Meerjaren Monumentenbeleidsplan St.Maarten

Meerjaren
Monumentenbeleidsplan
Sint Maarten

PREAM Consultants N.V/
PREAM Architects
Juli 2009

“Monumenten zijn de parels van ons gemeenschappelijke
erfgoed, waarin niet louter geschiedenis en cultuur huizen,
maar de geest van de tijd van onze voorouders, die we
moeten koesteren en beschermen voor de huidige en
toekomstige generaties.”
Mw. Drs. L.R. Morales
(Programma manager Monumenten, Trekker van de Monumentenzorg en Ambtelijke Ondersteuner
Monumentenraad, St. Maarten).

“De Monument Preservation Foundation heeft gekozen
voor een zuiver pragmatisch beleid: redden wat er nog te
redden valt.”

Dhr. Drs. L. Coombs
(voormalig voorzitter Sint Maarten Monuments Preservation Foundation).

INHOUDSOPGAVE

0 Verantwoording.............................................................................................................. 1
1. Samenvatting ............................................................................................................ 2
2. Inleiding .................................................................................................................... 3
2.1 Algemeen....................................................................................................... 3
2.2 Doelstellingen ................................................................................................ 4
2.3 Monumentenbeleid en sociaal, cultureel, economisch en ruimtelijk
beleid (relatie overige beleidsterreinen) .......................................................... 4
3. Monumenten op St. Maarten...................................................................................... 8
3.1 Historisch context........................................................................................... 8
3.2 Bevolking....................................................................................................... 9
3.3 De Sint Maartense historische architectuur ................................................... 10
3.4 Historisch-cultureel erfgoed ........................................................................ 12
3.5 Monumenten in de bebouwde kom .............................................................. 13
3.5.1 Philipsburg ....................................................................................... 13
3.5.2 Simpson Bay. ................................................................................... 17
3.6 Monumenten buiten de bebouwde kom ........................................................ 18
3.6.1 Fortificaties ...................................................................................... 18
3.6.2 Plantages en landhuizen.................................................................... 21
3.6.3 Industriële monumenten.................................................................... 21
3.6.4 Woonhuizen buiten de bebouwde kom.............................................. 22
3.6.5 Begraafplaatsen ................................................................................ 22
3.6.6 Waterputten en Dry Walls................................................................. 22
3.7 Archeologische vindplaatsen ........................................................................ 22
3.8 Scheepswrakken en artefacten ...................................................................... 23
4. Wettelijk kader van de Monumentenzorg ................................................................ 25
4.1 Monumentenlandsverordening 1989............................................................. 25
4.2 Monumenteneilandsverordening................................................................... 26
4.3 Besluit inrichting en werkwijze Monumentenraad ........................................ 26
4.4 Besluit criteria voor de aanwijzing van beschermde monumenten................. 27
4.5 Besluit inrichting en beheer register van beschermde monumenten............... 28
4.6 Vergoedingen............................................................................................... 29
5. Het restauratieprogramma. ....................................................................................... 30
5.1 Toetsingscriteria........................................................................................... 30
5.2 Philipsburg................................................................................................... 31
5.2.1 Gebouwen in Philipsburg .................................................................. 31
5.2.2 Stedelijke structuur Philipsburg ........................................................ 31
5.2.3 Plan van aanpak Philipsburg ............................................................. 32
5.3 Simpson Bay ............................................................................................... 33
5.4 Monumenten buiten de bebouwde kom ....................................................... 33
5.4.1 Forten en batterijen .......................................................................... 33
5.4.2 Plantages en landhuizen.................................................................... 34
5.4.3 Industriële monumenten.................................................................... 36
5.4.4 Woonhuizen buiten de bebouwde kom.............................................. 37
5.4.5 Begraafplaatsen ................................................................................ 37
5.4.6 Oude kaarten, boeken (archiefstukken van grote
cultuurhistorische belang/roerende monumenten) ............................. 37
5.5 Aanwijzen van beschermde monumenten ..................................................... 38

5.6 Financiële aspecten ..................................................................................... 38
5.7 Prioriteiten en planning (Aanwijsprogramma) .............................................. 39
5.8 Noodherstelplan .......................................................................................... 41
6. Rol van de overheid ................................................................................................ 41
6.1 Juridisch instrumentarium .......................................................................... 41
6.1.1 Aanwijzen van beschermde monumenten ......................................... 41
6.1.2 Register van beschermde monumenten ............................................ 42
6.1.3 Aanwijzen van beschermde stads- en dorpsgezichten........................ 42
6.1.4 Vergunningen .................................................................................. 42
6.1.5 Beroep ............................................................................................. 43
6.1.6 Rapportage ....................................................................................... 43
6.2 Financieel instrumentarium .......................................................................... 43
6.2.1 Subsidies en zachte leningen............................................................. 43
6.2.2 Fiscale incentives.............................................................................. 47
7. Organisatie .............................................................................................................. 49
7.1 Algemeen..................................................................................................... 49
7.2 Overheid ...................................................................................................... 49
7.3 Monumentenraad ......................................................................................... 50
7.4 Monumentenfonds........................................................................................ 50
7.5 Overige organisaties op eilandelijk niveau.................................................... 53
7.6 Organisaties op Landelijk en Internationaal niveau....................................... 54
8. Informatievoorziening.............................................................................................. 55
8.1 Algemeen..................................................................................................... 55
8.2 Voorlichting en documentatie....................................................................... 55
9. Landelijke en Internationale Verdragen en Regelgeving (overzicht)......................... 58
Landverordening in en uitvoer..................................................................... 60
Monumentenlandsverordening .................................................................... 60
Landverordening grondslagen RO (PB 1976, no 195) ................................. 60
Archieflandsverordening (PB 1989, no 64)................................................... 60
Landsverordening overdracht stranden ......................................................... 61
Landsverordening Maritiem beheer (dec 2007)............................................. 61
ICOMOS...................................................................................................... 63
Verdragen getekend in Koninkrijksverband ............................................................. 64
10. Monitoring en evaluatie ......................................................................................... 68
9.1 Wet- en regelgeving .................................................................................... 68
9.2 Aanwijzen beschermde monumenten........................................................... 68
9.3 Uitvoering restauraties................................................................................. 68
11. Aangewezen tot Beschermde Monumenten op St. Maarten ...................................... 69
12. Literatuur................................................................................................................. 76

Bijlagen

Meerjaren Monumentenbeleidsplan St. Maarten

0 Verantwoording

In april 2002 heeft PREAM Consultants N.V. in samenwerking met SBO (Afdeling Strategie,
Beleid en Ontwikkeling; sinds 2004, DPP, Directie Programma’s en Projecten) van het
Eilandgebied St. Maarten en het Monumentenbureau van de Dienst Ruimtelijke
Ontwikkeling en Volkshuisvesting van het Eilandgebied Curaçao, een Plan van Aanpak voor
het monumentenbeleid op St. Maarten opgesteld. Het definitieve rapport werd in juni 2002
aan het Bestuurscollege van het Eilandgebied St. Maarten overhandigd.
In dit plan van aanpak worden als eerste stappen genoemd het inventariseren van de
monumenten op het eiland en het opstellen van een beleidsplan. In juni 2003 werd de
definitieve versie van de inventarisatie aan het eilandgebied aangeboden.

Dit beleidsplan is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met en onder begeleiding van
de monumentenwerkgroep van het Eilandgebied St. Maarten, bestaande uit medewerkers van
de afdelingen VROM en SBO/DPP (dhr. L. Brown, mw. L. Morales).
De Sint Maarten National Heritage Foundation (mw. E. Bosch) heeft een belangrijke bijdrage
geleverd door het beschikbaar stellen van de monumenteninventarisatie welke in hun
opdracht in 1995 werd uitgevoerd.
Van grote waarde was de ondersteuning van de DROV (Dienst Ruimtelijke Ontwikkeling en
Volkshuisvesting op Curaçao, mw. C. Manuel en mw. G. Jonkhout-Gehlen), welke werd
gegeven in het kader van de samenwerkingsovereenkomst tussen VROM en de DROV.
Second Opinion is verkregen van de NRF (Nationaal Restauratie Fonds Nederland, dhr. P.
Baars en dhr. J. De Jong) en Kraaij Consultants (dhr. E. Kraaij).
Alvorens dit beleidsplan in zijn definitieve vorm te gieten, heeft de monumentenraad van St.
Maarten zijn advies uitgebracht.

De samenstellers van dit beleidsplan zijn alle betrokkenen bijzonder erkentelijk voor hun
bijdragen en inbreng.

PREAM Architects blz. 1 van 77


1. Samenvatting

Dit rapport is als volgt samengesteld.
Het eerste hoofdstuk bestaat uit deze samenvatting terwijl het tweede hoofdstuk de
doelstellingen van dit beleidsplan en het sociaal-economisch en ruimtelijk beleidskader
behandelt.
Het derde hoofdstuk gaat in op de inventarisatie van St. Maarten’s historisch cultureel
erfgoed, voorafgegaan door een beschrijving van het historisch kader waaraan het erfgoed is
ontsproten.
Met uitzondering van het eilandsbesluit dat de bijdrage van de overheid in de kosten van
onderhoud en herstel van monumenten (subsidie) regelt, is het wettelijk kader, zo is in het
vierde hoofdstuk beschreven, afgerond.
Hoofdstuk 5 geeft inzicht in het restauratieprogramma door middel van een selectie van de
monumenten die het waard zijn om beschermd en behouden te worden. Aan de selectie is een
kostenraming voor behoud en restauratie van deze objecten gekoppeld die uitkomt op NAF.
22.885.750,00 (peildatum 2006). Uitgangspunt is dat het restauratieprogramma in 10 jaar zou
kunnen worden uitgevoerd. Dit is o.a. afhankelijk van bereidheid van monumenten eigenaren
en beschikbare fundings (van overheid.en overige instellingen).
In het zesde hoofdstuk wordt de rol die de overheid bij de uitvoering van het
monumentenbeleid beschreven. Hierbij staan haar twee instrumenten ter beschikking: een
juridisch instrumentarium, te weten het stelsel van weten regelgeving, en een financieel
instrumentarium, zowel direct in de vorm van subsidies als indirect middels voorzieningen in
de belasting sfeer
Het zevende hoofdstuk gaat in op de organisatie, zowel binnen als buiten de overheid, die op
poten gezet moet worden voor de uitvoering van het monumentenbeleid. Naast de
monumentenraad, die reeds is geïnstalleerd, zal binnen de afdeling VROM een
monumentenbureau opgezet en bemand (m/v) moeten worden. Voor de uitvoering van de
bijdrageregeling wordt gekeken naar de mogelijkheid om gebruik te maken van een bestaande
instantie, waarbij wordt gedacht aan de St. Maarten Housing Financing Foundation.
Voor het welslagen van de uitvoering van het beleid is een goede informatievoorziening
onontbeerlijk. In hoofdstuk 8 is aangegeven dat de informatie in eerste instantie gericht moet
worden op de ambtenaren binnen het overheidsapparaat die bij het monumentenbeleid
betrokken zijn. Vervolgens vormen de eigenaren van monumenten uiteraard een belangrijke
doelgroep voor de voorlichtingscampagnes. Voorts moet het publiek in het algemeen, zowel
inwoners als bezoekers, op de hoogte worden gehouden van de doelstellingen en voortgang
van de monumentenzorg. Last but not least, wil monumentenzorg op blijvende steun van de
bevolking kunnen rekenen, moet speciale aandacht worden geschonken aan de voorlichting
van de jeugd op het eiland.
Voor de bewaking van het proces zijn een aantal toetsingscriteria gegeven in hoofdstuk 9. Het
gaat met name om drie aspecten:
• afronden weten regelgeving
• aanwijzen van beschermde monumenten
• uitvoeren van het restauratieprogramma.
Tot slot wordt in hoofdstuk 10 een lijst met de geraadpleegde literatuur gegeven.



2. Inleiding

2.1 Algemeen

Een terugblik op de recente geschiedenis van St. Maarten laat zien dat het eiland zich met
name in de jaren tachtig van de twintigste eeuw vooral heeft geconcentreerd op de uitbreiding
van de toeristenindustrie, en wel in hoofdzaak in kwantitatieve zin. Steeds meer en steeds
grotere hotels verrezen, en ook het aantal winkels, restaurants en andere op toerisme gerichte
voorzieningen dat werd geopend nam een enorme vlucht waardoor een schaalvergroting
optrad in de bebouwde omgeving van het eiland. Met deze ontwikkelingen deed ook een
internationale bouwstijl zijn intrede waardoor naast de schaal ook de oorspronkelijke
karakteristieken van de bebouwde omgeving op het eiland naar de achtergrond verdwenen. Op
zich is dit niet zo bijzonder; overal ter wereld bestaat het oude naast het nieuwe, want de
ruimtelijke en functionele eisen die nu gesteld worden laten zich in veel gevallen niet plaatsen
in traditionele gebouwen en wat 60 jaar geleden hypermoderne en soms controversie
oproepende gebouwen waren, zijn nu beschermde monumenten. Echter het gevaar dreigt wel
dat St. Maarten door het verdwijnen van het cultureel erfgoed in het algemeen en historische
gebouwen in het bijzonder, op den duur haar culturele identiteit verliest en zich daardoor
steeds minder gaat onderscheiden van andere belangrijke toeristenbestemmingen.

St. Maarten heeft haar inwoners en bezoekers veel te bieden op het gebied van ontspanning en
vermaak, waar het multi-culturele karakter nog een extra dimensie aan geeft.
Monumentenzorg kan daar een stukje unieke St. Maartense cultuurhistorie en identiteit aan
toevoegen. Het moet dan ook duidelijk zijn dat monumentenbeleid van de overheid niet alleen
gemotiveerd wordt door een nostalgisch gevoede hang naar het verleden maar door interesse
en respect voor de geschiedenis van St. Maarten en haar inwoners en door het besef dat mede
in de geschiedenis het unieke karakter van het eiland is verankerd. Juist dit karakter kan een
belangrijke bijdrage leveren aan de aantrekkingskracht en profilering op de toeristenmarkt.
Monumentenbeleid behoeft dan ook niet op gespannen voet te staan met economische
ontwikkeling maar kan er juist aan bijdragen. Misschien niet van vandaag op morgen maar
wel op de langere termijn, als de steeds kritischer en cultuurbewuster wordende toerist meer
en meer op de kwaliteit van de bestemming zal letten.

Naast het economische motief, namelijk de diversificatie van het “Toeristisch Product St.
Maarten”, dient monumentenzorg ook een sociaal-cultureel motief, te weten de bescherming
van St. Maarten’s cultureel erfgoed om het te behouden voor de huidige en toekomstige
generaties inwoners van St. Maarten, ter illustratie van het verleden en voor het begrip van het
heden.

2.2 Doelstellingen

Monumentenzorg heeft als doelstelling het behoud en herstel van zoveel mogelijk cultuur-
historisch waardevolle objecten en structuren. Het monumentenbeleid heeft tot doel te komen
tot een beheersing van het proces tot behoud van het cultureel erfgoed.



Aan de overheid de taak om de randvoorwaarden te scheppen waarbinnen het beleid tot
ontwikkeling en uitvoering kan komen. Naast het stimuleren van positieve ontwikkelingen in
het algemeen zijn deze randvoorwaarden kadervormend (juridisch, financieel), normbepalend
en controlerend.

2.3 Monumentenbeleid vs sociaal, cultureel, economisch en ruimtelijk beleid; relatie
met overige beleidsterreinen

Het ontwikkelen van een monumentenbeleid past in het sociaal economisch beleid van het
eilandgebied, zoals in de afgelopen jaren in een aantal nota’s is vastgelegd.

Multi- annual Policy Plan van Sint Maarten (MAPP)
In het MAPP, op 22 mei 1998 vastgesteld door de eilandsraad, zijn programma’s en
bijbehorende doelstellingen vervat voor het te voeren beleid voor de diverse
overheidssectoren.
Het economisch-toeristisch beleid kan op hoofdlijnen als volgt worden samengevat.
De Sint Maartense economie is nog steeds erg afhankelijk van toerisme. Volgens het MAPP
moet het beleid gericht zijn op o.a. het uitbreiden van het aantal en het verbeteren van de
kwaliteit van attracties op Sint Maarten. Tevens dienen ecologische, historische en culturele
attracties te worden gestimuleerd (cultural heritage of the island, archeology, ‘reliving the
past’). In het MAPP wordt onder ‘Economic diversification’ (project nr. 16) gesteld dat:
‘diversification of industry in support of tourism’ dient plaats te vinden.

Wat betreft het behoud van cultuurmonumenten is het volgende van belang.
In het MAPP wordt aangegeven dat het cultuurbeleid c.q. ‘Cultural Policy’ (lees
monumentenbeleid) ontwikkeld moet worden. De ontwikkeling van een monumentenbeleid is
op St. Maarten van start gegaan en met het onderhavig beleidsplan een feit geworden.
Nadat in 2000 de Monumenteneilandsverordening (in 1989 kwam de
monumentenlandsverordening tot stand!) van kracht is geworden, heeft het Bestuurscollege
prioriteit gegeven aan de uitvoering hiervan. Dit heeft onder meer geresulteerd in de
oprichting van de Sint Maarten Monuments Preservation Foundation in 2001. Deze
particuliere stichting heeft o.a. als doelstelling het restaureren, behoud en beheer van
monumenten. In het zelfde jaar 2001 werd de Monumentenraad (MR) ingesteld. De
Monumentenraad heeft tot taak het Bestuurscollege en de Eilandsraad te adviseren over zaken
die betrekking hebben op de monumentenzorg.
Bij de aanwijzing van de monumenten zal worden voortgebouwd op de in 1994 door het
Eilandgebied uitgegeven brochure ‘Proposed Protected Historical sites and buildings on Sint
Maarten, First Group’. Met het opstellen van een gedegen Monumentenbeleidsplan en het
uitvoeren van de benodigde stappen om te komen tot het aanwijzen van Monumenten wordt
uitvoering gegeven aan de betreffende doelstellingen van het Multi Annual Policy Plan. Dit is
essentieel daar motivatie voor het financieren van projecten in het kader van het
Monumentenbeleid, o.a. onderbouwd zal worden vanuit het economische programma
(duurzaamheid/MAPP).

PREAM Architecs blz. 4 van 77


Het St. Maarten Comprehensive Economic Development Plan 2004-2007, Sector
Economy and Tourism (Department of Economic Policy and Research, 2001).
Ook in dit plan wordt de nadruk gelegd op het herstellen (‘recovery strategy’) en revitaliseren
van de economie door nieuwe, veelzijdige ontwikkelingen in gang te zetten ten behoeve van
een duurzame economische ontwikkeling. Hierbij wordt veel belang toegekend aan het verder
ontwikkelen van de toeristische industrie middels diversificatie van het toeristisch product en
"improvement of the visitor's experience".1 Met het aanwijzen en beschermen en vervolgens
het restaureren, consolideren etc. van monumenten plus het creëren van cultuur attractie wordt
het toeristische product veelzijdiger en bereikt de overheid meer aandacht van de bevolking
voor haar cultuur- historisch erfgoed. Conform het Departement of Economic Policy and
Redearch is er momenteel (2009) geen vervolgplan door BC goedgekeurd.

Governing Program 2007 - 2011
In het programma voor de regeerperiode van 2003 tot 2007 werd onder het hoofdstuk over
Housing and Urban Development gesteld dat de bescherming van het historisch bezit van St.
Maarten in het algemeen en bescherming van monumenten in het bijzonder een primair
element van de ontwikkelingsvisie is.
Er is in 2007 een Governing Program 2007-2011 aangenomen door BC (Democratische Partij
DP). Nu er per juni 2009 een nieuwe samenstelling van het Bestuurscollege geïnstalleerd is
(National Alliance samen met onafhankelijke lid Theo Heyliger), wordt dit Governing
Program herschreven aan de hand van het National Alliance Manifesto 2007 (‘The New
Beginning”, een regeerprogramma van genoemde politieke partij). Er wordt in dit Manifesto
niet specifiek ingegaan op ons cultureel erfgoed. Aanbevelingswaardig is om ons cultureel
erfgoed als aandachtspunt op te nemen in het Governing Program 2007-2011.

Development Prespective for Philipsburg and the Greater Great Bay Area
Ook het Greater Great Bay Developement Perspective, ontwikkeld door de Gemeente Almere
in samenwerking met TKA, (Mei 2003) gaat in op het belang van het behoud van St.
Maarten’s Monumenten. Om met name de monumenten in Philipsburg effectief te
beschermen, wordt voorgesteld om het op de zandbank gelegen “oude” stad tot
conservatiezone te benoemen en zowel de daarin gelegen monumenten als de historische
structuur middels de ruimtelijke ontwikkelingswetgeving te beschermen.

De Multi Annual Integral Social Development Policy Plan of St. Maarten 2002 and
Beyond (MISOP)
Dit Meerjaren Integrale Sociale OntwikkelingsPlan (MISOP) is verlopen. Het plan is in 2005
geëvalueerd en de belangrijkste conclusies en aanbevelingen zijn, dat er meer aandacht moet
komen voor de doelgroepen. Er is nog geen nieuwe MISOP opgesteld, maar de overheid is aan
het werken aan een vervolg van dit plan. Het idee van het streven naar ‘Capacity building’
blijft een goede uitgangspunt en impuls en kan ook bij NGO’s in het Monumentenveld worden

1
uit de Daily Herald d.d. 01-09-2000 over de uitgangspunten van het EDP



toegepast. Dit streven zou bijvoorbeeld doorvertaald kunnen worden naar het ‘leggen van
interlinks c.q. samenwerkingsverbanden tussen de instellingen die Monumentenzorg.’

Integrated Cultural Policy Framework of St. Maarten, 2007
Op 4 juni 2007 is dit plan, opgesteld door ‘The Cultural Policy Steering Committee of Saint
Martin’ (aangeboden op 30 mei 2007) door de Eilandsraad vastgesteld.
Daarin wordt in hoofdstuk 1 'The Policy' onder sub 1. Cultural Heritage vooral gerefereerd
naar de taal als communicatiemiddel voor culturele identificatie en wordt gesteld dat religie
als ‘spiritual awareness’ een belangrijke rol speelt in de culturele ontwikkeling van een land.
In paragraaf 1.4 'Archeologie' staat dat door archeologische onderzoek kennis van pre
historische, koloniale en moderne bezetting van het eiland verkregen wordt, waarmee het
verleden en activiteiten door vroegere bewoners beter gewaardeerd kunnen worden.
Belangrijk voor de Sint Maartense bevolking is, dat bewerkstelligt wordt:
1. promoten van de wetgeving voor het restaureren en beschermen van ons cultureel
erfgoed;
2. het creëren en de versterking van wetgeving op het gebied van en culturele
eigendommen (inclusief artefacten);
3. promoten en ondersteunen van educatieve inspanningen met als doel ontwikkeling en
actieve waardering van ‘National Heritage’ (Nationaal Erfgoed);
4. erkennen dat alle archeologische vondsten eigendom zijn van de overheid en het volk
van St. Maarten;
5. verzekeren dat het archeologische belang van artefacten en eigendommen
toevertrouwd worden aan een overheidsinstantie ter bescherming daarvan;
6. verzekeren dat aandacht wordt gegeven aan de bescherming van roerende
cultuurgoederen.

Opmerking ten aanzien van punt 4.: gesteld kan worden dat de Monumenteneilands-
verordening aangeeft welke vondsten wanneer van wie zijn. Deze hoeven niet altijd per
definitie eigendom te zijn van de overheid.

In het hoofdstuk van ‘Cultural Documentation and Registration' worden Archieven genoemd
en wordt gesteld dat erkend dient te worden dat documentatie en registratie alsmede
conservatie/bescherming belangrijke waarden vertegenwoordigen bij het informeren van de
bevolking en dat het belangrijk is voor het begrijpen van het verleden en de vorming van het
huidige gemeenschap.
Onder hoofdstuk 5.4 ‘Architecture’ van genoemde ‘Integrated Cultural Policy Framework’
wordt gepleit voor het onderhouden en restaureren van gebouwen met een traditionele
architectuur.

Ten slotte staat onder het hoofdstuk 8. ‘Culture and Tourism’ in paragraaf 8.1-3, dat Sint
Maarten en haar bevolking de ontwikkeling van programma’s dient te stimuleren waarin meer
aandacht is voor culturele erfgoed.



Opmerking: De diverse besproken onderdelen uit het ‘Integrated Cultural Policy Framework
St. Maarten’ dienen nader uitgewerkt te worden. Een aantal onderdelen worden onder diverse
hoofdstukken in dit Monumentenbeleidsplan al beschreven. Bij de uitvoering van deze
beleidslijnen kan op onderdelen specifiekere taken worden geformuleerd door de afdelingen,
directies dan wel entiteiten die zich daarmee bezig gaan houden.



3. Monumenten op Sint Maarten

3.1 Historische context

In de pre-historie, dit is voor Amerika inclusief het Caraïbisch gebied het tijdperk vóór de
reizen van Columbus, werden de eilanden bewoond door indianenvolken die vanaf zo’n 6000
jaar geleden vanuit Venezuela (de Orinoco delta) naar de eilanden migreerden.
Archeologische vondsten op Sint Maarten verwijzen over het algemeen naar Saladoïde
volken, zo genoemd naar het aardewerk dat ze gebruikten. Deze volken kwamen in de eerste
eeuwen na het begin van de christelijke jaartelling naar de eilanden. (Sipkens Smit, blz.35).
Waarschijnlijk werd Sint Maarten incidenteel door de indianen bewoond daar het eiland niet
over permanente zoetwaterbronnen beschikt. Er zijn geen meldingen van ontmoetingen tussen
de oorspronkelijke bewoners en de Spanjaarden die als eerste Europeanen het eiland aandeden
en Pieter Schouten, die als eerste Nederlander in 1624 het anker uitwierp voor St. Maarten
noteert dat het eiland onbewoond was.

Toen de Nederlanders (Zeeuwen om precies te zijn) in 1632 zich op Sint Maarten vestigden,
waren zij in eerste instantie op zoek naar een tussenstation in het verkeer tussen het vaste land
van Zuid Amerika en Europa. Daarnaast hadden de natuurlijke zoutpannen, de grootste achter
Philipsburg, de huidige hoofdstad van het Nederlandse gedeelte, een grote aantrekkingskracht.

Door de geschiedenis heen, tot halverwege de
twintigste eeuw, blijft het winnen en verhandelen
van zout een factor van meer of minder belang in
de economie van het eiland. Het succes van de
oogsten was afhankelijk van een aantal factoren,
zoals de staat van onderhoud van de zoutpannen,
welke volgens Hartog (blz. 238) over het
algemeen slecht was, de politieke toestanden
(oorlogen en veroveringen) en klimatologische
omstandigheden zoals orkanen en hevige
regenval.

Zoals door het hele Caraïbische gebied werd ook
op Sint Maarten snel na de kolonisatie begonnen
met de verbouw van handelsgewassen (Hartog,
blz. 90). In eerste instantie werden katoen en
tabak geteeld maar al snel werd massaal
overgeschakeld op suikerriet, het gewas dat zo
ongeveer synoniem met West-Indië werd.
Suikerriet is een zeer bederfelijk gewas en moet
daarom vrijwel onmiddellijk na de oogst verwerkt
worden.
Franse kaart van de Kleine Antillen uit 1686



Dit betekende dat de verbouwer van het riet ook moest kunnen beschikken over installaties om
het riet te verwerken. Zo ontstonden de plantages met de residentiele en industriele
bouwwerken waarvan restanten nu nog op vrijwel alle eilanden terug te vinden zijn.
De suikercultuur heeft op Sint Maarten nooit de hoogte bereikt als op andere eilanden, hetgeen
ook mag blijken uit de volgende cijfers. Op het hoogtepunt van de plantagecultuur rond 1790,
er waren toen 92 plantages op het Nederlandse gedeelte, bestond de bevolking uit 1345 vrijen
(blanken en kleurlingen) en 4226 slaven, een verhouding van 1:3. In dezelfde periode
woonden op Nevis zo’n 1000 blanken en 8400 slaven, terwijl op Jamaica in 1734 de
verhouding tussen blanken en slaven 1:11 bedroeg (Hartog, blz. 290).
De opkomst van bietsuiker en de afschaffing van de slavernij zorgde voor de ineenstorting van
de suikerrietcultuur en daarmee de economie van de eilanden. De inwoners trokken voor een
deel weg en de achterblijvers voorzagen in hun levensonderhoud door het verbouwen van
voedingsgewassen op de voormalige plantages en visvangst.

In het begin van de twintigste eeuw doen zich nieuwe economische mogelijkheden voor op de
Caraïbische eilanden. De oliebronnen van Venezuela stimuleerden de opkomst van
olieverwerkende industrie, o.a. op Aruba en Curaçao. De werkgelegenheid in deze industrie
had een grote aantrekkingskracht, ook op de bevolking van de Bovenwindse Eilanden, en vele
St. Maartenaren vestigden zich op de Benedenwinden. De achtergebleven familie werd
financieel ondersteund middels periodieke postwissels.
Behalve de economische (monetaire) impuls, werden de eilanden door deze ontwikkelingen
ook aan hun culturele isolement onttrokken door het personenverkeer tussen St. Maarten en de
Benedenwinden.

Na de tweede wereldoorlog zette zich een nieuwe economische ontwikkeling in: de toeristen-
industrie. In 1947 werd het Sea View hotel geopend in Philipsburg en in 1955 het Little Bay
Beach Hotel. Na 1970, in dat jaar opende Mullet Bay Hotel zijn poorten, namen de
ontwikkelingen een hoge vlucht en transformeerde St. Maarten zich tot een bestemming voor
massatoerisme. De inkomsten uit deze sector en de schier eindeloze werkgelegenheid brachten
een welvaart die het eiland nog nooit had gekend.

3.2 Bevolking
De eerste kolonisten op St. Maarten waren Zeeuwen. Een blik in het telefoonboek anno heden
leert echter dat typisch Engelse namen het meest voorkomen, terwijl Engels de voertaal is. Dat
dit niet van de laatste tijd is mag blijken uit de volgende opmerking van Teenstra, die in 1826
het eiland bezocht:

“Men vindt in deze Hollandsche kolonie slechts vier geboren Nederlanders, die
allen reeds bejaarde lieden zijn. De taal, die er gebezigd wordt, is uitsluitend de
Engelsche, zoodanig zelfs, dat de vrouwen, kinderen, en nog veel minder de
huisbedienden, de Hollandsche taal verstaan noch spreken.” (Teenstra, blz.
306)



Blijkbaar hebben veel lieden van Britse afkomst zich hier in de loop der tijden gevestigd.

Migratie was in het plantage-tijdperk (en nu nog) een veel voorkomend verschijnsel in het
Caribisch gebied. Gedreven door economische en/of politieke motieven verplaatste men zich,
vergezeld van het hele hebben en houden, naar een ander eiland. Deze beweging heeft richting
St. Maarten een extra stimulans gekregen door een maatregel van Commandeur John Philips
halverwege de achttiende eeuw. Om de economie een impuls te geven bood hij buitenlanders
landerijen aan, naar oppervlak evenredig met de slavenmacht die zij met zich mee namen. Met
name planters van de Britse eilanden hebben hier gebruik van gemaakt. De achternaam van
hun eigenaars werden veelal door de slaven overgenomen, zodat deze gebleven zijn, ook al
zijn de originele dragers al lang vertrokken.
Het zal duidelijk zijn dat de toestroom van Britten behalve de namen ook de ontwikkeling van
de cultuur sterk beïnvloed heeft en dat deze grote overeenkomsten vertoont met die van de
omringende Brits West-Indische eilanden. (Sypkens Smit, blz. 111)
De ontwikkelingen in de toeristenindustrie tenslotte zorgde voor een vrijwel mondiale
aantrekkingskracht waardoor zich de multi-culturele samenleving ontwikkelde die wij nu
kennen.

3.3 De Sint Maartense historische architectuur

Zoals in de vorige paragraaf vermeld, vertonen de geschiedenis en cultuur grote
overeenkomsten met die van de omringende eilanden, hetgeen ook in de historische
architectuur tot uitdrukking komt. Er is dan ook eerder sprake van traditionele West-Indische
architectuur dan van specifieke St. Maartense traditionele architectuur, waarmee wordt
bedoeld de architectuur, zoals die zich heeft ontwikkeld in de periode tussen het begin van de
kolonisatie en de afschaffing van de slavernij, onder invloed van de sociaal-economische
structuur, tradities en fysische omstandigheden, en daarna vrijwel onveranderd gehandhaafd is
gebleven tot ver in de twintigste eeuw. Het is een combinatie van Amer-indiaanse, Afrikaanse
en Europese invloeden, gecombineerd met de mogelijkheden van de lokaal beschikbare
materialen en aangepast aan de klimatologische omstandigheden.
De exponent van de traditionele West-Indische architectuur is het frame huis, zo genoemd
naar de constructiewijze.
De eerste kolonisten woonden in hutten, opgetrokken uit lokaal gevonden materialen, vooral
takken en twijgen en daarom ook wel “Thatch House” of “Wattle House”genoemd. Deze
bouwwijze bleef bij de minderbedeelden nog lang gangbaar.



Met de opkomst van de middenklasse en de aanvoer van goedkoop gezaagd hout uit Noord
Amerika ontwikkelde zich het frame huis. In zijn simpelste vorm bestaat het frame huis, net
zoals de hutten, uit een rechthoekige plattegrond, meestal overdwars verdeeld in twee ruimtes
waarbij de entree in de lange gevel is geplaatst, direct toegang gevend tot de grootste van de
twee kamers. De wanden zijn opgebouwd uit houten stijlen met een boven-en onderregel, op
de hoeken voorzien van schoren. De stijlen zijn aan de buitenzijde betimmerd met planken,
waarop soms weer shingels (kleine, elkaar overlappende plankjes) worden aangebracht. Het
huis heeft een houten vloer en is voorzien van een zadel-of schilddak, met een hoek van 40E
tot 45E zonder dakoverstek. De relatief steile daken waren noodzakelijk vanwege de
beschikbare dakbedekking, die bestond uit palmbladeren of suikerriet dan wel houten shingels.
Deze materialen moeten onder een relatief grote hoek worden aangebracht om waterdichtheid
te verkrijgen. Het geheel werd meestal geplaatst op poeren, samengesteld uit rotsblokken.
Deze basis-unit kon, afhankelijk van welstand en behoefte, worden uitgebreid door er een of
meerdere units aan elkaar te koppelen.
Later, rond de wisseling van de negentiende naar de twintigste eeuw, kwamen metalen
golfplaten beschikbaar als dakbedekking en konden ook ruimtes met minder steil hellende
daken worden toegevoegd, waaronder ook galerijen en porches. Voor een weergave van de
vele mogelijke variaties op dit thema kan verwezen worden naar “Caribbean Traditional
Archtecture” van J. van Andel, waarin een inventarisatie van de woonhuizen van Philipsburg
is gegeven. De voorbeelden, afgedrukt in het boek “Caribbean Popular Dwelling”(Berthelot en
Gaumé) laten zien aan dat het frame huis op alle eilanden van de Kleine Antillen als de
volkswoning heeft gediend c.q. dient.

Naast de beschikbare materialen en de inbreng van de Afrikaanse ambachtslieden, is de West
Indische bouwstijl ook beïnvloed door de bouwstijlen in Europa.
In haar boek “Caribbean Georgian” onderscheidt Pamela Gosner twee perioden in de
ontwikkeling van de West-Indische architectuur. In de eerste, de vroege periode, waren de
bouwwerken rechtstreeks afgeleid van de kleine stadshuizen en boerderijen, zoals de
kolonisten die uit het vaderland kenden. Het was in de tijd dat de Renaissance in Noord-
Europa invloed kreeg in de hogere kringen, terwijl de lagere klassen qua bouwstijl en -
methoden in de Middeleeuwen verkeerden. En uit deze lagere klassen waren de nieuwe
bewoners afkomstig. Bewijzen van de middeleeuwse architectuur vindt Gosner in
beschrijvingen en in uit de vroege periode overgebleven exemplaren, welke volgens haar
“firmly medieval both in construction methods and style” zijn. De tweede, volgens Gosner
beslissende, periode in de ontwikkeling van de West Indische architectuur werd ingeluid door
de introductie in de koloniën van geïllustreerde boekwerken van architecten uit de Britse
Classicistische “Georgian” periode, met name het “Book of Architecture” van James Gibbs,
gepubliceerd in 1728. Het grote succes van dit werk, en later door volgelingen uitgegeven
boeken, zowel in Engeland als in de koloniën, was te danken aan het feit dat de erin
weergegeven ontwerpen vrij simpel van opzet en detaillering waren, waardoor eenvoudig aan
te passen aan lokale omstandigheden. Dit in tegenstelling tot publicaties in het meer strikte
Classicisme volgens Inigo Jones en Wren, zoals de Engelse vertaling Paladio’s “Quattro



Libri” (1715) en de “Vitruvius Brittanicus” (1715 - 1725), welke alleen invloed hebben doen
gelden onder de aristocratie.

Op zich veranderde de afschaffing van de slavernij niet veel aan de sociale verhoudingen in de
maatschappij. Plantage-eigenaren en landarbeiders, de voormalige slaven, waren voor hun
bestaan nog net zo afhankelijk van elkaar. Wel had de emancipatie, tezamen met andere
factoren zoals de opkomst van de suikerbiet, tot gevolg dat de suikercultuur in elkaar zakte
terwijl zich vooralsnog geen nieuwe bronnen van bestaan aandienden. De plantages werden
verlaten of opgedeeld in kleine bedrijfjes waar consumptie-gewassen verbouwd werden. Door
het wegvallen van de handel waren de eilanden nu ook afgesneden van contacten met de
buitenwereld en voor de architectuur begint een periode van stabilisatie. De bouwwijze en -
stijl zoals die zich in de plantagetijd heeft ontwikkeld, blijft ongewijzigd tot het moment dat
Europa en nu vooral Noord Amerika de eilanden herontdekken. Zo staat vast dat de rijstwerk-
met-bladeren- hutten tot in het begin van vorige eeuw zijn gebouwd (zie Glasscock, blz. 101)
en de traditionele frame huizen tot in de veertiger jaren van de twintigste eeuw.

De moderne tijd doet wat betreft de architectuur zijn intrede rond 1950, o.a. door de contacten
met de benedenwindse eilanden. St. Maartenaren die op Aruba en Curaçao in de olie-industrie
werk hadden gevonden, kwamen daar in aanraking met nieuwe ideeën over vormgeving en het
gebruik van moderne materialen zoals beton en staal.2
Terug op St. Maarten werd deze nieuw verworven kennis toegepast in de bouw van woningen.
Ook aan de bestaande houten huisjes worden reparaties met moderne materialen uitgevoerd
waardoor de aanblik van St. Maarten verandert.
Met de opkomst en de groei van het toerisme doet ook de internationale en grootschalige
bouwstijl zijn intrede waardoor de traditionele bebouwing naar de achtergrond wordt gedrukt.

3.4 Historisch-cultureel erfgoed

De geschiedenis van menselijke occupatie op Sint Maarten heeft een rijk spoor nagelaten, wat
nu het historisch-cultureel erfgoed van de samenleving vormt. Dit erfgoed omvat zowel de
gebouwde omgeving als (gebruiks)voorwerpen, gewoonten en gebruiken. Het
monumentenbeleid richt zich op tastbare, roerende of onroerende zaken, door mensenhand
vervaardigd, conform de definitie van het begrip “monument” volgens de
Monumenteneilandsverordening (AB 2000 Nr. 1) die luidt: “een roerende of onroerende zaak,
die tenminste vijftig jaar geleden is vervaardigd en die van algemeen belang wordt geacht
wegens zijn schoonheid, zijn kunstwaarde, zijn betekenis voor de wetenschap, de geschiedenis
van het land of zijn volkenkundige waarde.”
In de volgende paragrafen wordt ingegaan op de historische objecten zoals die zijn vastgelegd
in de inventarisatie die in 2003 is uitgevoerd in opdracht van het Eilandgebied.

2
Deed door deze contacten de moderne tijd zijn intrede op St. Maarten, de Bovenwinders die zich op
Aruba en Curaçao vestigden, introduceerden dààr hun cultuur en bouwwijze waardoor op de Benedenwinden een
groot aantal houten frame huizen zijn gebouwd



De behandelde objecten zijn geografisch en wat betreft context als volgt onder verdeeld:
1. monumenten in de bebouwde kom:
a. Philipsburg
b. Simpson Bay
2. monumenten buiten de bebouwde kom,
a. fortificaties
b. plantages en landhuizen
c. industriële monumenten
d. woonhuizen.

3.5 Monumenten in de bebouwde kom

3.5.1 Philipsburg

Ontstaan
Philipsburg werd gesticht in 1733 op de zandbank tussen de Great Salt Pond en Great Bay.
Waarom toen besloten werd om de bestaande nederzetting nabij de Cul de Sac begraafplaats te
verlaten en een “Nieuwe Durp” te stichten is uit de beschikbare bronnen niet duidelijk.
Lesterhuis en Van Oers (zie literatuurlijst) geven als mogelijke verklaring dat de zandbank
zich nabij de op dat moment belangrijkste ankerplaats voor de Great Bay bevindt -daarvoor
gingen de schepen in Simpson Bay en “Kay Bay” voor anker- terwijl één van de belangrijkste
economische motoren, de zoutpannen, zich aan de andere kant van de locatie bevinden.
Hierdoor was een goed overzicht op de goederenstroom mogelijk en werd het benodigde
transport in tijd en afstand aanzienlijk verkort. Daarnaast wordt aangevoerd dat de
Nederlanders zich meer op hun gemak voelden met bouwen op vlak land en wordt langs de
kust optimaal geprofiteerd van de verkoelende zeebries.
Om wat voor reden dan ook, in 1733 besloot de raad, onder leiding van vice-commandeur
Martin Meyers ”een durp te maken aan de Grote Baai”. Het besluit om het “Nieuwe Durp”
daartoe te verkavelen in “erven van 40 treden vierkant” duidt op de aanwezigheid van een
plan.
Voor de ontsluiting van de nieuwe nederzetting werd in 1737 een oeververbinding gemaakt
over de Fresh Pond. Er zijn geen redenen om aan te nemen dat dit niet op de plek van de
huidige Prins Bernhard brug was. De inwoners gebruikten deze verbinding onder andere om
naar de kerk te gaan die zich nog in Cul de Sac bevond.
Onder het bewind van John Philips krijgt het Nieuwe Durp zijn huidige naam. In brieven uit
1738 komt voor het eerst de naam Philipsburg naar voren.

Stedenbouwkundige structuur
In hun studie “The Urban Heritage of Philipsburg” gaan Lesterhuis en Van Oers verder in op
het ontstaan, de groei en de structuur van Philipsburg. Voor een volledig overzicht wordt naar
deze studie verwezen.
Interessant is de verhandeling over het stedenbouwkundige concept van de nederzetting.
Volgens hun theorie is het plan van Philipsburg georganiseerd rond twee assen. De primaire as



verwijst naar de oorspronkelijke reden om zich te vestigen op St. Maarten, namelijk de
aanwezigheid van zout. De as loopt van de Great Salt Pond via het Courthouse en de Wathey
Square, waarop vroeger de Waag was gesitueerd, naar het strand voor het plein waar de boten
afmeerden. Deze boten vervoerden het zout vervolgens naar de zeegaande schepen die bij
Point Blanche voor anker lagen. Opvallend is dat deze primaire, op het economisch
bestaansrecht gebaseerde as, weer actueel is, maar nu in omgekeerde volgorde: de
cruiseschepen zetten de toeristen af bij Point Blanche, die vervolgens met tenders naar de
Captain Hodge Wharf worden vervoerd, om daarna aan land te gaan op de Wathey Square en
langs het Courthouse naar de Labega Square te wandelen om zich vandaar over het eiland te
verspreiden.

Design concept van Philipsburg (zie lit. 10)

De primaire as staat loodrecht op het belangrijkste kenmerk van het omliggende landschap, in
dit geval de zandbank tussen Great Bay en de Great Salt Pond.
Parallel aan de zandbank en haaks op de primaire as loopt de secundaire as, namelijk de
Frontstreet. Deze secundaire as verbindt de belangrijkste openbare gebouwen met de Wathey
Square, de belangrijkste openbare ruimte van de stad.
Het Courthouse is een visueel referentiepunt voor wie de stad langs de primaire as benadert.
Volgens de studie is het zeldzaam in de Nederlandse stedenbouw in de koloniën dat aan een
gebouw een dergelijke waarde wordt gegeven. Meestal worden de gebouwen parallel aan de
voorgevel benaderd, hetgeen bij het Courthouse ook het geval is als men van de secundaire as,



de Frontstreet, uitgaat, waarmee de belangrijke positie die dit gebouw in de
stedenbouwkundige opzet van Philipsburg inneemt nog maar weer eens benadrukt wordt.
Naast de hoofdopzet langs twee assen zijn de haaks op de secundaire as lopende stegen
kenmerkend voor de stedenbouwkundige opzet van de stad.
Volgens Van Andel (blz 13) is het niet aannemelijk dat de stegen bewust zijn aangelegd.
Veeleer zouden ze langzaam maar zeker zijn ontstaan door geregeld gebruikte paden tussen de
Frontstreet en de Backstreet, die parallel loopt aan de Frontstreet, en van de Frontstreet naar
het strand en van de Backstreet naar de Great Salt Pond.

Architectuur
Philipsburg kent slechts een gering aantal gebouwen die als monumentaal (hier in de zin van
“indrukwekkend”) aangeduid kunnen worden, te weten het Courthouse, de Methodisten Kerk
en de pastorie (“The Manse”) en de Brick Building bij genoemde kerk. Voor het overige
bestond de bebouwde omgeving vooral uit woonhuizen.
Over de architectuur van die huizen in het Philipsburg uit het begin van de 19de eeuw weten
we het een en ander dankzij Teenstra, die schrijft:
“De Huizen zijn in het geheel niet prachtig gebouwd; behalve dat zij klein zijn, zijn zij
laag van verdieping, tot welke bouwtrant men door de allesverwoestende orkanen
wordt genoodzaakt. De kleinste huisjes zijn geheel van hout opgetrokken, en rondom
met kleine plankjes (singles) beslagen. Van de overige zijn de muren, eveneens als die
van de geringere woningen in Kaap de Goede Hoop, van ruwe onreegelmatige
klipsteenen opgebouwd. (...) Alleen enige der grootste huizen zijn van twee
verdiepingen, waarvan als dan het beneden gedeelten of voor een pakhuis van negotie,
of voor eene bergplaats voor provisiën gebezigd wordt. Van dezen zijn de muren
uitwendig wit gepleisterd, en van binnen zeer bont behangen, en de daken met singels
gedekt. De grootste luister, en de meeste aangenaamheid dezer groote huizen, bestaat
in derzelver breede gallerijen, waarop ruime port brisées uitkomen.”

Dit beeld komt overeen met wat te zien is op foto’s, genomen in de eerste helft van de 20ste
eeuw.

Frontstreet voor 1950
Backstreet begin 20ste eeuw



Recente ontwikkelingen
Toerisme is de belangrijkste instigator geweest voor recente ontwikkelingen op Sint Maarten.
Op 21 oktober 1947 opende het eerste hotel zijn deuren in Philipsburg en sinds de jaren zestig
van de vorige eeuw is toerisme de motor van de lokale economie. De werkgelegenheid die de
groei van het toerisme met zich meebracht heeft geleid tot migratie van de omliggende
eilanden en de Benedenwindse eilanden van de Nederlandse Antillen naar Sint Maarten.
Mede als gevolg van het grote aantal Amerikaanse toeristen en door de toestroom van
migranten raakt de identiteit en cultuur van de bewoners van Sint Maarten georiënteerd op de
Verenigde Staten.
Als midden jaren '70 van de vorige eeuw de mobiliteit toeneemt als gevolg van de stijgende
welvaart op Sint Maarten ontstaan woonwijken buiten Philipsburg en Simpson Bay. Mensen
trekken naar de nieuwe woonwijken en met name Frontstreet wordt een commercieel centrum
dat zich richt op de cruise-toeristen die het eiland bezoeken. Backstreet blijft een residentieel
gebied met meer op de lokale markt gerichte detailhandel.
In Philipsburg wordt tussen 1966 en 1968 de Pond Fill gerealiseerd en vervolgens ontwikkeld.
De overheid neemt het grootste gedeelte van de grond in gebruik; in 1978 wordt een nieuw
bestuurskantoor gebouwd op de Pond Fill en langs de Pond Fill Road verschijnen
politiewoningen. De resterende grond wordt voor het grootste gedeelte verpacht aan en
ontwikkeld door private instellingen.
In de binnenstad wordt het effect van het veranderde grondgebruik zichtbaar. Door het
commerciële karakter van Frontstreet wordt het gebied aantrekkelijk voor grondspeculatie,
terwijl de hogere grondprijzen en huren leiden tot een verder teruglopen van het aantal
woningen in het gebied. De consequenties van deze ontwikkelingen voor het straatbeeld van
Philipsburg worden het meest duidelijk in Frontstreet: de traditionele bouw wordt in veel
gevallen niet geschikt geacht de nieuwe programma's te huisvesten en wordt vervangen door
eigentijdse bouwwerken van een andere schaal en materialisering, zonder dat er pogingen zijn
gedaan om de bestaande bouw te integreren. Als de traditionele gebouwen wel behouden
blijven zijn in veel gevallen dermate ingrijpende wijzigingen doorgevoerd om de nieuwe
gebruikseisen te accommoderen dat het oorspronkelijke karakter van de panden verloren gaat.
Als gevolg van bovengenoemde ontwikkelingen is veel van het oorspronkelijke
karakteristieke stadsbeeld van Philipsburg verloren gegaan.
Er zijn gelukkig uitzonderingen. Een enkele eigenaar heeft zijn gebouw weliswaar van de
oorspronkelijke functie tot winkelpand omgebouwd maar met respect voor het historisch
karakter. Ook zijn er voorbeelden van nieuwbouw die zich wel voegen in het bestaande beeld.

Geïnventariseerde monumenten
In Philipsburg zijn 101 objecten, meest gebouwen, geteld die voldoen aan de zeer ruim
geïnterpreteerde definitie van “monument” volgens de eilandsverordening, zie de in opdracht
van het Eilandgebied Sint Maarten uitgevoerde inventarisatie van juni 2003.



3.5.2 Simpson Bay

Van oudsher kende de Nederlandse kant van St. Maarten in Simpson Bay een tweede
nederzetting naast Philipsburg.
Over het ontstaan en de geschiedenis van het dorp is weinig bekend. Wellicht dat het zijn
naam te danken heeft aan John Simpson, commandeur van St. Maarten in 1667. Bekend is ook
dat voor de stichting van Philipsburg, de baai voor Simpson Bay als ankerplaats werd
gebruikt. In de loop van de 18de eeuw verschijnt het dorp op kaarten en wordt het in
geschriften genoemd, samen met familienamen als Vlaun, Peterson, Halley en Lejuez, die er
nu nog te vinden zijn. Vermoedelijk werd er voornamelijk gevist en wat handel gedreven.
In september 1819 werd St. Maarten door een zware orkaan getroffen waarbij volgens
Teenstra
“ 384 woonhuizen (...) zijn totaal vernield geworden (...) terwijl de overige 76 huizen,
alleen zwaar beschadigd zijn geworden. Alle plantagegebouwen waren geheel en al
tegen de grond geslagen en vernield. Een klein in Groot Baai gelegen vaartuig, werd
door den storm als met handen opgenomen, en in een reeds opengestormd huis, op ene
billard-tafel geworpen, waarbij beiden verbrijzelden.” Teensta, blz. 288

Door deze storm werd Simpson Bay zo goed als weggevaagd. Ook barste de zandbank waarop
het dorp is gelegen waardoor een open verbinding ontstond tussen de baai en de lagune en
Simpson Bay geïsoleerd raakte. Dit isolement werd pas in 1933 opgeheven door de bouw van
een brug.
Sommige inwoners herbouwden hun huis, anderen vertrokken naar The Corner, aan de voet
van de heuvel in het oostelijk deel van de baai.
Over de historische architectuur is weinig meer bekend dan dat er in 1868 een inmiddels weer
verdwenen schooltje werd gebouwd en in 1894 een Rooms Katholieke Kerk, waarin nu een
speelschooltje is gevestigd.

Recente ontwikkelingen
Van origine bevond de bebouwing zich aan weerszijde van de Old Simpson Bay Road en
strekte zich uit van wat nu het kanaal tussen de baai en de lagune is tot de begraafplaats.
In 1943 werd vlak bij het dorp het Prinses Juliana vliegveld geopend. Het vliegveld werd in de
jaren 60 van de vorige eeuw uitgebreid waartoe een flinke aanvulling van de lagune
plaatsvond. Tegelijk met de uitbreiding van het vliegveld werd de Airport Road aangelegd
zodat het doorgaande verkeer zich niet meer door het oude dorp hoefde te wringen.
Langs de Airport Road ontstond een nieuw op het toerisme gericht commercieel centrum met
winkels en restaurants e.d. In dezelfde periode breidde de bebouwing zich ook uit naar het
westen, met name met woningen en kleinschalige hotelontwikkelingen en in het oude dorp
verdwenen de traditioneel gebouwde woningen om vervangen te worden door gebouwen in
moderne materialen en van een schaal die niet meer past bij het oorspronkelijke weefsel, dat
werd gekenmerkt door een lage bebouwingsdichtheid en -hoogte.



Geïnventariseerde monumenten
In het inventarisatierapport zijn in Simpson Bay 12 objecten opgenomen die
monumentwaardig zouden kunnen zijn. Van de 12 objecten zijn er 10 woonhuizen, 1 is een
kerkgebouw en ook de oude gouvernementscisterne is op de lijst geplaatst

3.6 Monumenten buiten de bebouwde kom

3.6.1 Fortificaties
De koloniale tijd was een woelige periode waarin de eilanden regelmatig het toneel waren van
oorlogen en strijd. Op de eerste plaats werden de eilanden vaak meegetrokken in de Europese
oorlogen (Sint Maarten wisselde 15 maal van vlag in de periode van 1632 tot 1816) en
daarnaast was het er altijd het risico van aanvallen van piraten en, zeker in het begin van de
kolonisatie, van indianen. Vandaar dat vanaf het begin van de occupatie van de eilanden door
de Europeanen veel aandacht werd besteed aan de bouw van fortificaties en andere
verdedigingswerken ter bescherming van de (economische) belangen en de bevolking.
Ook op St. Maarten begonnen de Nederlanders vrijwel onmiddellijk nadat zij zich in 1631 op
het eiland hadden gevestigd met de bouw van een fort op de landtong tussen de Grote en de
Kleine Baai.
In de loop der eeuwen zijn er rond de Grote Baai verschillende batterijen gebouwd ter
verdediging van Philipsburg en de ankerplaatsen. Van een viertal van deze fortificaties zijn er
nog restanten aanwezig.

Fort Amsterdam
Een van de bekendste en belangrijkste, en tevens meest controversiële, monumenten op St.
Maarten is Fort Amsterdam. Het fort werd in 1631 gesticht door de Nederlanders op een
landtong ten westen van het huidige Philipsburg. Twee jaar later werd het fort overgenomen
door de Spanjaarden die het versterkten en aanzienlijk uitbreidden. Bij hun vertrek in 1648
braken zij het fort af. Pas in 1737 werd het fort weer in gebruik genomen door de
Nederlanders, na een restauratie in opdracht van John Philips, nu onder de naam Fort
Amsterdam. Na een periode van Franse en Engelse bezetting kwam St. Maarten in 1816 weer
in Nederlandse handen. Fort Amsterdam is daarna echter niet meer in gebruik genomen.
In 1970 werd het schiereiland met de restanten van het fort verkocht aan de eigenaren van het
Little Bay Hotel. Thans is het deels in eigendom van de Divi groep.
Het fort heeft een belangrijke monumentale waarde als de eerste Europese nederzetting op St.
Maarten. De diverse bewoningslagen kunnen veel vertellen over de geschiedenis van het
eiland zoals onderzoek door prof. Baart, de stadsarcheoloog van Amsterdam, in 1987 al heeft
aangetoond. Naast het cultuur-historisch belang kan het fort, mede door zijn fraaie ligging op
het nog redelijk ongerepte schiereiland, een belangrijke toeristische attractie worden.



Fort Willem I
De Engelsen zijn in 1801 met de bouw van het Fort Willem I begonnen om landingen op
Little Bay te voorkomen en noemden het Fort Trigge. Na de overname van het eiland in 1816
noemden de Nederlanders het fort naar hun koning Willem I. In 1846 werd het buiten gebruik
gesteld en viel het snel aan verval te prooi.
Het fort is gelegen op de top van Fort Hill en de locatie biedt een prachtig uitzicht over
Philipsburg, Great Bay en Fort Amsterdam en de wijde omgeving.

Uitzicht van Fort Willem I over Fort Amsterdam

St. Peter’s Batterij
De St. Peter’s Battery is gebouwd in 1748, tijdens het bestuur van vice commandeur Abraham
Heyligger Pz. op de oostelijke oever van Great Bay en bestond uit een muur met kanonnen,
een wachthuis en een grote cisterne. Van de batterij zijn alleen cisterne, waarvan het dak is
verdwenen, en de ruïne van het wachthuis nog te zien. De rest is verdwenen onder de weg naar
Point Blanche.

Old Spanish Fort
Gebouwd door de Spanjaarden in de eerste helft van de 17de eeuw als uitkijkpost is deze
fortificatie met Fort Amsterdam een van de oudste objecten op St. Maarten en tevens een van
de weinige overblijfselen uit de Spaanse periode.
Het object bevindt zich in de achtertuin van een woonhuis binnen de gated community van
Monte Vista.



3.6.2 Plantages en landhuizen

Zoals beschreven onder “historisch kader” heeft zich door de eeuwen heen met wisselend
succes een plantagecultuur ontwikkeld op St. Maarten. In de eerste jaren na de kolonisatie
werd met name tabak en katoen verbouwd, in de 18de en 19de eeuw was vooral de verbouw
van suikerriet belangrijk. Omdat suikerriet direct na de oogst verwerkt moet worden, zijn de
suikerplantages tevens “industriële” complexen, waar suikerriet tot rietsuiker werd verwerkt.
Dit proces beslaat de volgende stappen:
• persen: het sap wordt uit de rietstengels geperst;
• koken: in grote ijzeren ketels wordt de melasse gekookt tot de suiker is
gekristalliseerd;
• drogen: De gekristalliseerde suiker werd vervolgens in kegelvormige aardewerken
kruiken gedaan en te drogen gezet.

Bij een suikerplantage zal men derhalve altijd de (restanten van) de volgende elementen
terugvinden:
• een molen (op St. Maarten of een veemolen of een windmolen)
• een kookhuis
• een “curing” huis
• een cistern, waarin de restanten melasse worden opgevangen, hier werd rum van
gestookt

In 1790 schrijft de pas benoemde commandeur Rink in een brief aan het bestuur van de WIC
dat St. Maarten op dat moment 92 plantages kent waarvan er 35 suikerriet verbouwen.
Van deze 92 plantages zijn een negental opgenomen in de inventarisatie. Zij vormen een
getuigenis van een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van het eiland.

3.6.3 Industriële monumenten.

Hoewel een suikerriet plantage met zijn suiker verwerkende voorzieningen ook als een
“industrieel complex” aangeduid zou kunnen worden, wordt hier een aparte plek ingeruimd
voor de industrie die een belangrijke plaats inneemt in de geschiedenis van St. Maarten
namelijk het winnen en verwerken van zout uit de Great Salt Pond.
Ten eerste zijn er in het verleden een aantal civiel-technische werken uitgevoerd die erop
gericht waren te voorkomen dat het zoete regenwater uit de omliggende heuvels in de zoutpan
zou stromen. Het Kanaal van Rolandus, de (inmiddels weer voor een groot deel gedempte)
Phoebe Pond en Long Wall zijn hier voorbeelden van. Het Kanaal van Rolandus speelt nog
steeds een belangrijke rol in de afwatering van Sucker Garden en, middels een gemaal, van de
pond zelf. Daarnaast zijn er nog restanten aanwezig van de verkaveling van het oostelijk deel
van de pond door middel van natuurstenen dammen èn de restanten van een zoutfabriek bij
Foga in Sucker Garden.



3.6.4 Woonhuizen buiten de bebouwde kom

Naast de plantagehuizen zijn nog een aantal woonhuizen buiten de bebouwde kom bewaard
gebleven. Veelal zijn dit fraaie voorbeeld van wat als traditionele West Indische architectuur
is gedefinieerd.

3.6.5 Begraafplaatsen

Van de begraafplaatsen op het eiland is de begraafplaats bij de Bush Road - L.B. Scott Road
omdat dit een onderdeel was van het oudste dorp van St. Maarten. Ook bevindt zich hier de
fundering van de eerste hervormde kerk, waarop zich het graf van John Philips bevindt.

3.6.6 Waterputten en dry walls

Hoewel niet in de inventarisatie opgenomen, vormen de waterputten en dry walls, zo genoemd
omdat de stenen droog, dus zonder gebruik van mortel, worden gestapeld, belangrijke
overblijfselen van het agrarische verleden van het eiland. Met name de dry walls ook wel
slave walls genoemd, zijn daarnaast belangrijke elementen in het historische cultuurlandschap.
Deze objecten zullen separaat van de reeds uitgevoerde inventarisatie in kaart worden
gebracht (inventarisatie, beschrijving, aanwijzing) en, in samenhang met binnen het ruimtelijk
ontwikkelingsbeleid aan te wijzen groengebieden, worden beschermd.

3.7 Archeologische vindplaatsen

Onder andere de recente vondst van een begraafplaats nabij het Vineyard Building tijdens
bouwwerkzaamheden, geeft het belang aan van een adequate bescherming en beheer van
archeologische vindplaatsen. Over het algemeen is het zo dat de tastbare overblijfselen uit het
verleden, zoals monumenten, het verhaal vertellen van de bovenste lagen van de toenmalige
maatschappij om de simpele reden dat de hogere klassen de middelen hadden om duurzame
materialen toe te passen in hun bouwwerken. Ook de geschreven geschiedenis gaat meestal
over het deel van de bevolking dat het voor het zeggen had. Voor kennis over het leven van de
minderbedeelden zijn we voor een groot deel afhankelijk van archeologische bronnen. Deze
bronnen zijn bijzonder kwetsbaar, de geringste verstoring kan de vindplaats waardeloos
maken voor interpretatie. Bescherming van bekende archeologische vindplaatsen is daarom
van groot belang. Daarnaast moet de overheid de mogelijkheid krijgen om archeologisch
onderzoek af te dwingen alvorens bouwwerkzaamheden aanvangen op locaties waarvan het
vermoeden bestaat dat er zich sporen van vroegere bewoning bevinden. Het BC laat haar
opdracht archeologische onderzoeken uitvoeren (zoals bij besluit BC210306, Cupecoy Bay).
Zie verder ook in relatie tot archeologie het Besluit Meldpunt Maritiem archeologisch erfgoed.



(Zie ook ‘Verdrag van Malta’, Publicatieblad 86 in 1998 door de Nederlandse Antillen
ondertekend).

Recent is een wijzigingsvoorstel door het Bestuurscollege goedgekeurd met betrekking tot
archeologische vindplaatsen. Ook wordt in dit wijzigingsvoorstel de verordening aangepast
aan de Landsverordening Administratief Recht (LAR, PB 2001 NR. 79).

De essentie van het ‘Verdrag van Malta’, is dat dit als aanvulling van de huidige
Monumenteneilandsverordening en Ruimtelijke wetgeving een aantal veranderingen met zich
mee brengt op bestuurlijk en beleidsmatig gebied, die zullen moeten worden opgenomen in
het Eilandelijk Ontwikkelingsplan. Enkele belangrijke uitgangspunten van het verdrag zijn:
a. Het streven naar behoud en bescherming van archeologische waarden is het
beleidsuitgangspunt voor alle overheden. De archeologische monumentenzorg moet verankerd
worden in het ruimtelijke ordeningsproces;
b. invoering van het ‘verstoorder betaalt principe’: d.w.z de kosten van noodzakelijke
archeologische werkzaamheden komen voor rekening van de initiatiefnemer van de
bodemverstorende activiteit.

3.8 Scheepswrakken en artefacten

In de Monumentenlandsverordening (P.B. 1989, no. 55) is twee jaar geleden, in het kader van
de implementatie voor de Nederlandse Antillen van het Verdrag van Valletta inzake de
bescherming van het archeologisch erfgoed (Trb. 1992, 97), een definitie van archeologisch
erfgoed opgenomen. Onder archeologisch erfgoed worden verstaan “bouwwerken,
voorwerpen of resten verstaan die zelfstandig of gezamenlijk, en al dan niet in de context van
de vindplaats, duiden op menselijke activiteiten die in het verleden hebben plaatsgevonden,
doch in elk geval langer dan vijftig jaar geleden”.

Sint Maarten zou haar Meldpunt voor Archeologisch (maritieme) goederen in moeten richten
bij het bureau dat Monumentenbeleid maakt en/of uitvoert. Dit staat in het tweede lid van
genoemd artikel 32, te weten het aanhouden en beheren van een openbare lijst van maritiem
archeologisch erfgoed in de binnenwateren, de territoriale zee en de aansluitende zone van de
eilanden Een ieder die in een van deze gebieden een zaak aantreft, waarvan hij weet of
redelijkerwijze kan vermoeden dat het maritiem archeologisch erfgoed betreft, is verplicht dit
te melden bij het Meldpunt archeologisch erfgoed. Vanzelfsprekend vloeien uit een melding
werkzaamheden voort bij het desbetreffende Meldpunt. Dit zal immers op verantwoorde wijze
moeten vaststellen of de aangetroffen zaak inderdaad dient te worden aangemerkt als maritiem
archeologisch erfgoed. Zonder of in afwijking van een daartoe strekkende ontheffing van het
bestuurscollege is het verboden zodanig erfgoed of onderdelen hiervan op te graven, te
verwijderen, te verplaatsen, te beschadigen of anderszins te verstoren (artikel 32, vierde lid,
van de Landsverordening maritiem beheer).



Ingeval het erfgoed onder water zich in de aansluitende zone van de territoriale zee bevindt, is
de Minister van Onderwijs en Cultuur het bevoegde bestuursorgaan om te beslissen op een
aanvraag om ontheffing en omtrent de aan een ontheffing te verbinden voorwaarden.

Scheepswrakken en archeologische artefacten (ook overige onderzeese monumentale
objecten) zullen separaat van de reeds uitgevoerde inventarisatie in kaart moeten worden
gebracht en conform regelgeving en afgesloten verdragen (ook in Antilliaans verband) daartoe
moeten worden beschermd. Zie ook ‘Maritiem beheer en regelgeving’.

Voor de objecten zoals de Dry walls (3.6.6.), waterputten 3.6.6.), scheepswrakken (par. 3.7 en
3.8), wordt voorgesteld om separaat van de reeds uitgevoerde inventarisatie deze in kaart te
brengen (lokaliseren, inventariseren, beschrijven, aanwijzing etc.) en, in samenhang met de
voor hen geldende regelgeving en afgesloten verdragen (ook op Antilliaans niveau) deze voor
zover mogelijk te beschermen.



4. Wettelijk kader van de monumentenzorg

De beleidskaders worden gevormd door het stelsel van verordeningen en besluiten die
betrekking hebben op de monumentenzorg.

4.1 Monumentenlandsverordening 1989

In 1977 hebben de Staten van de Nederlandse Antillen een monumentenlandsverordening
goedgekeurd, welke in 1979 van kracht is geworden. Op grond van deze Landsverordening is
de Minister van Onderwijs en Cultuur bevoegd te beschermen monumenten en stads- en
dorpsgezichten aan te wijzen. Van deze bevoegdheid heeft het land geen gebruik gemaakt.
Onder invloed van de alom aanwezige wens naar decentralisatie hebben de Staten in 1989 een
nieuwe monumentenlandsverordening goedgekeurd. Deze Monumenten-landsverordening
1989 geeft de Eilandgebieden de bevoegdheid binnen door het land vastgestelde kaders zelf te
beschermen monumenten en stads- en dorpsgezichten aan te wijzen.

De volgende zaken worden door de Monumentenlandsverordening 1989 rechtstreeks geregeld:
1. de definitie wat onder beschermde en onbeschermde monumenten en stads- en
dorpsgezichten moet worden verstaan.
2. de verplichting van de hypotheekbewaarder om wijzigingen in de kadastrale
tenaamstelling of aanduiding van een beschermd onroerend monument aan de
bewaarder van het eilandsregister van beschermde monumenten door te geven.
3. regelgeving op het gebied van noodzakelijke inbreuken op het eigendomsrecht voor
het behoud van monumenten waaronder een verbod om zonder vergunning van het
bestuurscollege graafwerk te verrichten of te laten verrichten ter opsporing of ter
onderzoeking van monumenten alsmede een verbod om zonder vergunning van het
bestuurscollege aan een beschermd monument wijzigingen aan te brengen, het te
verplaatsen of te slopen.
4. de procedure van de vergunningverlening bij beschermde monumenten alsmede het
recht op schadevergoeding bij weigering van een vergunning of verlening van een
vergunning onder voorwaarden.
5. de verplichting tot onderhoud en herstel aan de eigenaren van beschermde
monumenten waarbij, indien de eigenaren hierin nalatig zijn, het bestuurscollege, op
kosten van de eigenaar, tot dit onderhoud en herstel kan overgaan.
6. regelgeving betreffende een doelmatige uitvoering van het beleid ten aanzien van
archeologische monumenten waarin noodzakelijke inbreuken op het eigendomsrecht
worden gesanctioneerd waardoor het hiervoor benodigde graafwerk alsmede het
omgaan met de opgegraven voorwerpen kan worden gereguleerd.
7. regelgeving voor het toekennen van schadevergoeding ter zake van de gedoogplicht
om graafwerk te dulden.
8. regelgeving ten behoeve van het bestuurscollege ter bescherming van wezenlijke
belangen van de godsdienstoefening, in beslissingen die deze belangen raken.



9. mogelijkheden voor bestuursdwang door het bestuurscollege en de gedoogplicht
daarvan voor de eigenaren alsmede de mogelijkheden voor het bestuurscollege de voor
rekening van een ander gedane uitgaven bij dwangbevel in te vorderen.

De Monumentenlandsverordening 1989 stelt zelf de overtreding van deze bepalingen strafbaar
en regelt tenslotte de bevoegdheden van degenen die belast zijn met het opsporen van
strafbaar gestelde feiten.
Voor verdere details zij verwezen naar de tekst van de Monumentenlandsverordening 1989 en
de Memorie van Toelichting op het ontwerp van deze landsverordening.

4.2 Monumenteneilandsverordening (AB 2000 nr. 1)

Op grond van de Monumentenlandsverordening 1989 wordt in de eilandsverordening de
onderstaande onderwerpen geregeld:
1. de procedure voor aanwijzing van beschermde monumenten en stads- en
dorpsgezichten alsmede de publicatie, de registratie en de kennisgeving daarvan.
2. de beroepsprocedure voor belanghebbenden zowel ten aanzien van beslissingen
genomen krachtens de eilandsverordening als ten aanzien van beslissingen genomen
krachtens hetgeen rechtstreeks bij de Monumentenlandsverordening 1989 is geregeld.
3. regels op grond waarvan naar redelijkheid en billijkheid een tegemoetkoming in de
kosten van onderhoud en herstel van beschermde monumenten wordt verleend aan de
particuliere eigenaren, in geval die kosten direct voortvloeien uit het vanwege
algemeen belang tot beschermd monument verklaren.
4. regels omtrent een billijke schadevergoeding, indien een beschermd roerend
monument in bruikleen aan het Eilandgebied dient te worden overgedragen.

Voorts is in de eilandsverordening de instelling van de monumentenraad vastgelegd, is het
administratief beroep tegen besluiten krachtens de lands- en eilandsverordening geregeld en
zijn de Eilandsverordening Ruimtelijke Ontwikkelingsplanning (EROP) en de Bouw- en
Woningverordening (BWV) aangepast.

4.3 Besluit inrichting en werkwijze Monumentenraad (AB 2001 nr. 47)

Bij eilandsbesluit houdende algemene maatregelen is de inrichting en de werkwijze van de
monumentenraad geregeld. De leden worden op basis van hun expertise (geschiedenis van
eiland en volk, architectuur, bouwkunde, financiële en juridische aspecten van de
Monumentenzorg etc.) benoemd.
De taak van de monumentenraad, namelijk “het bestuurscollege en de eilandsraad gevraagd en
ongevraagd van advies te dienen over aspecten, betrekking hebbende op de monumentenzorg
en de werkzaamheden te verrichten die hem bij of krachtens enige verordening zijn
opgedragen” wordt in het besluit verder uitgewerkt.



Daarnaast worden de procedures, het lidmaatschap en de financiële aspecten behandeld. Voor
een volledige inzage wordt naar het betreffende besluit verwezen.

4.4 Besluit Criteria voor de aanwijzing van te beschermen monumenten (AB 2003 nr.
24)

In dit eilandsbesluit houdende algemene maatregelen wordt aangegeven aan welk
selectiecriterium of welke selectiecriteria een monument moet voldoen om als beschermd
monument aangewezen te kunnen worden. Selectiecriteria worden daarbij gedefinieerd als:
“maatstaven waaraan een monument moet voldoen om op grond daarvan te worden
aangewezen tot beschermd monument als bedoeld in artikel 4 eerste lid, van de
eilandsverordening”. De criteria luiden:

1. Architectonische waarde
2. Cultuur-historische waarde
3. Zeldzaamheid
4. Bekendheid van de maker, bouwmeester of architect
5. Stedenbouwkundige of landschappelijke waarde.

Voorts is in dit besluit vastgesteld wat een aanwijzing behelst, te weten:
1. de vermelding van de locatie en het type monument;
2. een beschrijving van het monument waaruit de monumentale waarde blijkt van het
monument waaraan een beschrijving van een monument bij aanwijzing moet voldoen.

Volgens het besluit bevat een beschrijving in ieder geval één of meer van de volgende
elementen:
1. een beschrijving van de kenmerken van een monument of de te beschermen
onderdelen daarvan die het behouden waard zijn;
2. de motivering waarom een monument in het algemeen belang wordt aangewezen als
beschermd monument;
3. de algemene architectonische en karakteristieke verschijningsvormen;
4. de historische situering van het monument in zijn omgeving
5. de interne structuur en indeling alsmede het functionele karakter van het monument;
6. een monumentenkaart met kadastrale aanduiding, waarop per perceel in kaart is
gebracht welke gebouwen of delen van gebouwen en welke delen van het bijbehorende
monument uit oogpunt van het behoud van monumenten beschermd moeten worden.

Alle beschrijvingen voor monumenten dienen volgens dit stramien te geschieden en voor de
toekomst wordt deze stramien (gebaseerd op de Monumenteneilandsverordening) als
minimale beschrijving vereiste gehanteerd.



4.5 Eilandbesluit inrichting en beheer register van beschermde monumenten,
beschermde stads- en dorpsgezichten (AB 2004 nr. 14)

Het eilandbesluit houdende algemene maatregelen (Ebham) ‘Eilandbesluit
Monumentenregister’ vastgesteld op 14 september 2004 en afgekondigd op 20 september
2004 is van kracht. Dit besluit is gebaseerd op artikelen 7, tweede lid, en 14, tweede lid van
de Monumenteneilandsverordening.
Conform de Monumenteneilandsverordening is ten aanzien van dit register het volgende
vastgelegd:
S het register berust onder het bestuurscollege
S het register ligt voor een ieder ter inzage in een kantoor van het eilandgebied
S een ieder kan zich op zijn kosten afschriften doen verstrekken.

In genoemde eilandsbesluit wordt aangegeven hoe het BC het Monumentenregister ingericht
heeft met relevante gegevens betreffende beschermde (roerende en onroerende) monumenten
en stads- en dorpsgezichten.. Een essentieel onderdeel naast de datum van de
verordening/afkondiging van het besluit tot beschermd monument en de locatiegegevens, is de
omschrijving van het algemene belang dat de aanwijzing tot beschermde monument/stads- en
dorpsgezicht rechtvaardigt.
Het register (voorzien van registerbladen met relevante gegevens over een beschermd
monument) is openbaar en wordt beheerd door het Bestuurscollege. Het bevindt zich bij de
Afdeling Algemene en Interne Zaken van de overheid. Dit betekent dat de gegevens voor een
ieder opvraagbaar en in te zien zijn.
Het is de bedoeling om dit register digitaal aan te leggen, zodat via het via internet
toegankelijk is voor een ieder.
Het BC is bevoegd ambtshalve of op verzoek van een belanghebbende in het register
wijzigingen te doen aanbrengen of beschermde monumenten, de Monumentenraad gehoord,
van het register af te voeren, doch slechts conform artikelen 4, 5 en 6 van dit ebham en tenzij
de wijzigingen in het register geen veranderingen in de mate van bescherming te weeg zullen
brengen of van ondergeschikte aard zijn en de monumentale waarde van het beschermde
monument niet aantasten.

Het bestuurscollege dient, indien het een onroerend goed betreft, deze binnen 14 dagen na
inschrijving van een beschermd monument in genoemde register, door middel van een
afschrift kennis aan de hypotheekbewaarder (Kadaster en Openbare Registers).
Aan de andere kant dient de hypotheekbewaarder binnen 14 dagen kennis aan het BC te geven
van wijzigingen in de kadastrale tenaamstelling of kadastrale aanduiding van een beschermd
monument of stads- of dorpsgezicht.
Een structurele samenwerking tussen het eilandgebied (de overheidsafdeling die hiertoe
verantwoordelijk is: ‘nu AIZ (Algemene Interne Zaken)’ en het ‘Stichting Kadaster en
Openbare Registers’ is van evident belang om het beheer en de inhoud van genoemde
Monumentenregister up to date te houden, in het belang van juiste informatievoorziening aan
het publiek. Het is raadzaam om genoemde samenwerking tevens schriftelijk vast te leggen



tussen de overheid en het Kadaster en Openbare Registers (gelegen aan de Backstreet 118,
Philipsburg, St. Maarten).

Eveneens per eilandsbesluit houdende algemene maatregelen heeft het bestuurscollege de
inrichting en beheer van het register van beschermde stads en dorpsgezichten vastgelegd,
conform artikel 14, tweede lid, van de monumenteneilandsverordening.

Een eilandsbesluit houdende algemene maatregelen met betrekking tot de inrichting en beheer
van het register van beschermde archeologische vindplaatsen is inmiddels ook afgekondigd in
2007.

4.6 Vergoedingen

Volgens artikel 16 de monumenteneilandsverordening zal het bestuurscollege bij
eilandsbesluit houdende algemene maatregelen regels geven “voor de gevallen waarin en de
wijze waarop” tegemoetkomingen in de kosten van onderhoud en herstel van beschermde
monumenten kunnen worden toegekend.

In artikel 17 van de monumenteneilandsverordening is opgenomen dat het bestuurscollege bij
eilandsbesluit houdende algemene maatregelen regels dient te geven over de
schadevergoeding die kan worden toegekend, indien een beschermd roerend monument in
bruikleen aan het eilandgebied is overgedragen.

Op verzoek van het Bestuurscollege is door ABC Advies een opzet gemaakt voor de
subsidiëring in de kosten van onderhoud en restauratie van beschermde monumenten, zie het
rapport Operationalisering Monumentenbeleid Eilandgebied St. Maarten van augustus 2003.
De in dit rapport beschreven beste scenario voor Sint Maarten ten aanzien van ‘subsidiestelsel
c.q. organisatie’ wordt nader beschreven in paragraaf ‘Monumentenfonds’ onder hoofdstuk
6.2. Financiële Instrumentarium.



5. Het restauratieprogramma.

In hoofdstuk 2 is een overzicht gegeven van Sint Maarten’s monumenten. In dit hoofdstuk
wordt ingegaan op de selectie van monumenten die in aanmerking komen voor plaatsing op de
lijst van beschermde monumenten en daarbij tevens voor instandhouding. Voorts wordt
ingegaan op de financiële consequenties indien het beleid tot uitvoering wordt gebracht.

5.1 Toetsingscriteria

In de in opdracht van het eilandgebied uitgevoerde inventarisatie (juni 2003) zijn de potentiële
onroerende monumenten geclassificeerd volgens een systeem dat is gebaseerd op drie
hoofdgroepen, die op hun beurt weer zijn onderverdeeld in drie componenten. Zo zijn negen
criteria ontstaan waarop de objecten beoordeeld zijn:
• Cultuurhistorische waarde
o Situering
o Architectuur
o Historie
• Gaafheid
o Gaafheid van de omgeving
o Gaafheid van de hoofdvorm
o Gaafheid van de detaillering
• Zeldzaamheid
o Zeldzaamheid van de situering
o Zeldzaamheid van de architectuur
o Zeldzaamheid van de historie

Voor Archeologische monumenten komt er nog als toetsingscriteria bij:
o Schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde.

Deze toetsingscriteria wijken af van de criteria zoals genoemd in het Eilandsbesluit criteria
aanwijzing te beschermen monumenten en kunnen daarom alleen dienen als een indicatie van
de potentiële monumentale waarde.
Om de komen tot aanwijzing van beschermde monumenten volgens artikel 4 van de
monumenteneilandsverordening worden de monumenten getoetst aan de criteria volgens het
genoemde Eilandsbesluit, zie ook par. 4.4.
In de bijlagen is een lijst opgenomen met in totaal 74 monumenten die op basis van deze
selectiecriteria in aanmerking komen voor de status van beschermd monument. Deze lijst is tot
stand gekomen naar aanleiding van adviezen van de monumentenraad, het monumentenbureau
van de DROV Curaçao en twee studenten Kunstgeschiedenis van de Universiteit van Utrecht
die door het eilandgebied in 2003 waren belast met het beschrijven van de monumenten op St.
Maarten. In de volgende paragrafen wordt deze selectie nader beschouwd en een plan van
aanpak voor het behoud en beheer van de monumenten beschreven.



5.2 Philipsburg

5.2.1 Gebouwen in Philipsburg

Van de in totaal 74 objecten die voor bescherming in aanmerking komen zijn er 49 in
Philipsburg gesitueerd. Bij het formuleren van een plan van aanpak voor het behoud en beheer
van deze monumenten spelen andere factoren dan monumentenbehoud alleen een belangrijke
rol. Zo is duidelijk dat de commerciële belangen in Philipsburg groot zijn. Door het toerisme
zijn de grondprijzen enorm gestegen en monumentenzorg kan hierdoor op gespannen voet
komen te staan met de belangen van de eigenaren. Om die reden zijn de potentiele te
beschermen monumenten in drie groepen verdeeld.

De eerste groep van 16 objecten bestaat in hoofdzaak uit openbare gebouwen en een aantal
bijzondere woonhuizen. Over het algemeen is de verwachting dat de eigenaren mee zullen
werken aan het verkrijgen van de beschermde status. Voor deze groep zullen de procedures
m.b.t. het verkrijgen van de beschermde status met hoge prioriteit worden ingezet.
De tweede groep bestaat in hoofdzaak uit woonhuizen welke zich in particulier bezit
bevinden. Alvorens te besluiten om deze panden tot beschermd monument aan te wijzen
zullen de respectievelijke eigenaren worden benaderd en geïnformeerd over de rechten en
plichten van de eigenaar van een beschermd monument, waarna nader overleg zal
plaatsvinden met de betrokkenen alvorens de procedures aan te vangen.
De laatste groep omvat 13 objecten die in principe op dezelfde wijze benaderd worden als de
tweede groep, echter met een lagere prioriteit.
Voor een overzicht van de hier beschreven groepen van monumenten zie de bijlagen.

5.2.2 Stedelijke structuur Philipsburg

Hoewel in de inventarisatie buiten beschouwing gelaten, voldoet de stedenbouwkundige
structuur van het oorspronkelijke deel van Philipsburg, dit is het Philipsburg van voor de
Pondfill, aan alle kenmerken van een monument en is als drager van de gebouwde omgeving
mede bepalend voor het straatbeeld van de binnenstad. Bescherming van de
stedenbouwkundige structuur is om meerdere redenen wenselijk:

S Het stelsel van stegen, open ruimtes en zichtlijnen is uniek voor St. Maarten.
S De structuur van de stegen staat onder druk door nieuwbouw. De stegen worden verder
vaak slecht onderhouden.
S De oorspronkelijke open bebouwingsstructuur – waarbij de aanwezigheid van het
strand en Great Bay aan de ene zijde en Great Salt Pond aan de andere zijde ten alle
tijden voelbaar was- staat onder druk door de realisatie van de Pond Fill en nieuwbouw
die over het algemeen aan alle zijden tot de erfgrens reikt.
S De beeldkwaliteit van de nieuwbouw zoals die de laatste jaren is verschenen laat in
veel gevallen te wensen over.



Op de kaart die de bebouwingshoogte in Philipsburg weergeeft kan ook de veranderende
structuur goed worden onderscheiden.
In de Frontstreet fungeert de Pompsteeg als een breeklijn: in het gebied ten westen van de
Pompsteeg is de oorspronkelijke open bebouwingsstructuur vrijwel intact. De aanwezigheid
van het strand en Great Bay is voelbaar in dit deel van Frontstreet. In het gebied ten oosten
van de Pompsteeg / Wedeuwensteeg is met name in Frontstreet de verdichting van de
bebouwing evident. In de Backstreet is een vergelijkbare ontwikkeling waarneembaar, waarbij
de Schoolsteeg als breeklijn fungeert.
Daarnaast kunnen als bijzondere stedenbouwkundige ruimten het gebied rond de Methodist
Church Compound en het Wathey Square en omgeving worden benoemd. Tot slot bezit het
gedeelte van de Frontstreet tussen de Guava Berry Factory en het Rinkhuis kwaliteiten uit
cultuur-historisch oogpunt.
Deze visie zou omgezet moeten worden in actiepunten. Zo zouden deze ‘essembles’ in het
Ontwikkelingsplan van Philipsburg meegenomen moeten worden als ‘beschermd stads- en
dorpsgezicht’.

5.2.3 Plan van aanpak Philipsburg

Om de cultuurhistorische waarden van Philipsburg op een adequate wijze te beschermen
zullen de volgende stappen worden gezet:

S Van de in 5.2.1. aangeduide monumenten worden er zoveel mogelijk als haalbaar
opgenomen op de lijst van beschermde monumenten. Deze objecten worden
beschermd en behouden.
S De stedenbouwkundige structuur van het oude Philipsburg, Fronstreet, Backstreet en
de stegen, wordt onderkend als monument en wordt als zodanig beschermd door
middel van een ontwikkelingsplan conform de Eilandsverordening Ruimtelijke
Ontwikkelingsplanning.
S In het ontwikkelingsplan voor Philipsburg worden de karakteristieken van het oude
Philipsburg geconsolideerd middels bestemmings- en bebouwingsvoorschriften. Zie
ook par. 3.4 van het Development Prespective for Philipsburg and the Greater Great
Bay Area (TKA rapport).
De gebieden die hiervoor in aanmerking komen zijn aangegeven op de kaart ‘te
behouden stadsgezichten’, bijlage 6.:
-Frontstreet tussen de Kerkhofstraat en de Weduwensteeg
-Backstreet tussen de Kerkhofstraat en de schoolsteeg
-Frontstreet en Backstreet rond de Methodist Church Compound
-Het gebied rond het Wathey Square
-De Frontstreet vanaf de West Indian Tavern tot het Rink House
Gezien het tempo waarmee de traditionele architectuur verdwijnt uit het straatbeeld van
Philipsburg is het van belang om naast de bescherming van objecten een gericht renovatieplan
op te stellen dat is gekoppeld aan een tijdpad. Hoewel voor het opstellen van een tijdpad meer
inzicht nodig is in met name de eigendomsverhoudingen, de beschikbare budgetten en de



bouwcapaciteit op Sint Maarten, is vooruitlopend op dergelijke informatie een eerste opzet
gemaakt om tot een gefundeerd beeld van de totale restauratieomvang te komen.

Hiertoe is van de monumenten die in aanmerking komen voor plaatsing op de lijst van
beschermde monumenten de staat van onderhoud van de betreffende panden geïnventariseerd
en aangegeven als “goed”, “matig” en “slecht” Monumenten in goede staat behoeven
onderhoud, in matige staat herstel en objecten in slechte staat dienen gerenoveerd te worden.
Door aan deze drie ingrepen een eenheidsprijs per vierkante meter te koppelen wordt ook een
globale indicatie verkregen van de kosten die aan de uitvoering van de werkzaamheden zijn
verbonden, zie bijlagen.

5.3 Simpson Bay

Van de objecten die in Simpson Bay zijn geïnventariseerd, voldoen er een drietal aan de
selectiecriteria, zie overzicht bijlagen. Voor alle duidelijkheid, de in breuksteen opgetrokken
Rooms Katholieke kerk “Mary Star of the Sea” is sterk beeldbepalend in Simpson Bay maar
echter pas in 1965 opgeleverd. Het gebouw is dus nog geen 50 jaar oud en komt derhalve
volgens de definitie pas in 2015 in aanmerking voor plaatsing op de monumentenlijst.
De sfeer van het oude Simpson Bay zal op een aantal daarvoor in aanmerking komende
locaties bewaard worden door middel van een ontwikkelingsplan, waarin wordt vastgelegd dat
wonen de belangrijkste bestemming blijft en waarin de bebouwingshoogte en -dichtheid
worden beperkt in relatie met de schaal van het dorp.

5.4 Monumenten buiten de bebouwde kom

5.4.1 Forten en batterijen
De geïnventariseerde forten en batterijen vormen samen een ensemble van de
verdedigingswerken van Philipsburg en de Grote Baai en dienen daarom als geheel beschermd
en behouden te worden.
Over de wijze waarop de forten behouden moeten worden, restauratie/consolidatie, zullen
nadere uitspraken gedaan moeten worden, waarbij de volgende overwegingen een rol spelen.

Fort Amsterdam.
De acquisitie en restauratie van Fort Amsterdam heeft voor het eilandgebied de hoogste
prioriteit. De onderhandelingen met de huidige eigenaren die tot de overdracht moeten leiden
zijn gaande. Indien deze succesvol worden afgerond zal in overleg met het aangrenzende Divi
Little Bay hotel een ontwikkelings- en restauratieplan worden opgesteld.
Voor de aard van de restauratie zijn in hoofdzaak twee benaderingen denkbaar. De eerste is
een consolidatie van de op het terrein aanwezige restanten van de defensiewerken. Volgens de
huidige opvattingen over restauraties is dit wellicht de meest zuivere benadering.
Om het fort als toeristische attractie te optimaliseren ligt het meer voor de hand om het te
reconstrueren in de staat zoals we die kennen van historische prenten en tekeningen. Van



meerdere kanten is hierbij gewaarschuwd voor een Mickey Mouse effect: een aldus
gereconstrueerd fort zal altijd een 21ste eeuwse interpretatie zijn van een 18de eeuws fort met
alle neigingen tot romantiseren van dien. De vraag is of dit zo ernstig is, zolang duidelijk is
welke delen origineel zijn en welke geïnterpreteerde toevoegingen.

Fort Willem I
Zoals eerder gesteld zal Fort Willem I door zijn ligging en bereikbaarheid niet de attractie
kunnen worden zoals bijvoorbeeld Fort Amsterdam. Mede om deze reden zal vooralsnog
alleen geïnvesteerd worden in het schoonmaken en consolidatie daarvan.

St. Peter’s batterij.
Hoewel er weinig rest van de St. Peter’s batterij maakt de locatie aan de (wandel)route tussen
de Cruise Terminal en de stad het de moeite waard om de ruïnes te consolideren en met
informatiepanelen te exposeren. Zo kunnen het bestaan daarvan en de geschiedenis zichtbaar
worden gemaakt.

Old Spanish Fort
Zoals eerder opgemerkt is het Old Spanish Fort gesitueerd in de achtertuin van een privé
woning zodat in eerste instantie alleen in hoogst noodzakelijke instandhouding geïnvesteerd
zal worden.

5.4.2 Plantages en landhuizen

Van de negen geïnventariseerde plantages bevinden er zich een vijftal in een dusdanige
conditie dat zij in aanmerking komen voor restauratie, en wel om de volgende redenen:
• ze dragen de kenmerken van een plantagecomplex met de componenten zoals eerder
genoemd;
• de residentiële component bevindt zich bouwkundig in een dusdanige toestand, of is
dusdanig gedocumenteerd, dat een verantwoord restauratieplan kan worden gemaakt;
• de complexen bevinden zich in een landschappelijk relatief onaangetaste omgeving.

De plantages die aan deze criteria voldoen zijn:
1. Belvedère
2. Industry (Emilio’s)
3. Madame’s Estate
4. Mary’s Fancy
5. Union Farm
Het beleid zal zich richten op de wettelijke bescherming, restauratie en instandhouding van
deze plantagecomplexen. Middels ruimtelijke ontwikkelingsplannen zal er naar worden
gestreefd om de directe omgeving van de plantage complexen in hun landelijke staat te
behouden.


Meerjaren Monumentenbeleidsplan St.Maarten

Meerjaren Monumentenbeleidsplan St.Maarten

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Meerjaren Monumentenbeleidsplan St.Maarten

Similar to Meerjaren Monumentenbeleidsplan St.Maarten (20)

More from pearl studio

More from pearl studio (20)

Meerjaren Monumentenbeleidsplan St.Maarten