Tik klasa 12 viti shkollor 2011

SHMM:”Dr. Asllan Elezi”
Gjilan

Viti shkollor 2011/2012

Print to PDF without this message by purchasing novaPDF (http://www.novapdf.com/)

Teknologjia e informacionit klasa XII-të

Kjo dispensë është për përdorim
internë për lëndën Teknologjia e
Informacionit dhe Komunikimit që mësohet
në klasën e XII në Shkollat e Mesme të
Mjekësisë.
Në këtë dispencë kemi paraqitur pjesë të
materialit për këtë lëndë.

Gjilan
Shtator 2011

2/111


Mësimdhënësi:Ramiz Kastrati Viti shkollor 2011/2012

Hyrje - Kodet dhe kodimi i informatës

Me qëllim të transmetimit të informatës përmes pajisjes
transmetuese, ajo duhet të përpunohet, ashtu që procedimi të
jetë efikas dhe kualitativ.
Një mënyrë e përpunimit të sinjaleve është kodimi. Me
zgjedhje të mirë të kodit mundësohet mbrojtja e duhur e
sinjalit nga pengesat, përkatësisht transmetimi kualitativ i
tij.
Ekzistojnë sisteme koduese të cilat iu përmbahen dhe që nuk
iu përmbahen sistemeve numerike natyrore.
Vargu i zgjedhur i kombinimit të numrave sipas ndonjërit
sistem kodues quhet kod.
Kodet dallojnë sipas bazës dhe numrit të elementëve të
mundshëm për krijimin e kombinimeve. Baza (b) e ngritur në
fuqi me numrin e elementëve të mundshëm (m) paraqet numrin e
kombinimeve të mundshme të një kodi, pra:
bn
Në përdorim më së tepërmi janë: kodi binar, decimal dhe
heksadecimal.
Kodi binar është mjaft i rëndësishëm, sepse është mjaft i
thjeshtë, përmban vetëm dy simbole, 0 dhe 1, kështu është i
përshtatshëm për pajisjet digjitale elektronike të cilat
njohin vetëm dy gjendje stabile, 0 dhe 1. Baza këtij kodi
është 2.
Kodi decimal është mjaft interesant për arsye se shumica e
komunikimeve njërëzore realizohet përmes tij. Baza e këtij
kodi është 10. Siç dihet simbolet e këtij kodi janë: 0, 1,
2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 dhe 9.
Kodi heksadecimal është i përshtatshëm për lokalizimin e
informatave ku një lokacion memories prej 8 bit-ësh
shndërrohet në një bit. Baza e këtij kodi është 16. Simbolet
e këtij kodi janë: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D,
E dhe F. Kjo do të thotë se një përmbajtje e koduar duhet të
përmbajë 16 simbole të ndryshëm prej x = 0 deri x = F.
1 16

Në rastin e përdorimit të kodeve, çështje me rëndësi paraqet
kalimi prej një lloji të kodimit në tjetrin.

3/111



4/111



I.1. Konvertimi i numrave Binar, Decimal dhe
Heksadecimal

Le të shohim si qëndrojnë numrat bazik të këtyre tri
sistemeve ndërmjet veti:

Konvertimi i numrave bazik decimal dhe heksadecimal në
numra binar siç është paraqitur më parë shpesh quhet edhe
kodi EXCESS 3.
Kështu pra numrat bazik heksadecimal janë: 0, 1, 2, 3, 4,
5, 6, 7, 8, 9, A (dhjetë), B (njëmbëdhjetë), C

5/111



(dymbëdhjetë), D (trembëdhjetë), E (katërmbëdhjetë), F
(pesëmbëdhjetë)

6/111



Sistemi binar ose Sistemi me bazë 2 është sistem
pozicional i të shkruarit të numrave duke përdorur vetëm dy
shifra zakonisht përdoren shifrat {0 dhe 1}, në mënyrë
analoge përdoret Sistemi oktal me bazë 8 i cili shfrytëzon
8 shifra të ndryshme, Sistemi heksadecimal që përdor 16
shifra të ndryshme pra Sistemi me bazë 16. Sistemi dekad
ose dhjetor është Sistemi me bazë dhjetë i cili është
Sistemi që përdoret në jetën e përditshme, në këtë sistem
përdoren shifrat {0,1,2,3,4,5,6,7,8,dhe 9}.

I.1.1 Lidhëshmëria në mes sistemit dekad dhe atij
binar

Sistemi dekad Sistemi binar
0 0000
1 0001
2 0010
3 0011
4 0100
5 0101
6 0110
7 0111
8 1000
9 1001

I.2 Sistemi Binar

Sistemi binar është Sistemi i cili përbëhet prej dy
shifrave 0 dhe 1, dhe ka për bazë të punës sistemin
kompjuterik. Të gjitha informacionet të cilat ruhen në
kujtësat e kompjuterit janë në këtë sistem. Kurdoherë bën
të dihet të kalohet prej një Sistemi numerik në një tjetër.

I.2.1 Mbledhja

7/111



Mbledhja e numrave binar është mjaftë e thjeshtë. Ja dhe
rregulla e mbledhjes:
0 + 0 → 0
0 + 1 → 1
1 + 0 → 1
1 + 1 → 0, bartët 1
1 + 1 + 1 → 1, bartët 1
1 1 1 1 1 (bartjet)
0 1 1 0 1
+ 1 0 1 1 1
-------------
= 1 0 0 1 0 0

Shembull

1111 11111
11111
+ 1111 + 10000
11110 101111

I.2.2 Zbritja

Zbritja e numrave binar bëhet nyejt si tek numrat dekad.
Vetëm kur nuk ka huazim nga pozicioni me peshë më të madhe
madhe.

0 − 0 0 →
0 − 1 →
1, merret 1 hua
1 − 0 1 →
1 − 1 0 →
* * * * (të huazuarat)
1 1
0 1 1 1 0
− 1 0 1 1 1
----------------
= 1 0 1 0 1 1 1

Shembull
10000
11101 - 1111
- 10011 00001

8/111



01010

I.2.3 Shumëzimi
Edhe shumëzimi bëhet njësoj si tek numrat dekad, duke
shumëzuar çdo numër. ja një shembull i shumëzimit të
numrave binar:

1 0 1 1
× 1 0 1 0
---------
0 0 0 0
+ 1 0 1 1
+ 0 0 0 0
+ 1 0 1 1
---------------
= 1 1 0 1 1 1 0

I.2.4 Konvertimi i numrave decimal - binar

Për ta kthyer një numër dekad në numër binar duhet që ai
numër të pjesëtohet me dy. Pa marrë parasysh nëse mbetjet e
pjesëtuar janë më shumë se 1 ajo shënohet 1. kur numri i
pjesëtuar me 2 p.sh 120 : 2 =60 (ku nuk ka mbetje), atëherë
numri binar i fituar është zero d.m.th 0 mbetje.
Operacioni Mbetjet
118 ÷ 2 = 59 0
59 ÷ 2 = 29 1
29 ÷ 2 = 14 1
14 ÷ 2 = 7 0
7 ÷ 2 = 3 1
3 ÷ 2 = 1 1
1 ÷ 2 = 0 1
Pra, numri binar lexohet prej poshtë-lartë. Ai mund të
shkruhet në formë të numrit dekad si këtu 1110110.

9/111



I.2.5 Konvertimi nga numri decimal ne binar
Në vijim le të veprojmë në mënyrë të anasjelltë, pra
konvertimin e numrit decimal 53 në numër binar.
53 : 2 = 26 mbetja 1
26 : 2 = 13 mbetja 0
13 : 2 = 6 mbetja 1
6 : 2 = 3 mbetja 0
3 : 2 = 1 mbetja 1
1 : 2 = 0 mbetja 1
Kështu kur të shkruhen me radhë shifrat binare para numrave
2 në fuqitë prej 5, 4 deri në 0 fitohet ky numër binar
110101 pra i cili është i barabartë me numrin decimal 53.

(110101)2 =( 53)
10

Kështu numri binar 110101 është i barabartë me numrin
decimal 53.

I.2.6 Konvertimi i numrave binar - decimal

Le të shohim si konvertohet numri binar 110101 në numër
decimal.
Tabela e numrit 2 në fuqinë e 7, 6 ... 0:

7 6 5 4 3 2 1 0
2 2 2 2 2 2 2 2
128 64 32 16 8 4 2 1

Shembull

(110101)
2
Duke e ditur se numrat binar kanë bazën 2 atëherë numri i
dhënë ka 6 shifra dhe duke numëruar nga zeroja shifra e
parë nga e majta (fillimi) duhet shoqëruar me numrin 2 në
fuqinë 5, pasta shifra e dytë me numrin 2 në fuqinë 4 e

10/111



kështu me radhë deri të shifra e fundit çdoherë shoqërohet
me numrin 2 në fuqinë zero, pra:
5 4 3 2 1 0
(110101) = 1*2 + 1*2 + 0*2 + 1*2 + 0*2 + 1*2
2
=1*32+1*16+0*8+1*4+0*2+1*1
=32+16+0+4+0+1
= (53) ,
10
Kështu numri binar 110101 është i barabartë me numrin
decimal 53.

Shembull.

Shuma e dy numrave binare

1100111
+1010111
10111110

I.2.7 Konvertimi i numrave decimal me pikë
dhjetore në numra binar

Ky lloj konvertimi kryhet kur numrin decimal e shumëzojmë
me bazën e numrit binar (2).

Shembull:
(0,125)10
bartja
0,125 *2=0,25 0
0,25*2=0,50 0
0,5*2=1 1
(0,125)10=(0,001)2

Shembull:

(13,25)10=(?)2
Së pari konvertojmë pjesën para pikës dhjetore e pastaj atë
pas pikës dhjetore.

Mbetja
13:2=6 1
6:2=3 0 bartja
3:2=1 1 0,25*2=0,5 0
1:2=0 1 0,5*2 =1,0 1

11/111



(13)2=(1101)2
(0,25)10=(0,01)2

Dhe në fund: (13,25)2=(1101,01)2

Shembull: (0,13)=(0,00100001)2

Bartje
(0,13)10=(?)2 0,13*2=0,26 0
0,26*2=0,52 0
0,52*2=1,04 1
0,04*2=0,08 0
0,08*2=0,16 0
0,16*2=0,32 0
0,32*2=0,64 0
0,64*2=1,28 1

I.2.8 Konvertimi i numrave binar - heksadecimal

Numrat Binar është shumë lehtë të konvertohen në numra
heksadecimal, sepse çdo numër heksadecimal është i
dizajnuar ashtu që ka nga katër bit (katër shifra) binar,
kështu nëse kemi këtë numër binar:

100011011011110101000100001

vendosim presje për çdo katër shifra (duke filluar nga ana
djathtë në të majtë):

100,0110,1101,1110,1010,0010,0001 ←fillo nga kjo anë

Meqë në fillim kanë mbetur tri shifra nuk prish asgjë nëse
shtojmë një 0, dhe secilit grup katër shifror ia shoqërojmë
numrin heksadecimal përkatës, pra:

Binar: 0100,0110,1101,1110,1010,0010,0001

Heksadecimal: 4 6 D E A 2 1

12/111



atëherë numri binar 100011011011110101000100001 është i
barabitë me numrin heksadecimal 46DEA21.

Në mënyrë të ngjashme bëhet edhe konvertimi i numrave
heksadecimal në binar, vetëm veprohet anasjelltas duke ia
shoqëruar secilës shifër heksadecimale nga katër numra

Shembull:

Të kthehet ne numer hexadecimal numri

(101101.011101)2= (2D.74)16

Sepse (00)10=2;
1101=D;
0111=7;
01(00)=4

Ndërsa me kthim të hexadecimal ne binar duhet të paraqitët
secila shifër me katër numra binar

(3C.76)16=(00111100.01110110)2

I.2.9 Kthimi i numrit binar ne oktal dhe
anasjelltas

Meqe baza e sistemit oktal eshtë 8, atëherë për paraqitjen
e çfarëdoshme të numrit binar tri pozita të tij paraqesin
një pozitë të sistemit oktal(pasi fuqia e 2-it ne të tretë
është 8)

Të kthehet ne sistemin oktal numri binar

(100.10101)2=(4.52)8

Sepse kemi
100=4;
101=5 dhe
01(0)=2

13/111



Të kthehet numri (53.26)8 oktale ne binar(ketu secila
shifer e numrit oktal paraqitët me tri shifra të numrit
binar)
(53.26)8=(101011.010110)2
pasi qe
5=101,
3=011,
2=010 dhe
6=110

I.3 Kodet

Duke qene se informacioni ne kompjuter është i organizuar
ne vargje (sekuenca) bytes (8 bits) lind nevoja për të
gjetur një mënyre qe gjithë informacionet e mundshme si
tekst, video, fotografi,audio, etj. të konvertohen në një
varg prej shenjash 0 dhe 1 (bytes ose bits). Ky është
funksioni i kodeve. Kodi është një rregull (relacion) që
përcakton korrespondencën e simboleve të ndryshme me të
cilat shprehim informacionin me një varg shifrash 0 dhe 1.
Një kod shume i përdorur ne shkencën e kompjuterit është
kodi ASCII (American Standard for Information In-
terchange). Ne ketë kod çdo simbol (shkronjë,numër, etj.)
ka një korrespondent numerik (bi-nar ose dhjetor).

Ne vazhdim shënojmë elementët e sistemit ASCI sipas të
cilit edhe merren informata ne PC-të.

14/111



Për të kuptuar me mire se si funksionon ky kod shohim
tabelën e mëposhtme.

Kodi_kimi i fjalës "prova"

Fjala

p r o v a

01110000 01110010 01101111 01110110
01100001

Ky është një shembull i thjeshtë por i qartë për të kuptuar
se si informacionet mund të konverto-hen ne vargje numerike
qe mund të përpunohen nga kompjuteri.

Shembuj të shënimeve të të dhënave ne PC
_ Duke u mbështetur ne sistemin ASCI të behet paraqitja e
të dhënave ne kompjuter për këto shënime:

_ Tung

_ Tungjatjeta

15/111



_ Zgjedhje : shprehja Tung merret nga shkronjat
T=34,u=117,n=110 dhe g=103
_ Nga këto dhe tabela e mësipërme do të kemi këtë kombinim
të paraqitjes 100010- 1110101-1101110-1100111,qe ne të
vërtëtë paraqet formën pranuese të shënimit të mësipërm nga
ana e kompjuterit.

16/111



II. NË PËRGJITHËSI PËR INFORMIMIN –
INFORMATËN

Informata në kuptimin e përgjithshëm paraqet lajm apo
risi, të cilën e ofrojnë mjetet e informimit publik, lajme
të cilat transmetohen nga pajisjet komunikuese.
Informata mund të definohet edhe si cilësi e përcaktimit të
parametrave të ndonjë përmbajtje e cila ka të bëjë me një
përmbajtje tjetër.
Definicioni teknik i informatës është: Informata është
bashkësi e të dhënave (elementëve, ngjarjeve), të cilat
shprehen përmes ndonjë ligji matematikor të gjasave
(probabilitëtit).
Sinjali paraqet bartësin e informatave, pra informata futët
në sinjal.
Simbolet paraqesin reprezentuesit e të dhënave (ngjarjeve).
Lëmi e cila merret me studimin tëorik të informatës është
Tëoria e Informimit e cila paraqet bazën tëorike të
komunikimit tëknik të informatave, përkatësisht në kuptimin
e ngushtë ka për detyrë të zgjedhë problemet e komunikimit.
Teoria e Informimit mund të përkufizohet në prezantimin
fizik të informatës në formën e saj kontinuele dhe diskretë
si sinjal. Këto sinjale quhen transmetues të informatave.
Si lëmi shkencore, Teoria e Informimit merret me formën
matematike të informatës, kurse në kuptimin e zbatimit të
saj paraqitët në komunikacion, rregullim dhe
kompjuteristikë.
Informata është madhësi e matshme. Malli i cili
transportohet përmes mjeteve komunikuese quhet informatë .
Mjetet komunikuese janë mjetë transporti ashtu si rrugët,
hekurudhat, trafiku ajror etj, por këtu malli që bartët
është informata.
Informata mund të paraqitët në formën e fjalëve të
shkruara, zërit dhe fotografisë etj.
Bazuar në këto dallohen këto forma të informatës:
- sintaksore
- skematike
- programore dhe

17/111



- estetike.

Informata sintaksore (në formë të zërit) përbëhet nga
këto elementë:
- lloji i burimit statistikor
- kufizimet lidhur me kodin
- siguria e kodimit
- kapaciteti i nevojshëm i linjës dhe kodimi optimal
- numri i simboleve në përmbajtje të burimit të
informatës dhe
- gjatësia e simboleve (fjalëve).

Kështu forma sintaksore e informatës është një ndër format
më të ulëta të paraqitjes së informatës, por prapë se prapë
është prezentë në komunikacion.

Informata skematike
i mundëson pranuesit të njohë
përmbajtjen e informatës. Kështu pranuesi në memorien e tij
duhet të ketë rregulla skematike, të cilat përcaktojnë
përmbajtjen e secilës porosi. Gjuhët e shkruara natyrore
janë forma më karakteristike e informatës skematike. Nëse
dy njerëz nuk flasin të njëjtën gjuhë, përmbajtja
sintaksore do të jetë shumë e madhe (për shkak të numrit të
madh të përpjekjeve për shpjegime), kurse përmbajtja
skematike shumë e vogël ose gati kurrfarë. Pranuesi duhet
të dijë kodin e dhënësit, e nëse këtë nuk e di, përmbajtja
skematike e informatës është zero.
Se çka nënkupton ndonjë fjalë në gjuhët natyrore është
rezultat i marrëveshjeve, mund të jetë e ndryshme në raste
dhe rrethana të ndryshme, ndryshon edhe si variabël në
funksion të kohës. Kjo është e caktuar sipas rregullave
formale logjike.
Të gjitha mjetet komunikuese posedojnë parametra të
funksioneve logjike, të cilët iu mundësojnë të njohin
porositë e caktuara, për të cilat edhe janë projektuar.
P.sh. Pajisja telekomunikuese e njeh parapaguesin i cili
dëshiron të vendosë lidhje ose kërkohet për një gjë të
tillë. Filtri elektrik e njeh porosinë, përkatësisht
urdhrin që disa sinjale duhet lëshuar e disa sinjale jo.
Përmbajtja skematike e informatës ka rëndësi të madhe të
pajisjet kriptografike të komunikimit. Kjo nënkupton që

18/111



personat të cilët dëshirojnë të komunikojnë do të kenë
protokollin e tyre të komunikimit, pra njërën nga metodat
mbrojtëse të kodimit. Pala tjetër p.sh armiku i cili
dëshiron të deshifroj këto informata, do të përdorë
përmbajtje të gjata të informatave sintaksore, pra numër të
madh të tentimeve për deshifrim.

Informata programore zakonisht varet nga pranuesi dhe
momenti i pranimit të ndonjë porosie. Disa porosi të cilat
kanë përmbajtje të gjatë sintaksore dhe programore, mund të
jenë përmbajtje programore zero. P.sh një lajm mjaft me
rëndësi që merret me vonesë, nuk ka fare rëndësi, apo siç
themi “e morëm vesh vonë se ...” . Faktori kryesor që e
karakterizon informatën programore është vonesa në
transmetim prej burimit deri të dedikimi. Të pajisjet
komunikuese faktori i vonesës është përcaktues i
shfrytëzimit të pajisjes. Shpejtësia e pranimit, përpunimi
dhe dërgimi i informatave duhet të jetë e kënaqshme, ashtu
që personat e interesuar të kenë informata të sakta në kohë
të sakta.

Informata estetike paraqesin numër të pacaktuar të
porosive të cilat gjeneron burimi i informatave.
Papërcaktueshmëria është e caktuar me strukturën e burimit
të tyre, pra sipas gjasës që porosia të përsëritët dhe
varësinë e tyre. Kjo informatë është mjaftë e dëshirueshme
sepse njeriun e kënaq përmes lojërave, zërave, notave ose
ngjyrave. Mund të thuhet se informata estetike matët me
raportin e pa pa-përcaktimit dhe përcaktimit.

19/111



II.3. Ndarja e sinjaleve si transmetues të
informatave

Sinjalet si transmetues të informatave mund të kenë formë:
- kontinuale (të vazhdueshme) dhe
- diskretë (me shkëputje).

Forma kontinuale e sinjaleve nënkupton sinjalin i cili nuk
ka shkëputje sipas kohës, pra sinjal i cili për ekziston
për çfarëdo vlere të kohës dhe ndryshimi i kësaj vlere për
dy simbole fqinjë nuk ka kërcim, pra ndryshimi i tangjentit
të këndit ndërmjet këtyre dy pikave është shumë i vogël sa
mund të neglizhohet.
Shembulli më i mirë i sinjaleve kontinuale janë sinjalet
harmonike (fig). Informata kontinuale paraqitët në funksion
të kohës dhe nuk ka shkëputje. Shembull i këtyre
informatave janë të folurit dhe muzika.

Fig.. Sinjali kontinual (i vazhdueshëm)

Informatat kontinuele mund të shndërrohen në informata
diskretë me gabim të vogël, nëse shfrytëzohen hapat kohor
modular. Që të shfrytëzohet hapi kohor modular,
shfrytëzohen sinjalet kontinuele pulsor, kështu kjo mënyrë
mund të quhet edhe modulim pulsor apo diskret. Shembull i
sinjalit diskret është informata telegrafike, ku sinjali
përbëhet nga elementët me dhe pa rrymë. Në funksion të

20/111



kohës paraqitën disa sinjale, pra funksione diskretë në
formë të impulseve. I pari Morse i ka bartë këto sinjale,
përkatësisht impulse të cilat i ka shënuar me kodin e tij.
Sinjali ka vetëm dy intensitet 0 ose 1, në kohëzgjatje të
ndryshme. Kodi i Morse-së paraqitët si kod binar.

Fig.. Sinjali diskret

II.4 LLOJET E LAJMIT – POROSISË

Pajisjet komunikuese mundësojnë transmetimin e llojeve të
ndryshme të lajmeve (porosive) – –informatave siç janë: me
zë (të folme), të shkruara, muzikore, me foto statike, me
foto lëvizëse, alarme të ndryshme, drejtuese, indikatorë,
regjistruese dhe matëse si dhe porosi për mirëmbajtje dhe
funksionim të vetë pajisjes.
Porositë në përgjithësi mund të jenë të formës analoge ose
diskretë (digjitale).
Elementët fundore të një pajisje komunikuese quhen
terminale.

II.4.1 Porosia me zë

Zëri natyror është si rezultat i rrymimeve të ajrit që
vijnë prej mushkërive. Rrymimi i ajrit kalon nëpër

21/111



konfiguracione të ndryshme si të fytit, hundës dhe gojës,
me ç’rast krijohen lloje të ndryshme të harmonikeve të
zërit që quhen format. Kështu paraqitën një varg vibrimesh,
amplituda (toni) e të cilave më e ulëta është 80 Hz, kurse
më larta 12000 Hz.
Pajisje përmes së cilës analizohet e pastaj sintetizohet
zëri quhet Vocoder (voice-coder). Një pajisje të tillë e
hasim të aparati telefonik, mikrofonat etj. Ekzistojnë
lloje të ndryshme të vocodereve të cilët krijojnë zë, siç
është rasti të robotët. Kjo i bënë mjaft aktuale këto
pajisje.
Parimi themelor i punës së vocoderit është analiza e
spektrit të zërit, që nënkupton diagramin e zërit në
funksion të frekuencës së tij.
Duke ditur se zëri paraqet grup tingujsh apo fjalësh,
atëherë për të folurën me zë është me rëndësi njohja e
diagramit – spektrit të zërave të veçantë – shkronjave.

Fig.. Paraqitja e spektrit të zërit “A”

22/111



Fig.. Paraqitja e spektrit të zërit “E”

23/111



Për transmetim të të folurit-zërit në ditët e sotme është e
mjaftueshme linja transmetuese me kapacitet rreth 2400 bit/s
dhe nivel të frekuencave rreth 400 Hz, me kualitet të
transmetimit rreth 85%. Mundësi më të mëdha sot ofrojnë
pajisjet digjitale, që veçohen me këto aspekte:
- sinjali i të folurit është kod telekomunikues më i
përbërë dhe më i shpejtë,
- niveli i frekuencave është i kufizuar në nivelin e
frekuencave të burimit
- dinamika e sinjalit është e kufizuar me procesin e
kuantizimit
- në përgjithësi zhurma e kuantizuar e zvogëlon raportin
sinjal/zhurmë, mirëpo me shfrytëzimin e kompresimit
logaritmik ky raport arrihet deri në 40dB.
- Sinjali i të folurit mund të përshkruhet përmes
funksioneve normale, duke shfrytëzuar transformimet lineare,
kurse me përdorim të vocoderëve sasia e transmetimit të
informatave mund të zvogëlohet edhe nën 600 bit/s
. - Mundësohet ndërlidhja njëri-pajisje dhe identifikimi i
folësit, përkthimi automatik i teksteve të ndryshme, tekstit
të shkruar të të folurit etj.

24/111



III. KOMPJUTERËT PËRSONAL – NJOHURI
ELEMENTARE

III.1 Hardueri, Softueri dhe Teknologjia
Informative

Të gjitha sistemet kompjuterike janë të ndërtuara nga
hardueri dhe softueri. Me fjalën harduer nënkuptojmë të
gjitha pjesët fizike të një sistemi kompjuterik, duke
përfshirë këtu vet kompjuterin si dhe komponentet periferike
të tij, siç janë monitori,tastiera,miu,shtypësietj.
Në anën tjetër softueri na mundëson që të operojmë me këto
komponentet themelore të kompjuterit. Softueri është i
përbërë nga një varg undhëzimesh që i tregojnë kompjuterit
se çka duhet të bëjë. Nganjëherë softuerët thjeshtë i quajmë
programet kompjuterike.

Ekzistojnë dy lloje themelore të softuerit:

1. Sistemet Operative – OS
2.ProgrametAplikative

Sistemi Operativ që është përgjegjës për menaxhimin e
resurseve të kompjuterit zakonisht është i instaluar
paraprakisht në kompjuter. Si shembuj të Sistemeve Operative
mund të përmendim Windows 98, Windows 2000, UNIX, MS DOS
etj.
Programet Aplikative janë ato programe të cilat i kryejnë
detyrat e caktuara për shfrytëzuesin. Si shembuj të
programeve aplikative mund të përmendim Microsoft Word dhe
brauserët si Internet Explorer dhe Netscape communicator. Pa
njëri tjetrin hardueri
dhe softueri nuk mund të funksiononjnë.

Sot termin Teknologji Informative mund ta hasim çdokund. IT
i referohet vet kompjuterëve, harduerit dhe softuerit,

25/111



kabllove, satelitëve, linjave telefonike dhe çdo gjëje që ka
të bëjë me krijimin, ruajtjen dhe transferimin e
informatave. Teknologjia informative është bërë aq e
rëndësishme saqë secila organizat sot ka departamentin e vet
të Teknologjisë Informative.

III.2 Llojet e kompjuterëve

Sot ekzistojnë llojet e ndryshme të kompjuterëve. Ata
dallohen ndërmjet veti për nga kapaciteti, shpejtësia, çmimi
etj.

Kompjuterët personal PC siç tregon edhe vet emri përdoren
nga një shfrytëzues. PC janë kompjuterët më të zakonshëm që
mund të gjinden nëpër zyret dhe shtëpit. Kompjuterët modern
jenë shumë të fuqishëm, ata mund të ekzekutojnë njëkohësisht
aplikacionet e ndryshme dhe të përdorin pajisjet e ndryshme
për zë dhe video.

Kompjuterët personal mund të lidhen me kompjuterët e tjerë
në rrjetë. Shumica e bizneseve bashkëkohore përdorin
kompjuterat e lidhur në rrjetë. Rrjeta përbëhet nga disa
kompjuterë të cilët janë të ndërlidhur me njëri-tjetrin. Ata
mund të komunikojnë ndërmjet veti dhe t’i ndajnë resurset e
përbashkëta si printerët.

Kompjuterët në rrjetë ndryshe quhen edhe Klientët, ndërsa
kompjuteri i cili i menaxhon resurset e tyre të përbashkëta
në rrjetë quhet Server. Klientët gjithashtu varen nga
serveri për hapjen e aplikacioneve dhe ruajtjen e të
dhënave. Kopjuteri i rrjetës është më i lirë se sa
kompjuteri personal pasiqë atij nuk i nevojitet hapësira e
madhe për ruajtjen e të dhënave.
Kompjuterët personal dhe kompjuterët në rrjeta janë të
njohur edhe si terminale inteligjente, sepse ata kanë
procesorin dhe kujtesën e vetë me anë të të cilëve mund t’i
kryejnë detyrat e caktuara në mënyrë të pavarur nga serveri.
Kompjuterët më të mëdhenj mund t’i shërbejnë shfrytëzuesve
të ndryshëm në terminalet e ndryshme. Këto terminale janë të
njohura si terminale dumb, sepse ata përbëhen vetëm nga
tastiera dhe monitori dhe nuk mund të kryejnë asnjë lloj të
llogaritjes.

Minikompjuterat janë të dizajnuar për llogaritjet komplekse

26/111



dhe mund t’i shërbejnë një numri të shfrytëzuesve të lidhur
për të nëpërmjet terminaleve. Këta kompjuterë janë më të
shtrenjtë se sa kompjuterët personal.

Kompjuterët e llojit Mainframe janë kompjuterët e mëdhenj të
dizajnuar për të kryer detyrat me kërkesat e mëdha dhe janë
në gjendje t’u shërbejnë shumë terminaleve. Kompjuterët
Mainframe zakonisht përdoren nga institucionet e mëdha siç
janë bankat, qeveria etj.

Laptopët janë kompjuterët e lehtë mobil. Ata mund të
përdoren çdokund, por më së tepërmi përdoren nga biznesmenët
gjatë udhëtimeve. Për nga dizajni Laptopët janë shumë të
ngjajshëm me kompjuterin personal dhe zakonisht përdoren nga
një shfrytëzues në të njejtën kohë. Megjithatë edhe laptopët
janë më të shtrenjtë se sa kompjuterët personal.
Sot ekzistojnë llojet e ndryshme të kompjuterit në përdorim.
Varësisht nga dizajni dhe konfigurimi i tyre ata mund t’i
shërbejnë një shfrytëzuesi, shumë shfrytëzuesëve apo të
funksionojnë si pjesë e rrjetës.

III.3 Pjesët kryesore të kompjuterit personal
Kompjuteri personal apo PC përbëhet nga një numër
komponentesh fizike që ndryshe quhen harduer i kompjuterit.
Në këto komponente harduerike hyjnë:
Njësia Qendrore Procesuese apo CPU
Një mori pajisjesh hyrëse/dalëse
Dy llojet kryesore të kujtesës
Pajisjet për ruajtjen e të dhënave

Njësia Qendrore Procesuese (CPU) – paraqet pjesën e
kompjuterit në të cilën bëhen llogaritjet dhe kryerja e
instruksioneve. Në të shumtën e rasteve e quajmë
shkurtimisht vetëm si procesor. CPU është një çip silikoni i
cili ndodhet mbrenda njësisë sistemore të kompjuterit
personal. Punon sikurse një kalkulator i vogël e i shpejtë
duke i procesuar informatat që hyjnë në të dhe pastaj
gjeneron dhe i percjell ato në dalje të tij.

Pajisjet Periferike – janë të gjitha ato pajisjet që mund
t’i shtohen kompjuterit tuaj. Këto pajisje periferike mund
të jenë hyrëse dhe dalëse. Për t’i futur informatat në PC-në
ju nevojitet një pajisje hyrëse. Tastiera dhe miu janë dy
nga pajisjet më të zakonshme për futjen e të dhënave.
Sistemet kompjuterike mund të përdorin pajisjet e ndryshme
dalëse, secila prej tyre duke i konvertuar të dhënat në

27/111



formën e lexueshme. Monitori dhe shtypësi janë dy nga
pajisjet më të zakonshme për paraqitjen e të dhënave.

Kujtesa – paraqet atë komponente të kompjuterit në të cilën
përkohësisht ruhen të dhënat që duhet të procesohen.
Ekzistojnë dy llojet kryesore të kujtesës, ato janë:
Kujtesa me Qasje të Rastit – RAM
Kujtesa Vetëm për Lexim – ROM

RAM-i përdoret për ruajtjen e përkohshme të të dhënave. Në
të përmbahen të gjitha të dhënat e reja që nga ruajtja e
fundit e punës tonë. Përmbajtja e RAM-it ndryshon
vazhdimisht dhe ajo humbet kur e fikim kompjuterin.
Përmbajtja e ROM-it është permanente dhe e mbrojtur gjatë
procesit të prodhimit në fabrikë. Për shembull në ROM
ndodhen të dhënat që shërbejnë për funksionimin normal të
kompjuterit me startimin e tij.

Disku i Ngurtë. - Pothuajse të gjithë kompjuterët e
posedojnë diskun e ngurtë. Pasi të ketë përfunduar
kompjuteri me procesimin e të dhënave, rezultati duhet të
ruhet diku në mënyrë permanente. Disku i ngurtë është
pajisje e kompjuterit në të cilin ruhen të dhënat në afatet
e gjata kohore. Të dhënat që janë ruajtur në diskun e ngurtë
mbesin aty edhe kur kompjuteri të jetë fikur.

Pajisjet mobile për ruajtjen e të dhënave. - Ekziston një
numër i pajisjeve mobile për ruajtjen e të dhënave. Këtu
përfshihen flopi disqet apo disketat, ZIP disketat, CD-ROM
dhe kasetat me shiritat magnetik

Njësia Qendrore Procesuese – CPU
Siç e kemi përmendur edhe me herët me termin harduer
nënkuptojmë të gjitha komponentet fizike nga të cilat është
ndërtuar kompjuteri personal. Në këto komponente hyjnë CPU-
ja dhe komponentet e ndryshme periferike, siç janë pajisjet
për hyrje/dalje. Pajisjet për hyrje shërbejnë për të futur
të dhënat në kompjuter, CPU-ja këto të dhëna i interpreton
dhe i proceson, ndërsa pajisjet dalëse kanë për detyrë t’i
shfaqin këto të dhënat.

Të gjitha aktivitetet që zhvillohen në kompjuter procesohen
nga Njësia Qendrore Procesuese apo CPU. Është një mjet, i
cili futet në punë me kyçen e kompjuterit personal në rrymë.
Punon sikurse një kalkulator i vogël e i shpejtë duke i
procesuar informatat që hyjnë në të dhe pastaj gjeneron

28/111



rezultatin dhe i përcjell të dhënat në dalje të tij. CPU-ja
është e ndërtuar nga silikoni dhe zakonisht quhet qip logjik
dhe kjo për arsye se është i dizajnuar të kryejë operacionet
logjike dhe aritmetike. Operacionet themelore të CPU-së janë
mbledhja, zbritja, krahasimi i dy numrave, si dhe zhvendosja
e numrave nga një hapësirë në tjetrën.

Shpejtësia me të cilën CPU-ja i proceson të dhënat matet me
Mega Hertz - MHz. Sa më i madh të jetë numri i MHz aq më e
shpejt do të jetë CPU-ja.

III . 4 Pajisjet Hyrëse

Për ta shfrytëzuar kompjuterin së pari duhet t'i tregojmë
atij se çka duhet të bëjë ai për ne. Prandaj, ekzistojnë
pajisjet e ndryshme që quhen pajisjet hyrëse e që përdoren
për të futur informatat në kompjuter. Në këto pajisje bëjnë
pjesë tastira, miu etj.
Në shumicën e kompjuterëve tastiera është pajisje primare
për futjen e tekstit. Përveç vendosjes standarde të tasteve
të alfabetit dhe numrave tastiera gjithashtu përmban edhe
tastet e kërkimit dhe tastet standarde siç janë tasti Esc,
Tab, si dhe tastet për lëvizjen e kursorit në ekran.
Radhitja e tasteve në tastierë është e njetë me radhitjen e
tasteve në makinën mekanike dhe atë elektronike të shkrimit
që janë përdorur para paraqitjes së kompjuterit personal.
Miu është pajisje dore, i cili është i lidhur për kompjuter
nëpërmjet një kablloje. Me lëvizjen e tij apo me klikimin në
tastet e tij lëvizja konvertohet në lëvizjen e shigjetës në
ekran.
Miu mund të drejtohet në një vend në ekran, ta pozicionojë
kursorin dhe të tërhiqet dhe të selektojë.

Ekzistojnë alternativat e shumta për zëvendësimin e miut. Në
kompjuterat Laptop zakonisht përdoren Tuch Pad. Tuch Pad
punon duke e ndjerë lëvizjen e gishtit të shfrytëzuesit dhe
shtypjes në të. Zakonisht vendoset përpara tastierës në
drejtim të shfrytëzuesit.
Joy Stick është pajisje drejtuese dhe zakonisht përdoret për
të luajtur lojrat kompjuterike. Përbëhet nga baza ku është i
vendosur shkopi drejtues dhe butonave kontrollues, roli i të
cilëve është aktivizimi i veçorive të ndryshme të softuerit.

III. 4. Pajisjet Dalëse

29/111



Pajisjet Dalëse janë të gjitha ato pajisje që na mundësojnë
të shohim rezultatin e arritur nga procesimi i të dhënave në
kompjuter. Pajisjet dalëse që më së shpeshti i hasim në
jetën e përditshme janë Monitorët dhe Shtypsit
Pajisja kryesore e daljes është monitori në të cilin
paraqitet teksti dhe grafikat e ndryshme në mënyrë vizuele.
Shtypësi është pajisje që pranon tekstin apo grafikën nga
kompjuteri duke i paraqitur ato në letër. Sot ekzistojnë
variacionet e ndryshme të shtypsave duke u dalluar në mes
veti për nga madhësia, shpejtësia, kompleksiteti dhe kostoja
e tyre.
Disa nga shtypësit më të përdorur janë:

1. Shtypsit InkJet

2. Shtypsit Laserik

Shtypësit InkJet janë mjaft të përhapur. Ky shtypës e
shpërndan ngjyrën nga kartrigji në letër gjatë kalimit të
saj nëpër shtypës nga një distancë shumë e vogël. Printerët
InkJet zakonisht shtypin me ngjyra dhe po ashtu mund të
shtypin grafika.

Shtypësit laserik përdorin tufën e laserit të reflektuar nga
pasqyra për të vendosur ngjyrën apo tonerin në pjesët e
përzgjedhura të letrës e gjatë kalimit të saj nëpër dy
cilindra. Disa nga shtypësit laserik mund të shtypin edhe
grafikat, por zakonisht në zyrë përdoren për të shtypur
dokumentat në formë teksti.

Me kartelën e zërit, me softuerin dhe pajisjen përkatëse për
leximin e disqeve mund të dëgjojmë audio inçizimet nëpërmjet
altoparlantave apo dëgjousve veshi.

Ploteri është pajisje që bën vizatimet precize të vijave
duke e përdorur lapsin. Ploterët mund të vizatojnë vijat në
mënyrë më precize se sa shtypësit, por zakonisht kanë çmim
më të lartë. Ploterët përdorim më të madh kanë gjetur në
industrinë inxhinjerike, ku preciziteti i vizatimeve është
shumë i rëndësishëm.

III. 5. Pajisjet për ruajtjen e të dhënave
Disku i ngurtë është pajisje që na mundëson qasje
relativisht të shpejtë në të dhënat e ruajtura në të.
Kompjuterët e sotëm zakonisht kanë një apo më tepër disqe të

30/111



ngurta të cilët kanë kapacitet prej disa miliardë bajt apo
giga bajtë - GB.

Ekziston një varietet i pajisjeve shtesë që mundësojnë
ruajten e të dhënave e ato janë: flopy disku, Zip disku,
CDROM dhe shiritat magnetik.

Flopy disku është i madhësisë prej 3,5 inçave apo 8,89 cm,
me densitet të lartë dhe mund të futet në kompjuterin tuaj.
Kapaciteti i këtyre disqeve është 1,44 MB dhe zakonisht
përdoren për t'i bartur të dhënat nga një kompjuter në
tjetrin.

Zip disqet kanë kapacitet nga 100 deri në 250 MB, varësisht
nga lloji i pajisjes që e përdorim. Për t'i përdorur ato do
të ju nevojitet pajisja Zip Drajv.

CDROM-ët mund të përdoren për incizimin, ruajtjen dhe
nxjerrjen e të dhënave elektronike. Në të mund të vendosni
rreth 700 MB të të dhënave tekstuale, audio, video dhe
grafike.

Ju mund të bëni backup të të gjitha të dhënave nga
kompjuteri juaj duke përdorur shiritat magnetik. Në fund të
ditës ju e futni shiritin magnetik në pajisjen e posaçme dhe
i bartni të gjitha të dhënat nga kompjuteri juaj në shiritin
magnetik. Kjo do të ju mundësojë që t'i ktheni të gjitha të
dhënat tuaja në rast se ndodh ndonjë prishje e padëshiruar e
kompjuterit tuaj.

Kur e bëjmë përzgjedhjen e pajisjeve që dëshirojmë t'i
përdorim për ruajtjen e të dhënave duhet të kemi parasysh
rëndësinë dhe madhësinë e të dhënave që do t'i ruajmë,
shpejtësinë me të cilën dëshirojmë t'i incizojmë të dhënat
si dhe sasinë e të hollave që do ta shpenzojmë për atë
qëllim

Llojet e kujtesës
Ekzistojnë dy llojet themelore të kujtesës, ato janë:

1. Kujtesa me Qasje të Rastit – RAM

2. Kujtesa Vetëm për Lexim - ROM

Zakonisht kur i referohemi kujtesës së kompjuterit ne e
nënkuptojmë Kujtesën me Qasje të rastit apo RAM. Kur e
kontrollojmë madhësinë e kujtesës në kompjuter ne gjithashtu

31/111



kemi të bëjmë me RAM-in, poashtu kur e ngrisim sasinë e
kujtesës gjithashtu kemi të bëjmë me RAM-in.

RAM-i përdoret për ruajtjen e përkohshme të të dhënave të
programit. Kur ju punoni në një dokument në Word të dhënat
që ju i vendosni ruhen në RAM dhe do të qëndrojnë aty derisa
ju ta ruani dokumentin në diskun e ngurtë apo derisa ta
fikni kompjuterin. CPU-ja mund të lexojë informatat nga RAM-
i, por edhe të shkruajë në të. Kur kompjuteri fiket të
gjitha informatat që kanë qenë në RAM zhduken.

ROM-i paraqet kujtesën vetëm për lexim. Siç na tregon edhe
vetë emri, nga ky lloj i kujtesës vetëm mund t'i lexojmë të
dhënat, por jo edhe të shkruajmë. ROM-i përmban të dhënat të
cilave mund t'iu referohemi nëpërmjet CPU-së, por pa pasur
mundësi t'i ndryshojmë ato. Përmbajtja e ROM-it është e
fiksuar gjatë prodhimit të saj nga ana e prodhuesit.

III.6. Njësitë matëse të kujtesës

Biti paraqet njësinë më të vogël të të dhënave në kompjuter.
Biti mund të ketë vetëm një vlerë të vetme binare 0 apo 1.
Tetë bita formojnë një bajt që paraqet njësinë themelore për
matjen e kujtesës së kompjuterit. Zakonisht një bajt paraqet
hapësirën e kujtesës ku ruhet një karakter, siç është
shkronja, numri apo simboli. Secili karakter paraqitet me
kombinimet e 1 dhe 0. Nëse e shtypim fjalën pajisje do të na
nevojiten 7 bajt të kujtesës për ta ruajtur këtë fjalë në
dokument.

Njësitë tjera për matjen e kapacitetit të kujtesës së
kompjuterit janë kilobajt (KB), megabajt (MB), Gigabajt
(GB), etj. Nëse e shtypim një gjysëm faqe teksti, do të na
nevojitet përafërsisht 1000 bajt apo 1 KB të hapësirës së
kujtesës.

III.7. Performancat e kompjuterit

32/111



Shpejtësia, efikasiteti dhe saktësia me të cilat kompjuteri
funksionon varen nga disa variabla. Në këto variabla
përfshihen shpejtësia e CPU-së, madhësia e RAM-it të

kompjuterit tuaj, si dhe shpejtësia e punës dhe kapaciteti i
ruajtjes së të dhënave të diskut të ngurtë.
Performancat e CPU-së varen nga fakti se sa shpejtë mund t'i
përpunojë të dhënat hyrëse dhe t'i paraqesë shfrytëzuesit
informatat dalëse, kjo matet me MHz. Numri i bitëve që mund
të përpunohen në mënyrë simultane, gjithashtu paraqet
matësin e performancave të CPU-së. Shumica e CPU-ve moderne
janë 32 bitshe, që do të thotë se mund t'i përpunojë 32
bitat e të dhënave në mënyrë simultane.

RAM zakonisht përdoret për ruajtjen e përkohshme të të
dhënave. Sasia mesatare e kujtesës RAM në kompjuterët modern
është 128 Mb. Ne mund ta rrisim sasinë e RAM-it në kompjuter
duke e vendosur kujtesën shtesë apo duke e zëvendësuar atë
ekzistuese. Sa më shumë kujtesë që instalojmë në kompjuter
aq më shpejt ai do t'i përpunojë të dhënat dhe do t'i kryejë
detyrat e ndryshme. Disku i ngurtë është pajisje në
kompjuterin tuaj që i ruan të dhënat në mënyrë permanente.

Disku i ngurtë në kompjuterët modern mund të ruajë
mesatarisht 20 Gb të të dhënave. Por, disqet më të mëdha që
janë në dispozicion mund të ruajnë rreth 120 Gb të të
dhënave. Kompjuterët mund të përmbajnë më shumë se një disk
të ngurtë. Numri i disqeve të ngurta varet nga lloji i
kompjuterit. Shumica e kompjuterëve personal PC mund të
përmbajnë dy disqe të ngurta, ndërsa serverët gjashtë disqe
të ngurta. Për t'u siguruar se kompjuteri juaj do të ketë
performanca të kënaqshme duhet të ketë një CPU adekuat, sasi
të mjaftueshme të kujtesës dhe kapacitet të mjaftueshëm për
ruajtjen e të dhënave në diskun e ngurtë.

III.8. Llojet e softuerit
Siç thamë edhe më herët ekzistojnë dy llojet themelore të
softuerit që ju e përdorni në kompjuterin tuaj, ato janë:
Sistemet Operative dhe Softuerët Aplikativ.
Softueri i Sistemit Operativ - OS kontrollon dhe menaxhon të
gjithë softuerët aplikativ që janë të instaluar në
kompjuter. Sistemi Operativ gjithashtu kontrollon edhe
funksionet themelore të kompjuterit dhe pajisjeve të tij
harduerike. Si shembuj të sistemeve operative mund të
përmendim Windows 2000 dhe Unix.

33/111



Softueri Aplikativ përbëhet nga programet të cilët kryejnë
detyrat e caktuara, sikurse që janë Word Procesorët apo
krijimi i prezantimeve. Si shembuj të softuerit aplikativ
mund të përmendim Microsoft Word dhe Lotus 1, 2,3.

III.9 Sistemet operative si softuer
Sistemi Operativ - OS përbëhet nga softuerët e nevojshëm për
të udhëhequr kompjuterin tuaj. Sistemi operativ kontrollon
komponetet harduerike të kompjuterit tuaj, duke përfshirë
këtu edhe harduerin perfikerik dhe të gjithë softuerët tjerë
që janë të instaluar në kompjuterin tuaj.
Sistemet operative tradicionale sikurse që është Disk
Operating System - DOS kanë qenë të bazuara në tekst dhe
zakonisht kanë përdorur komandat që duhej të mbaheshin në
mend, si dhe përgjigjet e kompjuterit që ishin të shkurta.
(1)
Ndërsa, sistemet operative bashkëkohore, siç janë Windows 98
apo Windows 2000 kanë interfejs të lehtë për punë që quhet
Grafical User Interface apo GUI. Kur instaloni një softuer
të ri aplikativ në kompjuter zakonisht përdorni elementet e
GUI-t që viejnë me sistemin operativ duke i shtuar elementet
e veta të GUI-t në atë softuer. GUI shpeshherë përdor
metaforat nga jeta e përditshme sikurse tavolina e punës
(desktop), shikimi në dritare, etj. Në elementet e GUI-t
përfshihen dritaret, menyt, butonat, shiritat rrëshqitës,
ikonat dhe magjistarët. Me përdorim në rritje të multimedias
si pjesë të GUI-t, interfejset e tingullit, zërit, videos
dhe realiteti virtual janë bërë pjesë e GUI-t për shumë
aplikacione. Sistemet Operative të bazuara në GUI, në
krahasim me sistemet operative tradicionale janë më të lehta
për t'u përdorur dhe mundësojnë qasje më të lehtë dhe
organizim më të mirë të skedarëve (fajllave) tuaj.

III.10. Softuerët Aplikativ
Softuerët aplikativ apo programet aplikative janë programe
të dizajnuara të ju ndihmojnë për të kryer detyrat specifike
në kompjuterin tuaj. Shumica e kompjuterëve i kanë të
instaluara programet aplikative të cilat ju mundësojnë t'i
përpunoni dokumentat, të krijoni bazat e të dhënave, skemat
grafike dhe të punoni me prezentimet me multimedia.

34/111



Ju mund të krijoni pothuajse çfarëdo lloj dokumenti tekstual
duke përdorur Word procesuesit, siç është Microsoft Word.
Word-i ju mundëson që të vendosni tekst dhe të manipuloni me
të duke e formatuar sipas nevojave tuaja. Si për shembull,
mund të caktoni madhësinë e shkronjave, si dhe llojin dhe
ngjyrën e tyre, pastaj mund të përdorni shabllonet
(template) për të përpiluar letrat, memot dhe CV-të. Word-i
gjithashtu ju mundëson të importoni fotografitë nga
aplikacionet e tjera.
Microsoft Excel është SpreadSheet Aplikacion që mundëson
llogaritjet e ndryshme finaciare duke përdorur qelizat e
ndryshme për të organizuar vlerat e të dhënave, me
relacionet ndërmjet këtyre qelizave të definuar nga formulat
që ju mund t'i krijoni.
Microsoft Access është një aplikacion që ju mundëson të
krijoni bazat e të dhënave të kompjuterizuara. Baza e të
dhënave është një përmbledhje të dhënash që janë të
ndërlidhura në ndonjë mënyrë, siç janë listat e emrave të të
gjithë të punësuarve dhe numrave të telefonit.

Programet aplikative për prezantimet siç janë Microsoft
PowerPoint ju mundësojnë të krijoni prezantimet në mënyrë
efikase dhe me dizajn të mirë vizaul, të cilat mund t'i
shtypni apo t'i prezantoni në formë të sllajdeve.

Ekziston shumëllojshmëria e programeve aplikative që ju
mundësojnë krijimin e punimeve grafike, siç është programi
aplikativ DeLux.

Programet aplikative për publikime ju mundësojnë krijimin e
materialeve për botim, siç janë gazetat, pamfletit dhe web
faqet. Në këto aplikacione marrin pjesë Adobe Photoshop i
cili ju mundëson manipulimin me fotografitë ekzistuese. Disa
nga aplikacionet sikurse që është Macromedia Flash ju
mundëson të krijoni prezantimet multimediale me zë, tekst
dhe grafikë lëvizëse.

Programet aplikative bashkëkohore ju mundësojnë të krijoni,
të përpunoni dhe të prezantoni materialet në mënyrat e
shumta.

35/111



III.11. Zhvillimi i Sistemeve

Sistemet kompjuterike janë krijuar që të mundësojnë
realizimin e detyrave të ndryshme në mënyrat e reja dhe të
kompjuterizuara. Procesi i zhvillimit të sistemeve
kompjuterike quhet Zhvillimi i Sistemeve. Procesi adekuat
për zhvillimin e sistemeve përbëhet nga katër faza:
 Hulumtimi
 Analiza
 Programimi
 Testimi

Me hulumtim nënkuptojmë ekzaminimin e nevojave të
shfrytëzuesve potencial të cilët do të punojnë me sistemin
kompjuterik. Në të merë pjesë Analisti i Sistemeve, i cili
bisedon me shfrytëzuesit për të vendosur se çka kërkojnë ata
saktësisht nga sistemi kompjuterik. Në momentin e caktuar
Analisti mund të vendos se sistemi kompjuterik mund të mos
jetë zgjidhje adekuate.

Nëse pas fazës fillestare të hulumtimit vendoset se sistemi
kompjuterik është adekuat, atëherë në fazën e dytë bëhet
analiza e saktë e nevojave të shfrytëzuesit e pastaj
formohet dizajni i përgjithshëm i sistemit të kërkuar
kompjuterik. Në këtë fazë të zhvillimit të sistemit,
komunikimi ndërmjet analistit dhe shfrytëzuesit është vital.
Shfrytëzuesi duhet ta kontrollojë dizajnin për të vërtetuar
se analisti i ka interpretuar nevojat e tyre në mënyrë të
saktë. Në këtë rast ndryshimet e vogla mund të bëhen para se
të gjithë shfrytëzuesit të pajtohen se sistemi i ri i
plotëson të gjitha kërkesat e tyre.

Pasi të ketë përfunduar faza e dizajnit fillon faza e
programimit. Dizajni i dërgohet programerit, i cili pastaj e
zhvillon sistemin adekuat kompjuterik. Së fundi sistemi i ri
duhet të testohet para se të vendoset në punë nga
shfrytëzuesi. Në fazën testuese shfrytëzuesit e zgjedhur
identifikojnë problemet specifike që i hasin në sistemin e
ri kompjuterik e që mund të zgjidhen nga programeri. Në këtë
fazë mund të ndodhin ndryshimet e shumta në sistemin
kompjuterik para se të finalizohet dhe dorëzohet në
përdorim. Zhvillimi i sistemeve mund të përfshijë edhe
përdorimin e harduerit të ri. Në çdo rast qasja strukturore

36/111



ndaj problemeve të sistemit kompjuterik na mundëson
zhvillimin efektiv të sistemit të ri kompjuterik

.

37/111



IV. Rrjetet e kompjuterëve
Me termin rrjet kompjuterësh (computer network) kuptojmë një
grup pajisjesh (kompjuter, printerë, skanerë, etj.) të
lidhur me njëri tjetrin. Lidhja e këtyre pajisjeve ne rrjet
behet me qellim shkëmbimin e informacionit dhe shfrytëzimin
e përbashkët të pajisjeve harduerike. Mënyrat sesi
realizohet kjo lidhje mund të jene të ndryshme, me kabell,
me antene, me satelit, etj. Nga pikëpamja historike, rrjeti
i pare i njohur është rrjeti ARPANET (Advanced Research
Projects Agency Network), krijuar për llogari të
Departamentit Amerikan të Mbrojtjes. Me krijimin e këtij
rrjeti ne vitët '60 u hodhën bazat për zhvillimin e
mëtejshëm të rrjetave kompjuterike. Ne varësi të
karakteristikave të tyre, rrjetet i klasifikojmë duke pasur
parasysh faktorë të ndryshëm. Me poshtë shohim një pasqyre
përmbledhëse të llojeve kryesore.

Siç shohim ne tabele një faktor qe mund të konsiderohet për
klasifikimin e rrjetëve është shkalla (përmasat). Sipas
përmasave themi se kemi të bëjmë me PAN (përsonal area
network) atëherë kur rrjeti i kompjuterëve përfshin pajisje
që janë të një personi të vetëm. Këto pajisje mund të jene
kompjuterë, printerë, fax-e, PDA, telefona, skanerë, etj.
Hapësira e një rrjeti PAN është zakonisht jo me shume se 10
m2 .

LAN (Local Area Network) ku kemi të bëjmë me një rrjet
kur hapësira e rrjetit mbulon një sipërfaqe të vogël si një
shtëpi, zyre ose një grup të vogël ndërtesash (shkolle,
aeroport, etj.).

38/111



Rrjeti i tipit MAN (Metropolitan Area Network) është një
rrjet qe lidh dy ose me shume rrjetë LAN, por shtrihet deri
në kufijtë e një qyteti.

Rrjetet WAN (Wide Area Network) janë rrjetë me një mbulim
të gjere, qe i kalojnë kufijtë një qyteti ose shteti, dhe
mund të përfshijnë brenda tyre rrjetë të tjera me të vogla
si LAN, MAN, etj. Rrjeti me i rëndësishëm nga rrjetet e
llojit WAN është ai qe njihet nga të gjithë me emrin
Internet.

Vit
et e fundit Interneti ka marre një shtrirje shume të gjere
dhe parashikohet qe të "gllaberoje" edhe rrjetin telefonik,

39/111



qe aktualisht ka shtrirje me të madhe dhe me kapilare.
Ndryshimi kryesor midis rrjetit Internet dhe rrjetit
telefonik qëndron të mënyra e funksionimit. Ne rrjetin
telefonik pasi vendoset një kanal komunikimi midis dy
përbërësve (përdoruesve) të rrjetit, në atë kanal nuk mund
të futën përbërës të tjerë (p.sh. gjatë një telefonatë).
Interneti është një rrjet ku të gjithë përbërësit mund të
transmetojnë ose të marrin informacion nga përbërësit e
tjerë të rrjetit.

Duke konsideruar si faktor topologjinë e rrjetit ose me
saktë vendosjen e pajisjeve ne rrjet ne lidhje me njëra
tjetrën dhe mënyrën e komunikimit mes tyre i klasifikojmë ne
rrjet me bus (bus network), rrjet yll (star network), rrjet
unaze (ring network), rrjet mesh (mesh network), etj.

Rrjeti Bus - veçoria e rrjetit me bus qëndron të fakti se
në ketë rrjet pajisjet (kompjuterët) janë të lidhura me
njëra tjetrën me një kanal komunikimi të përbashkët qe quhet
bus.

Pra topologjia në formë magjistrale (bus) funksionon si
një linjë shumëpikëshe pra si një linjë e vetme e cila
ndahet nga njëfarë numri nyjesh. Nyjet e një rrjeti në
formë linjë magjistrale (bus) ndajnë që kanal të vetëm
fizik nëpërmjet prizave ose ndërlidhëseve. Mesazhet e
drejtuara në bus iu shpërndahen të gjitha nyjeve. Nyjet
duhet të jenë në gjendje të njohin adresën e tyre për të
marrë mesazhet e transmetuara. Gjithsesi, në ndryshim me
nyjet e një rrjeti në formë unaze, ato nuk duhet të
përsërisin ose të transmetojnë mesazhet që i adresohen
nyjeve të tjera. Për pasojë, eliminohen vonesa dhe
mbingarkesa të shkaktuara nga ritransmetimi i mesazheve.
Për shkak të rolit pasiv të luajtur nga nyjet në
transmetimet mbi bus, funksionimi i rrjetit nuk do të
ndërpritet në rast të defekteve që mund të pësojë një nyje.
Rrjetet në formë linjë magjistrale (bus) mund të jenë
lehtësisht të konfiguruara (paraqitura) dhe të përhapura
në pjesën më të madhe të ambienteve, për shembull një
dhomë, një ndërtesë, ose një grup ndërtesash.

40/111



Rrjeti unaze ka një topologji rrjeti të tille që secila
pajisje (kompjuter) është e lidhur me dy të tilla duke
krijuar një zinxhir të mbyllur ne forme unaze. Të dhënat
kalojnë nga njëra nyje (pajisje) në tjetrën për të arritur
në destinacion. Pra Karakteristika që dallon topologjitë
në formë unaze është fakti që nyjet, të lidhura nga linja
pikë-pikë, janë vendosur në mënyrë që të formojnë një
konfigurim (paraqitje) rrethor pa ndërprerje. Mesazhet që
transmetohen udhëtojnë nga nyja në nyje përgjatë unazës.
Secila nyje duhet të jetë në gjendje të njohë adresën e
saj për të pranuar mesazhet. Gjithashtu çdo nyje funksionon
si ridhënës aktiv, duke i ritransmetuar mesazhet nyjeve të
tjera. Shpesh është e vështirë të përgatitësh instalimin
elektrik të një godine për rrjetet në formë unaze, duke
parashikuar shtimet e ardhshme të nyjeve, sepse unazat
duhet të jenë fizikisht të vendosura në mënyrë të tillë që
të jenë të lidhura plotësisht. Shtimi i një nyje ose
ndërprerjeje tjetër çfarëdo në konfigurimin (formën) e
unazës, do të shkaktojë pothuajse gjithnjë një ndërprerje
të funksioneve të rrjetit.

41/111



Rrjeti yll është një nga arkitekturat e rrjetit me të
përdorura. Rrjeti yll përmban një nyje(pajisje) qendrore që
shërben si përcjellës i të dhënave të pajisjet e tjera qe
vendosen ne forme ylli dhe janë të lidhura me pajisjen
qendrore.
Ndërsa karakteristika që dallon topologjitë në formë ylli,
ose radiale, është ajo se të gjitha nyjet janë të lidhura
me një pikë të vetme, siç tregohet në figurë. Kontrolli i
caktohet nyjës qendrore ose çelësit. Në këtë rast,
shpërndarja e të gjithë trafikut të mesazheve në kuadrin e
rrjetit drejtohet nga nyja qendrore. Nyja qendrore është
pika kritike për rrjetin. Nëse pëson ndonjë defekt, i
gjithë rrjeti pushon së funksionuari. Topologjia në
formë ylli gjendet shpesh në zbatimet me ndarje kohe, me
nyjet qendrore që drejton ndarjen. Gjendet shpesh edhe në
rrjetet telefonike PBX (Privatë Branch Exchange), dhe në
rrjetë të vogla në formë grupimi siç janë sistemet e
përpunimit të tëkstëve.

42/111



Lidhja në rrjet e perzier është një mënyre lidhje për
të transmetuar të dhëna, audio dhe komanda ndërmjet nyjeve
(pajisjeve). Ky lloj rrjeti ndryshon nga të tjerët sepse
komunikimi midis pajisjeve në ketë rrjet behet me kalime të
shumëfishta.

Rrjeti qe ne njohim me emrin Internet është i pari dhe i
vetmi rrjet kompjuterik botëror me akses publik. Përbehet
nga qindra milionë kompjuterë të lidhur me mënyra
transmetimi nga me të ndryshmet. Internet është edhe rrjeti

43/111



i kompjuterëve me i madh qe ka ekzistuar ndonjëherë, prandaj
quhet ndryshe "rrjeti i rrjeteve" ose "rrjeti global". Duke
qene një rrjet telekomunikacioni, është i dyti pas rrjetit
telefonik publik, që është një tjetër rrjet
telekomunikacioni botëror qe mbulon planetin ne mënyre me
kapilare se Interneti. Sidoqoftë me përmirësimin e
teknologjive të Internetit, rrjeti telefonik është i
destinuar të "gllaberohet" nga rrjeti Internet. Rrjeti
Internet ofron shërbime nga me të ndryshmet. Shërbimet me
kryesore dhe me të njohura janë World Wide Web dhe posta
elektronike. Numri i përdoruesve të Internetit është ne
rritje dhe ne fund të vitit 2005 e kishin kaluar miliardin.
Duke qene se pajisjet në një rrjet janë nga me të ndryshmet,
kane arkitektura harduerike dhe softuerike të ndryshme dhe
në përgjithësi janë shume heterogjene, nevojitet qe në një
fare menyre të "kuptohen" midis tyre. Nga ana teknike kjo
realizohet nëpërmjet disa rregullash të përbashkëta qe
zbatohen nga të gjitha pajisjet e rrjetit. Këto rregulla të
vendosura ne nivel botëror dhe qe njihen dhe zbatohen nga
gjithë projektuesit e rrjeteve marrin emrin protokoll i
rrjetit. Respektimi i protokollit garanton qe programet në
kompjuterët e rrjetit të komunikojnë në mënyre korrekte edhe
pse janë të ndryshëm nga njëri tjetri. Protokolli i
komunikimit që përshkruan të gjitha rregullat e transmetimit
të të dhënave në rrjet, bazohet ne specifikime teknike shumë
të detajuara. Ne Internet "udhëtojnë" ato që quhen paketa që
janë njësitë me të vogla në një njësi komunikacioni. Këto
paketa lëvizin në rrjet në bazë të teknikes që njihet me
emrin packet switching.

Informacioni i nisur nga çdo pajisje e rrjetit, ndahet në
pjesë të vogla (paketa) që pasi kalojnë në kanalin e
transmetimit (edhe të përziera) arrijnë në destinacion dhe
aty behet bashkimi i tyre për të marrë informacionin e
plotë. Kjo teknikë bën të mundur përdorimin e një kanali
komunikimi në mënyrë të përbashkët nga të gjitha pajisjet e
lidhura në rrjet. Një nga protokollet kryesore që zbatohet
në Internet është Internet Protokoll, i quajtur shkurt IP me
të cilin do të njihemi me detajisht në kapitullin për
protokollet.

44/111



MODELET E STUDIMIT TË RRJETËS

Modeli OSI

Në fund të viteve të 80-ta dhe në fillim të viteve të 90-ta
kishte një rritje të theksuar të numrit dhe madhësisë së
përgjithshme të rrjetës. Megjithatë, shumica e rrjetave të
mëparshme ishin të ndërtuara duke shfrytëzuar implementimin
e harduer-it dhe softuer-it. Kjo rezultoi që shumë rrjeta të
ishin jokompatibile mes veti dhe kështu që komunikimi në mes
të rrjetave ishte shumë i vështirë. Për të zgjidhur këtë
problem,
Organizata Ndërkombëtare për Standarde (ISO) hulumtoi disa
skema të rrjetave. ISO erdhi në përfundim që kishte nevojë
të krijohet një model i rrjetës që do t’i ndihmonte
konstruktuesve të rrjetës të implemetojnë rrjeta që mund të
komunikojnë dhe funksionojnë së bashku. Si rezultat në vitin
1984 u publikua Modeli Referues OSI.

2.2. Modeli referues OSI

Modeli referues OSI është modeli kryesor për komunikimet e
rrjetave. Edhepse ka modele të tjera, sot shumica e ofruesve
të rrjetave, i ndërlidhin prodhimet e tyre me modelin
referues OSI, veçanërisht kur ata dëshirojnë t’i mësojnë
përdoruesit në përdorimin e prodhimeve të tyre. Ata e
konsiderojnë atë si mjetin më të mirë për t’i mësuar
njerëzit në lidhje me dërgimin dhe pranimin e të dhënave në
rrjetë.
Modeli referues OSI i lejon përdoruesve të vizualizojnë
funksionet e rrjetës që zhvillohen në secilin nivel. Më e
rëndësishme është që Modeli referues OSI është kornizë që
mund të përdoret për të kuptuar se si informacionet
udhëtojnë nëpër rrjetë. Modeli referues OSI gjithashtu mund
të përdoret për të vizualizuar se si informacioni ose pakot
e të dhënave udhëtojnë nga programet aplikative sic janë
tabelat dhe dokumentet nëpër mediumin e rrjetës (kabllo
etj.). Pastaj zhvendoset në programet tjera aplikative që
janë të vendosura në kompjuter apo në rrjetë tjetër edhe
nëse dërguesi dhe pranuesi kanë lloje të ndryshme të mediave
të rrjetave.

Modeli referues OSI, ka shtatë nivele dhe secili prej tyre
ilustron funksione të pjesëshme të rrjetës. Kjo ndarje e

45/111



funksioneve quhet nivelizim. Ndarja e rrejtës në shtatë
nivele ofron përparësitë vijuese:
E ndan komunikimin e rrjetave në pjesë më të vogla për ta
bërë më të lehtë për ta kuptuar.
I standardizon komponentet e rrjetës për të lejuar
zhvillimin dhe përkrahjen e ofruesve të shumëfishtë.
Mundëson lloje të ndryshme të harduer-it dhe softuer-it të
rrjetave për komunikim
mes tyre.
Parandalon ndryshimet në njërin nivelizues nga efektet e
tjerëve kështu që ata të mund të zhvillohen më shpejtë.
I ndan rrjetat komunikuese në pjesë të vogla për ta bërë
procesin e të mësuarit më lehtë për t’u kuptuar.

Procesi i qarkullimit të informacioneve në mes të
kompjuterëve është i ndarë në shtatë shkallë të vogla dhe më
të menaxhueshme në modelin referues OSI. Secili nga shtatë
problemet e vogla përfaqësohet nga niveli i tij në model.

Shtatë nivelet e modelit referues OSI janë:

Niveli 7: Niveli i aplikimit (Aplication layer)
Niveli 6: Niveli i prezentimit (Presentation layer)
Niveli 5: Niveli i sesionit (Session layer)
Niveli 4: Niveli i transportit (Transport layer)
Niveli 3: Niveli i rrjetës (Network layer)
Niveli 2: Niveli i lidhjes së shënimeve (Data link layer)
Niveli 1: Niveli fizik (Physical layer)

46/111



Niveli i aplikimit është niveli më i afërt i OSI për
përdoruesit. Ai i ofron aplikacioneve të përdoruesve
shërbime të rrjetave. Dallohet nga nivelet tjera në atë se
nuk i ofron shërbime asnjë niveli tjetër të OSI por vetëm
aplikacioneve jashtë modelit OSI.
Shembuj të aplikacioneve të tilla janë programet tabelare,
programet për përgatitje dokumentesh si dhe terminalet e
programeve bankare. Niveli i aplikimit themelon “mundësinë e
komunikimit të menduar në mes të partnerëve”, sinkronizon
dhe themelon marrëveshje për përmirësim gabimesh dhe
kontrollë të integritetit të të dhënave. Nëse dëshironi të
mbani mend nivelin 7 me disa fjalë mendoni për kërkuesit
(browser).

Niveli 6: Niveli i prezentimit (Presentation layer)

Niveli i prezentimit siguron që informacionet që i dërgon
niveli i aplikimit të një sistemi janë të lexueshme nga
niveli i aplikimit të një sistemi tjetër. Nëse është e
nevojshme, niveli i prezentimit përkthen në mes të formateve
të shumëfishta të të dhënave duke përdorur një format të
zakonshëm. Nëse dëshironi të mbani mend nivelin 6 mendoni
për formatin e përbashkët të të dhënave.

Niveli 5: Niveli i sesionit (Session layer)

47/111



Siç tregon emërtimi, niveli i sesionit, themelon, menaxhon
dhe përfundon sesionet në mes të dy konferencierëve apo
nyjeve (hosts) që komunikojnë. Niveli i sesionit ofron
shërbimet e tij nivelit të prezentimit. Ai gjithashtu
sinkronizon dialogun në mes të dy niveleve të prezentimit të
dy konferencierëve dhe menaxhon shkëmbimin e të dhënave mes
tyre. Veç sesionit të rregullimit, niveli i sesionit ofron
masa për transferim efikas të të dhënave, klasë të
shërbimeve dhe “raportim qortues”, nivelit të prezentimit.
Nëse dëshironi të mbani mend nivelin 5 me disa fjalë mendoni
për dialogun dhe bisedimet.


Niveli i transportit segmenton të dhënat nga sistemet e
dërguesit dhe I rigrumbullon të dhënat në burimin e të
dhënave në sistemin e pranuesit. Kufiri ndërmjet nivelit të
transportit dhe nivelit të sesionit mund të mendohet si kufi
ndërmjet protokoleve të aplikimit dhe protokoleve të
rrjedhjes së të dhënave. Gjersa niveli i aplikimit,
prezentimit dhe i sesionit kanë të bëjnë me çështje
aplikative, katër nivelet e ulëta kanë të bëjnë me çështjen
e transportimit të të dhënave.

Niveli i transportit synon të ofrojë shërbime të transportit
që të mbrojë nivelet e sipërme nga detalet e implementimit
të transportit. Thënë në mënyrë më specifike, çështjet si
ajo se sa është i besueshëm transporti në mes të dy
konferencierëve është shqetësim i nivelit të transportit.
Gjatë ofrimit të shërbimeve, niveli i transportit themelon,
mirëmban dhe përfundon në mënyrë të mirëfilltë qarqet
virtuale. Gjatë ofrimit të shërbimeve të besueshme përdoret
detektimi i gabimeve të transportit dhe riparimi i
kontrollës së rrjedhjes së informacioneve. Nëse dëshironi të
mbani në mend me pak fjalë Nivelin 4 mendoni për kualitetin
e shërbimit dhe seriozitetin.

Niveli 3: Niveli i Rrjetës (Network layer)

Niveli i rrjetës është nivel kompleks që ofron lidhshmëri
dhe selektim të rrugës në
mes të dy sistemeve të konferencierëve (nyjeve) që mund të
jenë të vendosur në rrjeta të ndara gjeografikisht. Nëse
dëshironi të mbani në mend nivelin 3 me pak fjalë mendoni
për selektimin e rrugës, rrugëtimin (routing) dhe adresimin
logjik.

48/111



Niveli 2: Niveli i lidhjes së shenimeve (Data Link)

Niveli data link ofron transit të sigurtë të të dhënave
përgjatë lidhjes fizike. Duke kryer këtë funksion, niveli
data link ka të bëjë me adresimin fizik (e kundërta e atij
logjik), topologjinë e rrjetës, qasjen e rrjetës, lajmërimin
e gabimit, dërgimi i caktuar I kornizave, dhe kontrollën e
rrjedhjes së informatave. Nëse dëshironi të përkujtoni
Nivelin 2 me pak fjalë, mendoni për kornizat dhe kontrollën
“media access control”.

Niveli 1: Niveli fizik (Physical layer)

Niveli fizik definon specifikacionet elektrike, mekanike,
procedurale dhe funksionale për aktivizimin, mirëmbajtjen
dhe deaktivizimin e lidhjes fizike në mes të sistemeve të
fundme. Këto karakteristika si niveli i tensionit,
ndryshimet e tensionit, shkallët e të dhënave fizike,
maksimumi i distancës së transmetimit, konektorët fizik dhe
të tjerë dhe atributet e ngjashme definohen nga
specifikacionet e nivelit fizik. Nëse dëshironi të mbani
mend nivelin 1, përkujtoni sinjalet dhe mediat.

Modeli TCP/IP

Departamenti i Mbrojtjes (D.M) i SH.B.A krijoi modelin
referues TCP/IP për shkak se dëshironte një rrjetë që mund
të mbijetojë në çfarëdo kushte, përfshirë edhe luftën
nukleare. Për të ilustruar këtë, paramendoni botën në luftë,
e kryqëzuar me lloje të ndryshme të lidhjeve përfshirë
telat, mikrovalët, kabllot me fije optike dhe lidhjet
satelitore. Pastaj imagjinoni se ndër-rrjeta (internetwork)
(e cila në këtë rast ka mundur të
jetë e shkatërruar nga lufta) duhet të dërgoni informacione
të dhëna (në formë të pakove), pa marrë parasysh kushtet e
ndonjë nyje të veçantë të rrjetës. Departamenti i mbrojtjes
dëshironte që pakot e tij të shkojnë në çdo kohë, në çfarëdo
kushte, nga secili vend në tjetrin. Ishte një problem shumë
i vështirë dizajnimi që solli në krjimin e modelit TCP/IP,
dhe i cili që atëherë është bërë standard sipas të cilit
është zgjeruar interneti.
Gjersa lexoni për nivelet e modelit TCP/IP, mbani në mend,
synimi origjinal I Internetit, ju ndihmon të kuptoni pse
gjërat janë ashtu si janë. Modeli TCP/IP ka katër nivele:
nivelin e aplikimit, nivelin e transportit, nivelin e
Internetit dhe nivelin e qasjes në rrjetë. Është me rëndësi

49/111



të theksohet se disa nga nivelet e modelit TCP/IP kanë të
njëjtat emërtime si edhe nivelet e modelit OSI. Nuk duhet
ngatërruar nivelet e këtyre dy modeleve, për shkak se niveli
i aplikimit ka funksione të ndryshme në secilin nga dy
modelet e sipërpërmendura.

Niveli 4: Niveli i aplikimit (Aplication layer)

Dizajnerët e TCP/IP kuptuan që protokolet e niveleve të
larta duhet të përfshijnë detale për nivelin e aplikimit dhe
të prezentimit. Ata e krijuan një nivel të aplikimit që
merret me protokolet e niveleve të larta, çështjet e
përfaqësimit, dekodimin dhe kontrollën e dialogut. TCP/IP
kombinon të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me aplikimin në
një nivel dhe sigurojnë që këto të dhëna të jenë të
paketuara si duhet për në nivelin tjetër.


Niveli i transportit merret me cilësinë e shërbimeve të
sigurisë, kontrollës së rrjedhjeve dhe korrektimit të
gabimit. Një nga protokolet e tij, protokoli për kontrollë
të transmetimit (transmission control protocol-TCP), ofron
mundësi të shkëlqyeshme dhe fleksibile për të krijuar
komunikim të besueshëm, rrjedhje të mirë informatash dhe
gabime të vogla në rrjetë. TCP është protokol me lidhje të
orientuar dhe dialogon mes burimit dhe destinacionit gjersa
paketon informatat e nivelit të aplikimit në njësi të
quajtura segmente. Lidhja e orientuar nuk nënkupton që
ekziston qarku në mes të

50/111


Tik klasa 12 viti shkollor 2011

Tik klasa 12 viti shkollor 2011

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

More from Burim Guri

More from Burim Guri (12)

Tik klasa 12 viti shkollor 2011