บ้านขาม
มิตการเงิน
ิ มิตการพ ัฒนา
ิ
• การบริหารเงิน • การบูรณาการกลมต่างๆ ในช ุมชน
ุ่
– การ matching เงินจากภายนอกเข้ามาใช้ – ใช้กองท ุนบูรณาการเปนที่รวมท ุนและมี
็
ในหมูบานตามวัตถุประสงค์ สามารถจับคู่
่ ้ กรรมการ(มาจากท ุกกลม)กาหนดนโยบาย
ุ่
แหล่งเงินกับการใช้เงินได้ดี มองออกว่าจะเอา – ใช้กลมออมทรัพย์เปนหน่วยบริหารกลาง
ุ่ ็
ส่วนไหนไปใช้ทาอะไร และสามารถนาเงินจาก แบบ holding company
ภายนอกเข้า ผสมได้โดยไม่สบสน ั – ลดหนีสิน้
• แยกชันการให้บริการ
้ • ความสัมพันธ์ระหว่างวัด และช ุมชน
– จัดสวัสดิการตามศักยภาพและความ – สามารถนาเรื่องศาสนามาสูปฏิบติ เช่น“บาตร
่ ั
จาเปนของสมาชิกและแยกกลุมการ
็ ่ ออมสิน” พระแจกบาตรให้ชาวบ้านเอาไปหยอด
ให้บริการ: กูไ้ ด้มาก กูไ้ ด้นอย กูไ้ ม่มี
้ เงิน พร้อมกับอธิบายหลักธรรมะประกอบ ใน
ดอกเบี้ย บาตรมีศีล มีหลักธรรมะอธิบาย
– พระท่านว่า “คนให้พระมาเยอะแล้ว (ทอดผ้าป่ าให้
• การตลาดร้การพ ัฒนา
มิต ิานค้าช ุมชน พระ) พระอยากช่วยคนบ้าง (ทอดผ้าป่ าให้โยม)”
– ใช้ระบบคูปอง สร้างแรงจูงใจให้คนมาซื้อของ • กาหนดเปาหมายการพัฒนาที่เหมาะสม
้
สร้างยอดให้รานค้า สามารถทาให้ลกค้าเข้าใจ
้ ู กับพื้นที่และมองคนเปนศูนย์กลาง
็
ได้ว่าเงินปั นผลรายปี ต้องมาจากยอดขายของ
ร้าน หากคนไม่ซื้อ ร้านไม่มียอด ลูกค้าก็ไม่ได้ – แก้ปัญหาอาชีพหลักทาให้มี impact สูง
ปั นผล และร้านก็เจ๊ง – เข้าใจเปาหมายการเพิ่มรายได้ว่าอาจทาได้โดยการ
้
28/05/54
ลดรายจ่ายและจัดกิจกรรมที่สอดคล้อง 40
43. ข ้อค ้นพบจากภาคสนาม
• องค์กรการเงินชุมชนไทยยังมีน ้อยรายทีมงทากาไร สวนใหญ่
่ ุ่ ่
เน ้นการรักษาเงิน ให ้ “เงินไม่หาย” มากกว่า
• ี่
ข ้อกังวล/ความเสยงหลายประการเป็ นประเด็นด ้านการบริหาร
่
จัดการ เชน หาผู ้สนใจมาเป็ นกรรมการใหม่ยาก กลุมสวนใหญ่ยง่ ่ ั
ไม่มความรู ้เพียงพอด ้านบัญช ี สงผลให ้ตัวเลขทางบัญชไม่
ี ่ ี
สะท ้อนผลการดาเนินงานทีแท ้จริง กลุมไม่สามารถใชบัญชเป็ น
่ ่ ้ ี
่ ี่
เครืองมือชวยวิเคราะห์ความเสยง และวางแผนทางการเงิน
่
• ี่
สาหรับกองทุนทีเน ้นการจัดสวัสดิการ ความเสยงหลักอยูทความ
่ ่ ี่
เพียงพอของเงินทุนในการจัดสวัสดิการ โดยเฉพาะฌาปนกิจ
่
เชน เนืองจากจ่ายเงินปั นผลมากเกินควร เมือเปรียบเทียบกับ
่ ่
แนวโน ้มทีผู ้สูงอายุจะมีมากขึน
่ ้
• ี่
สาหรับกองทุนทีเน ้นการปล่อยกู ้ ความเสยงหลักอยูทการไม่
่ ่ ี่
้
สามารถใชเงินกู ้ในการยกฐานะตัวเอง ทาให ้ภาระหนีไม่ลดลง ้
้ ี
(ไม่สะท ้อนในอัตราหนีเสยตราบใดทียง „ผลัดผ ้าขาวม ้า‟ ได ้)
่ ั
45. ่ ุ
สูยค “เศรษฐกิจแห่งคุณค่า”?
“ In the 19th century, we were making money
with money. In the 21st century, I believe and
hope that we will use values to create value.”
- Oliver Le Grand , Chairman of the Board of
Cortal (a subsidiary of BNP Paribas)
“[There is] No Place To Hide for the Irresponsible
Business”
- Financial Times headline,
29 September 2003
45
46. “You never change things by fighting the
existing reality.
To change something, build a new model
that makes the existing model obsolete.”
- R. Buckminster Fuller -
“คุณไม่มวันเปลียนอะไรก็ตามด ้วยการต่อกรกับ
ี ่
ความจริงทีเป็ นอยู่
่
ถ ้าคุณอยากเปลียนอะไรก็ตาม จงไปสร ้างโมเดลใหม่
่
ทีทาให ้โมเดลเดิมล ้าสมัย”
่
- อาร์. บัคมินสเตอร์ ฟุลเลอร์ -
46