de kracht van de verbeelding www.groen.be

1. voor e e
toekom s
s
5 Sleuteln
groenet
DE KRACHT VAN
VA N D A A G T O T M O R G E N VERBEELDING

2. voor
Sleu telsgr oene
een
toekomst
Een traditie van, en een toekomst
voor verbeelding
Al dertig jaar leveren de Groenen en constructieve en vindingrijke
bijdrage aan het maatschappelijke debat. Ideeën die aanvankelijk
onhaalbaar leken, op gehoon of zelfs op heftig verzet stuitten, wer-
den niet alleen gerealiseerd, ze zijn intussen evidenties geworden.
Die rol blijft ook de komende 30 jaar weggelegd voor Groen!: een
lange termijnvisie formuleren, geschraagd door ideeën die door hun
inherente sterkte onontkoombaar zijn. De ingrediënten voor die vi-
sie? Een scherpe analyse, een ijzersterk geloof in een betere samen-
leving en een stevige scheut verbeelding.
Vijf sleutelconcepten
Onze fundering voor de komende 30 jaar: 5 basisconcepten, de sleu-
tels voor het ontgrendelen van een groene toekomst.
www.groen.be

3. eco nomische waarden:
Nieuwe
nood aan een nieuw kompas
de
Een samenspel van drie staat. Orkanen, overstromingen, voed-
crisissen. selschaarste, hittegolven, droogte en
De wereld is in de ban van een drievou- modderstromen dreigen in de toekomst
dige crisis. De kredietcrisis in Amerika is een dodelijke tol te eisen.
uitgemond in een wereldwijde economi- Stijgende voedsel- en energieprijzen
sche recessie. Het wereldwijde wantrou- creëren wereldwijd een sociale crisis.
wen in de financiële sector zorgt voor een Bijna één miljard mensen wordt met de
kredietschaarste, die de reële economie hongerdood bedreigd, en ook de armoede
schade toebrengt. Bedrijven moeten in eigen land groeit.
sluiten, werknemers staan op straat, het Het is dan ook nu dat er verbeelding no-
consumentenvertrouwen daalt. dig is, dat we met z’n allen nieuwe wegen
De klimaatcrisis stevent af op een point moeten zoeken om onze wereld op een
of no return. Opwarming is de grootste nieuw spoor te zetten.
milieubedreiging waar de mens voor

4. “ Het traditionele politieke
Eén vaststelling staat echter als een paal boven water. Niet gehinderd door ethische overwegin-
denken biedt geen uitweg.
Aan de botsing van de ideeën, de tegenstelling tussen gen, hebben banken de voorbije decennia
links en rechts, tussen socialisme en liberalisme, tussen Liberalisme en socialisme zijn de weg de inkomsten uit vermogen gemaxima-
planeconomie en vrije- marktsysteem, is een einde geko- kwijt. De crisis daagt ook het politieke liseerd. Die zeepbel is intussen uit elkaar
men. Die strijd is beslecht. Het staat voor iedereen vast denken uit. Met de val van de muur en gespat. En zelfs de liberalen kijken nu vol
dat een vrije markt van vraag en aanbod, met een over- de verpaupering van Oost-Europa riep verwachting richting overheid. Die moet
eengekomen prijs van goederen en diensten als commu- Guy Verhofstadt het liberalisme uit tot de burger duidelijk maken dat iedereen
nicatiemiddel tussen beide partijen, de beste methode is historische overwinnaar. De vrije markt de broeksriem moet aanhalen: van de
om de materiële en geestelijke belangen van elke samen- werd verheerlijkt als nooit voorheen, kleine spaarder over het personeel van
leving te dienen en de betrekkingen tussen miljarden de ‘onzichtbare hand’ van Adam Smith de banken tot de ‘onderdaan’ die werd
mensen te ordenen. Het systeem scherpt zoveel mogelijk kreeg een goddelijk en onaantastbaar aangezet om aan pensioensparen te
welvaart, voor zoveel mogelijk burgers. Er bestaat geen statuut. doen… Maar een kanttekening plaatsen
betere methode om armoede, onwetendheid en achter- Twintig jaar na het eerste burgermani- bij de superioriteit van de vrije markt? Ho
”
lijkheid te bestrijden. fest is het neo – liberalisme als een pud- maar!
Guy Verhofstadt (eerste burgermanifest 1989) ding in elkaar gezakt. De nette heertjes Bij de socialisten horen we traditioneel
die elke overheidsbemoeienis verguis- een ander geluid. Zij zijn voorstander van
den, hebben – door schade wijs geworden meer overheidstussenkomst, en van een
– hun onwrikbare geloof in die ‘invisible betere herverdeling van de opbrengst
hand’ opgegeven. Vandaag kloppen ze van de economie. Op zich zijn dit cor-
aan in Downing Street 10, aan de poorten recte invalshoeken. Maar net zoals de
van het Elysée en de Wetstraat 16, en liberalen, gaan ook de voorstanders van
schooien om hulp. Het gevraagde aal- meer overheidstussenkomst uit van de
moes: miljarden euro’s overheidsgeld om eeuwige nood aan meer groei.
het systeem te redden.

5. “ Het BBP: een doldraaiend opgenomen in het BBP, en wordt enkel
Het Bruto Binnenlands Product omvat luchtvervuiling
kompas. betaalde arbeid geteld. Die fundamen-
en reclame voor sigaretten en de ambulances die op de
Die focus op groei heeft veel te ma- tele onderliggende keuzes maken het
snelwegen verkeersslachtoffers weghalen. Het rekent de
ken met het instrument waarmee we BBP ongeschikt als richtingaanwijzer
speciale sloten voor onze deuren mee en ook de gevan-
welvaart meten: het Bruto Binnenlands voor het beleid.
genissen voor de mensen die ze stukmaken. Het Bruto
Product (BBP), de optelsom van alle Deze focus op groei, met het BBP als
Binnenlands Product omvat de vernietiging van de ceder-
goederen en diensten die in 1 jaar tijd meetinstrument, zorgt ervoor dat we
wouden en de dood van Lake Superior. Het neemt toe met
geproduceerd worden. Of de economie nu al jaar na jaar rijker zijn geworden.
de productie van napalm en raketten en kernkoppen. Het
groeit, en de welvaart in een land toe- Maar dat we ons tegelijkertijd steeds
houdt geen rekening met de gezondheid van onze gezin-
neemt wordt eraan afgelezen. armer zijn gaan voelen. We rijden ons
nen, de kwaliteit van het onderwijs of het genoegen dat
vast in een krampachtige poging om
we aan spelen beleven. Het is het zo onverschillig voor de
Maar een meetinstrument, ook het BBP, rijker te worden, en staan niet stil bij
properheid van onze fabrieken als voor de veiligheid van
is nooit neutraal. Er liggen onuitge- het feit dat we er niet langer gelukkiger
onze straten. Het telt niet de schoonheid van onze poëzie
sproken keuzes aan ten grondslag. Zo op worden. Integendeel.
mee of de kracht van onze huwelijken, noch de intelligen-
worden er geen langetermijneffecten
tie van het publieke debat of de integriteit van overheids-
officials... het meet kortom alles, behalve dat wat het le-
ven de moeite waard maakt.
” Robert Kennedy

6. Tijd voor een nieuwe – verder, en minimaliseert de huidige
aanpak crisis niet tot louter een crisis van het
Steeds meer economen waarschuwen financiële systeem. Ook VN secretaris
dat de huidige koers ons rechtstreeks Ban Ki-Moon pleit vurig voor een groene
naar de afgrond brengt. Zo is volgens economie.
Thomas L. Friedman – één van de archi-
tecten van de globalisering – “kiezen Het zijn mensen als Friedman en Ban
voor een groene economie de enige Ki-Moon die samen met de ecologische
optie om Amerika uit het slop te halen”. partijen de wereldleiders zullen moeten
“Amerika moet afkicken van olie en ra- overtuigen om nieuwe afspraken te ma-
dicaal zijn hele energiesysteem hervor- ken omtrent de parameters voor onze
men van fossiel naar schoon, efficiënt welvaart. En over een nieuw kompas
en hernieuwbaar”. Ook Friedman kijkt dat rekening houdt met de draagkracht
dus – in tegenstelling tot vele politici van mens en milieu.

7. Wat de cijfers niét in plaats van kwantiteit. Producten
zeggen ... worden duurzaam, de wegwerp-
Economen en wetenschappers werkten maatschappij wordt afgebouwd.
de voorbije jaren aan alternatieven om Overheden hebben er niet langer
het ontelbare toch te tellen. De tijd is belang bij om bedrijven te steunen die
rijp om nu voor die alternatieven voor geen rekening houden met de draag-
het BBP te kiezen. De ISEW (Index of kracht van mens en milieu. Die bedrij-
sustainable economic welfare) houdt ven hebben immers een negatief effect
rekening met de waarde van het ecolo- op het ISEW.
gisch kapitaal en met de inkomensver- Een nieuwe maat om onze economie
deling. Hij valoriseert ook de arbeid die te meten geeft alle kansen aan de
niet vergoed wordt (bv. vrijwilligers- ecologische economie. De ecologische
werk, buurtinitiatieven, ...). economie is het antwoord op de grote
crisissen waar we vandaag mee wor-
Kiezen voor het ISEW is kiezen voor den geconfronteerd.
een ander kompas, dat kwaliteit meet

8. GROENE New
EEN Deal
“ De hebzucht van het
Er zijn twee crisissen die we samen het hoofd moeten bie-
huidige economische
den: de klimaatverandering en de crisis van de wereld-
systeem.
economie. En tegelijkertijd bieden deze crisissen ons een
geweldige opportuniteit: de opportuniteit om ze allebei De financieel-economische malaise, de
met tak en wortel uit te roeien. Een degelijke aanpak van klimaatverandering en de sociale crisis
de wereldwijde financiële crisis vereist een intensieve zijn uitingen van hetzelfde probleem:
en wereldwijde inspanning. Het grootste deel van die in- een economie die weigert rekening te
spanning zal bestaan uit investeringen in een groene(re) houden met de draagkracht van mens
toekomst. Die investeringen zullen de klimaatverande- en milieu. Zolang we de drie uitdagingen
ring indijken, miljoenen groene jobs creëeren, en groene als drie verschillende problemen zien die
groei stimuleren. Wat we nodig hebben, is een groene verschillende oplossingen vereisen, blij-
New Deal. Die ‘deal’ moet lonend zijn voor élk land, voor ven we vastzitten in het traditionele kor-
rijk en voor arm. Samengevat, moet ons antwoord op tetermijndenken dat deze crisissen net
de financiële crisis in de eerste plaats groene en sociale heeft veroorzaakt. En het is écht geen
doelstellingen naar voor schuiven. Wat we vandaag nodig optie de financiële crisis aan te pakken,
hebben is leiderschap – ùw leiderschap.
”
en een oplossing voor het klimaatpro-
Ban Ki-Moon, Poznan, 11 december 2008 bleem of de sociale crisis uit te stellen.

9. En als we het nu eens
anders zagen?
Het is de hoogste tijd om buiten het
kader te denken. Om met verbeelding
en nieuwe denkpistes de crisissen niet
enkel als een probleem te zien, maar
juist ook als het begin van een oplossing.
Een echt duurzame oplossing van de
crisis moet de drie uitdagingen tegelijk
aanpakken.
Zo wil Groen! de klimaat- en sociale
crisis zien als een kans om de financieel-
economische crisis op te lossen. Door nu
massaal te investeren in een ecologische
economie kunnen we werken aan het
herstel van onze planeet. Investeringen
gericht op de lange termijn, kunnen we-
reldwijd miljoenen groene jobs creëren
en de economie terug vlot helpen trek-
ken. Investeringen in een duurzame en
ecologische economie zijn hier de sleutel.

10. Ons voorstel: een Groene die energie verspillen … En waarbij we
New Deal massaal investeren in sectoren die én
Concreet stellen we een Groene New overheidsinvesteringen kunnen gebrui-
Deal voor, een overeenkomst met de ken, én jobs opleveren én onze economie
samenleving, en met zoveel mogelijk vergroenen.
partners: werkgevers en vakbonden, Zo willen we de energieproductie radi-
milieu- en consumentenbewegingen, het caal herdenken: weg van de gecentrali-
hele middenveld en alle overheden in ons seerde productie in enkele grote centra-
land. les die draaien op vervuilende fossiele
Die Groene New Deal houdt in dat we brandstoffen, en naar een gedecentrali-
gericht overheidsmiddelen investeren seerde groene energie-opwekking met
om de economie recht te trekken. Maar een zonnedakenplan voor Vlaanderen,
daar moet iets tegenover staan: de windmoleneilanden op de Noordzee,
overgang van een onhoudbaar econo- duizenden gezinnen met hypermoderne
misch groeimodel naar een ecologische verwarmingsketels die tegelijk warmte
economie. Waarbij we afscheid nemen en electriciteit produceren,…
van technologieën en oplossingen uit het We willen investeren in industriële
verleden zoals nieuwe autostrades, ver- processen die werken zoals de natuur :
vuilende terreinwagens en supertrucks, afval wordt volgens het cradle to cradle-
nieuwe kolencentrales of kerncentrales, principe opnieuw gebruikt als grondstof.
een opgefokte landbouw gebaseerd op Producten worden zo ontworpen dat
massaproductie, pesticiden en gentech- ze voor nul afval en zo weinig mogelijk
nologie, prestigieuze ruimteverslindende vervuiling zorgen. De Vlaamse chemie
bouwprojecten , huizen en gebouwen die kiest voor natuurlijke grondstoffen

11. en voor schone producten. Slimme na- tieprogramma voor alle woningen in
tuurlijke veredelingstechnieken maken Vlaanderen, te beginnen met de wonin-
genetische manipulatie overbodig. gen van de sociaal zwaksten. Het gevolg:
Ook de aanpak van de mobiliteit in iedereen betaalt minder op termijn, we
Vlaanderen kan best wat meer verbeel- ondersteunen de bouwsector én bouwen
ding gebruiken. Beeld je in : investe- lage energie-woningen: huizen zo slim
ringen in autoluwe centra, een net van dat ze energie leveren aan het net. Een
fietssnelwegen en van lightrailverbin- goed voorbeeld van hoe we de drie crisis-
dingen in Vlaanderen, hoogwaardige sen samen aanpakken!
binnenvaart en vervoer van stadscontai- Beeld je in dat we duizenden groene jobs
ners onder de grond om vrachtwagens scheppen. Niet door ruimte en natuur
te weren uit onze centra. Of een systeem te vernietigen, maar integendeel door
van elektrische wagens, laadstations én werk te maken van natuurherstel, de
groene stroom waardoor de uitstoot van ontwikkeling van nieuwe natuur en wa-
fijn stof in kernen en woongebieden tot terberging, door te investeren in levende
nul herleid wordt. bodems, in ecologische en biologische
We investeren massaal in een isola- landbouw, in ecologisch toerisme.

12. nieuwe
EEN op inkomen en arbeid:
kijk het basisloon
Daens in de 21ste eeuw en verdwijnen weer door de achterdeur.
Honderd en één jaar na zijn dood is Daens
populairder dan ooit. Dagelijks staan De werknemer van Opel, Volkswagen,
mensen in de file op weg naar ‘DAENS- de Audi, Bekaert, Arcelor Mittal, Fortis of
musical’. Dagelijks worden op de scène de Dexia staat er bij en kijkt er naar. Hij
levieten gelezen van “de vuile kapitalis- werd om de oren geslagen met euforische
ten die de kleine man uitbuiten, die winst berichten over succes en productiviteit. En
maken dank zij kinderarbeid”. toch moet hij inleveren, krijgt hij steeds
minder loon voor steeds minder zekerheid.
Maar Daens’ gedachtengoed is actueler Winsten zijn astronomisch hoog, de mi-
dan ooit. In 2006 ging van alle meerwaar- nimumlonen en uitkeringen liggen in dit
de die we samen realiseerden een groter land onder het Europees levensminimum.
stuk naar de aandeelhouders dan naar de Fiscale fraudejagers trekken gefrustreerd
loontrekkers die via hun arbeid het beste aan de alarmbel: alleen al het pas ver-
gaven om het bedrijf groot te maken. De jaarde Anhyp fraudedossier genereert 200
nieuwe kapitalisten zijn niet langer de miljoen euro gederfde inkomsten voor de
makkelijk identificeerbare mannen met de schatkist. De meest recente studies ramen
hoge hoed, op de eerste rij in de kerk van de fiscale en sociale fraude in dit land op
priester Daens. Ze opereren grotendeels 30 miljard euro, iets minder dan 10% van
achter de schermen, worden af en toe even het BBP, voor Frankrijk is dit 2% van het
zichtbaar, wanneer ze bliksemafleider spe- BBP.
len en het gelag betalen voor een zoveelste Wie zal er in de 21ste eeuw nog de levieten
implosie van het systeem. Ze incasseren lezen van de ‘vuile kapitalisten’ en hun
hun astronomische ontslagvergoedingen slippendragers in de politiek?

13. “
De leugen van het ‘loon naar rechten. ‘Werkonwilligen’ verliezen hun
Iedereen een baan om zijn brood te verdienen is een idee
werken’ uitkering en worden naar het OCMW
uit de industriële revolutie. Het verband tussen jobs en
Er is iets fundamenteel fout aan de ma- doorverwezen voor leefloon. Steeds meer
groei is verbroken. Zo is het verkoopsvolume van de
nier waarop we vandaag arbeid bekijken. OCMW’s schorsen op hun beurt de RVA-
grootste bedrijven met 700% gegroeid terwijl de tewerk-
Steeds meer mensen zijn niet (meer) geschorsten.
”
stelling in diezelfde bedrijven daalde met 20%.
gewild door de arbeidsmarkt. Tegelijker- Mensen worden steeds vaker gedwon-
Bernard De Lietaer,
tijd worden ze steeds meer onder druk gen om minder kwalitatieve jobs aan te
ondervoorzitter van de nationale bank
en mede oprichter van de Euro.
gezet om hun plaats op de arbeidsmarkt nemen. Dagelijks zijn er in België bijna
weer in te nemen. Ook de druk op de 100.000 mensen aan de slag met een inte-
werkenden wordt steeds verder opge- rimcontract, op jaarbasis zijn er dat niet
voerd. Anderzijds komt meer dan de helft minder dan 380.000. Hun aantal stijgt
van het totale volume inkomens in België jaar na jaar. Voor een kleine minderheid
voort uit roerend en onroerend goed. De is dit een opstap naar een vaster con-
automatische en logische correlatie tus- tract, maar een steeds groter wordende
sen werken en loon (naar werken) is dus onderlaag op de arbeidsmarkt blijft ge-
zo goed als onbestaande. vangen in onstabiele uitzendcontracten
Onder invloed van aaibare liberalen zoals – vaak op dag- en weekbasis. Ze krijgen
Verhofstadt en De Gucht is solidariteit geen lening, zijn aangewezen op de dure
als begrip de voorbije jaren geruisloos private huurmarkt of staan jaren op
vervangen door het rechten/plichten een wachtlijst voor een sociale woning.
denken van de actieve welvaarstaat. Wie Van groepsverzekering of extralegale
wil werken, vindt werk en heeft rechten, voordelen of hospitalisatieverzekering
wie geen werk vindt voldoet niet aan blijven zij verstoken. De mensen die in
zijn plichten en verliest meteen ook alle deze onstabiele arbeidsmarkt terecht

14. komen flirten vaak een leven lang met de andering. We moeten de relatie tussen
armoedegrens. Wie het psychisch of soci- werken en geld radicaal herdenken. We
aal moeilijk heeft wordt van het kastje moeten de loskoppeling van arbeid en
naar de muur gestuurd en vindt nooit loon niet langer als een probleem zien
een aangepaste job. De spanning tussen maar als een kans. Een kans om àlle
de laagste en de hoogste lonen bedraagt arbeid te waarderen en te valoriseren.
vandaag 1 op 18. Alle werk dat wordt verzet ten voordele
Tegelijkertijd is meer dan 50% van alle van de samenleving. Dus niet alleen het
inkomens in België afkomstig uit andere onmiddellijk economisch rendabele,
bronnen dan arbeid: intresten, onroe- bezoldigde werk, maar àlle werk.
rend goed, aandelen, ...In dit land wordt Arbeid is essentieel voor de ontplooiing
50% van de inkomens verworven zonder van de mens. Arbeid is de kunst om cre-
er voor te werken. atief te zijn, om met grondstoffen iets te
creëren dat nuttig is, dat andere mensen
Een nieuwe relatie tussen kan verbazen door zijn schoonheid, dat
werk en geld? eigen energie omzet in grensverleggende
Steeds minder mensen werken dus prestaties.
steeds harder om steeds minder te ver-
Concreet: een basisloon
dienen – en steeds meer mensen verdie-
voor iedereen.
nen steeds meer door steeds minder te
werken. Hoe lang duurt het nog eer ook We moeten naar een samenlevingsmodel
dit systeem onherroepelijk in de vernie- waar mensen werken om te leven en niet
ling draait? En kan het niet anders? langer leven om te werken. En waar an-
Ja, het kan anders. Ja, het is tijd voor ver- deren, ook diegenen die in het reguliere

15. arbeidscircuit niet meekunnen of niet van 1 op 18 tot 1 op 8. Zo worden ook de
gewild zijn - wegens te oud, te gehan- lage pensioenen opgetrokken; wie een
dicapt, te allochtoon - toch productief laag pensioen heeft krijgt er immers een
kunnen deelnemen aan de maatschappij, basisloon bovenop.
en ervoor betaald worden. Wie geen job heeft wordt bovenop het
Als we “werken” radicaal willen herde- basisloon bijgepast tot op het niveau van
finiëren, laat ons dan beginnen met de de welvaartvaste uitkering (leefloon of
definitie van een voltijdse baan. In ons werkloosheidsuitkering). Op die manier
voorstel bedraagt die 32 uur of 4 dagen. wordt ook de zogenaamde werkloos-
Zo realiseren we een herverdeling van de heidsval weggewerkt.
bestaande kwalitatieve arbeidsplaatsen. Door de arbeidstijdbeperking komt er
Tegelijkertijd verdienen mensen hier- meer ruimte om te onthaasten, dit is
door 20% minder. vooral belangrijk voor het toenemend
Dit inkomensverlies wordt goedgemaakt aantal alleenstaande ouders die vandaag
door een basisloon. Het basisloon is voltijds moeten werken om voldoende
een loon dat je sowieso krijgt, zonder inkomen te hebben en geen gebruik
tegenprestatie. Het wordt gefinancierd (kunnen) maken van de bestaande tijds-
door het rechtvaardiger belasten van kredieten.
de inkomens uit vermogen. Het is bij Mensen kunnen dank zij het basisloon
aanvang gelijk aan de helft van het leef- meer zelf investeren in zorg en vrijwil-
loon en wordt in deze eerste fase alleen ligerswerk. Er worden minder kosten ge-
uitbetaald aan de lagere inkomens. Dit maakt om deze diensten uit te besteden,
tot de inkomensspanning tussen lagere het gevoel van eigenwaarde neemt toe
en hogere inkomens is terug gebracht en sociale netwerken worden versterkt.

16. Alle ontwikkelen: talenten
de onthaaste schooldag
“
We draaien dol. plaats geruimd voor een tweeverdiener-
Er schuilt een fundamentele paradox in onze levensstijl. De
In een samenleving waar alles te koop is, model. Vandaag wordt per gezin 2/3de
meesten van ons streven actief naar een hoger inkomen.
is maar één ding belangrijk, geld. In deze meer gewerkt dan in 1950. Vrouwen
Maar ondanks het feit dat de Westerse samenlevingen rij-
samenleving is de mens volledig overge- zijn beduidend méér buitenshuis gaan
ker zijn geworden, zijn de mensen er niet gelukkiger op
leverd aan de wetten van de markt. Om werken, maar mannen amper minder. In
geworden. Dit ontnuchterende feit zou een discussie op
te overleven moet je consumeren. Om te het tweeverdienermodel weegt de dub-
gang moeten brengen over hoe we onze levens kunnen
consumeren heb je geld nodig, om geld bele dagtaak zwaar. Vrouwen besteden
verbeteren. Het zou elke regering, én elk van ons, ertoe
te hebben moet je werken. per week 10 uur meer aan huishoudelijk
moeten aanzetten onze prioriteiten opnieuw op een rijtje
werk en 2 uur meer aan zorg voor de
”
te zetten.
Richard Layard, Onze samenleving verschraalt. Om kinderen dan mannen.
‘Happiness. Lessons from a new science’, 2005
samen muziek te maken hebben we geen Liefst 44% van de Vlamingen vindt
tijd want we moeten absoluut naar Clou- dat een dag te weinig uren heeft en de
seau of de musical Daens. Om samen een doorsnee Vlaming heeft het moeilijk om
koffietje te drinken en wat ervaringen werk en gezin te combineren. Relaties,
uit te wisselen over hoe we onze pubers gezinnen en kinderen staan voortdurend
nu het best aanpakken hebben we geen onder druk, zoals blijkt uit de enorme
tijd, want we moeten na het werk nog stijging van de hulpvraag in de bijzon-
even langs de opvoedingswinkel om die dere jeugdzorg , de geestelijke gezond-
nieuwe brochure. Om even samen met heidszorg…
oma te scrabbelen hebben we geen tijd
want willen we erbij horen dan moeten We zitten met z’n allen vast in een sys-
we absoluut de laatste kaskraker in de teem dat alleen maar verliezers creëert:
bioscoop gezien hebben… - overstresste ouders (volgens studies
Het vroegere kostwinnersmodel heeft zijn de Belgische dertigers de meest

17. gestresseerde groep in Europa!) samenleving met steeds meer zeer
- een overbevraagde overheid: zorg- oude mensen – in 2050 leven er in
taken die vroeger thuis in familie- Vlaanderen 650.000 negentig plus-
kring werden opgenomen worden sers- zal die zorgvraag alleen maar
vandaag doorgeschoven naar de toenemen.
dienstensector. Werknemers die - Gestresseerde kinderen: depressies
deze taken overnemen eisen terecht en zelfs zelfmoorden bij kinderen
een fatsoenlijk loon. Kwalitatieve komen steeds talrijker voor. Het is
zorg die toegankelijk moet zijn voor voor kinderen onmogelijk om niét
iedereen, is alleen mogelijk als de aangetast te worden door de druk en
overheid deze zorg subsidieert via de competitie waaraan ze hun ouders
social-profitsector, via dienstenche- blootgesteld zien worden.
ques of via allerlei speciale statuten.
Maar de overheid is niet in staat om Waar zijn we in hemelsnaam mee bezig?
al deze vragen te beantwoorden: als Zullen we het even samenvatten?
we verder doen zoals vandaag, dan We werken steeds harder, om steeds
werkt morgen 2 op de 3 werknemers meer te verdienen. Om dat te kunnen
in de dienstensector. Onhaalbaar en doen, moeten we hele stukken van ons
onbetaalbaar. leven “afstoten” en delegeren (kinder-
- Niet-geholpen zorgzoekenden: lange opvang, creches, stages, naschoolse
wachtlijsten in de kinderopvang, activiteiten). Om die te kunnen betalen,
de opvang voor personen met een moeten we meer verdienen en dus harder
handicap, de ouderenzorg. In een werken.

18. “
Het onderwijs draait mee in buitenshuis en kunnen dus niet om 15.30
Kinderen en stress hoor ik u denken? Zij hebben toch een
de rat race uur aan de schoolpoort staan om hun
onbezonnen bestaan? Dat was inderdaad zo, maar de
Ook kinderen moeten van jongs af aan kinderen op te halen. Bovendien groeit 1
maatschappij is zo geëvolueerd dat zelfs zij er niet aan ont-
presteren: het onderwijs in de ac- op 10 kleuters en bijna 15% van de leerlin-
snappen. Kinderen zijn gelukkig flexibel en kunnen veel
tieve welvaartsstaat vandaag stoomt gen uit de lagere school op in een éénou-
hebben, maar ook hun aanpassingsvermogen is beperkt.
kinderen en jongeren klaar voor de dergezin. Kinderopvang op school is in
Het zou niet realistisch zijn het tegendeel te denken. Ze
arbeidsmarkt. De minister van onder- de meeste scholen een tijd van wachten
kunnen immers niet alles aan. Ook in Vlaanderen stellen
wijs publiceert lijsten van opleidingen en stress. Wachten tot de school begint,
kinderpsychologen vast dat steeds meer kinderen klagen
waarmee men moeilijk werk vindt en die wachten tot je ouders je ophalen. En dan
over hoofd- en buikpijn als het school is. Tijdens het week-
je dus beter niet kiest, hierbij zowat alle rennen om andere talenten te ontwikke-
end en de vakanties voelen ze zich veel beter! Uit een on-
kunstopleidingen. Ons onderwijs is in de len in de turn-, ballet-, of muziekles. Kind
derzoek bij 1.127 kinderen bleek dat drie op de tien Vlaam-
eerste plaats een “hoofdzaak” en geen zijn was nog nooit zo stresserend.
se kinderen tussen 10 & 14 jaar geregeld klagen over buik-,
zaak meer van ‘persoonlijke ontwikke-
hoofd- en nekpijn. Ze liggen ’s nachts wakker en kunnen
Iedereen mee?
ling’. Tijdens de steeds korter wordende
zich moeilijk concentreren bij hun schoolwerk. Kinderen
schooldag moeten kinderen geconcen- En dan zijn er nog die kinderen die thuis
van gescheiden ouders zijn nog stressgevoeliger.
”
treerd zijn en kennis opslaan. Er is geen geen Nederlands spreken. Voor hen is het
Veerle Magits, UVV-info, januari 2003
tijd om de andere talenten van kinderen onderwijs een bevestiging van hun onge-
aan te spreken. lijke kansen. Wanneer een kind opgroeit
De kindertijd is verkavelde tijd gewor- in een kansarm gezin waar de thuistaal
den. Versnipperd tussen schooltijd, niet het Nederlands is, heeft het één
kinderopvangtijd en buitenschoolse acti- kans op drie om tegen het zesde leerjaar
viteiten. Steeds meer ouders zijn aange- 1 jaar leerachterstand te hebben, en één
wezen op voor- of nabewaking voor hun kans op twee om geen enkel diploma te
kinderen. Ouders werken vaker beiden halen. België doet het daarmee een stuk

19. slechter dan andere Europese landen, en Waar zijn we mee bezig? Wat is het voor
dat is een groot probleem in een samen- een systeem dat kinderen reeds van
leving die onherroepelijk steeds verder jongs af aan in een stresserend keurslijf
kleurt. dwingt? En vooral, dat vele talenten
Sinds 2002 stijgt het aantal kinderen onbenut laat – talenten die we in onze
dat in Vlaanderen wordt geboren vooral toekomstige creatieve kennismaatschap-
dankzij niet-Belgische vrouwen. In de pij nodig zullen hebben ...
steden betekent dit dat 2 op 3 kinderen
worden geboren in een gezin waar de Kan het niet anders? Kunnen we geen
thuistaal niet het Nederlands is. Die systeem bedenken dat àlle talenten van
kinderen staan binnen 2,5 jaar op de àlle kinderen ontplooit? Een systeem dat
drempel van de kleuterschool met in kinderen in hun waarde laat, dat het ver-
hun rugzakje hun eigen taal, cultuur en band en de verrijking zoekt tussen leren,
religie. Het is niet door de factuur voor spelen, sporten, creëren, in team werken,
schooluitstappen te beperken dat we in plaats van dit in apartre hokjes op te
deze kinderen meer kansen gaan geven. sluiten?
En het is ook niet toevallig in Finland,
waar men de moed heeft gehad om het
onderwijssysteem voor kinderen tot 14
grondig te herzien, dat de emancipatie
door onderwijs wél floreert.

20. Het is tijd voor verandering. plaats van andersom. Kinderen kunnen
Groen! pleit voor een “onthaaste school- (maar moéten niet!) van 8 uur ’s morgens
dag”: een schooldag met één derde aan- tot 18.00 ’s avonds op school terecht..
dacht voor het hoofd, één derde voor de Uiteraard betekent dit een uitbreiding van
handen en één derde voor het hart. Binnen het lerarenkorps. Wij streven naar meer
de huidige schooldag ligt de nadruk, on- begeleiders per klas, en naar kleine klas-
danks alle ervaringsgerichte onderwijsme- sen. We brengen ook de muziekleraren, of
thodes, immers nog steeds op het hoofd. sport- en dictieleerkrachten naar de school.
Alleen zo kan er voldoende aandacht zijn
In deze onthaaste schooldag wisselen les- voor elk kind, en verlaagt de druk op de
sen rekenen zich af met keuze-activiteiten, leerkrachten. Er komt ruimte vrij om spe-
muziek, tekenen, toneel, worden er ruime cifieke interesses en talenten beter in te
ravotpauzes ingebouwd, en wordt er aan zetten en voor samenwerking en overleg.
sport gedaan over de individuele klassen Kinderen die leerachterstand oplopen of
heen - net zoals in de sportclub. Op die ma- onze taal niet echt machtig zijn kunnen
nier kunnen alle kinderen al hun talenten extra begeleid worden.
op school ontwikkelen, en staat het vol-
ledige kind centraal. Met een onthaaste schooldag krijgt onder-
wijs veel minder alleen maar een economi-
Bovendien valt de stress van het heen-en- sche finaliteit – leren voor een goeie job als
weer-rijden weg. In dit systeem bestaat de je later groot zal zijn. Het kind, zijn ontwik-
breuklijn tussen het leren, het wachten op keling, en zich goed in het vel voelen staan
de ouders en de buitenschoolse activiteiten centraal. En vooral: spelen en creativiteit
niet: naschoolse activiteiten en kinderop- krijgen weer een volwaardige plaats in het
vang worden naar het kind gebracht in leven van een kind.

21. Echt samenleven:
ecowijken
sociale
“ Meer mensen,
Wat een echte woongemeenschap onderscheidt van de zich pas vanaf de leeftijd van 75 mag
minder open ruimte.
mechanische en afstompende 20-ste eeuwse projectont- inschrijven op die wachtlijst, en dan nog
wikkeling, is dat de eerste ontworpen, gebouwd en ont- Volgens het planbureau zullen er in 2060 is de gemiddelde wachttijd 7 jaar. Vele
wikkeld werd door ménsen. Het is de menselijke ziel die 1,4 miljoen meer mensen wonen in Vlaan- tienduizenden senioren blijven ondertus-
de woongemeenschap waardevol, leefbaar en prijzens- deren. Steeds meer van deze Vlamingen sen noodgedwongen wonen in hun veel
”
waardig maakt. wonen bovendien alleen: het aantal singles te grote gezinswoning. Ze investeren niet
Christopher Alexander, architect en schrijver steeg sinds 1990 met 37% en zal tegen 2025 meer in hun woning en betalen daardoor
nog met een kwart toenemen. Daarnaast veel te hoge energiefacturen. Een op drie
verandert ook de samenstelling van gezin- Vlaamse woningen is slecht ge¨soleerd. De
nen veel vaker. Er wordt vaker gescheiden, slechte isolatie van onze woningen is goed
getrouwde mensen worden weer singles voor 20% van de CO2 uitstoot in ons land.
of beginnen een nieuwe relatie en er zijn Liefst 50% van de energie om woningen te
steeds meer alleenstaande ouders met verwarmen of te koelen gaat verloren door
kinderen. Die gezinsverdunning heeft ramen, deuren en daken.
ingrijpende gevolgen. Steeds meer men- De woningnood is uiteraard koren op de
sen wonen in onaangepaste woningen: te molen van verkavelaars, bouwbedrijven én
groot, te klein ... Al deze mensen willen gemeenten die hierin een legitimatie zien
hun eigen stek, en dus hebben we tegen voor hun steeds verregaander verkave-
2025 80.000 bijkomende woningen nodig . lingsbeleid. Het gevolg is dat Vlaanderen
En de nood aan woningen is nù al schrij- aan een hels tempo blijft verstenen. Elke
nend. In Antwerpen alleen staan meer dag gaan er in Vlaanderen bijna 7 ha aan
dan 10.000, vijfenzeventig - plussers op de open ruimte verloren. Dat is élke dag tién
wachtlijst voor een serviceflat. De vraag voetbalvelden.
naar serviceflats is zo groot dat een senior Bovendien proberen steden met deze

22. nieuwe wijken vooral jonge tweeverdieners zaamheid. Garages op het gelijkvloers to-
aan te trekken, en blijven deze nieuwe ver- veren de straten ’s avonds om tot donkere
kavelingen dus gebaseerd op het klassieke pijpen die het gevoel van onveiligheid doen
beeld van een gezinnetje bestaande uit va- toenemen waardoor nog minder mensen
der, moeder en twee kinderen. Lange rijen op straat durven… Mensen trekken zich
ééngezinswoningen met beneden garage, terug op hun bel-etage of in hun woonka-
twee verdiepingen en een tuintje. Wijken mer met zicht op de tuin en wonen en leven
met lange straten die elkaar kruisen en langs elkaar heen.
waar de auto heer en meester is. Zeker in een samenleving met een stijgend
Het probleem is dat dit niet op de rea- aantal alleenstaanden, is eenzaamheid een
liteit van onze gezinnen is afgestemd. probleem. Wanneer iemand hulpbehoevend
Bovendien blijven ook jonge welstellende is rekent die in de eerste plaats op zijn of
gezinnen met kinderen er niet wonen: haar partner, in tweede instantie op de kin-
een tuintje is belangrijk voor opgroeiende deren. In de stad der eenzaamheid worden
kinderen maar wanneer ze groter worden, al deze problemen doorgeschoven naar de
is er nood aan meer ruimte of willen ze met overheid. Zo startte het OCMW Antwerpen
vriendjes op straat ravotten. Dat kan niet onlangs met een zorghotel. Dit zorghotel
in drukbereden straten zonder groen. En vangt alleenstaande mensen op na een
dus wordt er wéér verhuisd ... operatie. De ziekenhuizen besparen door
de mensen sneller naar huis te sturen. Maar
Meer eenzaamheid wie 5 dagen na een heelkundige ingreep
De nieuwe wijken organiseren meer nog weer naar huis wordt gestuurd, kan niet
dan de traditionele stadswijken de een- zonder hulp.

23. Het komt hierop neer: steeds kleinere de bouwsector.
gezinnen hebben nood aan een informeel Zo moet de overheid bijvoorbeeld inves-
netwerk van buren en vrienden waarop ze teren in de bouw van flats aangepast aan
kunnen terugvallen. Maar ook aangepaste de wensen van de ouderen, in plaats van
woningen met lage energiefacturen zijn nieuwe wijken voor gezinnen. Deze flats
broodnodig. Toch blijft het beleid uitgaan gebouwd volgens de meest vooruitstre-
van grote, anonieme en energieverslin- vende energienormen zullen het energie-
dende woningen die de eenzaamheid verbruik en dus ook de CO2 uitstoot en de
organiseren en alle spontane vormen van energiefactuur van de senioren minstens
gemeenschap wegwuiven en vervangen halveren.
door onderbetaalde professionele hulp. Op die manier komen vele duizenden
Waar zijn we mee bezig? eengezinswoningen vrij die kunnen omge-
bouwd worden tot woningen voor gezin-
En als we het nu eens nen, alleenstaanden, nieuw samengestelde
anders aanpakken? gezinnen…
Ook hier komen sociale, ecologische Naar Duits voorbeeld kan de Vlaamse rege-
en economische bezorgdheden samen. ring een alliantie werk en milieu afsluiten
Groen! pleit ervoor te investeren in ecolo- om deze woningen te renoveren en te isole-
gische woningen en woonwijken, die het ren. De Duitse Alliantie voor Werk en Milieu
sociale weefsel versterken in plaats van is een afspraak tussen vakbond, overheid
af te breken. Daardoor zal de vraag naar en bouwsector. Zij engageren zich voor de
betaalde hulp verminderen, reduceren we renovatie van 300.000 woningen per jaar.
de energieconsumptie van onze woningen Dit programma is goed voor het behoud of
en wijken, en stimuleren we tegelijkertijd de creatie van 200.000 jobs, een CO2 reduc-

24. tie van 2 megaton per jaar en de aanpak geen enkele manier aan de noden op de
van het probleem van energiearmoede. woningmarkt. Deze riante woningen zijn
vandaag enorm in prijs gedaald. Met wat
Of nog: in plaats van te investeren in creatieve architectuur en mits een doorge-
nieuwe woningen en nieuwe open ruimte dreven renovatie en isolatie, kunnen deze
te verkavelen kunnen de grote, onbe- villa’s worden omgebouwd tot woningen
woonde villa’s uit de ‘gouden jaren’ die de voor cohousing of woningen voor meerdere
rand van onze steden sieren een nieuwe gezinnen. De grote tuinen zijn alvast bij-
bestemming krijgen. Deze villa’s zijn groot zonder geschikt voor alleenstaande ouders
en slecht ge¨soleerd en beantwoorden op en hun kinderen.

25. Sociale ecowijken aangepast worden aan oudere bewoners
of alleenstaanden of die gecombineerd een
Tenslotte pleiten we voluit voor sociale thuis zijn voor een nieuw samengesteld
ecowijken. Die worden gebouwd rond een gezin. Centraal in de wijk bevindt zich een
open ruimte, voldoende groot om jonge- lokaal dienstencentrum dat 24 uur op 24
ren en ouderen hun eigen ding te laten bereikbaar is voor wie zorgbehoevend is
doen zonder dat ze elkaar storen. In de en – al dan niet tijdelijk - hulp nodig heeft
sociale ecowijken bevinden groen, pleinen bij de activiteiten van het dagelijks leven.
en bossen zich op loop- of fietsafstand. Vanuit het dienstencentrum wordt indien
De auto blijft buiten de wijk, maar die is nodig mantelzorg georganiseerd. Net als
wel bereikbaar met comfortabel open- wijkgebonden kinderopvang.
baar vervoer dat dag en nacht rijdt en de
bewoners snel tot het stadscentrum en het Zo kunnen ook zwaar zorgbehoevenden
dichtstbijzijnde station brengt. Goederen in hun wijk blijven wonen. Op die manier
worden via distributiecentra aan de rand kunnen we ook zorg op maat organiseren
van de stad overgeslagen op milieuvrien- voor Turkse, Afrikaanse, Marokkaanse
delijk en kleinschalig transport dat zo en Belgische ouderen –een grootschalige
vrachtwagens uit de woonwijken houdt. ouderenvoorziening voor hen allen organi-
In de wijk zijn er woningen die kunnen seren is niet haalbaar.

26. Vijf
Sleut els
draai
ze mee om
“ ”
Via een Groene New Deal investeren we als ken en te ontwikkelen. The only limit to our realization of tomorrow will be our doubts of today.
Franklin D. Roosevelt
overheid heel doelbewust. We investeren in In sociale ecowijken krijgt het samenleven
groene energie, in milieubewuste produc- een nieuwe vorm: duurzaam en in samen-
tieprocessen, in ecologische wijken. We hang.
investeren in mensen, in menselijker leef- In veranderingen als deze kan de overheid
omstandigheden en in gemeenschappen. de aanzet geven en het verschil maken.
Om de overheid op die groene koers te hou- Maar dat lukt alleen als er genoeg mensen
den nemen we het ISEW aan als kompas steun geven en mee op dezelfde nagels
om ons economisch beleid op te baseren. kloppen.
Mensen krijgen weer tijd voor elkaar. Het Groen! is de enige die deze toekomstvisie
basisloon zorgt voor een betere werkverde- blijvend op de politieke agenda zal plaat-
ling en meer gelijkheid. sen. Ook al ben je het niet in
Er wordt plaats gemaakt voor arbeid en alles met ons eens, dan nog is jouw steun
werk in de breedste zin van het woord: voor Groen! een kans om deze
samen musiceren, samen koken, zorgen visie te realiseren. Doe dus mee en help ons
voor elkaar, de buurt opbouwen, het genoe- om één voor één deze sleutels
gen voelen z’n eigen verantwoordelijkheid voor de toekomst om te draaien...
op te nemen ... Iedereen wordt opnieuw ge-
waardeerd en de levenskwaliteit verhoogt Mieke Vogels,
voor iederéén. Voorzitster
Wouter Van Besien,
De onthaaste schooldag geeft alle kinderen Ondervoorzitter
kansen om hun eigen talenten te ontdek- Brussel, 10 januari 2009

27. www.groen.be
Ontwerp en productie:
V.U.: Annick Willemans, Sergeant De Bruynestraat 78-82, 1070 Anderlecht ® januari 2009