Alfabeto latino. Sons vocálicos e consonánticos. Pronunciación.

1. O ALFABETO LATINO
* Foto de Sebastià Giralt: Estela funeraria de Aurelius Hermia e a súa dona Aurelia Philematium. s. I a.C, Museo Británico.
☞
Álvaro P. Vilariño
v.1.6 (out-2016)

2. Índice
Sistemas de
representación gráfica
Orixe
O alfabeto latino
Pronunciación I
Pronunciación II
Sons vocálicos e
semivocálicos
Puntualizacións
Clasificacións dos sons
Fonemas consonánticos
latinos
Fonemas vocálicos latinos:
localización e apertura
Fonemas vocálicos latinos:
cantidade
Separación de sílabas
Acentuación latina
☞
☝

3. Sistemas de representación gráfica
O alfabeto: un dos maiores logros da Humanidade.
Cun número limitado de signos creamos infinidade de mensaxes
Sistemas non fonéticos:
Pictogramas: representación clara e esquemática dunha realidade (obxecto, figura ou
concepto) por medio do seu debuxo. Sobrepasa a barreira das linguas.
Ideogramas: Representación de obxectos e ideas por medio dunha imaxe convencional ou
símbolo.
Sistemas fonéticos:
Xeroglíficos: debuxos que representan sons.
Silabarios: Signos que representan sílabas
Alfabetos: signos que representan fonemas (maioritariamente)
☝
☞☜

4. Ideogramas
Pictogramas
☝
☞☜
Museo de Altamira y D. Rodríguez - http://museodealtamira.mcu.es/

5. http://www.flickr.com/photos/candelo/3181062872/
Xeroglífico de Gizá (Exipto)
Silabario: Iraklion (illa de Creta):
Museo. Taboíña de barro cocido
con inscricións en Lineal B
http://www.flickr.com/photos/gislenofl/3202532804/
☝
☞☜

6. ORIXE
ALFABETO FENICIO
ALFABETO GREGO
ALFABETO ETRUSCO
ALFABETO LATINO
Foron os exipcios os primeiros en representar os
pensamentos, por medio de figuras de animais (...) e
consideran que foron eles os inventores das letras;
que logo os fenicios, polo seu dominio do mar,
introduciron en Grecia (...)
En Italia os etruscos aprendéronas do corintio
Demarato e os aboríxenes, do arcadio Evandro; a
forma das letras latinas é a das gregas máis
antigas.
TACITO, Anales XI, 14.
☝
☞☜

7. Evolución do alfabeto latino☝
☜ ☞
Orixe (s. VII a. C.)
Adaptación do alfabeto etrusco > 21 letras (o etrusco tiña 26)
C representaba /g/
I representaba tanto o fonema vocal como o semiconsoántico /i/ /j/
U representaba tanto o fonema vocal como o semiconsoántico /u/ /w/
A B C D E F Z H I K L M N O P Q R S T V X

8. Evolución do alfabeto latino (II)☝
☜ ☞
Latín arcaico (s. III a.C.)
A letra K perde uso fronte o C, que representaba tanto /k/ como /g/
Créase unha nova letra, o G (ou sexa, o C máis un pauciño…), para representar /g/ e deixase o
C para representar o fonema /k/
O Z, usado só en termos gregos, deixou de usarse e desaparece. No seu lugar, colócase a nova
letra G.
Segue tendo 21 letras
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X
G
Z

9. Evolución do alfabeto latino (II)☝
☜ ☞
Latín clásico (s. I a.C.)
Engádese a grafía Y e reintrodúcese a Z para transcribir os préstamos do grego.
Estas dúas letras ocupan as últimas posicións.
Agora consta de 23 letras.
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z
Y
Z

10. ☝
☞☜
Evolución do alfabeto latino (III)
Engadidos posteriores
S. XIII > W
s. XVIII > J, U
Alfabeto latino básico > 26 letras.
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
J U W
Castelán e galego > ñ
Catalán > ç
Croata > č, š, ž
Linguas nórdicas > ø, œ
Símbolos específicos
Algunhas linguas foron engadindo signos
específicos ao alfabeto latino básico
para representar fonemas propios.
Aquí temos algúns exemplos

11. Evolución do alfabeto latino☝
☜ ☞

12. Pronunciación I
c > celer, circum queixo, quilo
g > Gelu, gigno Guerra, guiar
qu > Queror, Quintus Cuestión, cuidado
gu > Inguen, sanguis Lingüeta, pingüín
ll > asellus
[l], pero con corte silábico:
asel-lus, castel...o
h >
Hispania,
habitāre
Hispania, habitar
*(puido haber unha pequena aspiración na súa
pronunciación, quizais non tan forte como
escoitamos no mundo anglosaxón)
☝
☞☜

13. Pronunciación II
ch > Chaos, chorus caos, coro
th > Theatrum Teatro
ph >
philosophia,
triumphus
filosofía, triunfo
x > exitus, saxum éxito, saxofón
z > zona, zephyrus Son dobre: [ds]
y > papyrus
son da u francesa (moi
pechada) o ü alemana
☝
☞☜

14. Sons vocálicos ou semivocálicos
i >
vocálico iter, bilis ira, bicicleta
semivocálico iam maior iate, maior
u >
vocálico ubi, ultimus un, último, música
semivocálico
vivis, volo,
vadis
(pronúnciese u)
uiuis, uolo, uadis
☝
☞☜ * Foto http://www.flickr.com/photos/galerieopweg/1498918115/in/photostream/

15. Puntualizacións
Na época imperial obsérvase unha pronuciación semellante ao noso “v”:
“vivit” xa se pronunciaba como [bibit]
O humanista francés Petrus Ramus (1515-1572) propuxo :
a grafía “i” para o son i vocálico pleno e “j” para o semiconsoántico
ira
jam
a grafía “u” para o son u vocálico pleno e “v” para o semiconsoántico
unus
civis
Na actualidade a grafía “j” tende a non empregarse, deixando o
“i”tanto para vocal como para semivocal.
Sen embargo manténse a distinción gráfica de “u”vocal e “v” semivocal:
iuvenis
Algúns editores escriben sempre u para vocal e semivocal: iuuenis.
☝
☞☜

16. Aínda que a proposta de Petrus Ramus para a grafía do i
como semivocal non é recollida pola maioría dos editores, si
podemos encontrala no diccionario Blánquez
Petrus Ramus.
Francia:
1515-1571
☜
☝
☞

17. Algúns editores, como Alma
Mater, escriben sempre u
para vocal e semivocal:
leuem, iuuenali, uestigia,
iuuet, etc.
☜
☝
☞

18. Clasificación dos sons
Sistema consonántico
Punto de articulación
Modo de articulación
Vibración das cordas vocais
Sistema vocálico
Localización
Apertura
Cantidade
☝
☞☜

19. Fonemas consonánticos latinos
Punto de
articulación
bilabiais labio-dentais dentais alveolares
velares
(guturais)
Vibración
cordas vocaisModo de
articulación
oclusivas
p t c (k,q) xordas
b d g sonoras
fricativa f xordas
silbante s
líquidas
laterais l
sonoras
vibrantes r
nasais m n
☝
☞☜

20. Fonemas vocálicos latinos:
localización e apertura
Localización
anterior
(palatal)
central
posterior
(velar)
Abertura
pechada
i u
media e o
aberta
a
☝
☞☜

21. Fonemas vocálicos latinos: cantidade
vocais breves ă ĕ ĭ ŏ ŭ
vocais longas ā ē ī ō ū
Diferencias de significado en latín
sŏlum, “solo, chan" / sōlum, “só”
vĕnit, “ven” / vēnit, “veu”
lĕgit, “le” / lēgit, “leu”
mălum, “mal” / mālum, “mazá”
En inglés:
bin, “cesta” / bean, “xudía”
shit, “merda” / sheet, “sabana, folla”
En galego a apertura é un
rasgo distintivo, como no latín o
é a cantidade.
Fonemas [o] [e]
abertos/pechados
póla / pola
como / comes
vén / ven
pega / pega
☝
☞☜

22. Separación de sílabas: (I)
Ditongos latinos Exempla
au pau-cum, mau-rum
ae cae-lum, sae-pe
oe foe-dum, moe-ni-a
ui
qui-dem, Quin-tus
pin-guis
(tras q+ui, ou g+ui)
*eu
(só nas palaras de orixe grega)
*eu-an-ge-li-um, *Eu-boe-a
en cambio > au-re-us
☝
☞☜

23. Separación de sílabas (II)
☞
En latín a secuencia vocal pechada + vocal aberta non forma ditongo
senón hiato:
fa-mi-li-a, a-ni-ma-li-a
qu-an-tus, qu-a-lis
O s seguido de consoante agrúpase coa sílaba seguinte (s líquido):
spes (monosílabo)
ne-scio, con-struc-ti-o, scae-na
As consoantes xeminadas (dobres) sepáranse, quedando cada unha nunha
sílaba
puel-la, a-sel-lus
O i e o u/v en inicial de palabra e seguidos dunha vocal, ou en posición
intervocálica, compórtanse como se fosen consoantes e forman sílaba
propia:
Iu-no, Iu-sti-ti-a, va-ca-ti-o, vo-lun-tas
iu-ve-nis, , cu-ius, hu-ius
☝
☜

24. Acentuación latina
En latín non existe acento gráfico. O acento vén marcado pola cantidade da penúltima sílaba:
en latín non hai palabras agudas
si a penúltima sílaba é longa a palabra é grave: vē-nit, au-rum, vic-tor
si a penúltima sílaba é breve a palabra é esdrúxula: e-xĭ-tus, ca-vĕ-a, fa-mi-lĭ-a
Sílabas longas e breves:
Sílabas longas: as que teñen unha vocal longa ou ditongo: clo-ā-ca, vīc-tor, in-cau-tus
Sílabas breves: as que teñen unha vocal breve: ma-xĭ-mus, fa-mi-lĭ-a
Regras xerais para determinar a cantidade das vocais:
os ditongos son sempre longos > in-cau-tus
vocal seguida de dous ou máis consonantes é longa > vic-tor, con-dū-xi (x=ks)
vocal seguida doutra vocal é breve > fa-mi-lĭ-a
☝
☜