1. ЭТҮГЭН ДЭЭД СУРГУУЛЬ
Эрэлтийн мэдрэмж, нийлүүлэлт,
түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлс, зах
зээлийн тэнцвэр
Лекц №2
Багш: О.Норовсамбуу

2. Бие даалтын сэдэв
1. Сонгодог онол
2. Шинэ сонгодог онол
3. Мерканталист онол
4. Физиократ онол
5. Марксист онол
6. Маржинализм
7. Кейнсийн онол
8. Лукасын шүүмжлэл
9. Позитив эдийн засаг
10. Норматив эдийн засаг

3. Агуулга
 Эрэлтийн мэдрэмж
◦ Үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж
◦ Орлогоос хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж
◦ Бусад барааны үнээс хамаарсан эрэлтийн
мэдрэмж
 Нийлүүлэлт
 Нийлүүлэлтийн хууль
 Нийлүүлтэнд нөлөөлдөг хүчин зүйл
 Зах зээлийн тэмцвэр
 Тэнцвэрт нөлөөлөх хүчин зүйл

4. Мэдрэмж гэж юу вэ?
 Зах зээлийн эдийн засгийг судлахад
мэдрэмжийн үзүүлэлт чухал ач
холбогдолтой. Эдийн засгийн нэг
үзүүлэлт нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд
түүнийг дагалдан нөгөө үзүүлэлтийн
өөрчлөгдөх зүй тогтлыг мэдрэмж (E)
гэнэ. Мэдрэмжийг тодорхойлоход нэг
үзүүлэлтийн хувийг түүнтэй уялдаа
холбоо бүхий нөгөө үзүүлэлтийн хувьд
харьцуулна.

5.  Харьцуулж буй үзүүлэлтүүдийн
өөрчлөлтийн хувь тэнцүү байвал
мэдрэмж 1-тэй тэнцүү байх бөгөөд
үүнийг нэгж мэдрэмжтэй гэж үзнэ.
Хэрэв мэдрэмж 1-ээс их (E>1) бол
мэдрэмжтэй мэдрэмж сайтай, (E<1) бол
мэдрэмжгүй сул мэдрэмжтэй гэж үздэг.

6. Эрэлтийн мэдрэмж
 Эрэлтийн мэдрэмж гэдэг нь ерөнхий
утгаараа ямар нэг хүчин зүйл 1%-аар
өөрчлөгдөхөд эрэлт хичнээн хувиар
өөрчлөгдөж байна гэдгийг харуулна.

7. Үнээс хамаарсан эрэлтийн
мэдрэмж
 Эрэлтийн хууль ѐсоор үнэ буурвал
хэрэглэгчид их хэмжээний
бүтээгдэхүүн худалдан авах ѐстой.
Гэхдээ үнийн энэ өөрчлөлтийг туслах
хэрэглэгчийн мэдрэмж нь буюу хариу
үйлдэл нь бүтээгдэхүүний төрөл тус
бүрээр харилцан адилгүй байдаг.
Үнийн өөрчлөлт нь худалдан авах
бүтээгдэхүүний тоо хэмжээнд бага, их
янз бүрээр өөрчлөлт оруулж болно.

8. Үнээс хамаарсан эрэлтийн
мэдрэмж
 Үнэ нэг хувиар өөрчлөгдөхөд
эрэлтийн тоо хэмжээ хичнээн
хувиар өөрчлөгдөж байгааг үнээс
хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж гэнэ.

9. Үнээс хамаарсан эрэлтийн
мэдрэмж
 Ep – эрэлтийн мэдрэмжийн коэф
 Q – Үнэ өөрчлөгдөхөөс өмнө эрэлт
бүхий бүтээгдэхүүн тоо хэмжээ
 ∆Q – Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээний
өөрлчлөлтийн түвшин
 P –Үнийн анхны буюу суурь түвшин
 ∆P – үнийн өөрчлөгдсөн түвшин

10. Мэдрэмжийн коэффициент [0; ∞[ хүртэл
заагт абсолют утгаа авна.
 Ep=0 Огт мэдрэмжгүй
 0<Ep<1 Сул мэдрэмжтэй
 Ep=1 Нэгж мэдрэмжтэй
 1<Ep<∞ Мэдрэмж сайтай
 Ep=∞ Төгс мэдрэмжтэй

11. P Огт мэдэрмэжгүй эрэлт
D
P2 b
P1 a
O Q1 Q
fig

12. Сул мэдрэмжтэй эрэлт
a
P1
P(£)
b
P2
D
0 Q1 Q2
Q (millions of units per period of time)
fig

13. P Нэгж мэдрэмжтэй эрэлт
a
P1
b
P2
D
O Q1 Q2 Q
fig

14. Мэдрэмж сайтай
P(£)
a
P1
b
P2
D
0 Q1 Q2
fig

15. P
Төгс мэдрэмжтэй
a b
P1 D
O Q1 Q2
Q
fig

16. Орлогоос хамаарсан
эрэлтийн мэдрэмж
 Орлого нэг хувиар өөрчлөгдөхөд
эрэлтийн тоо хэмжээ хичнээн хувиар
өөрчлөгдөж байгааг орлогоос
хамаарсан хамаарсан эрэлтийн
мэдрэмж гэнэ.

17. Орлогоос хамаарсан
эрэлтийн мэдрэмж
 EI>0 Дээд зэрэглэлийн бараа
 EI<0 Доод зэрэглэлийн бараа
 EI>1 Тансаг хэрэглээний бараа
 EI=1 Өргөн хэрэглээний бараа

18. Эрэлтийн солбисон
мэдрэмж
 y барааны үнэ нэг хувиар өөрчлөгдөхөд
x барааны эрэлтийн тоо хэмжээ
хичнээн хувиар өөрчлөгдөж байгааг
эрэлтийн солбисон мэдэрж харуулдаг.

19. Эрэлтийн солбисон
мэдрэмж
 Exy<0 Харилцан хослох бараа
 Exy>0 Харилцан орлох бараа
 Exy=0 Хамааралгүй бараа

20. НИЙЛҮҮЛЭЛТ,
НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН ХУУЛЬ,
НИЙЛҮҮЛЭЛТЭНД
НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС

21. Нийлүүлэлт
 Нийлүүлэлт гэдэг нь үйлдвэрлэгчийн
талын хүсэл сонирхолын илэрхийлэл
бөгөөд үйлдвэрлэгч тухайн
бүтээгдэхүүний янз бүрийн үнийн
түвшинд борлуулах хүсэлтэй байгаа
болон нийлүүлж чадах бүтээгдэхүүний
тоо хэмжээг хэлнэ.

22. Нийлүүлэлт
 S – Нийлүүлэлт /Supply/
 Qs – Нийүүэлэлтийн тоо хэмжээ
 P – Үнэ
 Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ түүнд
нөлөөлөх хүчин зүйлсийн хоорондын
харилцан хамаарлыг харуулсан
функцыг нийлүүлэлтийн функц гэдэг.
Qs=f(P, T, z, t …)
Qs=f(P) - ерөнхий фунци

23. Нийлүүлэлтийн муруй
 Нийлүүлэлтийн
функцийг графикаар
илэрхийлвэл
нийлүүлэтийн муруй
гарч ирэх бөгөөд бусад
хүчин зүйлс тогтмол
байхад үнэ болон
нийлүүлэлтийн тоо
хэмжээ нь шууд
хамааралтай байна.

24. Нийлүүлэлтийн хууль
 Бусад хүчин зүйлс хэвээр
байхад,нийлүүлэлт хэмжээ нь үнэ өсөх
тусам нэмэгдэж,үнэ буурах тусам
багасах зүй тогтлыг нийлүүлэлтийн
хууль гэнэ.
P ↑ Qs↑ Нийлүүлэлтийн хууль
P ↓ Qs↓

25. Нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх
хүчин зүйлс
 Нөөцийн үнэ
 Тухайн барааны үнэ
 Технологи
 Татвар, Татаас
 Хүлээлт
 Байгаль цаг уурын нөхцөл гэх мэт

26. Нийлүүлэлтийн өөрчлөлт

27. ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ТЭНЦВЭР

28. Зах зээл
 Зах зээлийн эдийн засгийн онолоор бол
хэрэглэгчид нь өөрийн орлогыг аль болох
ашигтайгаар зарцуулах, өөрөөр хэлбэл
орлогын тухайн хэмжээнд өөрийн
хэрэгцээг хамгийн их хангаж чадах
байдлаар бүтээгдэхүүнийг сонгож
хэрэглэхийг, үйлдвэрлэгчид нь
хэрэглэгчдийн энэхүү эрэлт хэрэгцээг
ашиглан түүнийг хангахад чиглэсэн
үйлдвэрлэл явуулах замаар аль болох их
ашиг олохыг эрмэлзэж байдаг.

29. Бүтээгдэхүүний зах зээл
 Хэрэглэгчид үйлдвэрлэгчдийн хооронд
бүтээгдэхүүн үйлчилгээ солилцогддог
зах зээлийг Бүтээгдэхүүний зах зээл
/БЗЗ/ гэж нэрлэдэг.

30. Хүчин зүйлийн зах зээл
 Нөгөө талаар үйлдвэрлэгчид
бүтээгдэхүүнээ зарж олсон орлогоороо
эргээд үйлдвэрлэлийн орц, түүний
дотор хэрэглэгчдээс капитал, хөдөлмөр
зэргийг худалдан авч байдаг. Нийгмийн
эдийн засгийн амьдралын энэхүү цаад
талыг үйлдвэрлэлийн орцын буюу
Хүчин зүйлийн зах зээл /ХЗЗЗ/ гэнэ.

32. Зах зээлийн тэнцвэр
 Зах зээл дээр тогтсон тухайн тодорхой
үнээр нийлүүлэх бүтээгдэхүүний тоо
хэмжээ түүний эрэлтийн хэмжээтэй
тэнцүү байх тийм нөхцөлийг зах
зээлийн тэнцвэр гэнэ.
 Өөрөөр хэлбэл нэг талаас хэрэглэгчийн
хүсэл сонирхол нөгөө талаас
үйлдвэрлэгчийн хүсэл сонирхолууд нэг
цэгт давцаж байгааг хэлнэ.

34. Зах зээлийн тэнцвэр
 Энэ нь эрэлт,
нийлүүлэлтийн
хуулиар
тодорхойлогдо
но.

35. Зах зээлийн тэнцвэр
 Эрэлтнийлүүлэлт тэнцүү байх үед
бүрдэх үнийг тэнцвэрийн үнэ гэнэ.
 Тэнцвэрийн үнээр борлуулагдах
бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг
тэнцвэрийн тоо хэмжээ гэнэ.

36. Хэрэглэгчийн хожоо,
үйлдвэрлэгчийн хожоо

37. Үйлдвэрлэлийн илүүдэл
ба хосдол
********

38. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА!