Z czego składa się nauka - pojęcia, twierdzenia, prawa
•Download as PPT, PDF•
0 likes•3,307 views
Materiały na zajęcia z metodologii nauk społecznych - Instytut Socjologii UwB
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Viewers also liked
Viewers also liked (20)
Similar to Z czego składa się nauka - pojęcia, twierdzenia, prawa
Similar to Z czego składa się nauka - pojęcia, twierdzenia, prawa (20)
More from Radek Oryszczyszyn
More from Radek Oryszczyszyn (20)
Z czego składa się nauka - pojęcia, twierdzenia, prawa
- 1. Z czego składa się nauka? pojęcia, twierdzenia, prawa i teorie Metodologia nauk społecznych
- 2. Składniki teorii naukowej • Zjawiska społeczne • Pojęcia • Twierdzenia • Prawa • Modele
- 3. Dwie perspektywy patrzenia na zjawiska społeczne Perspektywa czysto obserwacyjna • Piotr biegnie • Domy w miejscowości Wojszki stoją bardzo ściśle • Tłum zebrał się na leśnej polanie • Grupa zachowuje się hałaśliwie • Przechodnie stoją przed
- 4. Perspektywa rozumiejąca Sposób rozmieszczenia domów we wsiach o przewadze osób prawosławnych w Polsce wynika z większego poczucia wspólnotowości i enklawowości tej grupy społecznej, a także z odmiennego poczucia estetyki. Dwie perspektywy patrzenia na zjawiska społeczne
- 5. Perspektywa rozumiejąca Chodzi o to, aby ulokować elementy obserwowalne tej rzeczywistości w kontekście związanych z nimi przeżyć i nastawień ludzi w nie uwikłanych, w szczególności znaczeń, jakie im oni nadają. Stanisław Ossowski (1897-1963)
- 6. Trzy rodzaje zjawisk w naukach społecznych Zjawiska należące do sfery wyłącznie obserwacyjnej Kobieta biegnie
- 7. Trzy rodzaje zjawisk w naukach społecznych Zjawiska należące do sfery wyłącznie przeżyciowo-psychicznej Mężczyzna jest szczęśliwy Mężczyzna ma wysoki prestiż
- 8. Trzy rodzaje zjawisk w naukach społecznych Zjawiska ze sfery obserwacyjnej i psychicznej zarazem Mężczyzna ucieka Mężczyzna biegnie
- 11. Konwencjonalność Związek pojęć z nazwami oraz zakresami znaczeniowym ma charakter konwencji, choć niekiedy jest bardzo głęboko zakorzenionym w tradycji języka.
- 12. Funkcje pojęć Komunikacja międzyludzka Perspektywa Klasyfikacja danych doświadczenia Składniki teorii
- 13. Język wpływa na myślenie (hipoteza Sapira-Wolfa)
- 14. Pojęcia Pojęcia możemy dzielić ze względu na ilość desygnatów: • Pojęcia jednostkowe • Pojęcia ogólne • Pojęcia puste …jak również ze względu na właściwości tych desygnatów: • Pojęcia historyczne • Pojęcia uniwersalne
- 15. Cechy pojęć Równoznaczność … kiedy zakresy znaczeniowe dwóch lub więcej pojęć się pokrywają Warstwa społeczna Klasa społeczna
- 16. Cechy niektórych pojęć Nieostrość … zakres pojęcia jest trudny do sprecyzowania… DZIECI DOROŚLI ?
- 17. Cechy niektórych pojęć Wieloznaczność … tej samej nazwie odpowiada różny zakres desynatów…
- 18. Definicje operacyjne Według idei operacjonalistów (np. P.W. Bridgman) pojęcia naukowe o tyle mają wartość, o ile jesteśmy w stanie wskazać operacje, które pozwolą nam zaobserwowanie zjawisk odnoszących się do tych pojęć
- 20. Twierdzenia nauki Twierdzenie to zdanie orzekające coś o przedmiocie, którego dotyczy
- 21. Zdanie jednostkowe Zdanie jednostkowe to takie, którego podmiot jest nazwą jednostkową Julia Tymoszenko wystartuje w wyborach prezydenckich
- 22. Zdanie ogólne Zdanie ogólne to takie, którego podmiot jest nazwą ogólną, a zdanie dotyczy wszystkich jej desygnatów
- 23. Jednostkowe, czy ogólne? 1. Ludność Białegostoku jest bardzo przywiązana do swojego miasta. 2. Wszyscy mieszkańcy Białegostoku bardzo kochają swoje miasto.
- 24. Zdania szczegółowe Zdanie szczegółowe to takie, w których wprawdzie podmiot jest nazwą ogólną, ale orzecznik dotyczy niektórych spośród desygnatów podmiotu. Niektórzy robotnicy mają drobnomieszczańskie wzorce konsumpcji
- 26. siła wyporu działająca na ciało zanurzone w płynie jest równa ciężarowi płynu wypartego przez to ciało Prawa deterministyczne
- 27. Używanie telefonów komórkowych zwiększa o 15% ryzyko zachorowania na raka Prawa statystyczne
- 28. Przyczynowe prawa następstwa Przyjmowanie pokarmów umożliwia realizowanie przez ludzi swoich podstawowych funkcji życiowych
- 29. Prawa współistnienia W środowiskach osób bezrobotnych często dochodzi do patologii społecznych
- 30. …a na następnych zajęciach porozmawiamy o tym, co to jest teoria naukowa…
Editor's Notes
- Na dzisiejszych zajęciach zrekonstruujemy proces przechodzenia od pojęć – najbardziej elementarnych składników teorii naukowej, poprzez twierdzenia, prawa (uogólnienia), docierając do pojęcia teorii naukowej jako pewnej struktury. Omówimy sobie jedno z kilku znaczących ujęć teorii naukowej jako struktury.
- Przypominająca perspektywę, którą posługujemy się w naukach przyrodniczych Wnioski przypominają rezultaty obserwacji, jakie przeprowadza zoosocjolog na mrówkach „Piotr biegnie”, „Domy w miejscowościach prawosławnych stoją bardzo ściśle” , „Tłum zebrał się na leśnej polanie”
- Przypominająca perspektywę, którą posługujemy się w naukach przyrodniczych Wnioski przypominają rezultaty obserwacji, jakie przeprowadza zoosocjolog na mrówkach „Piotr biegnie”, „Domy w miejscowościach prawosławnych stoją bardzo ściśle” , „Tłum zebrał się na leśnej polanie”
- Twierdzenia socjologii, podobnie jak wielu innych nauk, są sformułowane w języku naturalnym. Jednak mówiąc o języku socjologii, mamy na myśli coś innego, niż wtedy, gdy mówimy o języku polskim na przykład. Pojęcie „grupa” jest w języku potocznym używane inaczej, niż w socjologii, podobnie pojęcie „kultura”
- Relacja oznaczania jest relacją trójelementową, składającą się z: Desygnatu Pojęcia, czyli konstruktu pojęciowego Nazwy, czyli materialnego odpowiednika pojęcia Związki pojęć z ich nazwami i zbiorem desygnatów mają charakter konwencji!
- Każda dyscyplina naukowa tworzy zbiór pojęć będących czymś w rodzaju „stenogramu” opisującego świat empiryczny Funkcje pojęć: Funkcje pełnią rolę komunikacyjną, ponieważ siatka pojęć o zobiektywizowanych znaczeniach umożliwia wymianę poglądów naukowych. Tylko dzięki choćby częściowo podzielanych znaczeniach pojęć jesteśmy w stanie dyskutować nad problemami nauki. Bez pojęć pełniących funkcję stenogramu nasza orientacja w świecie byłaby znacznie utrudniona. Pojęcia pełnią jednak w tym przypadku ambiwalentną funkcję – z jednej strony ułatwiają orientację w świecie, z drugiej jednak ograniczają nasze poznanie do świata opisywanego za pomocą pojęć (hipoteza Sapiro-Wolfa o wpływie języka na postrzeganie rzeczywistości) („pojęcie działa (…) jak wywoływacz doświadczenia i spostrzeżeń, otwiera nowe sfery obserwacji, zamykając inne”) W przypadku zjawisk społecznych musimy zawsze mówić o nieustannym pojawianiu się „nowego”. Pojęcia służą niejako wydobywaniu tego, co powtarzalne z nieustannie swoistych i unikatowych zjawisk świata. Powiązanie pojęć w związki tworzy teorie: tworzenie pojęć i konstruowanie teorii są ze sobą ściśle związane.
- Słaba postać tej hipotezy, mówiąca, że język wpływa na myślenie, może być łatwo sprawdzona. Najbardziej znany test, polegający na pokazywaniu użytkownikom różnych języków trzech kolorowych karteczek i pytaniu ich, które dwa kolory są bardziej podobne, pokazał, że wyniki silnie zależą od tego, czy kolory mają tę samą, czy inną nazwę w danym języku (np. japońskie aoi oznacza zarówno niebieski jak i zielony). Eksperyment ten został przeprowadzony przez Browna i Lenneberga w 1954 r. Szczególnie trudny do zbadania jest wpływ kategorii gramatycznych takich jak czas czy liczba, który może być znacznie ważniejszy niż wpływ słownictwa. Silniejsza postać tej hipotezy, mówiąca, że język "determinuje" myślenie, jest znacznie trudniejsza do sprawdzenia. Nie ma na nią też silnych dowodów pośrednich i wszystko wskazuje na to, że myślenie, przynajmniej częściowo, jest niezależne od języka. W strukturze języka zapisane są często reguły i poglądy społeczne. Różnie jest rozwiązana też kwestia konstrukcji związanych z płcią. Badania języka hopi[edytuj | edytuj kod] Obaj badacze spotkali się podczas Międzynarodowego Kongresu Amerykanistów w roku 1928, a 3 lata później Whorf zapisał się do Sapira na kurs dotyczący języków Indian. Benjamin Lee Whorf prowadził badania głównie językówMajów i Hopi. W tekście Model uniwersum Indian, jaki napisał najprawdopodobniej w roku 1936 zawarł tezę, że system używania czasowników w języku hopi wpływa na pojmowanie przez Indian czasu i przestrzeni. Zaprzeczał on przede wszystkim, że istnieje jedno uniwersalne pojmowanie czasu i przestrzeni. Język hopi określał jako "język pozbawiony czasu" i przeciwstawiał go językom "temporalnym". Czasowniki w tym języku nie odnoszą się do teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, nie ma w tym języku tych trzech określeń, a odnoszą się do intencji sądów nadawcy w relacjach: zdarzenia przewidywania uogólniania Natomiast zjawiska, które w innych językach traktowane są jako rzeczowniki, trwające bardzo krótko (płomień, fala) jawiące się jako formy przestrzenne, dla Hopi są czasownikami.
- Pojęcia jednostkowe: takie, które na mocy swojego znaczenia mają tylko jeden desygnat, np. „Andrzej Lepper”, „I rok socjologii dziennej na UwB, „Muchy”, „Samoobrona”, ale też „ludność współczesnego Białegostoku”. Pojęcia ogólne: takie, które na mocy swojego znaczenia mają więcej niż jeden desygnat, np. „przywódca partii politycznej”, „„grupa społeczna”, „zespół rockowy”, „grupa interesu”, „partia polityczna”, ale również „Białystok”(!) Pojęcia puste: takie, które nie posiadają desygnatów, np. aktualny król Polski Pojęcia historyczne – pojęcia ograniczone do określonych ram przestrzenno-historycznych, np. „przywódca Samoobrony”, „ustrój faszystowski” Pojęcia uniwersalne – pojęcia nieograniczone ramami przestrzenno-historycznymi (np. „przywódca”, „faszyzm”).
- równoznaczność - kiedy zakresy dwóch pojęć pokrywają się, np. u niektórych terminy „klasa społeczna” i „warstwa społeczna” mają takie same zakresy znaczeniowe Nieostrość – znana jest klasa desygnatów pojęcia, znana jest też klasa nie-desygnatów danego pojęcia, istnieje jednak taka klasa przedmiotów, co do której nie jesteśmy w stanie powiedzieć z pewnością, czy należy do klasy desygnatów danego pojęcia, czy nie…., np. osoba pełnoletnia, liberał, konserwatysta Wieloznaczność – tej samej nazwie odpowiada różny zakres desygnatów, np. „zamek”, ale również „kultura”
- równoznaczność - kiedy zakresy dwóch pojęć pokrywają się, np. u niektórych terminy „klasa społeczna” i „warstwa społeczna” mają takie same zakresy znaczeniowe Nieostrość – znana jest klasa desygnatów pojęcia, znana jest też klasa nie-desygnatów danego pojęcia, istnieje jednak taka klasa przedmiotów, co do której nie jesteśmy w stanie powiedzieć z pewnością, czy należy do klasy desygnatów danego pojęcia, czy nie…., np. osoba pełnoletnia, liberał, konserwatysta Wieloznaczność – tej samej nazwie odpowiada różny zakres desygnatów, np. „zamek”, ale również „kultura”
- równoznaczność - kiedy zakresy dwóch pojęć pokrywają się, np. u niektórych terminy „klasa społeczna” i „warstwa społeczna” mają takie same zakresy znaczeniowe Nieostrość – znana jest klasa desygnatów pojęcia, znana jest też klasa nie-desygnatów danego pojęcia, istnieje jednak taka klasa przedmiotów, co do której nie jesteśmy w stanie powiedzieć z pewnością, czy należy do klasy desygnatów danego pojęcia, czy nie…., np. osoba pełnoletnia, liberał, konserwatysta Wieloznaczność – tej samej nazwie odpowiada różny zakres desygnatów, np. „zamek”, ale również „kultura”
- Operacjonalizacja to proces definiowania pojęć poprzez wskazanie procedur pozwalających na stwierdzenie i zmierzenie zjawiska odnoszącego się do pojęcia. To, iż większość, nawet prostych, pojęć w nauce, jak na przykład długość, jest definiowanych operacyjnie, jest odkryciem Percy Williama Bridgmana, zaś jego stanowisko metodologiczne – operacjonalizmem. Fakt, iż w praktyce mierzymy „długość” na różne sposoby (nie zmierzymy suwmiarką odległości z Ziemi na księżyc) oznacza, że pojęcie długości nie ma jednego znaczenia
- Operacjonalizacja pojęcia alienacji przeprowadzona przez Melvina Seemana. Liberalizm Konserwatyzm Populizm
- Pojęcia nauki służą do formułowania twierdzeń, z jakich składa się nauka (na przykład socjologia). Twierdzenie to tyle, co zdanie orzekające coś o przedmiocie, którego dotyczy. Najbardziej klasyczny podział dzieli twierdzenia na twierdzenia syntetyczne (empiryczne), które mówią coś o świecie, oraz twierdzenia analityczne, których prawdziwość zagwarantowana jest w sposób bezpośredni lub pośredni przez pewne uzgodnienia terminologiczne. Pierwsze są typowe dla nauk empirycznych, zaś drugie – dla formalnych.
- Z gramatycznego punktu widzenia pierwsze zdanie jest zdaniem jednostkowym, zaś drugie – ogólnym. Jednak podmioty obu zdań pod kątem zakresu desygnatów są sobie tożsame. Z punktu widzenia naukowej ścisłości jest zatem obojętne, czy wyniki badań przedstawimy stosując pierwsze, czy drugie zdanie. Problemem może być zagrożenie przesunięcia kategorialnego, gdy będziemy mówić, iż „ludność Warszawy” przejawia jakieś emocje.
- Zdaniem szczegółowym jest również teza, iż w niektórych grupach ocena sprawności (na przykład umysłowej) i popularności nie pokrywają się ze sobą. Zdanie szczegółowe może mieć dwojaką formę, może ono mówić iż: Co najwyżej niektóre A są B (ale na pewno nie wszystkie), inaczej: przynajmniej niektóre A są B – wtedy, gdy spotykamy pojedyncze przypadki, ale nie chcemy zaryzykować twierdzenia zbyt ogólnego Pewne, ale nie wszystkie A są B. Twierdzenia tego rodzaju przyjmują często formę twierdzeń statystycznych, np. Około 21% Polaków mieszka w miastach
- Prawa są szczególnym rodzajem zdań ogólnych. W literaturze wyróżnia się szereg praw naukowych, o różnym stopniu determinizmu: Prawa jednoznaczne (deterministyczne). Bp. siła wyporu działająca na ciało zanurzone w płynie jest równa ciężarowi płynu wypartego przez to ciało Prawa statystyczne, Np. Używanie telefonów komórkowych zwiększa o 15% ryzyko zachorowania na raka. Przyczynowe prawa następstwa – Przyjmowanie pokarmów umożliwia realizowanie przez ludzi swoich podstawowych funkcji życiowych Prawa współistnienia - W środowiskach osób bezrobotnych często dochodzi do patologii społecznych
- Prawa są szczególnym rodzajem zdań ogólnych. W literaturze wyróżnia się szereg praw naukowych, o różnym stopniu determinizmu: Prawa jednoznaczne (deterministyczne). Bp. siła wyporu działająca na ciało zanurzone w płynie jest równa ciężarowi płynu wypartego przez to ciało Prawa statystyczne, Np. Używanie telefonów komórkowych zwiększa o 15% ryzyko zachorowania na raka. Przyczynowe prawa następstwa – Przyjmowanie pokarmów umożliwia realizowanie przez ludzi swoich podstawowych funkcji życiowych Prawa współistnienia - W środowiskach osób bezrobotnych często dochodzi do patologii społecznych
- Prawa są szczególnym rodzajem zdań ogólnych. W literaturze wyróżnia się szereg praw naukowych, o różnym stopniu determinizmu: Prawa jednoznaczne (deterministyczne). Bp. siła wyporu działająca na ciało zanurzone w płynie jest równa ciężarowi płynu wypartego przez to ciało Prawa statystyczne, Np. Używanie telefonów komórkowych zwiększa o 15% ryzyko zachorowania na raka. Przyczynowe prawa następstwa – Przyjmowanie pokarmów umożliwia realizowanie przez ludzi swoich podstawowych funkcji życiowych Prawa współistnienia - W środowiskach osób bezrobotnych często dochodzi do patologii społecznych
- Prawa są szczególnym rodzajem zdań ogólnych. W literaturze wyróżnia się szereg praw naukowych, o różnym stopniu determinizmu: Prawa jednoznaczne (deterministyczne). Bp. siła wyporu działająca na ciało zanurzone w płynie jest równa ciężarowi płynu wypartego przez to ciało Prawa statystyczne, Np. Używanie telefonów komórkowych zwiększa o 15% ryzyko zachorowania na raka. Przyczynowe prawa następstwa – Przyjmowanie pokarmów umożliwia realizowanie przez ludzi swoich podstawowych funkcji życiowych Prawa współistnienia - W środowiskach osób bezrobotnych często dochodzi do patologii społecznych
- Prawa są szczególnym rodzajem zdań ogólnych. W literaturze wyróżnia się szereg praw naukowych, o różnym stopniu determinizmu: Prawa jednoznaczne (deterministyczne). Bp. siła wyporu działająca na ciało zanurzone w płynie jest równa ciężarowi płynu wypartego przez to ciało Prawa statystyczne, Np. Używanie telefonów komórkowych zwiększa o 15% ryzyko zachorowania na raka. Przyczynowe prawa następstwa – Przyjmowanie pokarmów umożliwia realizowanie przez ludzi swoich podstawowych funkcji życiowych Prawa współistnienia - W środowiskach osób bezrobotnych często dochodzi do patologii społecznych
- Prawa są szczególnym rodzajem zdań ogólnych. W literaturze wyróżnia się szereg praw naukowych, o różnym stopniu determinizmu: Prawa jednoznaczne (deterministyczne). Bp. siła wyporu działająca na ciało zanurzone w płynie jest równa ciężarowi płynu wypartego przez to ciało Prawa statystyczne, Np. Używanie telefonów komórkowych zwiększa o 15% ryzyko zachorowania na raka. Przyczynowe prawa następstwa – Przyjmowanie pokarmów umożliwia realizowanie przez ludzi swoich podstawowych funkcji życiowych Prawa współistnienia - W środowiskach osób bezrobotnych często dochodzi do patologii społecznych