Turkish Quranic Workshop

1. 62 ŞURA SURESİ
GİRİŞ
Adını 38. ayette geçen “ ‫شورى‬Şura [işin en iyi yanını ortaklaşa bulup ortaya
çıkarma]” sözcüğünden alan bu surenin Mekke’de 62. sırada indiği kabul edilir.
Fussılet’ten sonra inen sure, tertib heyeti tarafından yine 62. sırada tertip edilmiştir.
Bazı kaynaklarda 24-27 ve 39, 40. ayetlerinin Medeni olduğu ifade edilmiştir.1
Surenin ekseninde tevhid ve nübüvvet [elçilik] konuları yer almaktadır.
Müşriklerin bütün anlayış ve inançları kınanmakta, vahyin birliği, Muhammed
(as)’a gelen vahiyler ile daha evvelki elçilere gelmiş olan vahiylerin farklı olmadığı
belirtilerek Kitap Ehli [Yahudi ve Hıristiyanlar] arasındaki ihtilâfların kendi
kıskançlıklarından ve çıkar amaçlı rekabetlerinden kaynaklandığı vurgulanmaktadır.
İnanmış ve salihatı işlemiş müminlerin övüldüğü ve hak üzerinde olmalarının
özendirildiği surede ayrıca her surede olduğu gibi Allah’ın evrendeki ayetlerine de
dikkat çekilmektedir.
1
(Süyuti; el İtkan)
1

2. MEAL:
RAHMAN RAHÎM ALLAH ADINA
1,2
Hâ/8, Mîm/40, Ayn/70, Sîn/60, Kâf/100.
3
En üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak
galip olan, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/sağlam yapan Allah,
sana ve senden öncekilere işte böyle vahyeder.
4
Göklerde ve yerde olan şeyler sadece O'nundur. O, çok yücedir, çok
büyüktür.
5
Gökler üstlerinden neredeyse çatlayacaklar. Tüm güçler ise Rablerinin
övgüsüyle birlikte noksan sıfatlardan arındırıyorlar ve yeryüzünde bulunan
kimseler için bağışlanma diliyorlar. Gözünüzü açın! Şüphesiz Allah, çok
bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir.
6
Ve O'nun astlarından yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakınlar edinen
kimseler; Allah onların üzerinde yaptıklarını kayda almaktadır. Ve sen onların
üzerinde canlı-cansız tüm varlıkları belirli bir programa göre ayarlayan ve bu
programı koruyarak, destekleyerek uygulayan biri değilsin.
7
İşte böylece Biz, kentlerin anasını ve onun kıyısındaki kişileri uyarasın ve
kendisinde hiç şüphe olmayan toplanma günü ile uyarasın diye sana Arapça
bir Kur’ân vahyettik.
Bir grup cennettedir, bir grup da cehennemdedir.
8
Ve eğer Allah dileseydi kesinlikle onları bir tek önderli toplum yapardı.
Fakat O, dileyeni rahmetinin içine girdirir. Şirk koşarak yanlış; kendi
zararlarına iş yapanlar da, kendileri için bir koruyucu, yol gösterici yakın ve
bir yardımcı olmayanlardır.
9
Yoksa O'nun astlarından birtakım yardımcı, yol gösterici, koruyucu
yakınlar mı kabulleniyorlar? İşte Allah, yardımcı, yol gösterici, koruyucu
yakının ta kendisidir. Ve O, ölüleri diriltir ve O, her şeye gücü yetendir. 11
İşte
O, göklerin ve yerin yoktan yaratıcısıdır/parçalayıcısıdır. O sizin için
kendinizden eşler ve hayvanlardan çiftler yaratmıştır. O, sizi bu düzenin
içerisinde türetip üretiyor. O'nun benzeri hiçbir şey yoktur. Ve O, en iyi
işitendir, en iyi görendir. 12
Göklerin ve yeryüzünün kilitleri yalnızca O'nundur.
O, dilediği kimse için rızkı genişletir ve ayarlar. Şüphesiz ki O, her şeyi en iyi
bilendir.
13
Allah, dinden Nuh'a yükümlülük olarak ulaştırdığı şeyi, sana
vahyettiğimizi, İbrahim'e, Mûsâ’ya ve İsa'ya yükümlülük olarak ulaştırdığımız
şeyi yaşam yolu yaptı: “Dini hayata geçirin, ayakta tutun ve onda ayrılığa
düşmeyin.” Senin kendilerini davet ettiğin şey, ortak koşan kimselere ağır
geldi. Allah, dilediğini kendine seçer ve kalpten yöneleni de o davet edilene
kılavuzlar.
14
Ve onlar, ancak kendilerine bilgi geldikten sonra, aralarındaki taşkınlık
yüzünden ayrılığa düştüler. Eğer Rabbin tarafından “adı konmuş bir süre
sonuna kadar” sözü geçmemiş olsaydı aralarında kesinlikle gerçekleştirilirdi.
2

3. Ve şüphesiz kendilerinden sonra Kitab'a vâris kılınan kişiler, Kur’ân'dan
kesinlikle kararsızlığa götüren bir kuşku içindedirler.
15,10
İşte bunun için sen, davet et ve sana emredildiği gibi dosdoğru ol.
Onların boş iğreti arzularına uyma ve de ki: “Ben, Allah'ın kitaptan indirdiğine
inandım ve ben, aranızda adaleti gerçekleştirme görevi ile emrolundum. Allah,
bizim Rabbimizdir sizin de Rabbinizdir. Bizim yaptıklarımız yalnızca bize, sizin
yaptıklarınız da yalnızca size aittir. Sizinle bizim aramızda hiçbir delile yer
yoktur. Allah, bizi bir araya toplayacaktır. Dönüş de yalnız O'nadır. Ve
hakkında ihtilâfa düştüğünüz herhangi bir şey; artık onun hükmü Allah'a aittir.
İşte bu, benim Rabbim Allah'tır. Ben, yalnız O'na işin sonucunu havale ettim ve
ben, yalnız O'na yöneliyorum.”
16
Ve kendisine karşılık verildikten sonra Allah hakkında tartışanlar;
onların kanıtları Rableri katında iptal edilmiştir. Ve onların üzerinde bir
gazap vardır, çetin azap da onlar içindir.
17
Allah, bu kitabı ve teraziyi/ ölçüyü hakla indiren Zat'tır. Ve sana ne
bildirir ki, belki de o kıyâmetin kopuş zamanı çok yakındır!
18
Ona inanmayan kimseler kıyâmetin çabuk gelmesini istiyorlar.
İnananlar ise ondan korkuyla titrerler ve onun gerçek olduğunu bilirler. İyi
bilin ki kıyâmetin kopuş zamanı hakkında tartışanlar kesinlikle geri dönüşü
olmayan bir sapıklık içindedirler.
19
Allah kullarına çok armağan verendir. Dilediğini/ dileyeni rızıklandırır.
Ve O, her şeye gücü yetendir, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi
mümkün olmayan/ mutlak galip olandır.
20
Her kim âhiret ekinini isterse, Biz onun ekininde, onun için arttırırız. Ve
her kim dünya tarlasını isterse ona da ondan veririz. Ve onun için âhirette
hiçbir nasip yoktur.
21
Yoksa onların, Allah'ın dinde izin vermediği şeyi kendileri için meşru
kılmış ortakları mı vardır? Eğer “Fasl Sözü” olmasaydı, aralarında kesinlikle
işleri bitirilmişti. Ve şüphesiz şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş
yapanlar; kendileri için acı bir azap olanlardır.
22
Kendilerine vaki olduğunda kazandıkları şeylerden dolayı şirk koşarak
yanlış; kendi zararlarına iş yapan o kimselerin ürktüklerini görürsün. İman
etmiş, düzeltmeye yönelik işleri yapmış kimseler de cennetlerin
bahçelerindedirler. Rablerinin yanında onlar için istedikleri şeyler vardır. İşte
bu, büyük armağanın ta kendisidir.
23
İşte bu, Allah'ın, iman eden, düzeltmeye yönelik işler yapan kullarına
müjdelediği şeydir. –De ki: “Ben bu tebliğime karşı sizden yakınlıkta sevgiden
başka hiçbir ücret istemiyorum.”– Ve her kim bir iyilik-güzellik yaparsa, Biz
onun için onda iyiliği-güzelliği artırırız. Şüphesiz ki Allah çok bağışlayıcıdır,
karşılığını verendir.
24
Ya da onlar, “Allah'a karşı yalan uydurdu” mu diyorlar? İşte eğer Allah
dilerse senin de kalbini mühürler; bâtılı yok eder ve sözleriyle hakkı
gerçekleştirir. Şüphesiz ki O, göğüslerde bulunan şeyleri çok iyi bilendir.
25
Ve O, kullarının tevbesini kabul eder, kötülüklerden affeder ve sizin
işlemekte olduğunuz şeyleri bilir.
26
Ve O, iman etmiş ve düzeltmeye yönelik işler yapanlara karşılık verir ve
onlara armağanlarından daha fazlasını verir. Kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve
rabliğini bilerek reddedenler ise, şiddetli bir azap onlar içindir.
3

4. 27
Ve eğer Allah rızkı kullarına yaysaydı/ döşeseydi [bol bol verseydi],
kesinlikle yeryüzünde azgınlık ederlerdi. Velâkin Allah dilediğini belli bir
ölçüye göre indiriyor. Şüphesiz ki O, kullarından en çok haberi olandır, en iyi
görendir.
28
Ve O, insanlar ümitlerini kestikten sonra yağmuru indiren ve rahmetini
yayandır. Ve O, övülmeye lâyık olandır, yardımcı, yol gösterici, koruyucu
yakındır.
29
Ve göklerin, yeryüzünün oluşturulması ve göklerde ve yerde her
dâbbehden/canlıdan türetip yayması, O'nun alâmetlerinden/
göstergelerindendir. Ve O, dilediği zaman onların hepsini toplamaya gücü
yetendir.
30
Ve size musibetten isabet eden şeyler, işte kendi ellerinizle
kazandıklarınız yüzündendir. O da çoğunu affediyor.
31
Ve siz yeryüzünde âciz bırakıcılar değilsiniz. Ve sizin, Allah'ın
astlarından, bir yakınınız yoktur, yardımcınız da yoktur.
32-35
Denizde dağlar gibi akıp gidenler de O'nun alâmetlerinden/
göstergelerindendir. Eğer O dilerse rüzgârı durdurur da giden gemiler denizin
sırtında duruverirler. Şüphesiz bunda tüm çok sabreden ve kendisine verilen
nimetlerin karşılığını çok çok ödeyen kimseler için nice alâmetler/ göstergeler
vardır. Yahut Allah, onların kazandıkları şeyler sebebiyle o gemileri değişime/
yıkıma uğratır. Birçoğunu da bağışlar. Ve âyetlerimiz/ alâmetlerimiz/
göstergelerimiz hakkında mücâdele edenler kendileri için kaçacak bir yer
olmadığını bilirler.
36-39
İşte, size verilen herhangi bir şey, basit dünya hayatının kazanımıdır.
Sadece dünya hayatının geçici bir menfaatidir. Allah katında bulunanlar
[nimetler, ödüller] ise;
iman etmiş ve sadece Rablerine işin sonucunu havale eden kimseler için,
günahın büyüklerinden ve hayâsızlıktan kaçınan ve öfkelendikleri zaman
bağışlayan kimseler için,
Rablerinin çağrısına cevap veren, salâtı ikame eden [mâlî yönden ve
zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturan-ayakta
tutan], işleri de kendi aralarında Şura; “işin en iyi yanını ortaklaşa bulup
ortaya çıkarma” olan, kendilerini rızıklandırdığımız şeylerden Allah yolunda
harcarlar/ başta yakınları olmak üzere başkalarının nafakalarını temin eden
kimseler için
ve kendilerine bir haksızlık ve saldırı isabet ettiği zaman birbirleriyle
yardımlaşan/ intikam alan kimseler için daha hayırlı ve daha kalıcıdır.
40
Ve bir kötülüğün cezası, onun gibi bir kötülüktür. Ama kim affeder ve
düzeltirse, artık onun ücreti Allah'a aittir. Şüphesiz ki O, şirk koşarak yanlış;
kendi zararlarına iş yapanları sevmez.
41
Kim de haksızlığa uğradıktan sonra hakkını alırsa, işte onların aleyhine
bir yol yoktur.
42
Yol ancak, insanlara haksızlık eden ve yeryüzünde haksız yere taşkınlık
eden kimseler aleyhinedir. İşte onlar, kendileri için acı bir azap olanlardır.
43
Her kim de sabreder ve kusuru bağışlarsa, şüphesiz işte bu, kesinlikle
işlerin azmindendir.
44
Ve Allah her kimi saptırırsa artık bundan sonra onun için hiçbir
yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakın yoktur. Ve sen, azabı gördüklerinde
şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanların: “Geri dönüş yerine bir
yol var mıdır?” dediklerini görürsün.
4

5. 45
Ve sen, onları aşağılıktan dolayı başları öne eğilmiş, göz ucuyla gizli gizli
etrafa bakarlarken ateşe sunulduklarını göreceksin. İman etmiş kimseler de:
“Şüphesiz zarara uğrayanlar, kendilerini ve ailelerini, yakınlarını kıyâmet
günü zarara uğratmış olan kimselerdir” dediler. Gözünüzü açın! Şüphesiz şirk
koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar devamlı bir azap içerisindedirler.
46
Onlar için Allah'ın astlarından kendilerine yardım edecek hiçbir
yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakın yoktur. Allah kimi de saptırırsa, artık
onun için herhangi bir yol yoktur.
47
Allah'tan, kendileri için dönüş yeri olmayan geri çevrilemeyecek gün
gelmeden önce, Rabbinizin çağrılarına karşılık veriniz. O gün, sizin için
sığınacak bir yer yoktur, sizin için tanımayacak hâle getirmek/ tanınmamak da
yoktur.
48
Buna rağmen eğer onlar yüz çevirirlerse bilsinler ki, Biz, seni onların
üzerine bir bekçi olarak göndermedik. Sana düşen sadece tebliğdir. Ve Biz,
şüphesiz insana tarafımızdan bir rahmet tattırdığımız zaman ona sevindi; eğer
elleriyle yaptıkları yüzünden kendilerine bir kötülük isabet ederse de, o zaman
görürsün ki şüphesiz o insan çok nankördür.
49,50
Göklerin ve yeryüzünün hükümranlığı yalnız Allah'ındır. O, dilediğini
oluşturur, dilediğine kız çocuk bahşeder, dilediğine de erkek çocuk bahşeder.
Yahut Allah onları erkek ve kız olmak üzere eşleştirir. Dilediğini de kısır
yapar. Şüphesiz O, en iyi bilendir, çok güçlü olandır.
51
Ve bir beşer için, bir vahiy ile veya perde arkasından yahut bir elçi
gönderip de izniyle/ bilgisiyle dilediğini vahyetmesi dışında Allah'ın kendisine
söz söylemesi olmaz. Şüphesiz O, çok yüce ve yücelticidir, en iyi yasa koyan,
bozulmayı iyi engelleyen/ sağlam yapandır.
52,53
İşte böylece Biz, sana da Kendi emrimizden/Kendi işimizden olan ruhu/
Kur’ân'ı vahyettik. Sen, kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat Biz onu,
kullarımızdan dilediğimizi kendisiyle kılavuzladığımız bir nûr/ışık yaptık. Hiç
kuşkusuz sen de dosdoğru bir yola; göklerde ve yerde bulunanlar Kendisi için
olan Allah'ın yoluna kılavuzluk etmektesin. Gözünüzü açın, bütün işler yalnız
Allah'a döner.
TAHLİL
1,2
‫ح‬Hâ [8], ‫م‬mîm[40], ‫ع‬Ayn[70], ‫س‬ sîn[60], ‫ق‬Kaf[100].
Surenin 1 ve 2. ayetleri “Mukatta’ [Kesik] Harfler”den oluşmuştur. Daha evvel
açıkladığımız gibi, kesik harflerin neyi ifade ettiği henüz kesin olarak tespit edilmiş
değildir. Kur’an’ın indiği dönemde bugünkü rakam sistemi mevcut değildi. Sayılar
EBCED harfleri ile yazılıp gösterilmekteydi. Bu nedenle, surelerin başlarında olan
kesik harflerden her birinin farklı bir sayıyı sembolize etme ihtimali bulunmaktadır.
1 ve 2. ayetteki harflerin sayı değerleri yukarıda verildiği gibidir.
İbn Abbas söz konusu iki ayeti "Hâ, Mîm, Sin, Kâf" diye "Ayn'sız olarak
okumuştur. Taberî'nin nakline göre Abdullah b. Mesud'un Mushaf'ında da böyledir.2
Bu harfler ile ilgili olarak:
* “ ‫ح‬Ha” Nebi’nin ümmetinin etrafında toplanacağı havzıdır.
2
(Kurtubi; el Camiu li Ahkami’l Kur’an)
5

6. * “‫م‬ Mim” uçsuz bucaksız mülkü,
* “‫ع‬ Ayn” onun izzeti,
* “‫س‬ Sin” onun görülen aydınlığı,
* “ ‫ق‬Kaf” da onun Makam-ı Mahmud’da ayakta durması, Mutlak Melik ve
Mabud’un huzurunda şan ve şerefiyle yakınlığıdır” gibi şeyler söylenmişse de, bu
açıklamalar ciddiyetten ve dayanaktan yoksundur.
“Bu harfler gelecekte tahakkuk edecek bir takım olayların şifresidir” şeklindeki
açıklamalar da bu mahiyettedir. Gerek Taberi gerekse Kurtubi gibi Kur’an bilginleri
de bu tür görüşleri reddetmişlerdir.
3
En üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak
galip olan, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/sağlam yapan Allah,
sana ve senden öncekilere işte böyle vahyeder.
Bu ayette Rabbimiz, elçisi Muhammed’e ve daha evvelki elçilere yaptığı vahye
gönderme yaparak “İşte Allah böyle vahyeder” demektedir. Buradaki işaret geçmişe
yapılmış olmalıdır. Çünkü geçmişte de “ha, mim, ayn, sin, kaf” kesik harfleri vardır.
Bu durumda ayetten: “Rabbin sana ve senden önceki elçilere “ ‫ح‬ha, ‫م‬mim….” gibi
vahyeder” anlamı ortaya çıkar. Bu anlamı daha da ilerletirsek, Resulullah’a hitap
edilerek kendisinin ve dolaylı olarak kâfirlerin söz konusu endişelerine şöyle
karşılık verilmiş olur:
“Aziz ve Hakim olan Allah, daha önceki peygamberlere nasıl vahyetmişse,
sana da öylece vahyeder. Nasıl ki sana bu Kur’an’ı indirmişse aynı şekilde senden
önceki peygamberlere de kitapları ve sahifeleri indirmiştir.”
Kur’an’da var olan ayetlerin aynısının daha evvelki vahiylerde de olduğunu;
bir başka ifadeyle, ilk kitaplarda olan ilâhî ilke ve mesajların son kitap Kur’an’da da
verildiğini daha evvel A’la ve Necm surelerinde somut olarak görmüştük.
Hatırlanacağı üzere, bundan evvelki Fussılet suresinde şu ayet yer almıştı:
Senin için senden önceki elçilere söylenenden başka bir şey söylenmiyor. Şüphesiz senin
Rabbin kesinlikle mağfiret sahibidir ve acı veren bir azabın sahibidir.
“Vahy” ile ilgili detay ise daha evvel Necm suresinde verilmişti.
4
Göklerde ve yerde olan şeyler sadece O'nundur. O, çok yücedir, çok
büyüktür.
5
Gökler üstlerinden neredeyse çatlayacaklar. Tüm güçler ise Rablerinin
övgüsüyle birlikte noksan sıfatlardan arındırıyorlar ve yeryüzünde bulunan
kimseler için bağışlanma diliyorlar. Gözünüzü açın! Şüphesiz Allah, çok
bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir.
Geçmiş peygamberlere vahyedildiği gibi Resulullah’a da vahyedildiği ve
bunda şaşılacak, itiraz edilecek, reddedilecek bir şey olmadığı açıklandıktan sonra,
bu ayetlerin ilkinde de Rabbimiz Kendisini “Göklerde ve yerde olan şeyler sadece
O'nundur. O, çok yücedir, çok büyüktür” ifadeleriyle tanıtmaktadır.
Rabbimiz Kendisi hakkında benzer ifadeleri başka ayetlerde (Ra’d/9, Sebe’/23,
Bakara/107, Bakara/255) de kullanmıştır.
6

7. Ayette geçen “göklerin çatlayacağı” ifadesi iki şekilde anlaşılabilir.
a- Haşyetten çatlama: Bu anlama göre, göklerin ve yerin Allah’ın heybetinden
çatlayacağı, bu ikisinin daima Allah’a haşyet duyduğu, Allah’ın indirdiği meleklerin
insanlar kendilerini kurtarsın diye ilgi gösterdikleri ifade edildikten sonra; “Hal
böyleyken, siz şirk koşarak pisliklerde yüzüyorsunuz. Korkak davranmayın, hemen
tevhide dönün! Allah’ın Gafur ve Rahîm oluşundan istifade edin!” denilmektedir.
b- İnsanların Allah’a akılsızca şirk koşmalarından dolayı ürpermek:
116
Bir de onlar, “Allah çocuk edindi” dediler. –O, onların yakıştırdıkları tüm noksanlıklardan
arınıktır.– Aksine göklerde ve yeryüzünde ne varsa yalnızca O'nundur. Hepsi O'nun için sürekli
saygıda duranlardır.
(Bakara/116)
68
Dediler ki: “Allah, çocuk edindi.” O, bundan arınıktır. O, zengindir/ hiçbir şeye muhtaç
değildir. Göklerde ve yerde olan şeyler O'nundur. Buna dair yanınızda hiçbir delil yoktur. Allah'a
karşı bilmeyeceğiniz bir şeyi mi söylüyorsunuz?
(Yunus/68)
1-4
Tüm övgüler, katından şiddetli azaba karşı uyarmak, düzeltmeye yönelik işler yapan
mü’minlere, şüphesiz kendileri için, içinde sürekli kalıcılar olarak güzel bir ödül bulunduğunu
müjdelemek ve “Allah çocuk edindi” diyenleri uyarmak için, kuluna, gözetici olarak, kendisi için
hiçbir pürüz oluşturmadığı Kitab'ı indiren Allah içindir; başkası övülemez.
(Kehf/4)
Ve İsra/40, Enbiya/26-28, Meryem/88-93 ve Mümin/7-9.
5. ayette konu edilen “melekler”, Kur’an ayetleri olup hepsi insanın uyarılması
için indirilmiştir. Kur’an ayetleri okunduğu zaman insanın aklını başına getirir,
Allah’ı iyice tanıtır, yanlış inanış ve davranışlardan döndürür ve Allah’ın
bağışlamasına vesile olurlar.
6
Ve O'nun astlarından yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakınlar edinen
kimseler; Allah onların üzerinde yaptıklarını kayda almaktadır. Ve sen onların
üzerinde canlı-cansız tüm varlıkları belirli bir programa göre ayarlayan ve bu
programı koruyarak, destekleyerek uygulayan biri değilsin.
7
İşte böylece Biz, kentlerin anasını ve onun kıyısındaki kişileri uyarasın ve
kendisinde hiç şüphe olmayan toplanma günü ile uyarasın diye sana Arapça
bir Kur’ân vahyettik.
Bir grup cennettedir, bir grup da cehennemdedir.
8
Ve eğer Allah dileseydi kesinlikle onları bir tek önderli toplum yapardı.
Fakat O, dileyeni rahmetinin içine girdirir. Şirk koşarak yanlış; kendi
zararlarına iş yapanlar da, kendileri için bir koruyucu, yol gösterici yakın ve
bir yardımcı olmayanlardır.
Bu ayetlerde Rabbimiz, kullarını uyarırken, onlara mesaj verirken Elçi’nin
konumu üzerinde durarak onun şirk koşanlara, yani gökleri çatlatacak kadar ağır suç
işleyenlere karşı bir sorumluluğunun olmadığını açıklamaktadır. Elçisinin onlara
karşı Hafiz [bekçi] ve Vekil [onları çekip çeviren; yöneten] biri olmadığını; onun
elçilik görevinin Anakent olmak üzere çevreyi “Toplanma Günü [Kıyamet, Hesap
Günü]” için uyarmak olduğunu; bu amaçla da ona Arapça olarak bir kitap
7

8. vahyettiğini, insanların ise cennetlik ve cehennemlik olmak üzere iki guruba
ayrılacağını; yani kiminin inanacağını, kiminin de inanmayacağını bildirmektedir.
Grubun son ayetinde ise Rabbimizin dilemesi halinde tüm insanların tek bir
ümmet olacağı; ancak O’nun bunu dilemediği, insanları kendi tercihlerinde özgür
bıraktığı vurgulanmaktadır.
Bir yandan Peygamber’in görevinin müjdelemek ve korkutmak olduğu
bildirilirken, diğer yandan da müşriklerin takındığı inkârcı tutuma karşı ona teselli
verilmektedir.
7. ayet ilk anda Kur’an’ın Mekke ve etrafındakilere has bir davet olduğunu
çağrıştırmaktadır. Oysa konuyla ilgili daha önceki örneklerde de belirtildiği gibi,
Kur’an’ın daveti evrenseldir. Ayetteki ibare, Peygamber'in Mekkeliler ve
etrafındaki halklarla ilişki kurmasına yönelik özel bir duruma hamledilmelidir.
ÜMMÜ’L-KURÂ
Peygamberin doğup büyüdüğü, göreve başlayıp görevini sürdürdüğü kent,
ayette “Ümmü’l-Kura [Kentlerin Anası, Anakent] olarak nitelenmiştir. “Şehirlerin
anası” demek olan “Ümmü'l-Kurâ”, Mekke'nin bir ismidir. Resulullah’ın el-Ümmi
[anakentli; Mekkeli] olması da bundan dolayıdır.
İbrahim peygamberden bu yana müminlerin temel ibadetlerinden biri olan hacc
da bu kentte yapılmaktadır. Mekke, başka beldelerde bulunmayan ticaret, ulaşım,
bilişim, sanat, edebiyat ve daha birçok sosyal ve ekonomik faaliyetin o dönemdeki
merkeziydi. İnsanlar hacc sebebiyle o kente geliyor, bu vesileyle birçok insan orada
buluşuyordu. Bu durum çocukların anasının etrafında toplanmasına benzemektedir.
Bu sebepten dolayı Mekke “şehirlerin anası” diye isimlendirilmişti.
Ayette ahiret “toplanma günü” olarak nitelenmiştir. Çünkü Kur’an’a
baktığımızda, Vakıa/7’de açıkladığımız üzere, hurilerle birleştirme, insanların üç
grupta toplanması, her amel edenin amelleriyle buluşması gibi olayların o gün
olacağı, kısacası insanların o gün bir araya toplanacağı anlaşılmaktadır.
9
Toplanma günü için sizi toplayacağı gün; –işte o gün, karşılıklı aldatma/aldanma günü; kimin
kimi aldattığının ortaya çıktığı gündür– kim Allah'a inanır ve sâlihi işlerse Allah, onun kötülüklerini
örter ve onu, içinde sonsuza dek kalıcılar olarak altlarından ırmaklar akan cennetlere sokar. İşte bu,
büyük kurtuluştur.
(Teğabün/9)
103
Şüphesiz âhiret azabından korkan kimseler için bunda kesinlikle bir alâmet/ gösterge vardır.
O, insanların kendisi için toplandığı bir gündür ve kesinlikle görülecek bir gündür.
104
Ve Biz onu sadece belli bir süreye kadar erteliyoruz.
105
O gün geldiğinde Allah'ın izni olmadan hiç kimse konuşmaz. İşte o gün insanlardan bir
kısmı bedbaht ve bir kısmı da mutludur.
(Hûd/103-105)
109
Allah, elçileri toplayacağı gün şöyle diyecek: “Size verilen cevap nedir?” Onlar: “Bizim hiçbir
bilgimiz yoktur; şüphesiz ki Sen, görülmeyeni, duyulmayanı, sezilmeyeni, geçmişi, geleceği en iyi
bilenin ta kendisisin” dediler.
(Maide/109)
“ ‫حشر‬Haşr” söcüğü, “toplanma, bir araya getirilme” anlamında birçok ayette
yer almıştır: En’am/22, Yunus/28, Neml/83, Meryem/68, 69, İsra/97, Furkan/17 ve
Sebe’/40.
9
Yoksa O'nun astlarından birtakım yardımcı, yol gösterici, koruyucu
8

9. yakınlar mı kabulleniyorlar? İşte Allah, yardımcı, yol gösterici, koruyucu
yakının ta kendisidir. Ve O, ölüleri diriltir ve O, her şeye gücü yetendir. 11
İşte
O, göklerin ve yerin yoktan yaratıcısıdır/parçalayıcısıdır. O sizin için
kendinizden eşler ve hayvanlardan çiftler yaratmıştır. O, sizi bu düzenin
içerisinde türetip üretiyor. O'nun benzeri hiçbir şey yoktur. Ve O, en iyi
işitendir, en iyi görendir. 12
Göklerin ve yeryüzünün kilitleri yalnızca O'nundur.
O, dilediği kimse için rızkı genişletir ve ayarlar. Şüphesiz ki O, her şeyi en iyi
bilendir.
Not: 10. ayetin hem teknik yönden hem de anlam olarak buraya ait olmadığı
kanaatindeyiz. Bize göre bu ayet 15. ayetin devamıdır. Bu nedenle 10. ayeti orada
tertip ederek tahlil ettik.
Bu ayet grubunda da yine Rabbimiz kendini tanıtmaktadır. Önceki ayetlerde
dikkat çekecek bazı açıklamalar yapılmış, sonra da insanlara “Yoksa O’nun
astlarından, bir takım evliyâ [Yakın Kimseler] mi kabulleniyorlar?” şeklinde bir
soru yöneltilmiştir. Bu soru “İstifham-ı inkari” türünde bir sorudur. Bu tür sorular
cevap almak için değil, muhatabı ilzam etmek ve vurgu yapmak için sorulmaktadır.
Bu nedenle ayetteki sorunun anlamı “Onlar Allah’ın astlarından bir takım evliyâ
[Yakın Kimseler] kabul ediyorlar” demektir. Bu tarz bir soruyla müşrikler
kınanmakta, tutumlarının hayret edilecek bir davranış olduğu ortaya konmaktadır.
Pasajın devamında ise Rabbimiz bir takım sıfatlarıyla ve tasarruflarıyla
Kendisini tanıtmaktadır. Böylece Rabbimize ortak koşulan sözde tanrıların bu sıfat
ve tasarruflardan hiçbirine sahip olmadığı, dolayısıyla da bunların ilâh, veli [yol
gösteren, koruyan, yardım eden biri] olarak kabul edilmelerinin tümden yanlış
olduğu vurgulanmış olmaktadır.
Ayetteki “göklerin ve yeryüzünün anahtarları” ifadesiyle yağmurlar ve yerden
bitkilerin bitirilmesi kastedilmiştir.
52
Hâlâ, şüphesiz Allah'ın, rızkı dilediğine yaydığını ve ölçülendirdiğini bilmediler mi? Şüphesiz
bunda iman edecek bir toplum için kesinlikle nice alâmetler/göstergeler vardır.
(Zümer/52)
13
Allah, dinden Nuh'a yükümlülük olarak ulaştırdığı şeyi, sana
vahyettiğimizi, İbrahim'e, Mûsâ’ya ve İsa'ya yükümlülük olarak ulaştırdığımız
şeyi yaşam yolu yaptı: “Dini hayata geçirin, ayakta tutun ve onda ayrılığa
düşmeyin.” Senin kendilerini davet ettiğin şey, ortak koşan kimselere ağır
geldi. Allah, dilediğini kendine seçer ve kalpten yöneleni de o davet edilene
kılavuzlar.
14
Ve onlar, ancak kendilerine bilgi geldikten sonra, aralarındaki taşkınlık
yüzünden ayrılığa düştüler. Eğer Rabbin tarafından “adı konmuş bir süre
sonuna kadar” sözü geçmemiş olsaydı aralarında kesinlikle gerçekleştirilirdi.
Ve şüphesiz kendilerinden sonra Kitab'a vâris kılınan kişiler, Kur’ân'dan
kesinlikle kararsızlığa götüren bir kuşku içindedirler.
Bu iki ayette surenin 3. ayeti detaylandırılmıştır. Rabbimiz, Mekkelileri ikna
etmek için Muhammed (as)’in elçiliğinin yeni bir bidat olmadığı mesajını
vermektedir. Bunun için de din olarak geçmişte ve bugün neyi ortaya koyduğuna
işaret ederek peygamberlere gelen dinin kaynağının da, içerdiği prensiplerin de bir
olduğunu açıklamaktadır. Bu açıklama, Arapların peygamberimizden önce de
elçiler gönderildiğini bildiklerini göstermektedir. Ayette dört peygamberin
9

10. isimlerinin zikredilmesi dikkat çekicidir. Görülen o ki, zikredilen bu elçiler Kur'an
dinleyicileri tarafından daha çok bilinen isimlerdir.
5
Aksine onlar: “Bunlar, karmakarışık düşlerdir; yok yok onu kendisi uydurdu; yok yok o bir
şairdir. Hadi öyleyse öncekilerin gönderildiği gibi bize bir alâmet/gösterge getirsin” dediler.
(Enbiya/5)
48
İşte onlara tarafımızdan o hak gelince de, “Mûsâ’ya verilen şeyler; alâmetler; göstergeler gibi
ona da verilmeli değil miydi?” dediler. Daha evvel Mûsâ’ya verileni örtbas edip reddetmemişler
miydi? “Birbirine sırt veren; destekleyen iki sihir; etkili bilgi” dediler. Ve “Şüphesiz biz hepsini kabul
etmeyeceğiz” dediler.
(Kasas/48)
155-157
Ve Kur’ân, “Kitap, sadece bizden önceki iki topluluğa; Yahudi ve Hristiyanlara indirildi;
biz ise, o kitapları okuyamıyor ve dillerini anlayamıyorduk” veya “Eğer bize kitap indirilseydi, biz
onlardan daha çok doğru yolda olurduk” demeyesiniz diye Bizim indirdiğimiz bereketli bir kitaptır. O
nedenle, rahmet olunmanız için ona uyun ve Allah'ın koruması altına girin. İşte size de Rabbinizden
açık delil, kılavuz ve rahmet gelmiştir. Öyleyse Allah'ın âyetlerini yalanlayıp onlardan yüz
çevirenden daha yanlış, kendi zararlarına iş yapan kim olabilir? Âyetlerimizden yüz çevirenleri, yüz
çevirmeleri sebebiyle azabın kötüsüyle cezalandıracağız.
(En’am/155- 157)
Ayetteki “Dini ayakta tutun [yerleştirin] ve onda ayrılığa düşmeyin” ifadesi,
“Allah’a, elçilerine, kitaplarına, ahiret gününe inanın! Çok tanrılar edinerek ayrılığa
düşmeyin!” demektir. Ayetteki “Dini ayakta tutun” emri, “Dinin hâkim olmadığı
yerlere dini yerleştirin, eğer din yerleşik ise onu ayakta tutun!” demektir.
53
Sonra insanlar kendi aralarındaki işlerini parça parça böldüler. Her grup, kendinde bulunan
ile sevinip böbürlenmektedir.
(Mü’minun/53)
48
Sana da Tevrât'ın bir bölümünden kendisinin içinde konu edilenleri doğrulayan ve onları
kollayıp koruyan olarak hak ile Kitab'ı/Kur’ân'ı indirdik. Öyleyse onların aralarında Allah'ın indirdiği
ile hükmet. Sana gelen haktan saparak onların arzu ve heveslerine uyma. Ve Biz, sizden hepiniz için
bir yol haritası/ toplu yaşam ilkeleri ve geniş, aydınlık bir yol belirledik. Ve eğer Allah dileseydi sizi
tek bir önderli toplum yapardı, fakat size verdiklerinde sizi yıpratmak/ denemek için böyle yapmadı.
Öyleyse iyiliklere yarışın. Hepinizin dönüşü yalnızca Allah'adır. Sonra O, kendisi hakkında
anlaşmazlığa düştüğünüz şeyleri size haber verecektir.
(Maide/48)
37-41
Yûsuf: “Size yiyecek olarak verilecek bir yemek gelmeden önce onun te’vîlini size
bildiririm. Bu, Rabbimin bana öğrettiği şeylerdendir. Şüphesiz ben, Allah'a inanmayan bir toplumun
–ki onlar âhireti bilerek reddedenlerin; inanmayanların ta kendileridir– dinini, yaşam tarzını terk
ettim. Ve atalarım İbrâhîm, İshâk ve Ya‘kûb'un dinine, yaşam ilkesine uydum. Bizim, Allah'a hiçbir
şeyi ortak tutmamız olmaz. Bu, Allah'ın bize ve insanlara bir armağanıdır. Velâkin insanların çoğu
kendilerine verilen nimetlerin karşılığını ödemiyorlar. Ey benim zindan arkadaşlarım! Ayrı ayrı
birçok rabbler mi daha hayırlı, yoksa her şeye hâkim ve galip olan bir tek Allah mı? Sizin, O'nun
astlarından o taptıklarınız, sizin ve atalarınızın uydurduğu birtakım isimlerden başka bir şey değildir.
Bunlara tapmanız konusuna Allah hiçbir delil indirmiş değildir. Hüküm ancak Allah'a aittir: O, size,
Kendisinden başkasına tapmamanızı emretti. İşte bu dosdoğru/koruyan dindir. Fakat insanların çoğu
bilmiyorlar. Ey benim zindan arkadaşlarım! Biriniz efendisine yine şarap sunacak. Diğeri de asılacak
da kuşlar onu başından yiyecekler. İşte hakkında fetva istediğiniz iş gerçekleşti” dedi.
(Yusuf/37-41)
25
Ve Biz senden önce hiçbir elçi göndermedik ki ona: “Gerçek şu ki, Benden başka ilâh diye
bir şey yoktur. Onun için Bana kulluk edin” diye vahyetmiş olmayalım.
(Enbiya/25)
10

11. 7,8
Ve hani Biz, doğru kimselere doğruluklarından sormak için peygamberlerden; Nûh'tan,
İbrâhîm'den, Mûsâ'dan ve Meryem oğlu Îsâ'dan ‘kesin söz’lerini almıştık. Senden de ‘kesin söz’
aldık. Biz, onlardan ağır bir ‘kesin söz’ aldık. Ve Allah, kâfirler; Kendisinin ilâhlığını ve rabliğini
bilerek reddedenler için acı verecek bir azabı hazırladı.
(Ahzab/7, 8)
14. ayette konu edilen kişiler Kureyşliler ve o yöredeki Kitap Ehli’dir. “...
ancak kendilerine bilgi geldikten sonra” ifadesinde yer alan “ilim”, Kur’an ve
Allah’ın Muhammed (as)’i elçi göndermesidir. Çünkü onlar kendilerine bir
peygamber gönderilmesini temenni ediyorlar ve bekliyorlardı.
42,43
Ve onlar, var güçleriyle Allah'a yemin etmişlerdi ki, kendilerine uyarıcı bir peygamber
gelirse, kesinlikle önderli toplumların her birinden daha doğru yolda olacaklardı. Buna rağmen ne
zaman ki kendilerine bir uyarıcı geldi, bu, yeryüzünde bir kibirlenme ve kötülük düzeni yönünden
onların sadece nefretlerini artırdı. Hâlbuki kötü düzen ancak kendi düzenbazını çepeçevre kuşatır. O
hâlde öncekilerin kanunundan/ onlara uygulanandan başka ne gözetiyorlar? Onun için sen, Allah'ın
uygulamasında asla bir değişme bulamazsın. Sen, Allah'ın uygulamasında asla bir başkalaşma da
bulamazsın.
(Fatır/42, 43)
89
Onlara Allah katından kendileri ile birlikte olanı doğrulayan bir kitap; Kur’an gelince de –ki
bunlar daha önceleri kâfirlere; Allah'ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddeden kimselere karşı zafer
kazanmak istemişlerdi de o tanıdıkları kendilerine gelmişti– onu kendileri örttüler. Artık Allah'ın
dışlaması/ rahmetinden mahrum bırakması, Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini örtenler üzerinedir.
(Bakara/89)
4
Ve o, Kitap verilen kişiler, ancak kendilerine açık kanıt geldikten sonra ayrılığa düştüler.
(Beyyine/4)
Kureyş müşrikleri Resulullah için “Ne diye özellikle ona peygamberlik
verildi?” diyerek karşı çıktılar. Ehli Kitap’tan bir kısmı ise Muhammed (as)
peygamber olarak gönderilince onu kıskandılar.
Rabbimiz Hakk karşıtlarının ihtilâfa düşme gerekçelerini “aralarındaki
taşkınlık yüzünden ayrılığa düştüler” diyerek açıklamıştır. Bundan anlaşıldığına
göre, onların ayrılığa düşmeleri, açıklama ve getirilen delillerdeki bir eksiklikten
kaynaklanmıyordu. Buna sebep, azgınlıkları, kıskançlıkları, zulümleri ve dünya ile
uğraşmaları idi.
19
Şüphesiz Allah nezdinde din, İslâm'dır. Kendisine Kitap verilen kimseler de, ancak,
kendilerine o bilgi geldikten sonra aralarındaki kıskançlıktan dolayı ayrılığa düştüler. Kim de
Allah'ın âyetlerini örtbas ederse; artık şüphesiz Allah, hesabı çabuklaştırandır.
(Al-i Imran/19)
Ayette “Eğer Rabbin tarafından ‘adı konmuş bir süreye kadar’ sözü geçmemiş
olsaydı, aralarında kesinlikle gerçekleştirilirdi” ifadesi, Rabbimizin daha evvel
Kamer suresinde yer alan bir ilkesine göndermedir:
46
Aslında onlara vaat edilen, o saattir. O saat cidden daha feci ve daha acıdır.
(Kamer/46)
15,10
İşte bunun için sen, davet et ve sana emredildiği gibi dosdoğru ol.
Onların boş iğreti arzularına uyma ve de ki: “Ben, Allah'ın kitaptan indirdiğine
inandım ve ben, aranızda adaleti gerçekleştirme görevi ile emrolundum. Allah,
bizim Rabbimizdir sizin de Rabbinizdir. Bizim yaptıklarımız yalnızca bize, sizin
11

12. yaptıklarınız da yalnızca size aittir. Sizinle bizim aramızda hiçbir delile yer
yoktur. Allah, bizi bir araya toplayacaktır. Dönüş de yalnız O'nadır. Ve
hakkında ihtilâfa düştüğünüz herhangi bir şey; artık onun hükmü Allah'a aittir.
İşte bu, benim Rabbim Allah'tır. Ben, yalnız O'na işin sonucunu havale ettim ve
ben, yalnız O'na yöneliyorum.”
Din anlayışı ile ilgili gerekli ve yeterli açıklamalar yapıldıktan sonra, bu ayet
grubunda da Rabbimiz kendi Elçi’sini muhatap alarak ona inkârcılara hangi temel
mesajları vermesi gerektiğini öğretmektedir. Ayetlerin anlamı gayet açık ve nettir.
“Allah bizim Rabbimizdir, sizin de Rabbinizdir. Bizim yaptıklarımız yalnızca bize,
sizin yaptıklarınız da yalnızca size aittir” ifadesi, iman ve teslimiyetin özgür
iradeyle gerçekleştirilmesi gereken temel bir tercih olduğunu gösterdiği kadar,
herkesin hesap gününde kendi ameliyle baş başa kalacağını da ifade etmektedir.
Binaenaleyh, herkes dünyada kendi yararına olacak işlerle uğraşmalıdır. Çünkü
Allah, Kıyamet günü herkesi bir araya getirecek ve herkese yaptığına göre karşılık
verecektir. “Dönüş de yalnız O'nadır” ifadesi, bu tercihin sonuçlarıyla mutlaka
yüzleştirileceğimiz mesajını vermektedir.
15. ayetteki “... ve sana emredildiği gibi dosdoğru ol!” ifadesi Hud suresinde
de yer almıştır. Bu ifade, Peygamber de dâhil olmak üzere, herkese göre bir doğru
olması yolunu kapatmıştır. “Sana emredildiği gibi” ifadesiyle de dosdoğru yolun
Allah’ın çizdiği yol olduğu vurgulanmıştır.
Bu ayetlerde ifade edilenler Kur’an’n başka ayetlerinde (Nahl/125, Hud/32,
Ankebut/46, En’am/83, Mu'min/66, Yûnus/41, Sebe’/26) tek tek yer almıştır.
10. ayette konu edilen “Ve hakkında ihtilafa düştüğünüz herhangi bir şey;
artık onun hükmü Allah'a aittir” ifadesiyle, din konusunda düşülen ihtilafların ve
karşılaşılan müşküllerin Allah ve elçisi ile çözüleceği mesajı verilmektedir.
59
Ey iman etmiş kimseler! Allah'a itaat edin, Elçi'ye ve sizden olan emir sahiplerine/
anayöneticiye itaat edin. Sonra, eğer herhangi bir şeyde anlaşmazlığa düşerseniz; Allah'a ve âhiret
gününe inanan kimseler iseniz, onu Allah ve Elçi'ye havale edin. Bu, daha iyidir ve en uygun
çözümü bulmak bakımından daha güzeldir.
(Nisa/59)
64
Ve Biz, sana Kur’ân'ı sırf hakkında anlaşmazlığa düştükleri şeyleri onlar için açığa koyasın
diye ve iman edecek bir topluma bir kılavuz, bir rahmet olarak indirdik.
(Nahl/64)
213
İnsanlar tek bir önderli toplum idi de Allah müjdeciler ve uyarıcılar olmak üzere
peygamberler gönderdi ve anlaşmazlık ettikleri konularda insanlar arasında hükmetsinler diye onların
beraberinde hak ile kitap indirdi. Ve sırf o Kitap verilenler, kendilerine bunca deliller geldikten sonra
aralarındaki azgınlık yüzünden anlaşmazlığa düştüler. Bunun üzerine Allah, Kendi bilgisi gereği,
iman edenlere, onların hakkında anlaşmazlığa düştükleri hakka kılavuz oldu. Ve Allah, dilediği
kimseyi/dileyen kimseyi dosdoğru yola kılavuzlar.
(Bakara/213)
36
Ve Allah ve Elçisi bir işte hüküm verdiklerinde, hiçbir mü’min erkek ve mü’min kadın için
kendi işlerinde serbestlik yoktur. Ve kim Allah'a ve Elçisi'ne isyan ederse o, açık bir sapıklıkla
sapmıştır.
(Ahzab/36)
3
Rabbinizden size indirilene uyun ve O'nun astlarından, yol gösteren, yardım eden ve koruyan
sözde yakınlara uymayın. Ne kadar az öğüt alıyorsunuz/hatırlıyorsunuz!
12

13. (A’raf/3)
16
Ve kendisine karşılık verildikten sonra Allah hakkında tartışanlar;
onların kanıtları Rableri katında iptal edilmiştir. Ve onların üzerinde bir
gazap vardır, çetin azap da onlar içindir.
Bu ayette, ilahî çağrının herkesçe kabul görmesine rağmen Allah’ın varlığının
mahiyeti ve insan aklının kavrayış sınırlarını aşan sıfatları hakkında saçma sapan
deliller getiren densizler kınanmakta; bu bahaneci, çıkarcı güruhun ortaya koyduğu
sözde delillerin geçersiz olduğu açıklanarak bu güruhun Allah’ın öfke ve azabıyla
karşılaşacağı bildirilmektedir.
Allah hakkında tartışanlar Yahudiler ve Hıristiyanlardır. Getirdikleri delil ise
“Bizim peygamberimiz sizinkinden, kitabımız da sizin kitabınızdan öncedir”
şeklindeki yaklaşımlarıdır. Bu iki güruh, özellikle de Yahudiler, Ehlikitap olmaları
ve peygamberlerin soyundan gelmeleri dolayısıyla kendilerinin üstün oldukları
kanaatini taşıyorlardı. İnkârcılar ise inananlara “Bizim dinimiz sizin dininizden
daha hayırlıdır. Bizim peygamberimiz sizinkinden öncedir ve biz sizlerden daha
hayırlıyız, Allah'a daha layığız” diyorlardı.
73
Ve âyetlerimiz kendilerine apaçık okunduğu zaman, o kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini
bilerek reddetmiş olan o kişiler, iman etmiş olan kişilere, “Bu iki zümreden [mü’min ve Allah'ın
ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenlerden] hangisi makam mevki bakımından daha iyi, düşüp
kalktığı kimseler/örgütler bakımından daha güzeldir?” dediler.
(Meryem/73)
30
Ve Yahudiler; “Uzeyr Allah'ın oğludur” dediler. Hristiyanlar da, “Mesih Allah'ın oğludur”
dediler. Bu, onların ağızlarıyla geveledikleri sözler olup, güya bununla, daha önce yaşayan
kâfirlerin; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden kimselerin sözlerini taklit ediyorlar.
Allah, onlarla savaşmıştır. Nasıl da döndürülüyorlar!
(Tevbe/30)
23
Şüphesiz Allah, iman eden ve düzeltmeye yönelik işler yapanları, altından ırmaklar akan
cennetlere girdirecek. Onlar, orada altından bilezikler ve inciler ile süslenirler. Oradaki elbiseleri de
ipektir. 24
Ve onlar sözden, güzel/ hoş olana kılavuzlanmışlardır. Hem de övülmeye layık olan
Allah'ın yoluna kılavuzlanmışlardır.
(Hacc/23)
8
İnsanlardan bazıları da Allah hakkında bilgisizce; kılavuz olmadan, aydınlatıcı bir kitap
olmadan tartışırlar.
9
Onun belini eğip bükmesi/çalım satması, Allah yolundan saptırmak içindir. Bu dünyada ona
bir rüsvalık vardır. Ve Biz, kıyâmet gününde ona yakıcı cehennemin azabını tattıracağız.
(Hacc/8, 9)
17
Allah, bu kitabı ve teraziyi/ ölçüyü hakla indiren Zat'tır. Ve sana ne
bildirir ki, belki de o kıyâmetin kopuş zamanı çok yakındır!
18
Ona inanmayan kimseler kıyâmetin çabuk gelmesini istiyorlar.
İnananlar ise ondan korkuyla titrerler ve onun gerçek olduğunu bilirler. İyi
bilin ki kıyâmetin kopuş zamanı hakkında tartışanlar kesinlikle geri dönüşü
olmayan bir sapıklık içindedirler.
Bu ayetlerde konu yine kitap ve ahirete getirilmiş, mazlumun hakkının alınarak
adaletin sağlanması, müşriklerin, zalimlerin dünyada yaptıklarının yanlarına kar
13

14. kalmaması için Rabbimizin Kitap’ı ve Mîzan’ı [Adalet Terazisi’ni] indirdiği
bildirilmiştir.
“O’na inanmayan kimseler onun [kıyametin] çabuk gelmesini istiyorlar.
İnananlar ise ondan korkuyla titrerler ve onun gerçek olduğunu bilirler” ifadesini
şöyle anlamak mümkündür: “Müminler, kıyamet koptuğu zaman tevbe etmenin
faydasız olduğunu bildikleri için hesap endişesiyle tir tir titrerler ve korkarlar.
Öldükten sonra dirilmeyi inkâr edenlere gelince; onlar için böyle bir korku söz
konusu değildir.” Müminlerin korkması, itaat yolunda gayretlerini ortaya koymakla
birlikte, yaptıkları iyi işleri küçük, yeterli görmelerinden ötürüdür.
57-61
Şüphesiz Rablerine duydukları derin hayranlık ve saygı sonucu O'ndan uzaklaşma
korkusundan tir tir titreyen şu kimseler, Rablerinin âyetlerine inanan kimseler, Rablerine ortak
tanımayan kimseler, şüphesiz kendileri, Rablerine dönecekler diye verdiklerini kalpleri ürpererek
veren kimseler; işte onlar, iyiliklerde yarışanlardır ve iyilikler için önde gidenlerdir.
(Mü'minun/57-61)
Ayette konu edilen “Kitap”, Kur’an ve diğer peygamberlere indirilmiş bütün
kitaplardır. “Mizan” da “Adalet”tir. "Adalet”e “Mizan [Terazi]” denmesinin
nedeni, terazinin hakların hak sahipleri arasında adaletle paylaştırılma, bölüştürülme
simgesi olmasından dolayıdır.
25
Andolsun ki Biz, elçilerimizi açık delillerle gönderdik ve insanların hakkaniyeti ayakta
tutmaları ve Allah'ın, dinine ve elçilerine, kimse kendilerini görmediği ve tanımadığı yerlerde yardım
edenleri belirlemesi için beraberlerinde kitabı ve ölçüyü indirdik. Biz, kendisinde büyük bir kuvvet
ve insanlar için yararlar bulunan demiri de indirdik. Şüphesiz Allah, çok kuvvetlidir, mutlak
üstündür.
(Hadid/25)
7-9
Ve semayı da oluşturdu, onu yükseltti ve terazide/ölçüde/dengede taşkınlık etmeyesiniz diye
teraziyi/ölçüyü/dengeyi koydu. Ölçüyü hakkaniyetle dikin/ayakta tutun, teraziye/ölçüye/dengeye
zarar vermeyin.
(Rahman/7-9)
17. ayette Saat’in [Kıyamet’in] yakın olduğu vurgulanmaktadır. “Ve sana ne
bildirir ki, belki de o Saat [kıyamet] çok yakındır!” ifadesi insanları ahirete hazırlık
yapmaya teşvik ettiği gibi, dünyaya tutkuyla bağlanmama bilinci de
kazandırmaktadır. İnkârcıların kıyameti hafife alarak çabucak gelmesini istemeleri,
inananların ise onun ağırlığını hissederek çekinip titremeleri, iki farklı hayat
algısına sahip olmalarından dolayıdır. Yanlış hayat algısına sahip olan inkârcılar,
“İyi bilin ki, saat [kıyamet] hakkında tartışanlar kesinlikle uzak [geri dönüşü
olmayan] bir sapıklık içindedirler” ifadesiyle açıkça tehdit edilmektedirler. Çünkü
düşünseler, bu kadar varlığı ve sistemi yaratan Allah’ın ölüleri diriltmeye de kadir
olduğunu hemen kabul ederler.
27
Ve O, oluşturmayı başlatan, sonra onu çevirip yeniden yapandır. Ve bu O'na çok kolaydır. Ve
göklerde ve yerde en yüce örnek O'nundur. Ve O, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi
mümkün olmayan/ mutlak galip olandır, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/ sağlam
yapandır.
(Rum/27)
36
Yoksa o insan başıboş bırakılacağını mı sanır? 37
O, ayarlanmış meniden bir nutfe değil
miydi? 38
Sonra bir embriyon idi de sonra onu oluşturmuş, sonra da düzene koymuştur; 39
ki ondan da
iki eşi; erkek ve dişiyi var etmiştir.
40
Peki, bütün bunları yapan, ölüleri diriltmeye güç yetiren değil midir?
14

15. (Kıyamet/37-40)
19
Allah kullarına çok armağan verendir. Dilediğini/ dileyeni rızıklandırır.
Ve O, her şeye gücü yetendir, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi
mümkün olmayan/ mutlak galip olandır.
20
Her kim âhiret ekinini isterse, Biz onun ekininde, onun için arttırırız. Ve
her kim dünya tarlasını isterse ona da ondan veririz. Ve onun için âhirette
hiçbir nasip yoktur.
Önceki pasajda kıyametin gerçekliği, adaletin sağlanacağı beyan edildikten
sonra, bu ayetlerde de Rabbimiz kullarına rahmet, lütuf kapılarını açarak herkesi
hayır biriktirmeye davet etmiştir.
“ ‫لطيف‬LATÎF”
Latîf sözcüğü kısaca “lütufkar” şeklinde de ifade edilebilir. Ancak sözcüğü
içinde bulunduğu pasajdaki bağlamıyla ele alırsak, çok daha geniş bir anlam
içeriğine sahip olduğu görülür. Bu anlamlardan belli başlıları şunlardır:
* “Azı kabul eden, buna karşılık pek çok ihsan ve lütüflarda bulunan”
* “Kalbi kırık olanın kalbini onaran, zor şeyleri kolaylaştıran”
* “Adaletinden başka bir şeyinden korkulmayan, lütfundan başkasına da ümit
bağlanılmayan”
* “Kuluna gayretinden fazla nimet ihsan eden”
* “Kulunu ancak takatine göre itaat ile mükellef kılan”
* “Yapılan hizmete yardımcı olan ve övgüyü çokça yapan”
* “Kendisine isyan edenleri cezalandırmakta acele etmeyen, kendisine
bağlanan umutları boşa çıkarmayan”
* “Dilekte bulunan kimseyi geri çevirmeyen, kendisinden ümit edenleri de
teselli eden”
* “Yanılan kimseleri affeden”
* “Kendi kendine acımayan kimselere dahi merhamet eden”
18
Ve eğer Allah'ın nimetlerini sayacak olsanız, onları sayamazsınız. Şüphesiz ki Allah
kullarının günahlarını çok örten, onları cezalandırmayan ve bağışı bol olandır, engin merhamet
sahibidir.
(Nahl/18)
6
Ve yeryüzünde hiçbir küçük-büyük canlı yoktur ki, rızkı Allah'a ait olmasın. Allah, onun
yerleşik yerini de geçici bulunduğu yeri de bilir. Hepsi apaçık bir kitaptadır.
(Hud/6)
20
Allah'ın, göklerde ve yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için boyun eğdirdiğini/ sizin
yararlanacağınız yapı ve sistemde yarattığını görmediniz mi? Ve Allah, içte ve açıkta olmak üzere
nimetlerini üzerinize yaymıştır. İnsanlardan kimi de var ki, bilgisiz, kılavuzsuz ve aydınlatıcı bir kitabı
olmadan Allah hakkında tartışıyor.
(Lokman/20)
77,78
Ey iman etmiş kimseler! Zafer kazanmanız, durumunuzu korumanız için, Allah'ı birleyin,
boyun eğip teslimiyet gösterin, Rabbinize kulluk edin, iyilik yapın ve Allah uğrunda gerektiği gibi
gayret gösterin. O, sizi seçti ve dinde; babanız İbrâhîm'in dininde/yaşam tarzında sizin için bir
zorluk oluşturmadı. O, daha önce ve işte Kur’ân'da, Elçi'nin size şâhit olması, sizin de insanlara
şâhit olmanız için, sizi “Müslümanlar” olarak isimledi. Öyleyse, salâtı ikame edin [mâlî yönden ve
zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturun, ayakta tutun],
15

16. zekâtı/verginizi verin ve Allah'a sarılın. O, sizin mevlânız; yol gösteren, yardım eden, koruyan
yakınınızdır. O, ne güzel mevlâ ve ne güzel yardımcıdır!
(Hac/78)
27
Ve Allah, sizin tevbenizi kabul etmek istiyor. Şehvetlerine uyan kimseler de, sizin doğru
yoldan büyük bir meyil ile eğilmenizi istiyorlar.
28
Allah, sizden hafifletmek istiyor. Ve şüphesiz insan çok zayıf oluşturulmuştur.
(Nisa/27,28)
32
Rabbinin rahmetini onlar mı paylaştırıyorlar? Şu basit dünya hayatında, onların
geçimliklerini aralarında Biz paylaştırdık Biz. Birbirlerine işlerini gördürsünler diye Biz, onların
bir kısmını bir kısmının üzerine derecelerle yükselttik. Ve Rabbinin rahmeti onların biriktirdikleri
şeylerden daha hayırlıdır.
(Zuhruf/32)
20
Biz, senden evvel de sadece, kesinlikle yemek yiyen, çarşılarda yürüyen elçilerden
gönderdik. Ve Biz sizin bir kısmınızı bir kısmınız için saflaştırmak için sıkıntı malzemesi yaptık. –
Sabrediyor musunuz!– Ve senin Rabbin çok iyi görendir.
(Furkan/20)
20. ayetteki “Her kim ahiret ekinini isterse” ifadesindeki “ekin”, amel ve
kazançtır. Burada verilen mesaj şudur: “Bizim kendisine verdiğimiz rızkı
kullanarak ahireti için yatırım yapanlara, bu yaptığı işin mükâfatını kat kat
vereceğiz.”
Bu karşılık, bire on, bire yedi yüz, hatta daha da fazla olmak üzere
verilecektir.
160
Kim iyilik getirirse, artık ona getirdiğinin on misli vardır. Kim de kötülük getirirse, artık o,
sadece onun misliyle cezalandırılır ve onlar haksızlığa uğratılmazlar.
(En’am/160)
261
Mallarını Allah yolunda harcayan kimselerin örneği, yedi başak bitiren ve her başağında yüz
adet tane bulunan tane örneği gibidir. Allah dilediğine katlar. Ve Allah, bilgisi ve rahmeti geniş ve
sınırsız olandır, çok iyi bilendir.
(Bakara/261)
20. ayetin ikinci cümlesi olan “Ve her kim dünya tarlasını isterse, ona da
ondan veririz. Ve onun için ahirette hiçbir nasip yoktur” ifadesiyle de, haram-helal
demeden sadece dünya için çalışanların da bu çalışmalarının karşılığını alacakları;
ancak böyle yapanların ahirette mahrumiyetle karşı karşıya kalacakları
bildirilmektedir.
18
Her kim çarçabuk geçen dünyayı isterse, istediğimiz kimseye, dilediğimiz şeyi
çabuklaştırırız. Sonra onun için cehennemi hazırlarız, kınanmış ve kovulmuş olarak oraya girer.
19
Kim de âhireti isterse ve mü’min olarak âhirete yaraşır bir çaba ile âhiret için çalışırsa, işte
öylelerinin çalışmalarının karşılığı verilir. 20
Hepsine; dünyayı isteyenlere ve âhireti isteyenlere
Rabbinin ihsanından veririz. Rabbinin ihsanı kısıtlanmış değildir.
(İsra/18-20)
1-3
Elif/1, Lâm/30, Râ/200. Bu Bizim, insanları Rablerinin izni/ bilgisi ile karanlıklardan
aydınlığa; en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olanın,
övülen, övgüye lâyık bulunanın; göklerde olan şeyler, yeryüzünde olan şeyler Kendisinin olan
Allah'ın yoluna çıkarman için sana indirdiğimiz bir kitaptır. Ve dünya hayatını âhirete tercih eden,
Allah'ın yolundan çeviren ve onun eğriliğini isteyen kâfirlerin; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini
bilerek reddeden şu kimselerin, şiddetli bir azaptan dolayı vay haline! İşte bunlar, çok uzak bir
sapıklık içindedirler.
(İbrahim/1- 3)
16

17. 200-203
Sonra da Allah'a karşı görevlerinizi gerçekleştirdiğinizde, tıpkı babalarınızı andığınız gibi,
hatta daha kuvvetli bir anışla Allah'ı anın. Ve Allah'ı sayılı günlerde anın. Artık kim iki gün içinde
acele ederse ona günah yoktur. Kim de ertelerse ona da günah yoktur. Bu, Allah'ın koruması altına
girmiş kimseler içindir. Allah'ın koruması altına girin ve şüphesiz kendinizin O'na toplanacağınızı
bilin. 199
Sonra da insanların akıp geldiği yerden siz de akıp gelin ve Allah'tan bağışlanma isteyin.
Şüphesiz Allah çok bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir. İşte insanlardan bazısı, “Ey Rabbimiz!
Bize dünyada ver!” diyen kimselerdir. Onun için de âhirette hak edilmiş bir pay yoktur.
(Bakara/200- 203)
106
Her kim imanından sonra küfreder; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeder, –kalbi
iman ile yatışmış hâlde iken, baskıyla zorlanan hariç olmak üzere– ve de küfre; inanmamaya
göğsünü açarsa, artık kendilerinin üzerine Allah'tan bir gazap vardır. Bunlar için büyük bir azap da
vardır.
107
Bu, onların dünya hayatını âhirete göre daha sevimli bulmalarından ve şüphesiz Allah'ın da
kâfirler toplumuna; Kendisinin ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden bir topluluğa doğru yolu
göstermemesi nedeniyledir.
(Nahl/106, 107)
145
Ve herkes sadece Allah'ın bilgisiyle vakitlendirilmiş bir yazgı olarak ölür. Ve kim dünya
karşılığını dilerse, kendisine ondan veririz. Kim de âhiret karşılığını isterse ona da ondan veririz.
Ve Biz, sahip olduğu nimetlerin karşılığını ödeyenleri karşılıklandıracağız.
(Al-i Imran/145)
29,30
Hiç şüphesiz Allah'ın kitabını okuyan, salâtı ikame eden [mâlî yönden ve zihinsel açıdan
destek olma; toplumu aydınlatma kurumlarını oluşturan ve ayakta tutan] ve kendilerini
rızıklandırdığımız şeylerden gizli ve açık olarak veren şu kimseler, Allah, ödüllerini kendilerine
tastamam versin ve armağanlarından kendilerine artırsın diye, kesinlikle batma ihtimali/ olasılığı
olmayan bir ticareti umarlar. Hiç şüphesiz O, çok bağışlayıcı ve karşılık vericidir.
(Fatır/29, 30)
21
Yoksa onların, Allah'ın dinde izin vermediği şeyi kendileri için meşru
kılmış ortakları mı vardır? Eğer “Fasl Sözü” olmasaydı, aralarında kesinlikle
işleri bitirilmişti. Ve şüphesiz şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş
yapanlar; kendileri için acı bir azap olanlardır.
22
Kendilerine vaki olduğunda kazandıkları şeylerden dolayı şirk koşarak
yanlış; kendi zararlarına iş yapan o kimselerin ürktüklerini görürsün. İman
etmiş, düzeltmeye yönelik işleri yapmış kimseler de cennetlerin
bahçelerindedirler. Rablerinin yanında onlar için istedikleri şeyler vardır. İşte
bu, büyük armağanın ta kendisidir.
Rabbimiz konuyu yalanlayıcıların, müşriklerin tavırlarının kaynağına getirip
onlar hakkında “Yoksa onların, Allah’ın dinde izin vermediği şeyi kendileri için
meşru kılmış ortaklar mı vardır?” buyurmuştur. Bu soru da bir “İstifham-ı
İnkârî”dir. Bu sanatsal ifadenin mesajı, “Kesinlikle onların Allah’ın dinde izin
vermediği şeyleri kendilerine meşru kılan ortakları vardır” demektir. 13. ayette
Allah’ın Nuh’tan beri şeriat koyduğu, 17. ayette de Allah’ın kitap ve mizan
indirdiği bildirilmişti. Anlaşılan o ki, müşrikler, buna inanmadıklarından veya
akıllarınca Allah’ın astlarından birilerinin koyduğu ilkeleri din olarak
benimsediklerinden dolayı burada tehdit edilmişlerdir. Bu tehdit, dayandıkları
anlayışın geçersiz olduğu ve işe yaramazlığı beyan edildikten sonra, “Eğer ‘Fasl
sözü’ olmasaydı, aralarında kesinlikle gerçekleşmişti [işleri bitirilmişti]. Ve
şüphesiz zalimler; kendileri için acı bir azap olanlardır” sözleriyle yapılmıştır.
46
Aslında onlara vaat edilen, o saattir. O saat cidden daha feci ve daha acıdır.
17

18. (Kamer/46)
22. ayette, zalimlerin akıbetleri, yanlış yolda olmalarından dolayı tir tir
titreyecekleri bildirildikten sonra, bu kez de karşıtlık metodu ile salihatı işleyen
müminlerin nail olacağı nimetlere değinilmektedir. Böylece müminler motive
edilirken, kâfirler de tevhide davet edilmektedir.
Ayette konu edilen “ortaklar”, insanların yalvardıkları, dua ettikleri, adak
adadıkları sözde ilahlar değildir. Çünkü onların ortaya koydukları herhangi bir şeriat
yoktur. Burada konu edilen ortaklar, insanların Allah ile beraber hüküm koymada
ortak kabul ettiği kimseler ve kurumlardır. İnsanlar onların ortaya koyduğu
teorilere, akidelere sorgusuz sualsiz bağlanır, onların oluşturdukları yasalara teslim
olur ve kayıtsız şartsız itaat ederse, o zaman bu kişi ve korumlar şeriatta Allah’a
ortak tutulmuş sayılır. Böyle toplumlarda Allah’ın koyduğu ilkeler göz ardı edilir,
onun yerine bu kişi ve kurumların sistemleri geçirilir. Böylece kişisel ve toplumsal
hayatın düzenlemesinde, alış verişte, mahkemelerde, siyasette, yönetimde onların
kararları [şeriatları] esas alınır.
23
İşte bu, Allah'ın, iman eden, düzeltmeye yönelik işler yapan kullarına
müjdelediği şeydir. –De ki: “Ben bu tebliğime karşı sizden yakınlıkta sevgiden
başka hiçbir ücret istemiyorum.”– Ve her kim bir iyilik-güzellik yaparsa, Biz
onun için onda iyiliği-güzelliği artırırız. Şüphesiz ki Allah çok bağışlayıcıdır,
karşılığını verendir.
Bir önceki ayette “büyük lütuf” olarak nitelenen şeylerin bu ayette “iman eden,
salihatı işleyen kullarına müjdelediği şey” olduğu açıklanmış ve herkes iman
etmeye, salihatı işlemeye davet edilmiştir. Ayetin sonunda Peygamber’e
söylettirilen “Ben onun üzerine [bu tebliğime karşı] sizden yakınlıkta sevgiden
başka hiçbir ücret istemiyorum” şeklindeki ifade, üzerinde özellikle durulması
gereken anlamlar içermektedir.
MEVEDDETEN Fİ’L-KURBÂ [YAKINLIKTA SEVGİ]
23. ayette yer alan “meveddeten fi’l-kurbâ” ifadesi, bir takım tefsirciler ve bazı
çevrelerce farklı yorumlanarak hem fıtri gerçeklere hem de İslam ilkelerine aykırı
bir anlayışın zemini haline getirilmiştir.
Aşağıdaki örnekler, söz konusu ibarenin hangi eksenlerde anlamlandırıldığını
göstermektedir:
* “Ben sizden sadece akrabalık bağım dolayısıyla bana sevgi beslemenizi ve
böylelikle beni korumanızı istiyorum” demektir.. Sanki onlara şöyle demiş gibidir:
Eğer peygamber olduğum için bana uymuyor iseniz, hiç olmazsa akrabalığım
dolayısıyla bana uyunuz. Benimle aranızdaki kopardığınız akrabalık bağını yeniden
tesis ediniz.
* “Ben sizden yakın akrabalarımı ve Ehl-i Beyt'imi sevmenizden başka
herhangi bir ücret istemiyorum.”
* “Ben sizden size getirdiklerimin karşılığında [Allah için] birbirinizi
sevmenizden ve O'na itaat ile yakınlaşmanızdan başka bir ücret istemiyorum.”
* “Ben sizden Allah'a sevgi beslemenizden ve itaat etmek suretiyle O'na
yakınlaşmanızdan başka bir şey istemiyorum.”
Konumuz olan 23. ayet ile ilgili bir başka iddia da, Allah’ın, yaptığına karşılık
Resulullah’a ücret istettiği, tebliğden karşılık beklettirdiği ve daha sonra da bu
18

19. karardan caydığıdır. İbret için naklediyoruz:
Bazıları da “Ayet-i Kerime nesholmuştur” demişlerdir. Çünkü bu ayet Mekke'de inmiştir.
Müşrikler Rasûlullah (sav)'a eziyet ediyorlardı. Bunun üzerine bu ayet inmiş ve Yüce Allah onlara
Peygamber (sav)i sevmelerini, onun akrabalık bağını gözetmelerini emretmiştir. Mekke'den Me-
dine'ye hicret edip Ensar onu barındırıp ona yardım edince, Yüce Allah da onu “Ben sizden bunun
için herhangi bir ücret de istemiyorum. Benim mükâfatım ancak âlemlerin Rabbine aittir
(Şuara/109, 127, 145, 164, 180)” diyen diğer peygamber kardeşlerine katmayı murad edince,
üzerine: “De ki: Ben sizden buna karşılık -akrabalıkta sevgiden başka- ücret istemem” buyruğunu
indirdi. Böylelikle bu buyruk, hem bu ayet-i kerime ile hem de Yüce Allah'ın “De ki: Buna karşılık
sizden hiçbir ücret istemiyorum ve ben kendiliğimden bir şeyler uyduranlardan da değilim
(Sad/86)”; “Yoksa sen onlardan ücret mi istersin? Rabbinin verdiği rızk daha hayırlıdır
(Mu'minun/23/72)” ve “Yoksa sen onlardan ücret mi istiyorsun da bu nedenle onlar borçtan dolayı
ağır bir yük altına mı girmişler? (Tur/40)” buyrukları ile nesholdu. Bu açıklamayı ed-Dahhak ile el-
Huseyn b. el-Fadl yapmışlardır. Ayrıca Cuveybir bunu ed-Dahhak ve İbn Abbas'tan da rivayet et-
miştir.3
Ayetin Nüzul Sebebi:
Bu âyetin ne sebeple indiği hususunda (tefsir alimleri) farklı görüşlere sahiptirler. İbn Abbas
dedi ki: Peygamber (sav) Medine'ye geldiğinde öyle birtakım olaylarla karşı karşıya geliyor ve öyle
birtakım hakları yerine getirmek durumunda oluyordu ki; elinde bulunanlar bunları yerine getirmeye
yetmiyordu. Bunun üzerine Ensar: “Şüphesiz Allah bu zat sayesinde sizi hidayete iletmiştir. Ayrıca o
sizin kardeşinizin oğludur. O elindeki imkânların el vermediği birtakım olaylarla ve yerine getirmek
durumunda olduğu haklarla karşı karşıya kalmaktadır. Haydi, onun için bir mal toplayalım!” dediler
ve bunu yaptılar. Sonra da bu topladıkları malı götürüp ona verdiler, bunun üzerine bu ayet-i kerime
nazil oldu.
el-Hasen de şöyle demiştir: Bu âyet-i kerime, Ensar ile Muhacir karşılıklı olarak öğünmeye
koyulunca nazil olmuştur. Ensar: “Biz şunları yaptık” diye öğündü, muhacirler de Rasûlullah (sav)'a
olan yakınlıkları ile öğündüler. Miksem'in İbn Abbas'tan rivayetine göre, o şöyle demiştir:
“Rasûlullah (sav) birtakım sözler kulağına gelince, bir hutbe irat etti ve Ensar’a şunları söyledi:
“Sizler önceden zelil olup benim sayemde Allah sizi aziz kılmadı mı? Sizler önceden sapık olup
benimle Allah sizi hidayete eriştirmedi mi? Sizler önceden korku içerisinde iken benimle Allah sizi
emniyete kavuşturmadı mı? Niçin bana cevap vermiyorsunuz?” Onlar, “Sana ne diye cevap
verelim?” diye sordular. Şöyle buyurdu: “Diyebilirsiniz ki: Senin kavmin seni kovunca biz seni
barındırmadık mı? Senin kavmin seni yalanlayınca biz seni tasdik etmedik mi?" Böylece onlara pek
çok şey sayıp döktü. Bunun üzerine (Ensar) dizleri üzerlerine çöküp “Canlarımız ve mallarımız
senindir” dediler: Bu sefer: "De ki: Ben sizden buna karşılık -akrabalıkta sevgiden başka- ücret iste-
mem" buyruğu nazil oldu.4
Peygamberlerin tebliğlerine karşılık hiçbir ücret istemedikleri, almadıkları
birçok ayette (Şuara/109, Furkan/57, Sebe'/ 47, Sad/86, Maide/67) açıkça bildirilmiştir.
Yukarıdaki ayetlerden de açıkça anlaşıldığı gibi, vahyin tebliğine karşılık ücret
talebinde bulunmak caiz değildir. Nuh peygamberden Resulullah’a kadar hiçbir elçi,
görevinin karşılığında ücret istememiş ve almamıştır:
Yusuf/104, Şuara/109, 127, 145, 164, 180, Sebe/47, Ya Sin/ 21, Sad/86,
Yunus/72, Hud/29, 51, Şûra/23, Kalem/46, Tur/40 ayetlerinden de görmekteyiz ki,
Rabbimiz hiçbir peygamberine yaptığı görev karşılığında herhangi bir ücret
istetmemiştir. Dolayısıyla, peygamberimizin de kimseden herhangi bir ücret istemesi
3
(Kurtubi; el Camiu li Ahkami’l Kur’an)
4
(Kurtubi; el Camiu li Ahkami’l Kur’an)
19

20. mümkün değildir. Buna, akrabalarının gözetilmesini, sevilmesini istemek de
dâhildir. Zira netice itibariyle böyle bir istek de bir çıkardır, menfaat sağlamaktır.
Böyle olmasına rağmen, Şûra/23’teki “yakınlarda sevgi istiyorum” ifadesi,
peygamberimizin yakınlarına, ehlibeytine sevgi duyulmasını istediği yolundaki
asılsız rivayetlerin etkisiyle “yakınlarımı, ehlibeytimi sevmenizi istiyorum” şeklinde
yorumlanmıştır. Hâlbuki ayette iyelik belirten herhangi bir zamir veya işaret yoktur.
Bu ifade, “Allah’a giden yolu istemeniz, Allah’a yakınlık için sevgi oluşturmanız”
anlamındadır. Aksi durum, yani peygamberimizin yakınları için bir talepte
bulunması hâli ise mümkün değildir, zira böyle bir istek elçilik ilkelerine aykırı
düşmektedir. Zaten ayetlerin siyak ve sibakı da hitabın hep kâfirlere olduğunu
göstermektedir. Muhatap kâfirler olduğuna göre, onlardan bir karşılık, bir mükâfat
beklemek de anlamsızdır. Çünkü kâfirler peygamberi kabul etmemekte ve onunla
kıran kırana mücadele etmektedirler. Böylesi bir çekişmenin olduğu ortamda
taraflardan birinin karşı taraftan kendi yakınlarının sevilmesini istemesi ise son
derece mantıksızdır.
Elçilerin yaptıkları görev karşılığında herhangi bir ücret istememeleri,
elçiliklerinin gerçek bir kanıtıdır. Zira elçiler görevlerini sadece hiçbir çıkar
gözetmeden yapmakla kalmamakta, bunun da ötesinde, rahat hayatlarını bırakarak
bütün işlerini terk etmekte; adlarının deliye, yalancıya, sihirbaza çıkmasına göğüs
germekte; inanmayan yakınlarıyla ilişkilerinin kopmasını göze almakta ve üstüne
üstlük bir sürü işkenceye de katlanmak zorunda kalmaktadırlar. Gerçek elçi olmayan
birinin geçici çıkarları uğruna bütün bunları göze alması mümkün değildir. Tam
aksine, gerçek elçi olmadığı hâlde bu yolla hükümdar ve önder olmak için hareket
eden bir kişi, toplumun hoşuna gitmek için onların geleneklerini, önyargılarını
kabullenir ve bunlardan yararlanma yoluna gider. Oysa Kur’an’dan öğrendiğimize
göre, peygamberimiz sadece bu tür önyargıları kökünden baltalamakla kalmıyor,
aynı zamanda kabilesinin Arabistan putperestleri üzerinde etki ve egemenlik
kurmalarını sağlayan ana unsuru da yerle bir ediyordu.
24
Ya da onlar, “Allah'a karşı yalan uydurdu” mu diyorlar? İşte eğer Allah
dilerse senin de kalbini mühürler; bâtılı yok eder ve sözleriyle hakkı
gerçekleştirir. Şüphesiz ki O, göğüslerde bulunan şeyleri çok iyi bilendir.
Bu ayette de yine müşriklerin “Kur’an’ı Muhammed’in kendisi uydurdu”
şeklindeki ithamlarına cevap verilmiştir. Böyle olmadığı, Peygamber’in böyle bir
şey yapmaya teşebbüs etmesi halinde Allah’ın onun kalbini de mühürleyeceği, o
zaman onun da müşriklerden bir farkının kalmayacağı; Peygamber’in Allah adına
kendisinden ortaya hiçbir şey atamayacağı, Allah’ın buna kesinlikle izin
vermeyeceği sert ifadeler ile bildirilmiştir.
44-47
Eğer Elçi/Muhammed, bazı sözleri Bizim sözlerimiz olarak ortaya sürseydi, kesinlikle
O'ndan tüm gücünü alırdık. Sonra O'ndan can damarını kesinlikle keserdik. Artık sizden hiç biriniz
O'na siper de olamazdınız.
(Hakka/44-47)
25
Ve O, kullarının tevbesini kabul eder, kötülüklerden affeder ve sizin
işlemekte olduğunuz şeyleri bilir.
20

21. 26
Ve O, iman etmiş ve düzeltmeye yönelik işler yapanlara karşılık verir ve
onlara armağanlarından daha fazlasını verir. Kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve
rabliğini bilerek reddedenler ise, şiddetli bir azap onlar içindir.
Bu ayetlerde Rabbimiz Kendisini tövbeleri kabul eden, kullarının kötülüklerini
affeden, iman edip salihatı işleyenlere icabet eden, onları yaptıklarının kat kat
fazlasıyla ödüllendiren olduğunu bildirerek kullarını umutlandırmakta ve teşvik
etmektedir. Buna rağmen nankörlük edenleri ise kendilerine ulaşacak şiddetli bir
ceza ile uyarmaktadır.
110
Kim bir kötülük işler yahut kendi kendine haksızlık eder, sonra da Allah'tan bağışlanma
dilerse, Allah'ı çok bağışlayıcı ve çok merhametli bulur.
(Nisa/110)
186
Ve kullarım sana Benden sordukları zaman, biliniz ki şüphesiz Ben çok yakınımdır. Bana
yakarınca, yakaranın yakarışına cevap veririm. O hâlde rüşte ermeleri için, onlar da Bana karşılık
versinler ve Bana inansınlar.
(Bakara/186)
27
Ve eğer Allah rızkı kullarına yaysaydı/ döşeseydi [bol bol verseydi],
kesinlikle yeryüzünde azgınlık ederlerdi. Velâkin Allah dilediğini belli bir
ölçüye göre indiriyor. Şüphesiz ki O, kullarından en çok haberi olandır, en iyi
görendir.
28
Ve O, insanlar ümitlerini kestikten sonra yağmuru indiren ve rahmetini
yayandır. Ve O, övülmeye lâyık olandır, yardımcı, yol gösterici, koruyucu
yakındır.
Bu ayetler, 26. ayetteki “Ve O, iman edip salihatı işleyenlere icabet eder ve
onlara lütfundan daha fazlasını verir” açıklaması bağlamında zihinlerde oluşan
“Peki ama müminler niçin sıkıntı içindeler?” tarzındaki soruya cevap niteliği
taşımaktadır.
Ayetin Nüzul Sebebi:
Bu ayetin nüzulü ile ilgili olarak şöyle denilmiştir: Ayet, Suffe ehlinden bir takım kimselerin
geniş rızk sahibi olmayı temenni etmeleri üzerine inmiştir. Habbab b. Eret dedi ki: “Ayet bizim
hakkımızda indi. Biz Nadiroğulları, Kureyza ve Kaynuka oğullarının mallarına baktık, o mallara
sahip olmayı temenni ettik. Bunun üzerine bu ayet indi.5
“Bu buyruk, Mekke ehline sonunda ümit kesinceye kadar yedi yıl süre ile yağmur yağmaması,
sonra da Yüce Allah'ın yağmuru yağdırması üzerine inmiştir.6
Yüce Allah şayet müminlere çok şeyler vermiş olsaydı, onlar yine ondan daha
fazlasını isteyeceklerdi. Belki de zenginleşmeleri yüzünden azacaklardı, taşkınlık
yapacaklardı. İnsanoğlu, karakteri gereği, bir zenginlik ve iktidar elde ettiğinde
büyüklenir, büyüklük taslar. Ama bir sıkıntı, bir bela ve istenmeyen bir durumun
içine düştüğünde yıkılır, mahzunlaşır, Allah’ı hatırlar.
6-8
Kesinlikle senin düşündüğün gibi değil! Dönüş Rabbine olmasına rağmen insan, kendisini
5
(Kurtubi; el Camiu li Ahkami’l Kur’an)
6
(Mukatil)
21

22. yeterli gördüğünde, kesinlikle azar.
(Alak/6-8)
1,2
Çoğaltma yarışı, mezarlara girinceye kadar sizi eğlendirip oyaladı.
(Tekasür/1)
36
Biz insanlara bir rahmet tattırdığımız zaman da, onunla şımarırlar. Ellerinin önceden yaptığı
şeyler sebebiyle kendilerine bir kötülük isabet ederse, hemen onlar umutsuzluğa düşerler.
(Rum/36)
71
Ve Allah rızık konusunda kiminizi kiminize fazlalıklı kılmıştır. Kendilerine fazlalık
verilenler, kendi rızıklarını; yiyip içeceklerini, servetlerini, sözleşmeler gereği himayelerinde
bulundurdukları kimselere, hepsi rızıkta eşit olmak üzere vermezler. O hâlde bunlar Allah'ın nimetini
bilerek örtbas mı ediyorlar?
(Nahl/71)
32
Rabbinin rahmetini onlar mı paylaştırıyorlar? Şu basit dünya hayatında, onların
geçimliklerini aralarında Biz paylaştırdık Biz. Birbirlerine işlerini gördürsünler diye Biz, onların
bir kısmını bir kısmının üzerine derecelerle yükselttik. Ve Rabbinin rahmeti onların biriktirdikleri
şeylerden daha hayırlıdır.
(Zuhruf/32)
29
Ve göklerin, yeryüzünün oluşturulması ve göklerde ve yerde her
dâbbehden/canlıdan türetip yayması, O'nun alâmetlerinden/
göstergelerindendir. Ve O, dilediği zaman onların hepsini toplamaya gücü
yetendir.
Bu ayet de Rabbimizin Kendisini tanıttığı ayetlerdendir. Gökleri ve
yeryüzüyle tüm evreni yaratması, en küçüğünden en büyüğüne kadar yeryüzünü
sayısız canlılarla donatması, işlerliğe koyduğu fiziksel, biyolojik yasalarla evrende
mükemmel işleyen mucizevî sistemler kurması, Yüce Allah’ın varlığının, ilminin,
kudretinin delillerindendir. Ayet, Rabbimizin yarattığı tüm varlıkları kontrolü
altında tuttuğu, onları hiçbir zaman kendi hallerine bırakmadığı mesajını vererek
sona ermektedir.
Ayetteki “dabbeh [canlılar]” ifadesi hem şekilleri, renkleri, dilleri, tabiatları,
cins ve nevileri farklı olan insan, fil, balina gibi büyük canlıları, hem de bakteri ve
virüs gibi mikro canlıları kapsamaktadır.
8
Ve Allah, kendilerine binesiniz, hem de zînet olsun diye, atları, katırları ve eşekleri oluşturdu.
Bilmediğiniz şeyleri de O oluşturuyor.
(Nahl/8)
Ayetteki “o ikisinde [göklerde ve yerde] her dâbbehden/canlıdan türetip
yayması” ifadesi, kanaatimizce hayatın sadece dünyada değil, diğer gezegenlerde de
olduğuna işaret etmektedir.
30
Ve size musibetten isabet eden şeyler, işte kendi ellerinizle
kazandıklarınız yüzündendir. O da çoğunu affediyor.
31
Ve siz yeryüzünde âciz bırakıcılar değilsiniz. Ve sizin, Allah'ın
astlarından, bir yakınınız yoktur, yardımcınız da yoktur.
Bu ayetlerde, insanın lehinde veya aleyhinde tecelli eden tüm olayların onun
bizzat kendi fiillerinin birer sonucu olduğu; bunlardan bir kısmının Rabbimiz
tarafından bertaraf edildiği, affedildiği vurgulanmaktadır.
22

23. Daha sonra kimsenin Allah’a karşı duramayacağı, Allah’tan başka gerçek
veli’nin [yardım eden, yol, gösteren, aydınlatan ve koruyan bir yakının] olmadığı
bir kez daha hatırlatılmaktadır.
“MUSİBET” SÖZCÜĞÜYLE KASTEDİLEN NEDİR?
Ayette geçen “musibet” sözcüğünü dünya ve ahiretteki musibetlerin tümü
olarak anlamak mümkündür. Ağrılar, acılar, hastalıklar, kıtlıklar, boğulmalar,
yıldırım çarpması, kısaca hoşa gitmeyen her şey dünyadaki musibetlerdendir. Bu
musibetlerin insana amellerinin tam karşılığı olarak verilmiş cezalar olduğu
düşünülmemelidir. Bunlar uyarı amaçlı olarak tattırılmış nahoş durumlardır.
Ayetteki “kendi ellerinizle kazandıklarınız yüzünden” ifadesi, her musibetin
işlenen kötü bir davranışa karşılık tattırılmış bir ceza olduğu şeklinde
değerlendirilebileceği gibi, insan edimlerinin fiziksel, biyolojik ve toplumsal
yasaları harekete geçirdiği; insana acı veren olayların arkasında da yine bu yasaları
harekete geçiren insan edimlerinin olduğu şeklinde de değerlendirilebilir. Çünkü
Rabbimiz bizi fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasalarla çevrelediği bir dünyada
yaşatmaktadır. Bu yasalar, kendilerini harekete geçiren insan edimlerine anında
veya belirli bir süre içinde cevap verecek şekilde düzenlenmiştir. Mesela hastalık
denen musibet, ille de kula verilmiş bir ceza olarak değil, kulun biyolojik yasaları
harekete geçiren kusurlu yaşam tarzının bir sonucu olarak da değerlendirilebilir.
Böyle değerlendirildiği takdirde, Rabbimizin insanları musibetlerle sınaması,
insanların Rabbimiz tarafından bu musibet türlerini üreten fiziksel, biyolojik ve
toplumsal yasalarla çevrelenmiş olduğu anlamına gelir. Çünkü insana acı veren
musibet nitelikli olay ve olgular Allah’ın yaratışındaki kusurlar değildir. Allah
dileseydi bütün bu acı veren musibetlerin gerçekleşmeyeceği bir evrensel düzen de
kurabilirdi. Bu nedenle, “Allah’ın sınaması” olgusunu, O’nun insanı musibetlerle
denemeye elverişli bir dünyada yaşatması olarak da anlayabiliriz. Dolayısıyla, insan
bir iş yapar, bu işin karşılığında da evrensel etki-tepki yasası yürürlüğe girer. Buna
şöyle bir örnek verilebilir: Bir toplum, kendi içindeki yoksulları koruyup
gözetmezse, buna tepki olarak toplumsal yasalar tetiklenir, insanlar arasında
kıskançlık, gerginlik, huzursuzluk başlar. Fuhuş, hırsızlık, derbederlik gibi olaylar
yaygınlaşarak toplumu tehdit eden bir musibete dönüşür. Böylece bir toplum, kendi
elleriyle işlediği bir kusurun karşılığını bir ölçüde tatmış olur.
41
İnsanlar dönerler diye; kendilerinin elleriyle kazandıkları şeyler yüzünden, yaptıklarının bir
kısmını onlara tattırmak için karada ve denizde kargaşa ortaya çıktı.
(Rum/41)
Esas musibet ise amele bire bir denk olacak olan ahiret musibetleridir:
24,25
Bu, onların, “Ateş bize sayılı birkaç gün dışında asla dokunmayacaktır” demeleri
nedeniyledir. Onların uydurmuş oldukları şeyler de dinlerinde kendilerini aldatmaktadır. Peki,
kendisinde hiç şüphe olmayan o günde onları bir araya topladığımız ve hiç kimseye haksızlık
edilmeden herkese kazandıkları şeyler tamamen ödendiği zaman nasıl olacaktır?
(Al-i Imran/25)
123
Bu iş, sizin kuruntularınızla ve Kitap Ehlinin kuruntularıyla değildir. Kim kötülük yaparsa
onunla cezalandırılır. Ve o kendisi için Allah'ın astlarından bir yol gösterici, koruyucu yakın ve iyi bir
yardımcı bulamaz.
(Nisa/123)
21
Ve iman eden, soyları da iman ile kendilerine uyan kimseler; işte Biz, onların soylarını da
23

24. kendilerine kattık. Kendilerinin amellerinden bir şey eksiltmedik. Herkes kendi kazandığıyla
rehindir.
(Tur/21)
160,161
Sonra da Yahudileşen kimselerden olan haksız davranışlar, onların birçok kimseleri Allah
yolundan alıkoymaları, yasaklandıkları hâlde riba almaları [emeksiz, hizmetsiz, risksiz kazanç
sağlamaları] ve insanların mallarını haksız yere yemeleri sebebiyle kendilerine helâl kılınmış temiz
şeyleri haram kıldık. Ve Yahudileşenlerden kâfirlere; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek
reddetmiş olanlara can yakıcı bir azap hazırladık.
(Nisa/160, 161)
32-35
Denizde dağlar gibi akıp gidenler de O'nun alâmetlerinden/ göstergelerindendir. Eğer O
dilerse rüzgârı durdurur da giden gemiler denizin sırtında duruverirler. Şüphesiz bunda tüm çok
sabreden ve kendisine verilen nimetlerin karşılığını çok çok ödeyen kimseler için nice alâmetler/
göstergeler vardır. Yahut Allah, onların kazandıkları şeyler sebebiyle o gemileri değişime/ yıkıma
uğratır. Birçoğunu da bağışlar. Ve âyetlerimiz/ alâmetlerimiz/ göstergelerimiz hakkında mücâdele
edenler kendileri için kaçacak bir yer olmadığını bilirler.
(Şura/32- 35)
Ayetteki “O da çoğunu affediyor” ifadesinden anlıyoruz ki, Rabbimiz
insanların birçok kusurunu da rahmeti gereği dikkate almamakta, yürürlüğe
koymamaktadır.
45
Ve eğer Allah, kazanmakta oldukları şeyler dolayısıyla insanları sorgulayıp cezalandıracak
olsaydı, yeryüzünde küçük-büyük hiçbir canlıyı bırakmazdı. Velâkin onları, adı konmuş bir süreye
kadar ertelemektedir. Sonunda süre sonları geldiği zaman da artık şüphesiz Allah, Kendi kullarını en
iyi görendir.
(Fatır/45)
72
Şüphesiz Biz, emaneti [bütünlüğü, kusursuzluğu, mükemmelliği] göklerin, yerin ve dağların
üzerine yaydık, yaygınlaştırdık da, onlar, onu taşımaya yanaşmadılar, bütünlüğün, kusursuzluğun,
mükemmelliğin alıp götürülmesinden korktular. Ve onu insan taşıdı [onu aldı götürdü, ona ihanet
etti]. Şüphesiz insan, çok yanlış davranan; kendi zararlarına iş yapan ve çok cahildir.
(Ahzab/72)
32-35
Denizde dağlar gibi akıp gidenler de O'nun alâmetlerinden/
göstergelerindendir. Eğer O dilerse rüzgârı durdurur da giden gemiler denizin
sırtında duruverirler. Şüphesiz bunda tüm çok sabreden ve kendisine verilen
nimetlerin karşılığını çok çok ödeyen kimseler için nice alâmetler/ göstergeler
vardır. Yahut Allah, onların kazandıkları şeyler sebebiyle o gemileri değişime/
yıkıma uğratır. Birçoğunu da bağışlar. Ve âyetlerimiz/ alâmetlerimiz/
göstergelerimiz hakkında mücâdele edenler kendileri için kaçacak bir yer
olmadığını bilirler.
Bu ayet gurubunda Rabbimiz evrenin işleyişine koyduğu bazı ölçü ve yasalara
dikkat çekmektedir. Suya kaldırma kuvveti, rüzgâra da itme kuvveti veren Allah’tır.
İstese bu yasasını bozuverir ve insanlığı bu fiziksel nimetlerinden mahrum
bırakarak cezalandırabilir.
30. ayette olduğu gibi, Rabbimiz bu pasajda da “Birçoğunu da bağışlar”
buyurarak suçların bir kısmını bağışladığını bildirmiştir. Ayetin son cümlesinde “Ve
ayetlerimiz hakkında mücadele edenler kendileri için kaçacak bir yer olmadığını
bilirler” denilmiştir. Bununla, Allah’a karşı mücadele edenlerin çıkış yollarının
olmadığı, olmayacağı bildirilerek biran evvel akıllarını başlarına almaları mesajı
verilmektedir.
24

25. 40
Âyetlerimizi yalanlayan ve onlara karşı büyüklenen şu kimselere, işte onlara göğün kapıları
açılmayacak ve deve/halat iğne deliğinden geçmedikçe onlar cennete girmeyeceklerdir. Biz suçluları
işte böyle cezalandırırız.
(A’raf/40)
36-39
İşte, size verilen herhangi bir şey, basit dünya hayatının kazanımıdır.
Sadece dünya hayatının geçici bir menfaatidir. Allah katında bulunanlar
[nimetler, ödüller] ise;
iman etmiş ve sadece Rablerine işin sonucunu havale eden kimseler için,
günahın büyüklerinden ve hayâsızlıktan kaçınan ve öfkelendikleri zaman
bağışlayan kimseler için,
Rablerinin çağrısına cevap veren, salâtı ikame eden [mâlî yönden ve
zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturan-ayakta
tutan], işleri de kendi aralarında Şura; “işin en iyi yanını ortaklaşa bulup
ortaya çıkarma” olan, kendilerini rızıklandırdığımız şeylerden Allah yolunda
harcarlar/ başta yakınları olmak üzere başkalarının nafakalarını temin eden
kimseler için
ve kendilerine bir haksızlık ve saldırı isabet ettiği zaman birbirleriyle
yardımlaşan/ intikam alan kimseler için daha hayırlı ve daha kalıcıdır.
Bu ayet gurubunda Rabbimiz, lütfuna mazhar olan müminlerin özelliklerini
sayarak kendi katındaki nimetlerin müminler için dünya nimetlerinden, tüm
kazanımlarından daha hayırlı ve kalıcı olduğunu bildirmektedir.
Rabbimizin övgüsüne mazhar olan müminler şu özellikleri taşıyanlardır:
* İman etmiş ve sadece Rablerine tevekkül eden kimseler
* Günahın büyüklerinden ve hayâsızlıktan kaçınan ve öfkelendikleri zaman
bağışlayan kimseler
* Rablerinin çağrısına cevap veren kimseler,
* Salâtı ikame eden kimseler,
* İşleri de kendi aralarında Şura [görüşme, danışma] olan kimseler,
* Rızıklandırıldıkları şeylerden infak eden kimseler
* Kendilerine bağy [bir zulüm ve saldırı] isabet ettiği zaman birbirleriyle
yardımlaşan/ intikam alan kimseler.
Bu ayet gurubunda, dünyadaki zenginlik ve bolluğun, makam ve mevkiin
ancak geçip giden basit hayatın bir geçimliği olduğu; dolayısıyla onunla
övünmemek, ona bel bağlamamak gerektiği mesajı verilmektedir. Bu ayet
gurubunun inişiyle ilgili olarak klasik kaynaklarda bazı kişilerin adları verilmişse
de, Rabbimizin beyanı genel olup tüm zamanlardaki insanlara yöneliktir.
BÜYÜK GÜNAHLAR [GÜNAH-I KEBÂİR]
Büyük günahların neler olduğu, bazı rivayetlere dayanılarak yapılan içtihatlar
doğrultusunda aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
* Haksız yere adam öldürmek
* Zina etmek
* İffetli bir bayana kötülük isnat etmek
* Savaşta, hücum anında cepheden kaçmak
* Sihirbazlık yapmak
* Yetim malını yemek
* Müslüman ana-babaya asi olmak
25

26. * Faiz yemek
* Hırsızlık yapmak
* Alkolik olmak, aklı işe yaramaz hale getirmek
* Emredileni yapmamak, yasakları yapmakla aileye karşı istikameti terk etmek
* Küçük sayılmasına rağmen ısrarla, devamlı yapılan her türlü küçük günah
* Şirk
Sıralamanın sonunda yer alan “şirk” bir günah değil, kâfirliğin ta kendisidir.
Günah, imanlı insanların yaptıkları kusurlu davranışlara denir. Bu nedenle “şirk”in
günahlar arasında sayılması yanlıştır.
Bize göre “büyük günah”, Rabbimizin Kur'an'da, önüne “büyük” sıfatı eklediği
suçlardır. Bu suçlar tespitlerimize göre şunlardır:
* Haram Ay'da savaşmak:
217
Sana dokunulmaz olan aydan ve o dokunulmaz olan ayda savaşmaktan soruyorlar. De ki:
“Onda savaşmak, büyük suçtur. Ve Allah yolundan alıkoymak, O'nu ve Mescid-i Harâm'ı/ilâhîyat
eğitim merkezini bilerek reddetmek/ görmezlikten gelmek ve Mescid-i Harâm'ın halkını; orada
eğitim-öğretim yapanları ve kısa süreli eğitime katılanları oradan çıkarmak, Allah yanında daha
büyüktür. Ve insanları dinden çıkarmak; ortak koşmaya, Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini örtmeye
sürüklemek, öldürmekten daha büyüktür.” Onlar, eğer güç yetirirlerse, sizi dininizden döndürmek
için sizinle savaşmaktan hiçbir zaman geri durmazlar. Sizden de her kim dininden döner ve kâfir;
Allah'ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddeden biri olarak can verirse, artık onların bütün amelleri,
dünyada ve âhirette boşa gitmiştir. Ve işte onlar, ateşin ashâbıdır. Onlar orada sürekli kalanlardır.
(Bakara/217)
Haram aylar, Hacc yapılan ve Arap geleneğine göre savaşın yasak olduğu
aylardır. Bu ayeti “işaret”, “delâlet” ve “iktiza” anlamlarını dikkate alarak
günümüze uyarlarsak “büyük günah”ın uluslararası eğitimin, öğretimin, bilim alış
verişinin ve ticaretin yollarını güvensiz hâle getirmek ve engellemek olduğu
söylenebilir.
* Yetim malı yemek:
2
Ve yetimlerinize mallarını verin. Temizi pise değişmeyin. Onların mallarını kendi mallarınıza
katarak yemeyin. Bunu yapmak kesinlikle büyük bir suçtur.
(Nisa/2)
Bu ayetin günümüz şartlarındaki direktiflerinden birisi de “Kamu mallarının
talan edilmemesi ve kamu geliri olan verginin kaçırılmaması”dır. Çünkü bugün
yetimin velisi ve hamisi kamudur.
* Rızk endişesiyle çocukların öldürülmesi:
31
Ve yoksulluk kaygısıyla çocuklarınızı öldürmeyin. Onları ve sizi Biz rızıklandırırız/besleriz.
Onları öldürmek gerçekten büyük bir günahtır.
(İsra/31)
Bu ayet, bugüne kadar Arapların kız çocuklarını diri diri toprağa gömmeleri ve
erkek çocuklarını putlara kurban etmeleri şeklinde açıklanmıştır. Hâlbuki ne kız
çocuklarının diri diri toprağa gömülmesi, ne de erkek çocuklarının putlara kurban
edilmesi ayetin vurguladığı yoksulluk kaygısı ile yapılmış eylemlerdir. Bu ayetin
“yoksulluk kaygısı” vurgusu göz önüne alındığında, günümüz için işaret ettiği
26

27. “büyük günah”, bize göre yoksulluk bahanesiyle geç dönemde yaptırılan kürtajlar
ve yine yoksulluk bahanesiyle erkek veya kız çocukların eğitim ve öğretimden
mahrum bırakılmaları suretiyle geleceklerinin karartılmasıdır.
* Kişinin yapmayacağı şeyi “yapacağım” demesi:
2,3
Ey iman etmiş kimseler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz? Yapmayacağınız
şeyleri söylemeniz, Allah katında cezayı gerektiren büyük bir suç/ günah olarak belirlendi.
(Saff/2 - 3)
Bu ayetteki direktifler, her ne kadar ayetlerin iniş sebebi olarak gösterilen
Uhud savaşında cepheden kaçanları muhatap alır gözükse de, tüm yalan taahhütte
bulunanları, yapmayacağı halde “yapacağım” diyerek kendilerine inanan ve
güvenen insanları kandıranları, sözlerini yerine getirmeyerek insanları hayal
kırıklığına uğratanları muhatap almaktadır. Bu tipler, hatırlanacağı üzere Nass
suresinde “Neffasati fi’l-ukad [sözleşmelerine tükürenler]” olarak nitelenmişti.
MÜMİNLERİN TAŞIDIĞI DİĞER ÖZELLİKLER
Rabbimiz, razı olacağı kul tipini Kur’an’da şöyle tanımlamaktadır:
63
Ve Rahmân'ın; yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah'ın kulları öyle
kimselerdir ki onlar, yeryüzünde alçakgönüllülükle yürürler ve cahil kimseler kendilerine lâf attığı
zaman “Selâm!” derler.
64
Rahmân'ın [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah'ın] kulları,
Rablerine teslimiyet göstererek ve kulluk görevlerini yerine getirerek gecelerler.
65,66
Ve Rahmân'ın [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah'ın] kulları,
“Rabbimiz! Cehennem azabını bizden sav! Doğrusu onun azabı daimî bir değişim ve yıkıma
uğramaktır. Orası cidden ne kötü bir karargâh, ne kötü bir ikametgâhtır!” derler.
67
Ve Rahmân'ın kulları, harcadıklarında savurganlık etmezler, sıkılık da etmezler ve bu ikisi
arasında bir denge olmuştur.
68-71
Ve işte Rahmân'ın kulları, Allah ile beraber başka bir ilâha yalvarmazlar. Allah'ın haram
ettiği canı öldürmezler. –Ancak hak ile öldürürler.– Zina da etmezler. –Ve kim bunları yaparsa,
günahla karşılaşır. Kıyâmet günü azabı kat kat olur ve orada, alçaltılarak sürekli olarak kalır. Ancak
tevbe eden, iman eden ve sâlihi işleyenler bunun dışındadır. İşte Allah, onların kötülüklerini iyiliklere
çevirir. Ve Allah, çok bağışlayıcıdır, çok merhametlidir. Ve her kim tevbe eder ve sâlihi işlerse,
kesinlikle o, tevbesi kabul edilmiş olarak Allah'a döner.–
72
Ve Rahmân'ın kulları, yalan yere tanıklık etmezler, boş bir şeye rastladıkları zaman saygın
bir şekilde geçerler.
73
Ve Rahmân'ın kulları, kendilerine Rablerinin alâmetleri/ göstergeleri hatırlatıldığında ise,
onlar üzerine sağırca ve körce davranmazlar.
74
Ve Rahmân'ın kulları, “Rabbimiz! Bize eşlerimizden ve bizden sonraki kuşaklarımızdan
göz aydınlığı olacak kimseler hibe et/ bağışla. Ve bizi Allah'ın koruması altına girmiş kişilere önder
kıl!” derler.
75,76
İşte Rahmân'ın kulları, sabretmelerine karşılık cennetin en yüksek makamlarında, orada
sonsuz olarak kalacaklar olarak ödüllendirilecekler, orada hürmet ve selâmla karşılanacaklardır. –
Orası ne güzel bir karargâh ve ne güzel bir ikametgâhtır!–
(Furkan/63- 76)
Kızgınlık Halinde Bağışlamak:
133-135
Ve Rabbinizden bağışlanmaya, bollukta ve darlıkta Allah yolunda harcama yapan,
öfkelerini yutan, insanları affeden, çirkin bir hayâsızlık işledikleri ya da kendi kendilerine haksızlık
ettikleri zaman, Allah'ı hatırlayıp hemen günahlarından dolayı bağışlanma isteyen, –Allah'tan
başka günahları bağışlayan kimdir?– yaptıkları kötü şeylerde bile bile ısrar etmeyen, Allah'ın
27

28. koruması altına girmiş kişiler için hazırlanmış eni göklerle yer kadar olan cennete koşuşun. Ve
Allah, iyilik, güzellik üretenleri sever.
(Al-i İmran/133- 135)
Salâtın İkamesi:
Bu ifade bilindiği gibi “namazın dosdoğru kılınması” olarak çevrilegelmiştir.
Bizim çalışmalarımızı izleyenler bilirler ki, buradaki salât “sosyal destek” demektir.
“Salâtın ikamesi” de “sosyal destek kurumlarının kurulması ve sürekli ayakta
tutulması” demektir. Namaz başka ayetlerle farz kılınmıştır.
ŞÛRÂ
Kur’an’da Allah, mü’minlerle ilgili yönetimin (yasama-yürütme) “Şûrâ” ile
olması gerektiğini bildirmektedir.
“Şûrâ” sözcüğünün kökü “ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ش‬şvr” sözcüğü olup ilk konuluş anlamı,
“kovandan, taş ve ağaç oyuklarından balı çıkarıp ortaya koymak” demektir.7
“ ‫الشورى‬ Şûrâ” formu ise, Müfâale (müşâvere) babından, “büşra, zikra, fütya”
gibi mastar olup işteşlik yapısıyla, terimsel olarak, “Bilgili, birikimli, deneyimli
ehil kimseler tarafından ortaklaşa çalışma ile bir meselenin, bir problemin en
tatlı, en iyi ve en güzel çözümünün üretilip ortaya konulması” demektir.
Şûrâ, İslâm öncesi, tarihte de aklın, deneyimin ürünü olarak benimsenmiş ve
uygulanan bir sistemdi. Mekke site devletinde de Şura ilkesi vardı. Onlar da
problemlerini “Darunnedve” denilen Şûrâ kurulu ile çözerlerdi.
Kur’an’da (Neml/ 29–35, 38–40,) da Süleyman peygamberin, Sebe melikesinin
ve Firavun’un da Şûrâ meclislerinin olduğu; ciddi problemlerde onların çözüm
ürettiği” bildirilmektedir. Yine Kur’an’dan (A’raf, Hud, Yusuf, Müminun, Şuara,
Kasas sureleri) Yusuf peygamber ve Musa peygamber dönemlerinde Mısır’da
firavunların, Şuayb peygamber döneminde Medyen yöneticilerinin de “Şûrâ
meslisi”nin olduğunu bilmekteyiz.
Kur’an’da Şûrâ ile ilgili müminlere yönelik üç ayet bulunmaktadır.
A) 36-39
İşte, verilen herhangi bir şey basit dünya hayatının kazanımıdır. Sadece dünya
hayatının geçici bir menfaatidir. Allah katında bulunanlar [nimetler, ödüller] ise;
iman etmiş ve sadece Rablerine işin sonucunu havale eden kimseler için,
günahın büyüklerinden ve hayâsızlıktan kaçınan ve öfkelendikleri zaman bağışlayan kimseler
için,
Rablerinin çağrısına cevap veren, salâtı ikame eden [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek
olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturan-ayakta tutan], işleri de kendi aralarında Şûrâ; “işin
en iyi yanını ortaklaşa bulup ortaya çıkarma” olan, kendilerini rızıklandırdığımız şeylerden
harcamada bulunan kimseler için
ve kendilerine bir haksızlık ve saldırı isabet ettiği zaman birbirleriyle yardımlaşan/ intikam
alan kimseler için daha hayırlı ve daha kalıcıdır.
(Şûrâ/36–39)
Rabbimiz ayetinde övdüğü müminleri “-İşleri de kendi aralarında Şûrâ olan
kimseler” olarak nitelemiş ve “Şûrâ”nın önemine dikkat çekmiştir. Zira bir toplum
kendi aralarında, karşı karşıya kaldıkları sorunlar ile ilgili istişare edecek olursa,
7
(Lisanü’l Arab, Tacü’l Arus; şvr mad.)
28

29. mutlaka işlerinde en doğru, en sağlıklı, en tatlı karara ulaşırlar. Şûrâ problemleri
çözme konusunda insanların birbirleriyle kaynaşmalarının, en ince noktalara kadar
akıl yürütmelerinin ve doğruyu bulmalarının en ileri derecedeki sebebidir. Bundan
dolayıdır ki, Rabbimiz toplumu ilgilendiren bütün işlerin toplumda danışma ile
yürütülmesi gerektiği kuralını ayetle ortaya koymaktadır.
B) 159
İşte sen, sırf Allah'ın rahmeti sebebiyle onlara karşı yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı
yürekli olsaydın, onlar senin etrafından dağılıp giderlerdi. Artık onları bağışla, onlar için
bağışlanma dile. İşlerde onlarla müşavere et; işin en güzelini ortaklaşa bulup ortaya çıkar,
bir kere de azmettin mi, artık Allah'a işin sonucunu havale et. Şüphesiz Allah, işin
sonucunu Kendisine havale edenleri sever.
(Âl-i Imrân/ 159)
Âyetteki, Rasûlullah'a yönelik olan, “İşlerde onlarla müşavere et; işin en
güzelini ortaklaşa bulup ortaya çıkar” ifadesi, tabiî ki hakkında ilâhî emir ve
açıklama olmayan konulara aittir. İstişare mü’minlerin vazgeçilmez bir
davranışıdır.
Bu âyetlerde, başta yöneticiler olmak üzere herkese, bilmedikleri hususlarda ve
içinden çıkamadıkları konularda; ister dinî, ister siyasî, ister iktisadî, ister askerî
olsun; uzmanlarla istişare edilmesi emri verilmektedir. Ayrıca bu ifadeyle,
müşaverenin önemi ortaya konulmuş; müminlerin bu ilkeden vazgeçmemeleri
istenmiştir.
C) “Şûrâ” sözcüğünün geçtiği bir diğer ayet de Bakara/ 233’tür. Bu ayette
ayrılan ana babanın çocuklarını emzirme- emzirtme konusunda istişare
etmeleri gerektiği bildirilir.
Rabbimiz ayetinde övdüğü müminleri “-İşleri de kendi aralarında Şura
[görüşme, danışma] olan kimseler” olarak nitelemiş ve “Şura”nın önemine dikkat
çekmiştir. Zira bir toplum kendi aralarında, karşı karşıya kaldıkları sorunlar ile ilgili
istişare edecek olursa, mutlaka işlerinde en doğru karara ulaşırlar. Şura problemleri
çözme konusunda insanların birbirleriyle kaynaşmalarının, en ince noktalara kadar
akıl yürütmelerinin ve doğruyu bulmalarının en ileri derecedeki sebebidir. Bundan
dolayıdır ki, Rabbimiz ayetin işaret anlamıyla toplumu ilgilendiren bütün işlerin
toplumda danışma ile yürütülmesi gerektiği prensibini koymaktadır.
Dikkat edilirse bu ayet gurubunda “öfkelendikleri zaman bağışlayan kimseler,
… kendilerine bağy [bir zulüm ve saldırı] isabet ettiği zaman birbirleriyle
yardımlaşan/ intikam alan kimseler” ifadesi yer almaktadır. Görünürde bu ifadeler
birbiriyle çelişmektedir.
Bu problemi iyi anlamak için önce af çeşitlerini ele almak gerekir:
a- Öyle olaylar vardır ki, suçluyu affetmek suçlunun suçunun yatışmasına ve
suçundan vazgeçmesine vesile olur.
b- Öyle olaylar da vardır ki, suçlunun affı suçlunun suçunun artmasına; öfke ve
kininin kuvvetlenmesine, ileride daha büyük sorun olmasına sebep olur.
39. ayette konu edilen afv ile suçlunun cezalandırılması seçenekleri, bu farklı
iki afva göredir. Kötülüğü artıracak affa yer yoktur.
237
Ve eğer onları, kendilerine dokunmadan önce boşar ve mehri de kesmiş bulunursanız, o
zaman borç, o kestiğiniz miktarın yarısıdır. Ancak kadınlar veya nikâh akdini elinde bulunduran
29

30. kimse/velisi bağışlarsa başka. Ve bağışlamanız, Allah'ın koruması altına girmeye daha yakındır.
Aranızdaki fazlalığı da unutmayın. Şüphesiz Allah, yaptıklarınızı en iyi görendir.
(Bakara/237)
72
Ve Rahmân'ın kulları, yalan yere tanıklık etmezler, boş bir şeye rastladıkları zaman saygın
bir şekilde geçerler.
(Furkan/72)
199
Sen afvı/ malın fazlasını al, “urf” [örf, Kur’ân âyetleri öbeği] ile emret ve câhillerden de
mesafeli dur.
(A’raf/199)
33,34
Ve Allah'a çağırıp/ yakarıp sâlihi işleyen ve “Ben, Müslümanlardanım” diyen kimseden
daha güzel sözlü kim vardır? Ve güzellikle çirkinlik/ iyilikle kötülük bir olmaz. Kötülüğü en güzel
şeyle sav. O zaman, seninle arasında düşmanlık bulunan kimse, sanki sımsıcak bir yakın'dır.
(Fussılet/33, 34)
96
Sen, kötülüğü en güzel bir şeyle sav. Biz onların yakıştırmakta oldukları şeyleri çok iyi
biliriz.
(Mü’minun/96)
14
Ey iman etmiş kimseler! Şüphesiz eşlerinizden ve çocuklarınızdan size düşman olanlar da
vardır. O nedenle, onlardan sakının. Ve eğer affeder, kusurlarını başlarına kakmaz, hoş görür ve
bağışlarsanız, bilin ki şüphesiz Allah, çok bağışlayan çok merhamet edendir.
(Tegabün/14)
126
Ve eğer ceza verecek olursanız da, sizin cezalandırıldığınızın misli ile ceza verin. Ve eğer
sabrederseniz, elbette o, sabredenler için daha hayırlıdır.
(Nahl/126)
251
Sonra da, Allah'ın izniyle/ bilgisiyle Câlût ve ordusunu bozguna uğrattılar. Dâvûd da Câlût'u
öldürdü ve Allah, kendisine hükümdarlık, bozgunculuk ve kargaşayı engellemek için konulmuş
kanun, düstur ve ilkeleri verdi. Ona dilediği şeylerden de öğretti. Eğer Allah’ın, insanların bir kısmını
diğer bir kısmıyla savması olmasaydı, yeryüzü kesinlikle bozulur giderdi. Fakat Allah, âlemler
üzerinde büyük bir armağan sahibidir.
(Bakara/251)
39-41
Kendilerine savaş açılan kimselere, kendileri haksızlığa uğramaları; onlar, başka değil sırf
“Rabbimiz Allah'tır” dedikleri için haksız yere yurtlarından çıkarılmaları nedeniyle savaşmalarına
izin verildi.
Ve şüphesiz ki Allah, onları zafere ulaştırmaya en iyi gücü yetendir. Eğer Allah, bir kısım
insanları diğer bir kısmı ile defedip önlemeseydi, mutlak sûrette, filiz, tomurcuk, ağaçtaki meyve,
toplanmış tahıl, bakliyat, kıraç arazide diken, yapılı bina ne varsa hepsi, tüm alış-veriş yerleri;
çarşı-pazar, tüm Salat; destek yerleri (iş; istihdam ve istihsal yerleri, eğitim öğretim kurumları ve
güvenlik merkezleri) ve içlerinde Allah'ın ismi bol bol anılan mescitler yerle bir edilirdi.
Allah, Kendisine yardım edenlere –kendilerini yurtlandırıp güçlendirirsek salâtı ikame eden
[mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturan, ayakta
tutan], zekâtı/vergilerini veren, örfe uygun/herkesçe kabul gören iyi şeyleri emreden ve vahiy ve
ortak akıl ile kötülüğü, çirkinliği kabul edilen şeylerden alıkoyan kimselere– kesinlikle yardım
eder. Hiç şüphesiz Allah, çok güçlüdür, mutlak galiptir. İşlerin sonucu da sadece Allah'a âittir.
(Hacc/39-41)
Bu konuda Yusuf peygamberden bir örnek de verilmiştir. O, kendisine kötülük
yapan kardeşlerini affetmiştir:
89
Yûsuf dedi ki: “Siz cahiller iken Yûsuf'a ve kardeşine neler yaptığınızı biliyor musunuz?”
90
Yûsuf'un kardeşleri: “Yoksa sen, sahiden Yûsuf musun?” dediler. Yûsuf: “Ben Yûsuf'um, bu
da kardeşim. Kesinlikle, Allah bizi nimetlendirdi. Şüphesiz kim Allah'ın koruması altına girer ve
sabrederse, artık hiç şüphesiz Allah, iyi-güzel işler yapanların ödülünü kaybetmez” dedi.
30