เอกสารประกอบการนำเสนอบทความเรื่อง "ครีเอทีฟคอมมอนส์: สู่วัฒนธรรมเสรีที่เคารพสิทธิผู้สร้าง และสนองความต้องการของผู้เสพ" ในการประชุมวิชาการทางมานุษยวิทยาครั้งที่​ 8 “​ผู้​คน​-​ดนตรี​-​ชีวิต​” วันที่ 26 มีนาคม 2552 ณ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร

1. ครีเอทีฟคอมมอนส: สูวัฒนธรรมเสรีที่เคารพสิทธิผูสราง
และสนองความตองการของผูเสพ
สฤณี อาชวานันทกุล
Fringer | คนชายขอบ
http://www.fringer.org/
นําเสนอในการประชุมวิชาการทางมานุษยวิทยาครั้งที่ 8 เรื่อง “ผูคน ดนตรี ชีวิต”
วันที่ 26 มีนาคม 2552 ณ ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร
งานนี้เผยแพรภายใตลิขสิทธิ์ Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-
nc-sa) โดยผูสรางอนุญาตใหทาซ้ํา แจกจาย แสดง และสรางงานดัดแปลงจากสวนใดสวนหนึ่งของงานนี้
ํ
ไดโดยเสรี แตเฉพาะในกรณีที่ใหเครดิตผูสราง ไมนาไปใชในทางการคา และเผยแพรงานดัดแปลงภายใต
ํ
ลิขสิทธิ์เดียวกันนี้เทานั้น

2. หัวขอนําเสนอ
กฎหมายลิขสิทธิ์ กับ “วัฒนธรรมเสรี” ยุคดิจิตอล
สภาพอุตสาหกรรมเพลงไทยปจจุบัน และการปรับตัว
ของอุตสาหกรรมตอการละเมิดลิขสิทธิ์
ครีเอทีฟคอมมอนส: “ทางสายกลาง” ระหวางผูเสพและ
ผูสราง
2

3. กฎหมายลิขสิทธิ์ กับ “วัฒนธรรมเสรี” ยุคดิจิตอล

4. มุมมองของ Lawrence Lessig
1. ความคิดสรางสรรคและนวัตกรรมใหมๆ ตังอยูบน
้
รากฐานของความคิดและนวัตกรรมในอดีตเสมอ
2. อดีตพยายามควบคุมความคิดสรางสรรคตลอดมา
3. “สังคมเสรี” พัฒนาอนาคตดวยการจํากัดขอบเขต
อํานาจของอดีต
4. สังคมของเราเปนสังคมที่มีเสรีภาพนอยลงเรือยๆ
่
4

5. กฎหมายลิขสิทธิ์ปจจุบันลาสมัย ทําใหเทคโนโลยีดิจิตอลและ
อินเทอรเน็ตสามารถเปน “อุปสรรค” หรือ “กีดกัน” การสรางสรรค
อดีต ปจจุบัน
ในอดีต งานสรางสรรคสวนใหญไมอยูภายใตกฎหมาย แตในปจจุบัน งานสวนใหญอยูภายใต
กฎหมายลิขสิทธิ์ โดยเฉพาะหลังเกิดอินเทอรเน็ต (ซึ่งทํา ‘ก็อปป’ ของงานทุกชนิดโดยธรรมชาติ)
อายุของกฎหมายลิขสิทธิ์ยืดยาวขึ้นเรื่อยๆ เกินระยะเวลาเหมาะสมที่ผสรางจะไดกําไรจากงานนั้น
ู
ไปแลว ทําใหเปนอุปสรรคตอการสรางสรรคงานใหมๆ : ปจจุบันกฎหมายอเมริกาและยุโรป
คุมครอง 70 ปหลังวันตายของเจาของลิขสิทธิ์ หรือระยะเวลาทีสั้นกวาระหวางวันตีพิมพ+95 ป
่
กับวันสรางงาน+120 ป ขอบเขตการคุมครองของกฎหมายไทยยังอยูที่ ตาย+50 ป
 5

6. สิทธิของผูสราง vs. สิทธิของผูเสพ – “สมดุล” อยูตรงไหน?
ถาผูบริโภคจายเงินซื้อซีดีเพลงมา แตไมสามารถแปลงไฟลเปน MP3 เพื่อฟงในคอมพิวเตอรและ
เครื่องเลน MP3 แบบพกพาไดเพราะคายเพลง “ล็อก” ไว โดยอางวาเพื่อปองกันการละเมิด
ลิขสิทธิ์ – แบบนี้ถือเปนการละเมิดสิทธิผูบริโภคหรือไม? 6

7. สภาพอุตสาหกรรมเพลงไทยปจจุบัน และการปรับตัวของ
อุตสาหกรรมตอการละเมิดลิขสิทธิ์

8. สวนแบงอุตสาหกรรมเพลงและสภาพการแขงขัน
อุตสาหกรรมเพลงไทยมีผูครองตลาด 2 ราย มีสวนแบงรวมกันประมาณ 66%
การแขงขันที่รนแรง Life cycle ของเพลงสั้นมาก ผูเลนตางพยายามทํา
ุ
ธุรกิจบันเทิงแบบครบวงจร ขยายอิทธิพลไปครอบงําสื่อหรือซื้อสื่อ และขายเพลง
ผานชองทางใหมๆ (จัดอีเวนต, ริงโทน ฯลฯ)
ผูเลนรายเล็กและศิลปนอิสระมีโอกาสนอยลงทีจะเผยแพรงานผานสื่อดังเดิม
่ ้
กฎหมายลิขสิทธิ์ที่ลาหลัง เปดโอกาสใหผูครองตลาด “อาง” ลิขสิทธิ์ในทางทีอาจ
่
กีดกันผูเลนรายเล็ก และสวนทางกับความตองการและวิถีชวตทีเปลียนไป
 ีิ ่ ่ 8

9. เทคโนโลยีที่ “คุกคาม” อุตสาหกรรม แต “ปลดปลอย” ผูบริโภค
MP3 (+ ฟอรแมทอื่นๆ เชน OGG)
ซอฟทแวรที่แปลงเนื้อหาในแผนเสียงหรือซีดีเปน MP3
เทคโนโลยี peer-to-peer เชน Limewire, Bittorrent
ซอฟทแวรที่ชวยสรางงานเพลงระดับ “มืออาชีพ” ในราคาต่ําหรือฟรี (หลาย
ชิ้นเปน open source)
จาก “ผูบริโภค” (consumer) เปน “ผูผลิต-บริโภค” (prosumers)
เพลงกลายเปน “สินคาโภคภัณฑ” (commodities)
คนสามารถ “แบงปน” งานตางๆ ในรูปดิจตอลระหวางกันไดอยางแพรหลาย
ิ
สะดวก และรวดเร็ว
เมื่อการ “ละเมิดลิขสิทธิ์” เปนวิถีชีวิต แสดงวากฎหมายลาหลังแลวหรือไม? 9

10. กลยุทธทคายเพลงเลือกใชในการแก “ปญหา” ละเมิดลิขสิทธิ์
ี่
1. ลดราคาสินคา (cost leadership)
2. เพิ่มความถี่และปริมาณในการออกสินคาใหมๆ ใหมากขึ้น เพื่อเพิ่ม
ประโยชนจากการประหยัดจากขนาด
3. ขายรีมิกซ และแตกสาขาธุรกิจเพื่อหาแหลงรายไดใหมๆ
4. ใหลูกคาเปนศูนยกลาง (customer centric) เชน วิจัยความตองการ
5. เพิ่มคุณภาพของสินคา เพื่อยกระดับเปนสินคามีมูลคาเพิ่ม
(premium goods) เชน เพิ่มการลงทุนในการออกแบบปกซีดี,
คุณภาพของการแสดงสด
ผูครองตลาดยังเนนกลยุทธ 1, 2 และ 3 อยู แตกลยุทธ 4 และ 5 เปนกลยุทธที่ฃ
ยั่งยืนกวา เพราะสอดคลองกับความตองการของผูเสพและวิถีชีวิตที่เปลี่ยนไป 10

11. ผูเลนตางๆ ในตลาด
นักแตงเพลง
ศิลปน
คายเพลง
บริษัทจัดการสิทธิ
ผูบริโภคยุคดิจตอล
ิ
เจาของเว็บไซต
รานขายซีดี
รานคาราโอเกะ
ฯลฯ
หนาที่ของรัฐ/ผูเขียนกฎหมาย
คืออะไร – ปกปองผูครอง
ตลาด หรือกระตุนการแขงขัน
และสงเสริมวัฒนธรรมเสรี? ที่มา: blog.macroart.net/2008/01/digital-distribution-and-music-industry2.html 11

12. ครีเอทีฟคอมมอนส (CC): “ทางสายกลาง” ระหวาง
ผูเสพและผูสราง

13. 13

14. 14

15. 15

16. 16

17. 17

18. 18

19. “แบงปน” ทําไม?
“เจตนาดี” – ใช CC เพราะ:
ใจดีอยากแบงปน
อยากสงเสริมการตอยอดองคความรูและศิลปะ
แตกอยากใหคนเคารพสิทธิในฐานะผูสรางดวย
็ 
เจตนาเชิงพาณิชย – สราง “รายได” ดวยการใช CC:
เผยแพรผลงานใหคนรูจักอยางรวดเร็ว
ตอบสนองตอความตองการของแฟนๆ
สราง “ภาพลักษณ” ที่ดี 19

20. “แบงปน” ทําไม?
20

21. ประโยชนของครีเอทีฟคอมมอนส
1. เปน “ชุดเครื่องมือ” ที่ชวยสราง “สมดุล” ระหวางความตองการของ
ผูผลิต ความตองการของผูเสพและผูผลิต-บริโภค และความตองการ
 
ของสังคม
2. เปน “ทางเลือก” ที่อยูในกรอบของระบบลิขสิทธิ์ปจจุบัน
3. ตอบสนองเจตจํานงเชิงพาณิชยของผูสรางงาน โดยเฉพาะศิลปนราย
เล็กๆ ที่ตองการ “สรางตัว” ใหเปนที่รูจัก และเกรงวาคายเพลงที่
“ขาย” ลิขสิทธิ์ใหจะทําตัวในทางที่ไมเปนมิตรตอแฟนเฟลง
4. ตอบสนอง “เจตนาดี” ของคนธรรมดาที่อยากแบงปนงาน
5. สงเสริมวัฒนธรรมเสรี 21