16/10/2014; impreza: wykład w interdyscyplinarnym cyklu wykładowym „Religia w czasach popkultury, technonauki i globalnego kapitalizmu”; organizacja: Międzywydziałowa „Pracownia Pytań Granicznych” Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu; miejsce: Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Collegium Maius, http://www.graniczne.amu.edu.pl/moodle/course/index.php?categoryid=23

1. PIOTR SIUDA
UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO W BYDGOSZCZY
RELIGIA I INTERNET
O nietrwałości podziału na świat online i offline

2. KSIĄŻKA

3. POGLĄDY NA TEMAT SIECI
Obecnie można mówić o dwóch mylnych poglądach na temat sieci.
Mylą się optymiści, chcący widzieć w sieci narzędzie totalnej emancypacji i bezproblemowo przebiegającej komunikacji międzyludzkiej.
Mylą się pesymiści, utyskujący na zanik więzi, degenerację osobowości, kultury i społeczeństwa.
Mylą się przedstawiciele obydwu stanowisk, kiedy twierdzą, że mamy do czynienia z jakimiś dwoma wzajemnie niepowiązanymi światami – światem realnym i wirtualnym.

4. Przenoszą się podziały.
Wielkie oficjalne (tradycyjne) religie.
Nowe ruchy religijne i zjawiska quasi-religijne.
Odwzorowanie religijnych tendencji.
Refleksyjność.
Indywidualizacja.
Utowarowienie religii.
Instytucjonalny i wspólnotowy wymiar.
Aktywności religijne.
O „przeniesieniu” religijnych granic do internetu

5. WYMIARY RELIGII W INTERNECIE

6. WYMIARY RELIGII W INTERNECIE
religia w sieci
religia tradycyjna
religia sieciowa
religia innowacyjna

7. www.mateusz.pl
RELIGIA W SIECI
RELIGIA SIECIOWA
www.vatican.va

8. +
+
+
+

9. RELIGIJNE MIEJSCA W SIECI

10. KONDYCJA
RELIGII
A SIEĆ

11. DZISIEJSZE CZASY
Płynność = ciągła zmiana.
Refleksja = namysł nad wyborami.
Ryzyko = brak pewności.
Konsumpcja = rezerwuar wyborów; ogranicza lęk.

12. RELIGIA DZISIAJ
Tezę o sekularyzacji należy odrzucić jako błędną, nienaukową czy wręcz ideologiczną. Naukowcy nie zgadzają się, jakoby religia obumarła.

13. ROZKWIT W SIECI
Na różnorodność religii jest dzisiaj ogromne zapotrzebowanie. Dlatego istnieje zbieżność między zaistnieniem religii w internecie, a stanem współczesnej religii w ogóle.
Na duchowym rynku panuje duża konkurencja, wywołana współistnieniem i nakładaniem się wielu form religii. Konkurencję bardzo wyraźnie widać w cyberprzestrzeni.
„DUCHOWY RYNEK”
Dziś jednostki wybierają pod względem religii to, co do nich pasuje. Religijność selektywna (subiektywna, niekonsekwentna) wyraźna jest
w internecie.
PRYWATYZACJA

14. Refleksyjność a zmiana charakteru sacrum
KIEDYŚ
TERAZ
Religijne symbole i praktyki przestają być kontrolowane przez stojących najwyżej; jednostki nadają im (symbolom i praktykom) własne znaczenia.
Refleksyjność dotyczyła wyłącznie tych stojących najwyżej w hierarchii religijnej – duchowych przywódców, teologów, duchowieństwa.
Zacierają się kiedyś wyraźne granice świadczące o tym, co przynależy do sacrum, a co do sfery profanum. Dziś owe dwie sfery są coraz trudniejsze do zdefiniowania oraz bezkompromisowego oddzielenia.
Nie zmienia się istota religii jako takiej, zmienia się jedynie źródło tego, co uważa się za sacrum. Sacrum staje się bardziej jednostkowe, bo przestaje być dane z góry. Ludzie zaczynają sami je konstruować z różnych fragmentów.
Religie „przytrafiały się” ludziom, w żadnym wypadku nie były produktem ludzkiej działalności.
Religia staje się zasobem idealnym do jednostkowego tworzenia tożsamości.

15. Prywatyzacja religii.
Źródło: http://www.addictinginfo.org/2014/09/28/hot-new-christian-trend-wife-swapping-for- jesus-video/

16. RELIGIA A KULTURA POP

17. Trzy rodzaje coraz ściślejszych związków między religią oraz popkulturą.
Religia jest z popkulturą skłócona.
Źródło: https://www.youtube.com/watch?v=lru33T2TB2Q

18. Trzy rodzaje coraz ściślejszych związków między religią oraz popkulturą.
Religia nawiązuje z popkulturą dialog (popkultura wykorzystywana jest w celach religijnych).
Źródło: http://www.telegraph.co.uk/news
Kościoły staroparadygmatyczne – takie, których przedstawiciele toczą z popkulturą boje. Są w odwrocie – jest ich coraz mniej.
Kościoły neoparadygmatyczne – uprościły, skomercjalizowały doktrynę, nastawiając się na przyciąganie ludzi. Pogodziły się z kulturą popularną i lansują jeszcze jeden styl życia – religijny. W ten sposób radzą sobie z kulturą popularną oraz uczą się od niej, jak skutecznie religię promować.

19. EWANGELIZACJA
W STYLU POP

20. Trzy rodzaje coraz ściślejszych związków między religią oraz popkulturą.
Popkultura staje się religią.
Źródło: http://hyperdiscordia.crywalt.com/sacred_ heart_of_elvis.jpeg

21. KWESTIA AUTENTYCZNOŚCI

22. RELIGIJNY AUTORYTET W DOBIE SIECI

23. 5
MURSZENIE AUTORYTETU
Mówiąc o niszczeniu religijnego autorytetu w cyberprzestrzeni, należy zdawać sobie sprawę, że proces ten przebiega na kilku płaszczyznach.
Wskutek zaistnienia religii w sieci zagrożona jest pozycja wszelkich religijnych instytucji oraz religijnych hierarchii.
Wskutek zaistnienia religii w sieci autorytet wielkich, oficjalnych, tradycyjnych religii zostaje zagrożony.

24. RELIGIA SIECIOWA –
AKTYWNOŚCI

25. Faza liminalna
http://pielgrzymki.opoka.org.pl
Faza postliminalna
Faza preliminalna
PIELGRZYMKI
ONLINE

26. 5 W pielgrzymce liczy się bardziej wymiar duchowy niż fizyczny. „Pogłębiony” symbolizm pielgrzymek online i indywidualne, prywatne tworzenie sacrum. Liminalność wzmacniana jest charakterem medium, poczuciem, że surfując po internecie, wchodzi się w inną rzeczywistość. Wzmacniana jest ona również konstrukcją samych serwisów pielgrzymkowych. Wirtualne pielgrzymki spełniają również cechy pielgrzymek realnych – są dobrowolne, nikt nikogo nie zmusza do podjęcia internetowej podróży, która może być formą przyjemnego i znaczącego spędzania czasu wolnego. Internet może wzbudzać poczucie braterstwa z innymi w oparciu o sam akt pielgrzymowania (budowanie wspólnotowości).
CZY AUTENTYCZNE?

27. RELIGIA
INNOWACYJNA

28. Religie cyberprzestrzeni
kontra
religie w cyberprzestrzeni
Kryterium mediacji.
Kryterium
instytucjonalizacji.
Kryterium
zawartości.
KRYTERIA

29. 1
Oparte na wierzeniach.
2
Oparte na anty-wierzeniach.
3
Antykultowe.
4
Przeciwko konsumpcji.
5
Praktyczne.
6
Naukowe.
Czy religia ma jakieś historyczne podłoże?
Czy można ją porównać do innych religii pod względem morfologii?
Czy spełnia ona warunek szczerości, to znaczy czy jej wyznawcy faktycznie wierzą czy po prostu udają, że wierzą?
Dla wielu religii cyberprzestrzeni odpowiedź na wszystkie trzy pytania brzmi: „tak”.
TYPY RELIGII
CYBERPRZESTRZENI

30. WIZJE W SIECI

31. Paolo Apolito – sieć objawień
Demokratyzacja i „oswojenie”.
„Oderwanie” od przestrzeni.
Depersonalizacja.
Komunikacja i odwoływanie się.

32. RELIGIA
TRADYCYJNA

33. CHRZEŚCIJAŃSTWO

34. 5
CASE NR 1.
Grzegorz Walczak, Kazania księdza spod Stopnicy robią furorę w internecie, „Gazeta Wyborcza Kielce”, 6 kwietnia 2012. http://kielce.gazeta.pl/kielce/1,47262,11492478,Kazania_ksiedza_spod_Stopnicy_robia_furore_w_internecie.html
Zaczęło się cztery lata temu, jeszcze w trakcie studiów w krakowskim seminarium. – Pomyślałem sobie: jeśli internet jest tak popularny, to dlaczego nie iść właśnie tą drogą? – opowiada Michał Olszewski, sercanin z parafii św. Antoniego Padewskiego w Kątach Starych koło Stopnicy. I wpadł na pomysł ewangelizacji poprzez globalną sieć. (…) Na kolejne projekty przyszedł czas w ubiegłym roku, gdy przeniósł się do Stopnicy. Wówczas powstała strona internetowa slowopana.com oraz internetowe rekolekcje blogowe. Wtedy zaczął się boom. – Moje materiały w serwisie YouTube tylko w trakcie ubiegłorocznego Adwentu zanotowały ponad 400 tysięcy odsłon. Byłem zszokowany – podkreśla ks. Olszewski. Materiały, czyli 15 kazań, każde po ok. 10 minut. Sam dźwięk. O potrzebie pielęgnowania wiary, o tym, jak odnaleźć Boga. – No właśnie, z pozoru może nic atrakcyjnego, księdzem Natankiem nie jestem. A jednak to słowo przyciąga – mówi.

35. 5
CASE NR 1.
Grzegorz Walczak, Kazania księdza spod Stopnicy robią furorę w internecie, „Gazeta Wyborcza Kielce”, 6 kwietnia 2012. http://kielce.gazeta.pl/kielce/1,47262,11492478,Kazania_ksiedza_spod_Stopnicy_robia_furore_w_internecie.html
Teraz jego kazania obejrzeć można w rozszerzonej, audiowizualnej formie. Taką formę ewangelizacji rozpoczął niedawno, podczas tegorocznych rekolekcji wielkopostnych. – Zamieszczałem je co kilka dni, począwszy od końca lutego aż do końca marca. (…) Zaledwie w kilka tygodni każdy z odcinków obejrzało od 3 do 8 tysięcy osób. Jego kanał zamówiło dotychczas 28 tysięcy osób ze 108 krajów świata. – Są nawet wierni z tak egzotycznych krajów jak Azerbejdżan – chwali się. (…) – Gdy zaczynałem, byłem jednym z pierwszych. Oczywiście ewangelizacja przez internet była już normą, ale poprzez blogi, strony internetowe, a nie filmy. W ostatnim roku tego typu projektów pojawiło się wiele. Nie tylko u sercan, ale też jezuitów czy franciszkanów – opowiada. (…) Ks. Olszewski jest też jednym z pięciu egzorcystów diecezji kieleckiej. – Egzorcyzmy przez internet? Aż tak daleko bym się chyba nie posunął – uśmiecha się.

36. 5
CASE NR 2.
Iwona Radziszewska, Na wieki wieków, enter, „Polityka”, 21 stycznia 2012.
Dominikanie.pl jest jednym z najpoczytniejszych blogów-portali w polskim Internecie. Zgromadzona wokół serwisu społeczność chętnie bierze udział m.in. w rekolekcjach online. Słowo na każdy dzień głosi ojciec Paweł Kozacki. Internetowi uczestnicy komentują, polemizują i dziękują. Jezuici z kolei prowadzą w sieci rekolekcje ignatiańskie. Ojciec Kamil Rogalski pisze: „Modlitwa przed ekranem komputera lub w metrze mając na uszach słuchawki odtwarzacza mp3 – dla wielu osób jest nie do przyjęcia. Ośmielę się jednak stwierdzić, że św. Ignacy widząc te nowe propozycje ucieszyłby się bardzo. Napisał w Uwagach Wstępnych do Ćwiczeń Duchowych, że rekolekcje powinny być dopasowane do trybu życia i możliwości osób odprawiających je. Co prawda pisał o osobach pochłoniętych sprawami publicznymi, ale uważam, że równie dobrze w dzisiejszych czasach takimi ludźmi są osoby zabiegane, podróżujące lub pracujące przy komputerze”.

37. 5
CASE NR 2.
Iwona Radziszewska, Na wieki wieków, enter, „Polityka”, 21 stycznia 2012.
e-modlitwa W Internecie znajduje się wiele stron z konkretnymi wskazówkami do modlitwy. Znajdziemy nie tylko internetowy brewiarz, ale też czytania mszalne do odsłuchiwania na komórce czy mp3. Na stronie głównej portalu Święta Przestrzeń wyświetla się rodzaj modlitwy, którą można wybrać. Po użyciu enter serwis konsekwentnie prowadzi przez kolejnych sześć etapów rozmowy z Bogiem. Na każdym z etapów można kliknąć na przewodnik, aby uzyskać wyjaśnienie. Kliknięcie amen przenosi nas na koniec strony. Wyniki najnowszych badań Megapanel PBI/Gemius pokazują, że w Polsce strony religijne odwiedza ponad 2 mln internautów, którzy spędzają na nich 800 tys. godzin miesięcznie. Podobną popularność stron internetowych o tematyce religijnej obserwuje się tylko we Włoszech i w USA. Do najbardziej innowacyjnych należy propozycja irlandzkich jezuitów.

38. 5
CASE NR 2.
Iwona Radziszewska, Na wieki wieków, enter, „Polityka”, 21 stycznia 2012.
e-modlitwa Stworzyli stronę pray-as-you-go.org.: kwadransowe audycje do ściągnięcia i odsłuchiwania za pomocą komórki lub mp3. W każdym nagraniu usłyszymy czytania liturgiczne z danego dnia, komentarz rozjaśniający Słowo Boże oraz kilka pytań do osobistej refleksji. W przerwach pomiędzy następnymi częściami można posłuchać refleksyjnej muzyki. Na stronie oprócz audycji znajdują się wskazówki dla chcących modlić się w taki sposób. Wokół działalności Kościoła w sieci tworzy się osobny rynek. Od tapet na pulpity i innych gadżetów katolika, po specjalne programy komputerowe, umożliwiające prowadzenie parafii. Znajdziemy też firmy oferujące logotypy, kalendarze i pomoc w założeniu parafialnej strony. Pierwsze badania, przeprowadzone przez polski Kościół, pokazują, że adres mailowy ma już 58 proc. polskich parafii, a o 2 proc. więcej – własną stronę.

39. HINDUIZM

40. Powody dopasowania hinduizmu do sieci
Ahierarchiczność, znoszenie pionowych podziałów, horyzontalność.
Zakres zmysłów, które hinduizm angażuje.
Innowacyjność hinduizmu.
Hinduizm jest bardzo późnonowoczesny w swej naturze.
Kosmologia, soteriologia oraz geneza hinduizmu.
1
2
3
4
5

41. Mimo że internet jest w wypadku religii elementem innowacyjnym, owa innowacyjność nie może być posunięta za daleko. Zawsze mieścić się ona musi w granicach wyznaczonych przez świat realny.
PODSUMOWANIE

42. O POTRZEBIE DALSZYCH BADAŃ
Po drugie.
Potrzeba dokładniejszych badań zajmujących się relacjami między religijnym życiem jednostek w świecie offline i w świecie online
Po czwarte.
Zastanowić się należy, czy internet lepiej bądź gorzej „pasuje” do różnych religijnych stylów oraz typów religii.
Po trzecie. Potrzeba porównawczych badań nad konkretnymi czynnościami religijnymi podejmowanymi w sieci.
Po pierwsze. Potrzeba więcej studiów podejmujących zagadnienia dotyczące tego, jakie osoby używają internetu w celach religijnych, jak go używają i dlaczego.

43. ŹRÓDŁO ILUSTRACJI
Flickr;
licencja CC.

44. ZAPRASZAM DO KONTAKTU
piotr.siuda @gmail.com
W sieci…
Google scholar
Academia.edu
ResearchGate
GoldenLine
slideshare
popblog
piotr-siuda
piotrsiuda.pl
piotr.siuda7

45. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
:-)