1. Vegir liggja til allra átta
Bækur og börn og Dagur íslenskrar tungu
Guðmundur Engilbertsson
Lektor við hug- og félagsvísindasvið HA

2. DAGUR ÍSLENSKRAR TUNGU - LESTUR ER GÁTT
• Við lifum og hrærumst í heimi þar sem þekkingu er miðlað og
hennar aflað með því að nota tungumál
• Hugsun okkar er bundin tungumálinu sem er lykilverkfæri
hugans – orð eru ekki bara ívaf heldur uppistaða hugsunar
• Börn læra tungumál vegna þess að þau eru leið samskipta,
þroska og menntunar og þar með gátt að lífsgæðum
• Þegar börn fara að lesa liggja vegir til allra átta, lesturinn getur
verðið uppspretta þekkingar og yndis og er líklega öflugasta
íslenskunám sem völ er á
2

3. RANNSÓKN Í FJÓRUM EVRÓPULÖNDUM 2009–2011
• Lestrarvenjur barna og bókmenntir í skóla
– Háskólar í Bristol, Murcia, Ankara og Akureyri
– Markmið
• Að afla upplýsinga um lestrarvenjur 8–11 ára barna
• Að afla upplýsinga um notkun barnabókmennta í skólastarfi
• Að útbúa leiðbeiningar til kennara um notkun barnabókmennta
– Framkvæmd
• Spurningalistar lagðir fyrir börn og kennara
• Viðtöl við börn og kennara
3

4. ÞÁTTTAKENDUR
• Rannsóknin – gagnagrunnurinn
– Um 3000 börn svöruðu spurningalista
• Þar af 820 frá Akureyri og Húsavík
– Liðlega 130 kennarar svöruðu spurningalista
• Þar af um 30 kennarar frá Akureyri og Húsavík
– Viðtöl voru tekin við um 100 börn og um 50 kennara
• Þar af 24 börn frá Akureyri og 12 kennara
• Sérstaða okkar á Íslandi
– Spurningalistinn lagður fyrir alla skóla 8–11 ára barna á Íslandi
og kennara þeirra
4

5. Rannsóknarhópurinn á ráðstefnu í
Tyrklandi
Rýnihópur barna í Tyrklandi

6. MEGINNIÐURSTÖÐUR
• Marktæk fylgni er milli bókakosts á heimili og áhuga og
viðhorfa barna til lesturs
– Sú bakgrunnsbreyta sem vegur mest
• Áhugi barna á lestri virðist dvína aðeins eftir því sem þau
verða eldri.
– Sjá síðar
• Meirihluti barna (yfir 70%) segist hafa yndi af námi þar sem
barnabókmenntir eru nýttar sem efniviður
• Íslensk börn virðast skrifa sjaldnar en önnur börn um það sem
þau lesa í skólanum
– Um helmingur miðað við um 80–90% annarra barna 6

7. FRH
• Þekking kennara á barnabókmenntum og notkun barnabóka í
kennslu er að miklum hluta háð kennaranámi og endur- og
símenntunar að loknu kennaranámi. Tyrkneskir kennarar virðast
njóta slíks í minna mæli en aðrir kennarar.
• Kennarar tengja notkun barnabókmennta í námi og kennslu við
ákvæði námskrár en þó í misríkum mæli
– Yfir 90% á Englandi og á Spáni
– Innan við 60% á Íslandi og Tyrklandi
• Á Spáni, í Tyrklandi og á Englandi er leshorn eða –krókur gróinn hluti
námsumhverfis (yfir 90%) en aðeins í ríflega helmingi íslenskra
skólastofa
• Kennarar virðast almennt lesa barnabækur fyrir börn – einkum í því
7
skyni að glæða áhuga þeirra á lestri

8. Áhugi barna á lestri
Ég elska að lesa Mér líkar að lesa Mér líkar ekki að lesa
England 45% 47% 8%
Ísland 33% 58% 8%
Tyrkland 78% 17% 5%
Spánn 54% 49% 6%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
8

9. Áhugi barna á lestri eftir kyni
Ég elska að lesa Mér líkar að lesa Mér líkar ekki að lesa
Stúlkur 60% 34% 6%
Drengir 49% 44% 7%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
9

10. Áhugi barna á lestri eftir aldri
Ég elska að lesa Mér líkar að lesa Mér líkar ekki að lesa
7 ára 65% 27% 8%
8 ára 60% 33% 7%
9 ára 61% 33% 6%
10 ára 49% 45% 6%
11 ára 44% 46% 9%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
10

11. VAL BARNA Á LESEFNI
• Börn virðast mjög sjálfstæð í vali á lesefni
– Valið fer í grófum dráttum eftir
• Áhuga á efninu
• Hvort viðkomandi hafi lesið bækur eftir sama höfund áður og líkað
vel
• Hvort um bókaflokk er að ræða sem viðkomandi þekkir og líkar
• Hvort bókarkápur, lýsingar þar eða myndir heilla
• Hvort vinir, kunningjar eða aðrir lesi eða mæli með bókum
– Mörg velja bók sem þau hafa lesið áður
• Endurnýja kynni sín ...
• Sjá oft nýja fleti eða uppgötva eitthvað sem fór fram hjá þeim áður
11

12. ÞAÐ SEM HEILLAR BÖRN VIÐ LESEFNIÐ
• Það vekur tilfinningar
– Ánægju, kátínu, hlátur
– Spennu
– ...jafnvel hroll...
• Það er eitthvað nýtt eða framandi
• Sögupersónurnar eru eins og vinir
– Mættu gjarnan vera töfra- eða ævintýraverur
– Annars drengir eða stúlkur á svipuðu reki og þau
– Jafnvel geimverur eða vélmenni
• Og jafnvel líka fullorðið fólk 12

13. SKÝRSLA RANNSÓKNARHÓPS
• Skýrsla er á vef rannsóknarverkefnis
– http://www.um.es/childrensliterature
• Einnig kennsluleiðbeiningar
• Áhugaverðir tenglar
• ...og fleira
13

14. Þakkir fyrir að hlusta
14