1. II. Erdi-Aroko Filosofia: Tomas Aquinokoa
Testu-inguru historikoa: Erdi Aroa b. Eliza
a. Politika a)Inperioaren desagerpenarekin batera Elizak herri
a)V. mendean Erromatar inperioa hondatu egiten da: barbaroen erromanizazioa, ebanjelizazioa eta
azken enperadorea desagertu ondoren Inperioko via- bihurpena burutzen du, Inperioko aintzin-mugetatik
etatik ez dira jadanik aginpenik zirkulatzen, autoritate haratago ere, eta Kristautasuna zabaltzen da Europa
inperiala desagertu baita. Inperioko hondorapena garbi osoan.
adierazten du ondoko gertaera sinboliko honek: 406an b)Nahasmen honetan, ordea, Eliza Europako
azken erromatar legioak eskutik uzten du Ingalaterra, amankomunezko instituzio bakarra mantenduko da:
bere kabuz, inoren kontra borrokatu gabe, eta segido Inperioa desagertuta beste inperio espiritual eta
Irlako herri diferenteak, Erromapean pakean bizi kulturaltzat.
zirenak, elkar borrakatzen hasten dira eten gabe, c)Elizak, Erromatik hierarkia sare trinkoaren bidez
mendeak eta mendeak, kontinentetik barbaroen lurralde guztien gainean kontrola eta batasunari
inbasioak areagotzen diren bitartean. Pax Romana eutsiko dio.
desagertuta gizartea ilunaldi luzean murgildu egiten
da. d)Elizaren botere nagusia morala eta espirituala izanen
da guztiz ere, autoritate bat ere ez da aurka egitera
b)Baina Inperioak utzitako boterea, germanoek beteko ausartzen. Honek ondorio luzeak ekarriko ditu
dute segido: herri eta leinu diferenteek puskatuko dute Europako geroko garapenean. Autoritate guztiek
Inperioko batasun politikoa: buruzagiak, jaunak, Elizaren autoritate moralarenpean egonez gero ez dira
konteak, dukeak, erregeak... feudalismo izeneko botere absoluto eta teokratikoak bilakatuko, beste
botere sare konplexu eta ahula osatzen dute, lurralde botere nagusiago bat dagoelako. Beste herrialdetan,
eta herrialdeak elkar banatuz. berriz, (Txinan, Japon, Inperio Otomanoa...) boetere
c)Inperio puskatuta komunikazio sistema ere politikoa bakarra izanik instituzio politiko eta
desagertzen da: dirua, justizia eta zuzenbidea, erligiosoa ez du banatzeko aukerarik izanen. Horrela
merkantziak... hirietara ailegatu ezin, hiriak hustu mendeak pasatuta demokraziaren abiapuntuak izango
egiten dira eta populazioa herrietara itzuli behar. ditugu...
d)Inkomunikazio ondorioz, Erroma, hiri herraldoia, e)Elizak Erromako jarauntzi kulturala altxorra bezala
munduko burua, huts-hutsik geratzen da: mantentzen zainduko du, latina kultur eta administrazio hizkuntza
den populazio eskasa Erromako gunetik alde egin eta ofizialari eutsiz. Hasteko manastegietan autore
Tiber beste aldean kokatuko da: Erromako tenplo, klasikoen obrak fisikoki zaintzen eta kopiatzen dira,
zirko, terma, antzerkiak hiri fantasma bilakatuko dira. fraileak ora et labora lelopean interpretatzen eta
e)Kontestu nahasi honetan VII. mendean historia lantzen ere hasiko dira.
aldatuko duen beste fenomeno nagusi bat izanen dugu: f) Geroago unibertsitateak sortu, hazi eta aniztuko dira,
Islamaren agerpena, Arabiako basamortuetatik Elizaren eskutik hasiera batean, geroago benetazko
musulmanek, une baten barruan, tsunami bat bezala, instituzio unibertsalak bilakatuko dira: Europa guztitik
inperioko lurralde asko murgilduko dituzte, Ekialde ikasleak eta irakasleak, erakusten, idazten, ikasten eta
Hurbila, Ipar Afrikan, kristauak zirenak, indarrez bidaiatzen dira inolako mugarik gabe, eta ikasketak
sartzen dira: Iraketik Espainara, ez da ezagutu sekula teologiatik hasita disziplina asko irakasten dira
ere antzeko mehatsurik. Europa osoa mehatsupean amankomunezko hizkuntzan, fakultate ugaritzearekin
ikaratuta gelditzen da. batera: medikuntza eta Zuzenbidea.
f) Baina mendeetan zehar, egitura politikoak sendotuz g)Honela Europan batasuna ematen da: Batasun
joan ziren: gorteak (Inperio Karolingiotarra...), kulturala, ideologikoa eta nolabait politikoa ere,
udaletxeak, gremioak, erresumak... ekonomia eta Guratzadak adierazten duten bezala. Batasun hau
gizartea tinkotuz ere: segurtasuna, komunikabideak, Kristiandadea izenekoa, Europako sustraia da.
ekonomia hazi ziren. Hiriak (ciudades, villas, burgos) c. Kultura
garatzen joango dira geldiro, beste gizarte klase a)Erdi Aroko mentalitatearen ezaugarri nagusia fedea
berriak sortuko dira beste ideologiarekin, eta tradizionalismoa dugu batera: Eskritura Santuak,
Berpizkundearen aintzindariak. Elizaren maisu zaharren idazkiak, zalantzagabekoak,
ukaezinak dira, baina interpretatu eta ondorio guztiak
atera behar dira, ezer aldatu edo asmatu gabe. Gauza
42

2. eta idei berriak arriskutsuak dira. Historiako funtzezko
gertakariak -Errebelazio, Kristoren jaiotza, Erroma...- d. San Agustin (354-430).
Urrezko garaian gertatu ziren, Erdi-arotik ikasita. Bizitza
Urrezko garaia, Iraganak Egia borobila eta egina utzi Tagasten (egungo Tunez) jaio zen Erromatar Inperioaren
zuen behin betirako, orain -Erdi Aroan- berreskuratu, hondapen garaian. Jentila zen, baina ama kristaua (Santa
zaindu eta irakurri baino ez dute. Monika). Garaiko eskola filosofiko askoetatik ibili zen:
b)Urrezko Aro harekin konparatuta Erdi Arokoek iluna estoizismoa, eszeptizismo, manikeismoa...
eta apalagoa ikusten dute bere garaia. Hemendik Krisialdi baten ondoren kristaua bihurtu zen bihotz osoz,
Eskolastika hitza sortuko da: eskolek aurreko obretako erabateko aldaketa pertsonalarekin, apezpikua bukatuz.
kopiak, komentarioak, azterketak... baino ez zuten Inperio hondapenaren lekukoa izan zen, aldaketa
egiten, ezer berririk esan gabe. Originaltasuna lortzen historiko inportantenetariko bat: Inperioa bukatu eta aro
ez ziren ahalegintzen, ez zuen baliorik, alderantziz, berri bat hasi zen: Erdi aroa.
okerkuntzaren bereizgarri edo susmoa baizik... Erdiaroan San Agustin eta Platonen pentsamenduak
lortuko du izatez filosofiaren monopolioa XIII. mende
c)Filosofia Teologiarenpean dago: Filosofia ancilla
arte, Santo Tomas eta Aristotelesek erreleboa hartuko
Theologiae (Filosofia Teologiaren morroi), beraz gai
duten arte.
teologikoek dute lehentasuna, filosofia ez da berez
lantzen teologiari begira baizik: Jainkoaren arazoa,
1. Kristautasuna/Jentiltasuna
izaera, frogaketa, ezagutzeko ahalbideak... dira gai
Garaiko kristau askoek filosofia greziarra, paganoa,
nagusiak.
etsaitzat ikusten zuten bitartean beste batzuentzat berriz
d)Baina fedea eta arrazoiaren arteko harremana izanen filososofiak lagungarria izateko aukera zuen. Hala ere
da leloa, gai nagusia filosofiaren arloan. Eskritura Kristautasuna eta greziar filosofiaren artean ikuspuntu
Santuak esaten duena eta filosofiak esaten duenaren diferenteak nabariak ziren.
arteko harremana: fedea eta arrazoia. Auzi honek Filosofo greziarrek Jainkoaren nozioa diferentea zuten:
eztabaidatzeko bidea eman zuen bukaezin eta gaur Unibertsoko Oinarri inpertsonala eta arrazionala,
egun arte irauten du. Bateragarriak al dira? Fedea Unibertsoko Adimen ordenatzaile
arrazoiaren aurkakoa al da? Irrazionala da Fedea? Unibertsoko Helburuzko kausa
e)Hau dela eta, beste auzi nagusi batek Erdi Aroa Unibertsoko Lehenbiziko motorea
zeharkatzen du: Unibertsaleen auzia.
Kristauentzat berriz, Jainkoa fedearen objektua zen
1. Unibertsalak kontzeptoak edo ideiak dira. Platon
batez ere:
edo Aristotelesen aburuz ezagutza arrazionala
Izaera probidentziala: mundua zaintzen du.
ezagutza unibertsala da, kontzeptuen bidez,
Gizakiarekiko arduratsua, gizakiaren salbamenduan
konkretuaz gaindi: txakurrak ordenadore hau
arduratsua.
hautematen du, sentsuen bidez, nik bezala,
Pertsonala da: pertsona (adimentsua, borondateduna)
ordenadore dela jakin gabe, kontzeptuaren
Gizakia gorpuztuta (Kristo)
faltagatik.
Gizakiaren aita: gu bere antzekoak
2. Aristotelesentzat ideiak gauzetako formak ziren, Guztialduna, kreatzailea
abstrakzioaren bidez adimenean lortutakoak. Erdi
Aroan berriro mahaigaineratzen da ideien balioaren 2. Egiaren arazoa
auzia, bi aurkako jarrerak gertatuz: Kristauentzat egia nagusia Jainkoa da.
3. Errealistak, Aristotelesen teoria jarraitzen dute: Jainkoa antzekoa (arrazionala eta librea) da.
ideen bidez benetako errealitatea, egia ezagutzen Gizakiak arima hilezkorra du
dugu. Gorputza berpiztuko da hil ondoren
Denbora lineala da: historiak hasiera eta bukaera du,
4. Nominalistak: kontzeptuak etiketak besterik ez dira.
lehen berriz, jentilentzat denbora eta historia betierekoa
Guk asmaturiko hitzak, hitzarmen sozialak elkar
zen.
ulertzeko. Eskimaleraz ez dago elurra antzeko
hitzarik, 17 diferente baino, 17 idei diferente, beraz.
3. Arrazoi eta fedearen arteko harremana
Horregatik, ez dugu errealitate bera ezagutzen: 2
Egia bakarra errebelazioa, fedea da: San Agustinek ez
plus 2 dira 4, ohituraz eta ez ezinbesteko behar
du bereizketarik egiten arrazoi eta fedearen artean:
logikoaz. Ongia ona da Jainkoak horrela nahi izanez
arazo edo kontraesanik ez dira posible. Alderantziz:
gero, baina posible liteke ongia gaizkia izan,
arrazoiak fedea hobe ulertzeko balio dezake: “intelligo
jainkoak horrela nahi izanez gero, noski.
ut credam”, eta alderantziz, fedeak arrazoia lagundu
5. Historian zehar enpirismoa bihurtu da joera hau. egiten du: “credo ut intelligam”. “Hobe ulertzeko
sinisten dut”.
43

3. Fedea nagusia da eta arrazoia, morroia. Federik gabe Historiaren esanahi orokorra edo norabide nagusia
ezin dugu Jainkoa ulertu ezta Jainkoak sortutakoa, aurkitu nahian.
errealitatea, ere ez. Gertaeretatik haratago doan neurrian esanahia
Fedea arrazoiaz baliatzen da sendotzeko. aurkitzeko filosofoa da, baina haren hausnarketak ez
dira filosofikoak huts-hutsik. San Agustinek historia
4. Jainkoa aztertzen du baina bere zentzu kristauarekin. Haren
Gai nagusia izanik, filosofia teologia bihurtzen da hein historiaren filosofia historiaren teologia ere da batera.
batean. Jainkoa gakoa da, Jainkoa ulertu gabe Bi izan omen ziren arrazoiak San Agustinen
gainuntzeko bestea ezagutzekorik ez dago. hausnarketak sustatu zituztenak: Kristautasunarentzat
Zoriontasunarekin ere Jainkoak zerikusi zuzena du: historiak balio berezia du. Historiak hasiera eta bukaera
zoriontasun absolutoa gizakiak naturaz irrikatzen duena
bat du, historian Jainkoa gizakiari agertzen zaio eta
da. Zoriontasun absolutoa Platonek bezala ulertzen du:
Ongiaren Ideiaren konplazioa, izaki perfektoeren salbamenduaren drama: Jainkoa gorpuztu (Kristo) eta
kontenplazio betierekoa. hil, horrela hasten salbamenduaren historia, bukaera
Jainkoaren frogak izanen duena.
San Augustinek ez zuen
Jainko-existentziaren frogarik Bigarren zergatia Erromatar Inperioaren hondamena
landu, argudio oso bat kateatuz, bi arrazoi besterik ez du izan zen, Inperioa (700 urte) behin-betikotzat hartuta,
ematen: neurrigabeko gertaera historikoa izan zen, hausnarketa
Mundua edo Unibertsoren ordenak Ordenatzailea dakar. filofikoari bidea ematen ziona.
Gizakien adoztasuna: beti Jainkoaren nozioa eman da
kultur guztietan. Estatua eta Historia: Jainkoaren Hiria
Beste arrazoi mota, Jainkoaren existentzia frogatzeko Historiaren esanahia aurkitzeko San Agustinek neurri
gure baitan daukagu: aipaturiko barne esperientzia: morala erabili zuen batez ere. Benetazko zoriona
guregan aurkitzen diren ideiak, guk asmatu ezinak dira - Jainkoaren maitasuna da eta gaiztotasuna Harengandik
inmaterialak (esperientzia sentikorratik ez etorriak) eta urruntzea, gauza aldakorretan ongia kokatuz, bi gizaki
betierekoak, Jainkoarengandik datozkigu ( Argikuntza). mota desberdin ditzakegu: Jainkoa maitatzen dutena eta
bere burua baino maitatzen duena. Lehenbizikoek
5. Etika eta Politika Jainkoaren Hiria osatzen dute, bigarrenekoek Lurreko
1. Etika hiria.
Etikaren oinarria ideal kristauak dira (karitatea, Jainkoaren hiria Elizarekin eta Lurrekoa Estatuarekin
maitasuna: maitatuz gero nahi duzuna egin. identifikatzea erreza da. Hala ere hau ez omen da San
Zoriona lortzea gizakiaren azken helburua da: eta hauxe Agustinen esanahia: bi hiriak nahasturik daude gizarte
da etikaren funtsezko baldintza. guztietan, eta banaketa historiaren bukaeran emanen da
Baina bizi honetan ezin da zorion absoluto eta soilik.
betierekorik lortu, hil ondoren baino beste bizitzan San Agustinek tinko eusten du estatuak benetazko
lortzen da soilik zorion absoluto hori. justizia ezin duela gorpuztu, kristautasunaren arau
Eta zorion absolutoa Jainkoarengan datza, izaki infinito moralekin izan ezik. Honela San Agustin Estatuko
eta perfektoaren kontenplazioan hain zuzen ere, teoriak bi interpretazio derberdinak.
Platonen ideien munduan bezala Ongiaren Ideia. Zorion a) Estatuarekiko Elizaren nagusitasunaren teoria.
absolutoa lortzeko bertutea aritzea ezinbestekoa izanik Kristautasunaren egia eta printzipioen gordailuzaina
ere, ez da nahikoa: gizakiak berez ez du merezi halako izanik, Eliza gizarte perfekto bakarra da, eta beraz
saririk, ezin duelako bere ahaleginez holako sari Estatuaren gainekoa. Hau izanen da Erdi Aroan Eliza
infinitoa lortu, Jainkoaren laguntza dohainezko edo eta Estatuaren arteko harremanen eredua. Errege eta
gratia halabeharrezkoa da. autoritate guztiek gainean Elizaren boterea izan zuten.
Salbamendua ez da bertutearen ondoriorik, Jainkoaren Europarako demokraziaren sustrai nagusi bat izanen da
gratia, laguntza, oparia, ezinbestekoa da: kontutan gerorako: elizak botere politikoa mugatzen zuen, eta
harturik jatorrizko bekatuaren ondorioz gizakiaren izaera boterearen muga demokraziaren oinarria izanen da
gaizkira okertu dela. geroago.
b) Estatuaren papera txikiagopena. Kristautasuna
2.Politika Inperioaren erligio ofiziala bihurtzean, Inperioa
Gizartea, familia... erakunde naturalak dira: gizakiaren
suntsituezina zelakoan asko zeudenez, estatua
izaeran bertan datzate.
Jainkoaren egitasmoentzako ezinbesteko tresna zela
Boterearen azken legitimazioa Jainkoa bera da.
pentsatzen zuten. San Agustinentzat Estatuak ez du
Historia eta ikuspegi kristaua protagonismorik.
Historia unibertsalaren xedea edo norabidea aztertu
zuen lehenbiziko pentsalaria dugu San Agustin.
Gertaera historiko konkretuetatik haratago joaten da
44

4. 3.San Tomas Aquinokoa arrazoiak fedea hobe ulertzeko balio dezake:
“intelligo ut credam”, eta alderantziz: “credo ut
A.Fedea eta arrazoia intelligam”. “Hobe ulertzeko sinisten dut”.
1. Fedea Fedea nagusia da eta arrazoia, morroia. Federik
Fededunarentzat Eskritura Santuen bidez (Bibliak, gabe ezin dugu Jainkoa ulertu ezta Jainkoak
Itun Berriak, ElKoranak...) Jainkoak salbazio mezua sortutakoa, hots, errealitatea, ere ez.
eskaini dio gizakiari, zenbait gauza argitzen: Fedea arrazoiaz baliatzen da sendotzeko.
gizakiarekiko Jainkoaren borondatea, jainkozko b)Averroesek, filosofo musulmana eta aristotelikoa,
izaeraren zenbait berezitasunak, munduaren egi bikoitzaren teoria asmatu zuen: bi egi motak dira
sorkuntza, Jainkoak bideraturiko gizakiaren patua, fedearena eta arrazoi edo filosofiarena. Gauza bat
jokatzeko arau batzuk, etab., Itun Berriak, adibidez, egiazkoa izan daiteke fedearen araberaz eta ez
zenbait errebelazioak ditu: Jesukristo, Jainkoa gizakia arrazoi (filosofia) araberaz (heriotza ondoren
bihurtuta, hil eta gero berpiztu egin zen. Hil ondoren paradisua adibidez).
epaiketa bat dagoela, zerua eta infernua, gizakia Oso adibide garbia Astronomia / astrologia
Jainkoaren antza sorturik dago... gauza guzti hauek (horoskopoa) opoaketan. Astronomia kosmosen
demostraezinak dira, eta batzutan ulertezinak ere, ikerketa zientifikoa da, ekien jokaera fisikoa zehazten
arrazoiaren ulertzeko ahalmena gainditzen dutelako saiatzen da. Astrologia, Horoskopoa berriz sinisteko
askotan. gauza da. Posiblea liteke astronomoa izatea eta batera
2. Arrazoia Astrologian sinistea?
Filosofiaren iturri bakarra, aldiz, gizakia eta beronek Errebelazioa edo Fedea Jainkoak giza ulermenari
berezko dituen ahalmenak dira. Filosofia gizakiak ematen dion goiargia da. Gizakiak onartu ala ez egin
duen berezko arrazoimenean bakarrik oinarritzen da. ahal du.
Giza indar hutsez bilakatzen da eta bere arloan Fedearen iturria guztien gainetik dago:
berjabe, autonomoa da. Jainkoagandiko errebelazioa da; giza ahalmen
Unibertsoak sortzaile edo hasiera duela ustea, guztien gainetik dago.
adibidez, ez da Errebalazioaren kontua, hori dedukzio
arrazional bat izan daiteke, ez dago Jainkoaren Arrazoiaren eta sinesmenaren arteko
argiaren beharrik. Aristoteles eta Platonek hori ere harremanak
pentsatuz Goiargirik gabe, ez ziren ordea fededunak, Fedea eta arrazoia egiara iristeko bi modu
filosofoak baizik: arazionalki deduzitu zuten Pritzipio diferenteak dira, baina topo egiteko joera dute.
baten beharra. Arrazoiak bere egia du, izan ere, baliodunak ditu bere
Filosofia, beraz, arrazoiaren emaitza eta jarduera da: prozedurak, esperientzia eta logika.
bai Platon edo Aristotelesek filosofia eraiki zuten Filosofiaren metodoa, logika-legeak zintzo errespe-
munduari azalpen arrazional eman nahian federik edo tatuz, ezagutzan aurreratzen da; Fedearena, berriz,
goiargirik gabe. errebelazio-datuak ondo miatu eta interpretatzea.
3. Fedea vs, Arrazoia San Tomas ustez, ordea, Averroesen bi egien
Errebelazioa demostragarria balitz ez litzateke fedea irtenbidea ez da balioduna. Egiaren kontrakoa ezin da
izanen, baina demostraezina, ulertezina izateak fedea gezurrazkoa besterik izan. Egia bera da fedearena eta
irrazionala dela esan nahi du? Baina Errebelazioak arrazoiarena, bi egiak ez dira aurkakoak eta batak ez
diona eta arrazioak deduzitzen duena bat ote datoz? du bestea gezurtatzen.
bateragarriak al dira? kontrakoak? ez dute ezer Errebelazioa edo Goiargiaren egia arrazoiaz gaindi
ikusirik? edo Errebelazioa absurdua al da? Galdera egonik, askotan giza ulermena gainditzen du eta
guzti hauek oso inportanteak dira eta Erdi-Aroko misterioak esaten ditugu.
filosofoentzat erabateko auziak. Errebelazioa arrazoi Hala ta guztiz ere, Errebelazioak edo Fedeak
kontrakoa izanez gero filosofia ez litzateke bidegarria Naturgainekoak izanik, (Jainkoren bidez etortzen
izanen fededunarentzat, Filosofia fedearen etsaia zaizkigu eta) arrazoia neutralizatu edo indar gabetu
izango litzateke eta. Fedea eta arrazoia diferenteak beharrean gure ezagutza luzatu edo zabaldu egiten
dira, denek onartu dute, baina posiblea al da filosofo du: Jainkoak errebelazioaren bidez, arrazionalki,
eta fededuna batera izatea? gure kabuz ezagutu ezin duguna argitzen digu:
Historian erantzun diferente batzuk asmatu dira. Hona heriotza ondoko patua, adibidez. Arrazoiarekin
hemen inportantenetariko batzuk: heriotza ondoren zer dagoen ezin dut jakin, hau
a) San Agustin arrazoiaren muga da, baina Goiargiak esaten digu
Egia bakarra errebelazioa, fedea da: San Agustinek beste bizitza mota bat, betierekoa, dagoela.
ez du bereizketarik egiten arrazoi eta fedearen artean: Errebelazioak diona ez da absurdoa, arrazoi
arazo edo kontraesanik ez dira posible. Alderantziz: kontrakoa ere ez, arrazoiaz gaindi dago, eta horrela
gure ezaguera luzatu egiten da, irrazionala izan gabe.
45

5. Jaikoak gu arrazionalak egin gaitu, bere irudi eta eskatu behar zaizkio, teoriak, kontzeptuak eta
antzera, ezin digu, beraz, argitu edo errebelatu metodoak. Filosofiaren teoria eta kontzeptuak
zerbait irrazionala, gure izaera kontrakoa: kontuan eduki beharra dago sinesmena maila
errebelazioa misterioa izanik ere, ez da absurdoa, zientifikora igotzeko, hau da, Fedearen misterioak
ezin du gure izaera arrazionalaren kontra jo, gure arrazoitzeko edo Teologia eraikitzeko.
arrazoi finitoa gainditzen du besterik ez. b)Teologiak Filosofiari.
Filosofia /Teologia errebelatua Gerta litekeena zera da, filosofiak eta teologiak
erakutsi desberdinak ematea, hori bai, baina adoz ez-
Filosofia
Teologia hitzak “jainkoaren teoria” esan nahi du etortze honek derrigorrez azalekoa behar du izan;
griegoz. Filosofoek -Platon, Aristoteles...- errealitate- okerra filosofiaren arrazoitze-lanean dago eta bilatu
aren azterketa filosofikoaren emaitzaz jainkoaren no- egin behar da.
zioa ondoratu zuten, jainkoaren izena erabili gabe
askotan: Ongiaren Ideia (Platon), Motor Ibilgea, Konklusio gisa
Lehenbiziko Kausa (Aristoteles)... Azterketa filosofiko Errebelazioa ezin da oker egon, Jainkoaren esana
hauek Jainkoaren nozioa landu zuten: Jainkoaren baita, baina arrazoiaren ondorioak Errebelazioa-
nozioa arrazoiaz soilik eginda dagoelako, rekin bat egiten ez dutenean, Teologia errebelatua,
Errebelaziorik gabe. Sacra doctrina izenekoa, epailearena egiten du. Kasu
Filosofiak alde batera uzten du erligio eta horietan teologiak erakutsiko du metodo arrazionala
errebelazioa, filosofoa bai fededun edo fedegabea ez dela ondo erabili, motz gelditu de la, ondorioak
izan daiteke. gezurra baitira, Eskritura giza arrazoia gainditurik ere,
Teologia errebelatua (Sacra doctrina) ezin da irrazionala izan.
• Teologia berriz Errebelaziotik abiazten da
jainkoaren mezua interpretatzeko: hots,
errebelazioa onartzen du, Jainkoaren mezua bezala. 3.Jainkoaren existentzia. Bost bideak
• Teologiaren papera ez da fedea demostratzea baizik
eta fedea eta arrazoia diferenteak izanik, fedea Aurreko filosofien araberaz -platonikoak,
absurdua edo irrazionala ez dela erakustea. agustindarrak- Jainkoaren existentzia bistakoa zen eta
Jainkoa bakarra eta hiru pertsona batera izatea, ez zegoen frogatu beharrik. Gizaki guztiek dute
errebelazioak dionez, misterioa izanik ere absurdoa nolabaiteko Jainkoari buruzko idei bat. San Tomasen
ez dela erakutsi behar du. ustez, ordea, hori ez da Jainkoa ezagutzea, modu
arrazional edo zientifikoan: norbait iritsi dela jakitea
• Horretarako misterioa argitzen -ahal den neurrian-
ez da Pedro ezagutzea.
saituo da: fedea eta arrazoia bateragarriak dira.
Errebelazioak giza ulermenaren kontra jo
Argudio ontologikoa
beharrean luzatu egiten du, haratago eramaten du. San Anselmo argudio ontologikoaren arabera, Jainko
a) Desberdintasunak konzeptuaren azterketa soiletik -ateoak ere gogoan
Filosofiaren iturri bakarra gizakia eta beronek duen hartatik- deduzitzen da Jainkoaren benetako
berezko dituen ahalmenak dira. Filosofia gizakiak existentzia.
duen berezko arrazoimenean bakarrik oinarritzen da. Tomasek horrela laburtzen du onartzen ez duen
Fedearen iturria: Jainkoagandiko errebelazioa da; argudio hau: “Jakinda Jainko hitzak zer esan nahi
giza ahalmen guztien gainetik dago. duen, berehala ulertzen da Jainkoa existitzen dela,
izen horrekin adierazten baitugu pentsa daitekeen
b) Berdintasunak handiena”. Jainkoaren ideiak adierazten badigu izaki
1. Gai berdinak lantzen dituzte: adibidez, munduaren perfektoa, perfektoa izateko existitu behar da.
kreazioa eta arimaren hilezkortasuna. Hain gai Existentzia esentzia edo ideiatik deduzitzen da.
garrantzitsuetan, hainbeste jende filosofi bide hutsez
eskas ibiliko zen gai horietan. hain zuzen, komeni Jainkoaren existentziaren bost frogapen
zen, dio San Tomas-ek, sinismenak laguntzea. edo bideak
2. Bi jakin-bideak, halaber, helburu berdinera zuzen-
durik daude: gizakiari argi egitera. Jainkoaren existentzia ez da berez ebidentea, bi gehi
bi lau dira judizio bezalaxe, ordea, demostratu behar
c) Elkar-laguntzak da. Baina jainkoaren existentzia demostratzea ez da
a)Filosofiak Teologiari. fedea demostratzea: arrazionalki demostratzen den
Sinesmena serio arrazoitu nahi bada eta zientzi Jainkoa jainko arrazional edo filosofikoa da eta ez
mailari behar bezala eutsi behar bazaio, Filosofiari fedearena.
46

6. Ezagutzen den kausa batetik abiatuta kausa horren beharrezkoa, eta horrek bere baitan izango du behar
ondorioa frogatu ahal da: sutea suatik, mikrobio horren kausa; alegia “guztiek Jainkoa deitzen
motatik gaixotasuna. Baina Jainkoaren existentzia dutena”.
ezin da modu horretara frogatu, ez baitugu Jainkoa
ezagutzen. San Tomasentzat frogatzeko ahalegina Laugarren bidea edo perfekzio mailena
errealitate hautemangarrietatik abiatuta egin behar da Esperientziak esaten digu izateek perfekzio mailak
-horiek dira kausen ondorioak- lehenengo kausara dituztela: batzuk besteak baino hobeak, egiazkoagoak
iritsi arte igo behar da, eta kausa hori litzateke edo prestuagoak direla ikusten dugu. Gehiago edo
Jainkoa. gutxiago direla diogu, goren mailara zenbateraino
hurbiltzen diren kontuan hartuta, eta edozein
Bost frogetako egitura perfekzio motatan, gorena da mota horren barruan
Jainkoaren existentzia fragatzeko Tomas Aquinokoak den guztiaren kausa. Izate segida batzuk perfekzio
bost argudio edo “via” (bideak) proposatzen dizkigu. mugatuko kausa dira, eta kasu horietan, ezin da
Bost argudio hauek egitura bera dute: infiniturantz jo. Beraz, izate goren bat mailako
perfekzio guztiak ditu, eta hori da perfekzio ororen
1.Abiapuntua: esperienziazko gertakari bat (gauzen azkeneko eta lehenengo kausa.
aldaketak, perfekzio mailak...)
Bostgarren bidea edo munduaren ordenarena
2.Frogaren ibilbidea: Izateek naturan duten xedean oinarritzen da.
-Esperienziazko gertakariari kausalitate printzipioa Adimenik ez duena ez da bere xederantz joaten,
aplikatzea: ondorio orok dagokion kausa du. ulertzen eta ezaguzten duen norbaitek eramaten ez
-Menpeko kausen segidan infinitura arte igaro ezina: badu; esentziarekin bat ez datorren adimenak -hau da,
kausa-ondorio segida infinitura arte prozesua aktualizatzeko beharra duen potenzialtasunak-
absurdua da, ezer ere argitzen ez duelako. aurretik kausa bat behar du, ulertu ahal izateko
ordenatu duen kausa bat. Ezinezkoa da segida
3. Ondorio edo helmuga: kausatu gabeko lehenengo infiniturik, hortaz, adimena duen izate bat bada, eta
kausa Jainkoa da. izate horrek gauza bakoitza bere xederantz eramaten
du; horri Jainkoa esaten digu.
Bost bideak
4.Etika eta Politika
Lehen bidea edo motor ibilgearena.
Aristotelesen argudioa errepikatzen da: esperientziak a.Etika
erakusten digunez, gauzak higitu egiten dira, eta San Tomas etika klasikoa da, hots, etika materiala eta
higitzen den guztia beste gauza batek higiarazten du. eudaimonista: gizakiaren azken helburua zoriontsua
Elkar higiarazten duten motor segidak ezin dira izatea da, eta etika, beraz, zorionari eta zoriotsua
infinituak izan; hortaz, higiarazi ez den lehen motor izateari buruz ausnarketa da. Ausnarketa honetan
bat dago, eta motor “hori guztiek Jainkoa deitzen erreferentzi nagusiak aurreko gaian ikusitakoak
dutena” da. izanen dira: bertutea, oreka, bizimodua... ildo
aristotelikoa jarraitzen du, izan ere.
Bigarren bidea edo kausa arazleena Zoriona gizakiaren errotiko joera denez gero, giza
Esperientziaren arabera, kausa guztiak aurreko kausa izaeran beran oinarritzen da, eta beraz giza izaeraren
baten ondorioak dira. baina ezin da kausen segida garapena ekarriko du berarekin.
amaigabe bat osatu; beraz, kausa arazle bat dago, Baina, San Tomasek fedearen dimentsioa ezin du alde
lehen kausa edo kausa kausatu gabea: “Denek Jainkoa batera utzi, eta bizitza honetan lor daitekeen zorion
esaten diote”. erlatiboa eta garaikotik haratago zorion absoluto eta
betierekoa aldarrikatzen du gure funtzezko joera gisa,
Hirugarren bidea edo izate kontingenteena hau da, betiereko bizitzan, Jainkoaren kontenplazioa.
Esperientziak esaten digu munduan sorrera eta galera Naturgaineko zoriontasun mota honek ez dio zorion
gertatzen direla: gauzak existitzen hasten dira eta naturalari uko egiten, berarekin dakar ordea: luzatu
existitzeari uzten diote, kontingenteak dira. Guztiak egiten du fedeak arrazoia luzatzen den bezalaxe.
existitzeko denbora tarte jakin bat du, guztia
kontingentea da; hortaz, ezer existitzen ez zen garai Betiereko legea
bat ere izan zen. Izan ere, existitzen denaren ondotik Jainkoa munduaren sortzailea da eta hark munduaren
soilik hasten da existitzen. Guztia kontingentea balitz, existentzia mantentzen du eta horregatik munduaren
orain ez litzateke ezer izango, eta bistakoa da hori azken kausa ere bada.
faltsua dela; izateen artean bat halabeharrez izango da
47

7. Aristotelesek ikuspegi teleologikoa jarraituz, izaki
natural guztiak perfektoak izateko helburua dute. Giza bizitzaren naturgaineko xedea: Jainkoa
Ikuspegi horren oinarria Jainkoaren borondatea Ekintza morala ulertzeko beharrezkoa da giza
munduaren sorrera datza. Naturako batasuna eta bizitzaren xede nagusia definitzea: ekintzak lortu
ordena adigarria betiereko legea da. nahi duen edozein xedearen atzean, beste xede
Lege naturalek unibertsoa zuzentzen dute era orokorrago batzuk aurkituko ditugu.
aldaezinean, Jainkoak nahi izan duen ordena eta Nahimenak, grina arrazionala denez, beti izango du
batasun xede horretarantz. ongi absolutorako edo unibertsalerako joera, zoriona
delakoan. Hala ere, ongi goren hori zein den jakitea
Lege morala geratzen da oraindik: horixe da giza nahimenaren
Gaizki aukera dezakegulako eta batzuetan gaizki benetako helburua, eta arazo hori etikak konpondu
jokatzen garelako -arrazoiaren aurka- daude arau behar du.
moralak. Arsitotelesek erabateko zoriona eta jarduera
Giza jokaera naturako besteena ez bezalakoa da, eta kontenplatiboa lotzen zituen, filosofia tomistak
giza jokaeraren arrazoia giza izaeran bertan aurki jainkozko esentzia bera hartu zuen kontenplazioaren
daiteke. helburutzat. Baina hau beste bizitzan lortzen denez,
Arrazionaltasuna da gizakiarengan berezkoena, eta filosofiaz gaindi dago.
horretatik deduzitu behar dira gizakiaren jokaera
moralaren xedea eta bere jokaeraren arau moralak. Lege positiboa
Gizartean bizitzea giza izaeraren joera esentziala da,
Lege moral naturala eta joera horrek berak, arrazoiari jarraiki, gizakien
Jainkoaren betiereko legeak unibertsoan agintzen du lege positiboak (lege konkretuetan gorpuzten direnak,
eta lege moral natural moduan gauzatzen dela hots lege kodeetan, estatuak ezartzen dituenak)
gizakiarengan. eskatzen ditu, bizikidetzarako justiziaren printzipio
Lege moral naturala arrazoiaren bidez deduzi daiteke orokor batzuk zehatz ditzaten. Lege positiboa lege
giza izaeraren joera esentzialetatik, hiru mailetan: moral naturalaren zehaztapen eta luzapen beharrezkoa
izan behar da.
1. Sustantzia ororen joera existitzen jarraitzea da, eta Moral soziala eta zuzenbidea, biak, justizian
horri kontserbazio sena deitzen diogu. Gizakiarengan oinarritzen dira.
joera horrek gorputza eta osasuna zaintzeko arau
moralak ezartzen ditu. b.Gizartea eta politika
2.Gizakia, animalia den heinean, ugaltzeko joera 1.Gizarte eta Estatua
naturala du, eta joera horretatik, arrazionalki, Tomas Aquininokaren filosofian trataera eskasa jaso
eginkizun moralak datozkio, sexualitateari eta seme- du gai honek: garai hartan arlo politikoak ez zen
alabaren zainketari eta heziketari dagokionez. auzirik, emandako ordenamendu sozio-politikoa
naturaltzat ikusten zuenez, betiereko eta aldezina zen.
3.Gizakiaren arrazionaltasunean oinarritzen da egia Gizakia naturaz gizartean jaio eta bizi da: gizartea
ezagutzeko joera. Eta horretaz gain, bizitza soziala gizakiaren dimentsioa da, gizartearekiko lokarri mota
egiteko joera ere badu eta horretarako justiziako askok lotzen gaituzte.
arauak behar ditu. Beste gizakiarekiko lokarririk gabe pentsaezina da
pertsona. Eta gizartearekin lotzen dituen lokarriak
Arau moral orokor horiek lege moral naturala osatzen hiru motakoak dira, nagusiki:
dute, beraz. Erraza zen lege horiek bat egitea • Lokarri familiarrak familia eratzen du, eta senide
Moisesen Dekalogoarekin. taldea. Talderik funtzezkoena da.
Lege moral natural hau naturala den aldetik gizaki • Lokarri profesionalak gremioa eratzen du, profesio
guztiek ezagutzen dugu gure izaera arrazionalean baten interesak defendatzeko
oinarritzen delako. • Lokarri politikoak estatua osatzen du.
Bertuteak Lokarri hauen bidez gizartea egituratzen da: lokarri
Ongia ezagutzea ez da nahikoa ondo jokatzeko: hauek bermatzen dute gizarteak helburu naturala
Aristotelesen etikan ondo finkatu zen moduan, betetzea. Eta hauxe dugu estatuaren sustraia.
ohiturak onak edo bertutetsuak behar dira. Helburua betetzeko gizarte zibilak ordena behar du,
Ohitura moralaren beharra ere azpimarratu zuen: eta hau izango litzateke Estatuaren arrazoia:
alegia, ekintza onak egiteko joera, ekintzak gizartearen ordenamendua. Estatuaren helburua
errepikatzearen bitartez aurretik ikasita dagoena.
48

8. gizartearen ordena eta hiritarren bizimodu bertutetsu Erdi Aroan gobernante absolutorik ez ezagunak izan
eta librea ahalbidetzea izango litzateke. arren, autoritatearekiko errespetoa obligazio moral
Gizakia zentsu honetan estatuarenpean dago, baina argia zen: autoritateak nolabait sakratua zen eta.
libre eta arrazionala, hots, espirituala den aldetik Tomas Aquinokoak, berriz, autoritatearekiko
estatuaren gainekoa da. perspektiba arrazionala eta praktikoa hartuko du,
Estatuaren azken helburua elkarbizitza justua eta errespetoa ukatu gabe: autoritatearekiko, tiranikoa
bertutetsua bermatzea bada mundu honetan, bihurtuta, bidezkoa zen aurka egitea, tiranoa
gizakiaren azken helburua mundu gainekoa da: hiltzeraino ere kasu larrian.
betiereko zorion absolutoa, eta hau elizari dagokio. Baina aurka egiteko momentuan beharrezko da
Elizaren eta estatuaren artean ez dira gatazkarik eman egoera konkretuari egokitzea: tirania mota asko
behar: Elizaren ardura naturgainekoa bada ez du baitago, eta hau da zuhurtziaren papera. Zuhurtzia
ardura zuzenik estatuaren arloan, ardura bakarra bertute nagusia da arlo etiko eta politikoan.
Estatuaren lege positiboek lege moral naturalaren Aquinokoak tiraniaren kontra jarduteko egoera
aurka ez egitea, bestela legea ilegitimoa izango konkretu guztiak aztertzen ditu, zuhurtziaz,
litzateke. juztiziaren araberaz jokatzeko, hau da tirania baino
2. Autoritatearen oinarria bidegabe handiagoa ez eragiteko, zenbait baldintza
Autoritatea beharrezkoa da, beraz, gizartearen azpimarratuz:
ordenamendu eta helburua bermatzeko. Tiranoa oso kaltegarria izatea, bestela erresistentziak
Autoritate legitimo mota asko dago: monarkia, ekar ditzakeen ondorioak larriagoak izan litezke.
aristokrazia, demokrazia. Zirkunztantziaren araberaz Erresistentziatik kalte larriagoa ez eragitea.
bata edo bestea egokiagoa izanen da. Monarkia - Erresistentzia publikoa izatea eta ez gutxi batzuen
zentsu etimologikoan “bakar baten gobernua” da San izenean. Gizartearen defentsa justuaren muga ez
Tomasek, praktikoena ikusten duena, besteak ukatu zeharkatzea: tirania oso larria ez bada, hobe litzateke
gabe, baina aristokrazia eta demokraziarekin zenbait denbora toleratzea (kontutan izan behar dugu
nahastuta. garai hartako tirania eta gure garaikideak ez dute
Autoritatearen helburu nagusia gizartearen ongi amankomunezko neurririk), tiranian bertan baino
orokorra da: gizartearen batasuna eta bakea. Bakea beste arrisku larriagotan sartzea baino.
gainuntzeko helburuentzat ezinbesteko baldintza Tiranoa ilegitimoa bada (botereaz legez kanpo edo
denez, ongi orokor nagusia da, beraz. indarrez jabetu delako) errebelatzeko baldintzak
Bizi sistema justu bat ezartzea ere izango litzateke bigunagoak dira: errespeto obligaziorik ez
beste helburu bat, eta sistema justu hori gorde eta dagoelako).
garatzea.
Autoritateari dagokion helburua denon ongia bada,
ongi pribatura (pertsona edo gizatalde konkretu
batena) norabidetzea jarduera politikoa, tirania izanen
da: erregimen injustu eta perbertsoa bihurtzen da, bai
monarkiko, aristokratiko edo demokratikoa.
49