зөв бичих арга

1. ЦЭГ, ТЭМДГЙИН ДҮРЭМ
1. Цэг/./:
a) Хүүрнэсэн, ерийн хүссэн, захирсан өгүүлбэрийн төгсгөлд цэг тавина. Жишээлбэл:
Өглөө боллоо. Нар гарав. Манай сонинг захиална уу. Энэ номыг аваарай гэх мэт.
Харин юмын нэр, хаяг, гарчиг, бүлэг, албан газрын нэр, ном зохиолын нэр зэргийг
том үсгээр эхлэн бичих боловч төгсгөлд нь цэг тавихгүй.
b) Үг хураахад цэг хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Д.Нацагдорж, Н.Баатар гэх мэт.
1. Таслал /,/-ыг:
a) Өгүүлбэрийн доторхи үгийн утгын ялгааг гарган зааглахад хэрэглэнэ. Жишээлбэл:
Бид хоёр, сонин ном уншлаа. Бид, хоёр сонин ном уншлаа. Бид хоёр, сонин, ном
уншлаа гэх мэт.
b) Өгүүлбэрийн хэд хэдэн зэрэгцсэн гишүүний сүүлчийнхээс бусдын дараа таслал
тавина. Жишээлбэл: Дэлгүүрээс гурил, будаа, талх, элсэн чихэр авлаа. Талд хонь,
ямаа, үхэр, адуу бэлчиж байна гэх мэт.
c) Хандсан үг, оруулсан үг зэргийг өгүүлбэрийн эхэнд бичвэл төгсгөлд нь, дунд бичвэл
хоёр талд нь, төгсгөлд бичвэл өмнө нь таслал тавина. Жишээлбэл: Хөгшин эжий нь,
бусдаас сонсоход, охиноо мөрөөдсөөр өвчин олох шахаж гэнэ. Миний бодлоор,
энэ тийм хялбар бүтэх хэрэг биш дэг ээ. Хоолоо халуун дээр нь ид, хүү минь гэх
мэт.
d) Нийлмэл өгүүлбэрийн доторхи энгийн өгүүлбэрийг таслалаар зааглана. Жишээлбэл:
Олон адуу нь нэгэнт ханаад, шилгээх нь шилгээж, хөрвөөх нь хөрвөөж, шарвах нь
шарваж, зарим нь эвшээн, зарим нь янцгаан, зарим нь годгонон, энд тэнд хэвтэж,
хол ойр зогсож, нааш мааш явж байна гэх мэт.
1. Цэгтэй таслал /;/-ыг:
Нийлмэл өгүүлбэрийн доторхи энгийн өгүүлбэр, холбоо үг, зэрэгцсэн гишүүн зэргийг
утгаар нь төрөлжүүлэн ангилж зааглахад хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Орон сууц
ашигласны хөлсийг цаг тухайд төлөх, гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол орон сууцны
хөлсийг сар тутам, дараачийн сарын эхний хагасаас хожимлуулалгүй төлөх; орон
сууцыг гэрээний нөхцөлд зохицуулан ашиглах, эвдрэл гэмтэлгүй байлгах, орон
сууц, нийтийн ашиглалтын газрын ариун цэврийг сахих; орон сууцанд зайлшгүй
шаарллагатай бага засварыг цаг тухайд нь хийх зэрэг болно гэх буюу Дэлхий
ертөнц гэдэгт; уул, ус, шороо, чулуу; хүн зон, араата жигүүртэн; ой мод, өвс
ургамал цөм багтана гэх мэт.
1. Таслалтай зураас /,-)-ыг:
Тухайн өгүүлбэрийн өгүүлэгдэхүүн өөрөөс хойш байрласан бусад гишүүнээс ялгарахгүй
болж, утга бүрхэгдсэн газар хэрэглэж, утгын ялгаа заагийг тодруулна. Жишээлбэл:
Зараа, сохор номин зэрэг шавьж идэштэн; хэрэм, минж, туулай, хулгана зэрэг
мэрэгч амьтан; чоно, баавгай, бар, суусар зэрэг араатан; үхэр, хонь, ямаа, буга,
гахай зэрэг ац туурайтан; морь, илжиг, тахь, хулан зэрэг битүү туурайтан, -сүүн
тэжээлтэн болно гэх буюу Дөрвөлжин бичиг, тод бичиг, Соёмбо бичиг, Монгол
бичиг, -цөм Монгол бичиг мөн гэх мэт
1. Хашилт / " " /-ыг:
a) Эсрэг утгаар буюу шууд бус утгаар хэрэглэсэн үгэнд хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Хоёр

2. цагийн ажлыг хоногт багтаадаг мөн ч "гавшгай" хүн байна даа гэх буюу "Их соён
гийгүүлэгч" маань бичсэн зүйлдээ үг үсгийн алдаа чамгүй гаргажээ гэх мэт.
b) Ном зохиолоос эшилж авсан хэсгийг тэмлэглэхэд хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Өнгөрсөн
зуун буюу XX зууны тухайд "Энэ зууныхан бид атомыг хувааж, дагшаа, рок
хөгжим зохиож, онгоцоор нисч, саран дээр бууж, харьцангуйн онолыг нээж, сая
сая хүн одор тутмынхаа амьдралд транзистор хэрэглэж, пеницселлин олж, ДНХ-
ийн бүтцийг толорхойлж, фашизм, коммунизмыг унагаж, ... кино, телевиз,
компьютер, интернэт, хурдан зам ашиглаж байна" хэмээн бичсэн байна гэх мэт.
c) Шууд хэлсэн хөндлөнгийн үгийг тэмлэглэхэд хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Машины
хүнгэнэх дууны дундуур, "Сайн яваарай" гэж аавын захин сургаж хэлэх сонстоно
гэх мэт.
d) Ном зохиол, сонин сэтгүүл, үйлдвэр, албан байгууллага зэрэгт оноож өгсөн нэрд
хэрэглэнэ. Жишээлбэл: "Үнэн" сонин, "Монголын нууц товчоо" зохиол, "Хөх бүрд"
зах гэх мэт
1. Хаалт -/ /-ыг:
a) Хоёрдахь шугамын өгүүлэмж буюу өгүүлж буй зүйлтэй шууд холбогдолгүй, нэмэн
тайлбарлаж хэлсэн зүйлд хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Би энэ газар өсөхөөсөө аваал
өтөлтлөө суусан бөгөөд угаас гөрөчин хүн тул ойр хавийн газрыг бараг мэднэ
/Энэ завсар миний сэтгэлд баяр төрж байв/ гэлээ гэх мэт.
b) Эшилж авсан зүйлийн дараа хаанаас авсныг тэмлэглэхэд хэрэглэнэ, Жишээлбэл:
"Өсөхөөс сурсан үндсэн хэл мартаж болшгүй соёл" /Д.Нацагдорж. Түүвэр зохиол.
78 дугаар тал/ гэх мэт. Зохиолчийн нэр, зохиолын нэрийг бичилгүй, эшилсэн зохиолын
дугаар, хуудасны дугаарыг /24-154/ гэх мэтээр хаалтал тэмлэглэж болно.
c) Тухайн өгүүлсэн зүйлийн талаархи сонсогчийн сэггэлийн хөдөлгөөн, байдал төлөв;
зохиолын баатар, ялангуяа жүжгийн зохиолын баатрын үйл хөдлөл, байр байдлыг
тодруулан гаргахад хэрэглэнэ. Жишээлбэл: .../Инээлдэв/, .../Алга ташив/ гэх буюу
Жамба: -Нэг их баян ч юу байх вэ дээ /Хайрцагтай тамхиа гаргах гээд бөөн мөнгө
гаргана/. -Ээ харла аа, энд тамхи татдаггүй билээ юү гэх мэт.
d) Гадаад хэлнээс орж ирсэн, нийтэл төдийлөн ойлгомжтой бус нэр томьёо, үг хэллэг
зэргийг тайлбарлахад хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Сүүлийн хэдэн сард инфляци
/Мөнгөний ханш унах/ нэлээд тогтворжиж ирлээ гэх мэт.
1. Анхаарлын тэмдэг / ! / - ийг:
a) Сэтгэлийн хөдөлгөөн илэрсэн хандсан үгэнд хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Оюутан залуус
аа! Эрдэм номдоо нэн ихээр шамдагтун! гэх мэт.
b) Сэтгэл ихэд хөдлөн хэлсэн өгүүлбэрийн төгсгөлд хэрэглэнэ. Жишээлбэл, Юутай
удаан он жилүүд вэ! Монгол орноо мандуулъя! гэх мэт.
c) Гайхаж бахадлсан, шоолж шоглосон, жигтэй хачин байдал зэргийг илтгэхэд хэрэглэх
бөгөөд ийм үед анхаарлын тэмдгийг тухайн үг, хэллэг, өгүүлбэр зэргийн дараа хаалтанд
дотор тавина. Жишээлбэл: Роберт Ловел гэдэг луг /шизофренитэй гэдэг юм билээ!/
өвгөн ерөөсөө орчин үеийн яруу найраг гэдгийг гаргаж ирсэн бололтой гэх буюу Ер
нь Саура лаг шүү! Бүгдээрээ бөөн Оскар! гэх мэт.
d) Анхааруулах санааг улам хүчтэй болгох зорилгоор хос юм уу гурван анхаарлын
тэмдэг хэрэглэх нь бий. Жишээлбэл: Зуны дэлгэр цагт найр наадамд хөл алдаад

3. байвал өвөл биднийг өршөөхгүй шүү!!! гэх мэт.
1. Асуултын тэмдэг / ? /-ийг:
a) Асуусан утгатай өгүүлбэрийн төгсгөлд хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Энэ номыг та уншсан
уу? Тэр хэний дэвтэр вэ? гэх мэт.
b) Эргэлзсэн, үл итгэсэн болон ойлгомжгүй буйг илтгэхэд хэрэглэнэ. Жишээлбэл:
"Шелкунчик" /"Самар цөмөгч" л гэх боловуу?/ гэх мэт.
c) Эргэлзсэн, гайхсан, үл итгэсэн, ойлгомжгүй буй санааг улам хүчтэй болгохын тулд
хос асуултын тэмдэг хэрэглэх, эсвэл анхаарлын тэмдэгтэй хамт хэрэглэх зэрэг арга
байлаг. Жишээлбэл: "Зарим нь мораль ярих юм. Зарим нь болохоор сүсэг бишрэл л
гэнэ, харин надад тохилог өмч л өгч үз" гэж хэн хэллээ дээ, Эджэворт байх аа??!
гэх мэт
1. Цуваа цэг / ... / -ийг:
a) өгүүлбэр төгсөөгүй буюу өгүүлбэрийн дунд хэлэлгүй орхисон үгийн оронд хэрэглэнэ.
Жишээлбэл: Тэгж байтал онгоц ирээд ... гэтэл тэртээд онгоцны дуу хүнгэнэлээ гэх
мэт.
b) өгүүлбэр төгссөн боловч санаагаа бүрэн гаргалгүй орхисныг илтгэхэд хэрэглэнэ.
Жишээлбэл: Хэрэв би морьтой болоод завтай явсан сан бол доо... гэх мэт.
c) Ээрч түгдрэх, мэгдэж сандрах зэрэг сэтгэлийн хөдөлгөөн илэрхийлэхэд хэрэглэнэ.
Жишээлбэл: Би ...Би ...Миний ... миний буруу биш гэх мэт.
d) Эшилж авсан зүйлийн эхэн, дунд, адагт орхин хураангуйлсан санааг илтгэхэд
хэрэглэнэ. Жишээлбэл: "Хүн дүрстэн үүсээд 10 сая
жил, хүн... буй болоод 100 мянган жил ... өнгөрчээ" гэх мэт.
10. Давхар цэг / : / -ийг:
a) Тоочин өгүүлэх зүйлийн өмнө хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Долингорын гэрийн доторхи
байдал: Хойморт бяцхан улаан авдартай, түүн дээр гүнгэрваатай Бурхан, үүдэн
тэнгэр тахижээ гэх мэт.
b) Хэн нэгний хэлсэн үг, бодсон бодол, санасан санаа тэргүүтнийг илтгэхэд тэрхүү үгийн
өмнө хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Үдийн хэрд нөхөд нь: "Одоохон хот орлоо", "Удахгүй
хот харагдана" гэцгээв гэх мэт.
11. Зураас / - /-ыг:
a) Үгийг үеэр таслан, мөр шилжүүлэхэд, мөрийн төгсгөлд хэрэглэнэ. Жишээлбэл:
Монгол Улсын Засгийн газар тодорхой арга хэмжээ авч ирсний үр дүнд
байгалийн бэрхшээлийг даван туулах ажилд мэдэгдэхүйц ахиц гарч байна гэх
мэт
b) Үгийг эх, адгийн үсгээр товчлоход хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Д-р /доктор/, н-р /нөхөр/,
10-р /аравдугаар / гэх мэт.
c) Товчилсон үг, тусгай тэмдгээр тэмдэглэсэн үг зэрэгт нөхцөл залгахад хэрэглэнэ.
Жишээлбэл: МУ-ын хүн амын 3-ны 2%-иас доошгүй нь хүүхэд залуус юм гэх мэт.
d) Хэн нэгний яриа, хөндлөнгийн үг зэргийг хашилтгүйгээр тэмдэглэхэд хэрэглэнэ.
Жишээлбэл: Тэр залуу,
-Галдан гуай, танд их баярлалаа гэв гэх мэт

4. e) Тэнцүү эрхтэй хоёр гишүүн, хоёр хэллэг зэргийг зааглан тэмдэглэхэд хэрэглэнэ.
Жишээлбэл: Бидний зорилго- Ардчилсан нийгэм, Чөлөөт цаг- нийгмийн баялаг гэх
мэт.
f) Тоочин хэлсэн зүйлийн дараа ерөнхийлөн товчоолсон утгатай үг орвол, тэдгээрийг
зааглах зорилгоор хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Зориг, тэвчээр, идэвх, санаачлага, үнэн
сэтгэл-энэ бүхэн хэзээд чухал гэх мэт.
12.Дэс дугаар гэж бичихийн оронд тэмдэг хэрэглэнэ.
13."Зүйл" гэдэг үгийн оронд # тэмдэг хэрэглэнэ
14.Эшилж авсан зүйлийн ард цифр, + ,*(од) зэрэг тусгай тэмдэг хэрэглэдэг.
15.Хэсэг хэсэг зүйлийг хооронд нь зааглан бичихэд *** юм уу зэрэг тусгай тэмдэг
хэрэглэдэг.
16.Төстэй зүйл, ижил үгийг дахин дахин хэрэглэж, дэс дараалуулан тоочиход,
хялбарчлах зорилгоор -"- тэмдэг хэрэглэдэг. Жишээлбэл:
Б.Бат Эрэгтэй
С.Болд -"- гэх мэт.
17.Онцлон үзсэн, чухалчлан тэмдэглэсэн зүйлийн доогуур урт зураас татаж тэмдэглэнэ.
Жишээ: Монгол хэл бол Алтай язгуурын залгамал хэл мөн гэх мэт
18.Буруу бичсэнийг тэмдэглэхэд, монгол бичигт, тухайн үгийн хоёр талд + тэмдэг тавих
ба орос бичигт тухайн үгийн баруун гар талын доод өнцөгт // тэмдэг тавьж тэмдэглэнэ.
Жишээ: Харалсан// гэх мэт.