Op 9 maart organiseerde de Vereniging Lerarenopleiders Nederland (VELON) hun jaarlijkse conferentie. Petra Fisser gaf een presentatie over de literatuurstudie naar TPACK die zij samen met Joke Voogt en Jo Tondeur uitvoerde.

1. ICT-integratie in de lerarenopleiding:
TPACK als oplossing?
Petra Fisser, Joke Voogt & Jo Tondeur
VELON/VELOV Conferentie
Noordwijkerhout, 9 maart 2010

2. In deze presentatie
 Reflectie op het voorgaande
 TPACK, een mogelijk antwoord?
 Beschrijving TPACK model
 Toegevoegde waarde TPACK
 Mogelijkheden van TPACK binnen de lerarenopleiding

3. Terugblik
 Aanleiding voor dit symposium: een aantal studies wijzen op de
cruciale rol van lerarenopleidingen om toekomstige leraren voor te
bereiden om ICT te integreren in onderwijsleerprocessen.
De vraag is of zij hier voldoende klaar voor zijn.
 Presentaties:
 In welke mate zijn de condities aanwezig in de Vlaamse
lerarenopleiding om toekomstige leraren op deze taak voor te
bereiden
 In welke mate zijn lerarenopleiders inspirerende voorbeelden voor
hun studenten met betrekking tot het gebruik van ICT

4. Uitgangspunten
 De onderwijspraktijk is complex
 Docenten geven les in zeer complexe, dynamische omgevingen
 Dit vereist verschillende soorten gespecialiseerde kennis
 Effectief onderwijs wordt grotendeels bepaald door het hebben en
kunnen toepassen van rijke, goed georganiseerde en geïntegreerde
kennis op verschillende gebieden, waaronder
 Kennis van het inhoudsdomein
 Kennis over de student, en hoe hij/zij denkt en leert
 Kennis over technologie die het onderwijs kan ondersteunen

5. Docenten en technologie
 Ondanks alle ervaringen en vorderingen van de afgelopen decennia:
 Hebben docenten vaak onvoldoende ervaring met het gebruik van
ict
 Hebben veel docenten hun diploma gehaald op het moment dat de
mogelijkheden van ict gelimiteerder was dan nu
 Vinden veel docenten van zichzelf dat zij niet voldoende voorbereid
zijn om ict in het onderwijs te gebruiken
 Zien nog veel docenten het nut niet in van het gebruik van ict in het
onderwijs

6. Leren om ict te gebruiken
 Veel docenten hebben onvoldoende of verkeerde training gehad als
het gaat om ict-gebruik
 Veel cursussen/trainingen/nascholing richten zich op een “one size-
fits-all approach”, terwijl docenten in verschillende contexten werken
en er geen “beste” manier is om ict te integreren in het curriculum van
een school
 Het leren om ict te integreren in de onderwijspraktijk zou een directe
link moeten hebben met deze onderwijspraktijk en binnen een
specifiek vak of inhoudsdomein

7. Leren om ict te gebruiken
 De kernboodschap als het gaat om het verzorgen van goed onderwijs
dat ondersteund wordt met ict is dat je rekening moet houden met
 de inhoud van het vak dat je geeft (Content)
 de vakdidactiek die daarbij hoort (Pedagogy)
 de technologie die dit kan ondersteunen (Technology)
 EN DE RELATIES TUSSEN DEZE ASPECTEN
 Het TPACK model biedt een raamwerk voor de kennis en
vaardigheden die een docent moet hebben om ict te kunnen
integreren in het onderwijs

8. Het TPACK model
 Koehler & Mishra (2006):
 De integratie van ICT in de
onderwijspraktijk is gebaat bij
een zorgvuldige afstemming
tussen vakinhoud, vakdidactiek
en de mogelijkheden van ICT
 Docenten die ICT willen
integreren moeten daarom
competent zijn op alle drie
domeinen

9. Content knowledge
•Kennis van feiten,
concepten, theorieën en
procedures
•Verklarende kaders
•“regels” voor bewijs-
voering
Pedagogical knowledge
•Voorkennis van leerlingen
•Inzet van bronnen
•Klassenmanagement
•Ontwikkeling &
implementatie van lessen
•Evaluatie van leerprestaties
Technological Knowledge
•Vaardigheden om specifieke ict-toepassingen te hanteren
•In staat zijn om specifieke ict-toepassingen aan te leren
en op waarde te schatten
•Een functioneel begrip van ICT

10. Pedagogical Content Knowledge: Vakdidactiek, de kennis die de docent
heeft om het vak vorm te geven en aan te passen met het oog op instructie
Technological Content
Knowledge:
Hoe de vakinhoud verandert
ten gevolge van ict
Technological Pedagogical
Knowledge:
Hoe didactiek verandert ten
gevolge van ict

12. TPACK
 TPACK gaat dus verder dan de drie kerngebieden vakinhoud, vakdidactiek en
technologie
 Technological pedagogical content knowledge is een concept dat ontstaat
uit de interactie tussen de verschillende kerngebieden
 Aandachtspunten:
 Er is geen beste oplossing die geldt voor elke docent,
elk vak, of elke onderwijsvisie
 De vaardigheid van de docent om te “spelen” met de
kerngebieden en het overlap tussen de gebieden is van
groot belang
 Het negeren van deze complexiteit leidt tot te
makkelijke oplossingen of mislukkingen

13. Hoe kan het TPACK model gebruikt worden?
 Als ontwerpmodel?
 Nee, maar wel als leidraad om ervoor te zorgen dat er altijd een
zorgvuldige afstemming plaatsvindt tussen vakinhoud, vakdidactiek en
de mogelijkheden van ICT
 De uitwerking van het TPACK concept op het niveau van vakken geeft
aanwijzingen voor de inhoudelijke inrichting van opleidingstrajecten,
waarin ICT een geïntegreerd onderdeel is van vakdidactische
professionalisering voor zowel toekomstige als zittende docenten

14. Het TPACK model in de literatuur
 Literature review: 121 referenties, 76 abstracts expliciet over TPCK
 Artikelen over leraren en leraren in opleiding, vooral vo, minder po
 39 van de 76 abstracts empirisch onderzoek
 13 van de 76 abstracts theoretische onderbouwing
 In 30 van de abstracts werd gesproken over TPCK in relatie tot
concrete vakken, waarbij wiskunde (12 keer) het meest werd genoemd
 Uit eerste analyse blijkt dat vooral aandacht is voor de wijze waarop
docenten en docenten in opleiding kunnen worden ondersteund in de
verwerving van TPCK

15. Het TPACK model in de praktijk
 Hoe nu de docenten en docenten in opleiding ondersteunen in de
verwerving van TPACK?
 Learning Technology by Design of “Docentontwerpteams”
 Docenten werken samen aan curriculum en materialen,
 waardoor zij bezig zijn met het verbeteren van onderwijs
 en tegelijkertijd bezig zijn met eigen professionalisering

16. Het TPACK model in de Koeweit praktijk
 Onderzoek bij 61 studenten lerarenopleiding Koeweit
 2 vakken over ict, niet geïntegreerd met andere vakken
 Experiment: werken in groepen van 4 aan het ontwikkelen van
onderwijs met ict op het gebied van science
 Resultaten pre-test
 wel kennis van pedagogical knowledge (PK)
en content knowledge (CK)
 score op technological pedagogical knowledge (TPK) en
technological pedagogical and content knowledge (TPACK)
zeer laag

17. Het TPACK model in de Koeweit praktijk
 Resultaten post-test:
 alle kennisdomeinen gegroeid, maar met name
 Technological Content Knowledge (TCK),
Technological Pedagogical Knowledge (TPK) en
Technological Pedagogical and Content Knowledge (TPACK)
 De studenten
 waren beter in staat om ict te gebruiken
 waren beter in staat om de verbanden te leggen tussen
inhoud, didactiek en ict
 kregen betere ict-vaardigheden
 kregen een positievere attitude ten aanzien van ict

18. Conclusie
 Het kan…
 Door samen te werken in docentontwerpteams aan onderwijs
waarin ict geïntegreerd is,
 waarbij de nadruk gelegd wordt op de 3 kennisdomeinen
en de overlap daartussen,
 kunnen “TPACK-competente” docenten ontstaan
 Ons vervolg: literatuurstudie en praktijkonderzoek rondom TPACK en
docentontwerpteams, niet alleen in Koeweit, maar vanaf dit jaar ook in
Nederland en Vlaanderen!
Meer informatie? Petra Fisser, p.h.g.fisser@utwente.nl