1. Гадаад худалдааны онол
Лекц. 13

2.  Эдийн засгийн ухааны олон салбаруудын дотроос
хамгийн эрт үүссэн салбар бол олон улсын эдийн
засаг юм. Олон эдийн засаг нь улс орнуудын
хоорондох бараа, үйлчилгээ, капиталын
хөдөлгөөнийг судална.

3. ГАДААД ХУДАЛДАА ГЭЖ ЮУ
ВЭ?

4.  Дэлхийн улс орнуудын хооронд
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний худалдаа
арилжаа явагддаг бөгөөд түүнийг эдийн
засгийн онолд гадаад худалдаа гэдэг.

5.  XVI-XVII зууны үеэс гадаад худалдааг
судлаж эхэлсэн бөгөөд тэр үеийн эдийн
засагчдыг Меркантилистууд гэнэ.
 XVIII зууны эцсээр
Мерканталистуудын үзэл байр сууриа
алдаж чөлөөт худалдааны үзэл гарч
ирсэн.

6. Гадаад худалдааны онолууд
Адам Смитийн “Туйлын давуу талын онол”
Давид Рикардогийн “Харьцангуй даву
Гадаад худалдаа
хийх нь чухам
яагаад ашигтай вэ
гэдгийг дараах
онолуудаар
Хекшер-олины онол
тайлбарладаг.

7. Дээрх 3 онолыг жишээгээр тайлбарлавал:
Адам Смитийн “Туйлын давуу талын онол”
Давид Рикардогийн “Харьцангуй да
Гадаад худалдаа
хийх нь чухам
яагаад ашигтай вэ
гэдгийг дараах
онолуудаар
Хекшер-олины онол
тайлбарладаг.

8. Мерканталистууд
 Гадаад эдийн засгийн харилцаа бэхжихийн
хамтаар олон улсын худалдааны үр ашгийн
асуудал улам бүр ач холбогдолтой болсон байна.
 Мерканталистууд зөвхөн худалдааны хүрээнд л
баялаг өсч аривждаг бөгөөд алт л жинхэнэ баялаг
юм хэмээн үзэж, энэхүү итгэл үнэмшил дээрээ
суурилсан гадаад худалдаа нь улс орон дахь алтны
тоо хэмжээг нэмэгдүүлэхэд л чиглэгдэх учиртай
гэж үзэж байсан байна.
 Тиймээс гадаад худалдаа нь улс орон дахь алтны
тоо хэмжээг нэмэгдүүлэхэд л чиглэгдэх учиртай
гэж үзэж байсан байна.

9. Туйлын давуу талын онол
 Сонгодог онолын анхны төлөөлөгч
А.Смит туйлын давуу талын
онолыг анх үндэслэж, улс
орнуудын хоорондох гадаад
худалдааг тайлбарладаг.
 Адам смит 1776 онд бичсэн
“Үндэстнүүдийн баялаг” бүтээлдээ
улс орнууд олон улсын худалданд
оролцсоноор бүс улсууд хэрхэн
бүгд ашигтай байж болохыг
өрхүүдийн жишээн дээр
тайлбарласан. А.Смит бусад
өрхийн бага зардлаар үйлвэрлээд,
хямдхан зарж буй бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг тухайн өрх үйлдвэрлэх
ямар хэрэгтэй вэ? гэсэн асуулт
тавьсан байна.
 Адам Смит 1723-1790

10.  Улс орнууд зардал багатай бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж,
өөрийн хэрэгцээнээс илүү гарсан хэсгийг нь бусад улсад
худалдаж, зардал өндөртэй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
хямдаар үйлдвэрлэсэн улсуудаас худалдан авах ашигтай
гэж үзсэн.
Улс орнууд гадаад худалдаанд оролцсоноор
◦ Хямд зардлаар хэрэгцээгээ хангах
◦ Бага зардлаар ихийг үйлдвэрлэж, үйлвэрлэлийнхээ
хэмжээг нэмэгдүүлэх боломжийг олж авдаг.

11. Туйлын давуу талын онолоор гадаад
худалдаа хийгдэхэд дараах зүйлс шалтгаан
нь болж байдаг гэж үздэг.
 Үйлдвэрлэлийн нөхцөлийн ялгаа
Хэрэглэгчдийн сонирхолын ялгаа
Технологи нь ялгаатай

12. Туйлын давуу талын онолын тайлбарыг
хялбарчлахын тулд дараах хязгаарлалт,
нөхцөлүүдийг тавьдаг.
Үүнд:
◦ Хоёр улсын хооронд гадаад худалдаа явагдана.
◦ Хоёр төрлийн бараа байна. Энэ 2 барааг хоёр
улс хоёулаа үйлдвэрлэнэ.
◦ Хоёр улсын хэрэглэгчдийн таашаал нь адил
зэрэг хялбаршуулах нөхцлүүдийг тавьдаг.

13. Туйлын давуу талын онолыг дараах
энгийн хийсвэр жишээгээр тайлбарлая:
Дээрх нөхцөлүүдтэй холбоотойгоор
А улс Гурил
гэсэн 2 улс гэсэн
Будаа
Б улс
2 төрлийн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэдэг.
Энэ төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн
өртөгийг хөдөлмөрийн орцоор хэмжиж илэрхийлнэ.

14.  Хоёр улс хоёр бүтээгдэхүүнийг дараах
зардлаар үйлдвэрлэнэ. Үүнийг хүснэгтэнд
харуулбал:
Бүтээгдэхүүний А улс Б улс
нэр
Гурил /кг/ 3 цаг 4 цаг
Будаа /кг/ 6 цаг 3 цаг
Дээрх хүснэгтээс харахад:
А улс Гурилыг 3 цагийн хөдөлмөрөөр
Махыг 6 цагийн хөдөлмөрөөр
Б улс Гурилыг 4 цагийн хөдөлмөрөөр
Махыг 3 цагийн хөдөлмөрөөр
үйлдвэрлэж байна.

15.  Өөрөөр хэлбэл:
Гурилыг А улс Б улсаас 4/3=1,3 дахин бага
Махыг Б улс А улсаас 6/3=2 дахин бага
зардлаар үйлдвэрлэж байна.
 Иймээс А улс гурилаар
Б улс махаар туйлын давуу талтай байна.

16.  Энэ тохиолдолд А улс өндөр зардалтай
махыг үйлдвэрлэлгүйгээр өөрийн туйлын
давуу талтай гурилыг үйлдвэрлэж, махыг Б
улсаас импортоор авч, дотоодын
хэрэглээнээс давсан гурилаа Б улсад
экспортлох нь үр ашигтай юм.
 Харин Б улс эсрэгээрээ махыг дотооддоо
үйлвэрлэж, хэрэглээнээсээ давсан махыг А
улсад экспортлож, хариуд нь А улсаас
гурилыг импортлож байх юм.

17.  Туйлын давуу талын онолоор улс орнууд
өөрийн давуу талтай бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний үйлдвэрлэлээр төрөлжиж, тэр
салбар руу тус эдийн засгийн нөөц шилждэг
гэж үздэг. Гэвч тухайн улс ямар нэг
бүтээгдэхүүнээр туйлын давуу талгүй бол
гадаад худалдаанд ямар байдлаар оролцож,
ямар бүтээгдэхүүнээр төрөлжих вэ? гэсэн
асуудал тавигддаг. Энэ асуудлыг А.Смитийн
туйлын давуу талын онолоор тайлбарлах
боломжгүй бөгөөд энэ нь тус онолын
дутагдалтай тал болдог.

18.  Эдийн засгийн өндөр хөгжилтэй улс
орнуудыг үйлдвэрлэлийн нөөцөөр хангагдсан
харьцангуй адилхан байгаа нь эдгээр улс
орнуудын хооронд худалдаа хийгдэхгүй байх
нөхцлийг бий болгох ёстой. Гэтэл эсрэгээр
гадаад худалдааны хүндийн төв эдгээр өндөр
хөгжилтэй улс орнууд дээр байсаар байна.
Гэхдээ Хекшер-Олины онолын үйл
хөдлөлөөр тайлбарлагдахгүй байгаа эдийн
засгийн үзэгдлүүдийг тайлбарлах онол гарч
ирээгүй байдаг юм.

19. Харьцангуй давуу талын онол
 Д.Рикардо 1817 онд бичсэн “Татвар
ногдуулалт ба улс төр эдийн засгийн
ухааны зарчим ” номондоо туйлын
давуу талын онолын тайлбарлаж
чадаагүй тодорхой асуултанд хариулт
өгсөн байдаг.
 Харьцангуй давуу талын онолоор ямар
ч бүтээгдэхүүнээр туйлын давуу талгүй
улс гадаад худалдаанаас ашиг олж
болохыг тайлбарласан байдаг. Өөрөөр
хэлбэл Д.Рикардо харьцангуй давуу
талын онолоороо ямар ч
бүтээгдэхүүнээрээ туйлын давуу
талгүй улс гадаад худалдаанаас хэрхэн
ашиг олж болохыг тайлбарласан.
Давид Рикардо 1772-1823

20.  Д.Рикардо 1817 онд бичсэн “татвар ногдуулалт ба
улс төр эдийн засгийн ухааны зарчим ” номондоо
тодорхой жишээгээр талбарласан. Жишээ нь: Англи
улс Португа улсаас вино импортоор авч, цэмбэ
экспортлох нь ашигтай гэж үзсэн. Өөрөөр хэлбэл
Англи улсад цэмбэ үйлдвэрлэхэд нэг жилийн
хугацаанд 100 ажилчин шаардлагатай, вино
үйлдвэрлэхэд 120 хүн шаардлагатай. Гэтэл
Португалид вино үйлдвэрлэхэд 80 хүн шаардлагатай
байв. Иймд Англи улсад вино оруулж ирээд цэмбэ
гаргахад ашигтай. Харин португалид бол вино
гаргаад цэмбэ оруулах нь ашигтай байв. Өөрөөр
хэлбэл нэг хэсэг үйлвэрлэгч нэг төрлийн
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхдээ хөдөлмөрийн болон
бусад төрлийн нөөцөөр зардал тоо хэмжээний хувьд
бага байгаа учир нөгөө үйлдвэрлэгчийн өмнө
харьцангуй давуу талыг бий болгоно.

21.  Худалдааны бүрэн чөлөөт системийн үед орон
байр өөрийн капиталын ба хөдөлмөрийн
нөөцийг хамгийн их ашиг өгдөг тийм аж
үйлдвэрийн салбарт зарцуулах ёстой. Д.Рикардо
харьцангуй давуу талын зарчмыг
боловсруулахдаа зөвхөн үйлдвэрлэлийн нэг
хүчин зүйлийг тооцож байв. Өөрөөр хэлбэл
хөдөлмөрийн хүчин зүйлийг тооцож үзсэн
байна.

22. Харьцангуй давуу талын онолыг
жишээгээр тайлбарлая:

23. Харьцангуй давуу талын онолыг
хийсвэр жишээгээр авч үзье.
Бүтээгдэхүүний нэр А улс Б улс
Мах /кг/ 5 цаг 2 цаг
Даавуу /м/ 6 цаг 3 цаг
А ба Б улсууд тус бүрдээ даавуу, мах гэсэн хоёр төрлийн
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэдэг.

24. А улс Мах 5 цагийн
хөдөлмөрөөр
Даавуу 6 цагийн хөдөлмөрөөр
Б улс Мах 2 цагийн хөдөлмөрөөр
Даавуу 3 цагийн хөдөлмөрөөр
үйлдвэрлэж байна.
Дээрх жишээнээс харвал Б улс 2 бүтээгдэхүүнийг аль
алиныг нь А улсаас хямд зардлаар үйлдвэрлэж байгаа тул А
улс аль ч бүтээгдэхүнээр туйлын давуу талгүй байна.
Иймээс туйлын давуу талын онолоор А улс гадаад
худалдаанд оролцож түүнээс ашиг олох ямар ч боломжгүй
юм. Гэвч харьцангуй давуу талын онолоор А улс аль нэг
бүтээгдэхүүнээр харьцангуй давуу талтай бөгөөд түүгээрээ
олон улсын худалдаанаас ашиг олох боломжтой юм.

25. Хекшер-Олины онол
Шведийн эрдэмтэд Хекшер түүний шавь Бертен Олин
нар харьцангуй давуу талын онолын цаашдын
хөгжлийн чиг баримжааг гаргаж ирсэн юм.
Хэкшер-Олин нар улс орны хоорондын харцангуй давуу
тал нь
1. Ямар нэгэн таваар үйлдвэрлэхэд улс орон бүр
үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийг өөр өөр харьцаатайгаар
ашигладаг.
2. Улс орон болгоны тэрхүү үйлдвэрлэлийн хүчин
зүйлсийн хангагдсан байдал нь өөр өөр байдгийг
илэрүүлж гаргаж эхэлсэн.

26.  Хекшер-Олин нарын онолд “Аливаа улс орон
үйлдвэрлэлийнхээ явцад хомстол
үйлдвэрлэлийхээ хүчин зүйлсийг интенсив
(интенсив-шинэ технологи нэвтрүүлэх) байдлаар
хэрэглэдэг. Харин илүү нөөцөөр үйлдвэрлэдэг
бараа, таваарыг экспортлох болно” гэсэн байдаг.

27.  Улс орон бүрийн үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсээс
харцангуй хангагдсан байдаг дараах харьцаанууд
тодорхойлдог.
-Аливаа үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийг бусад
үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлст харьцуулсан харцьаа
бусад улс орныхтой харьцуулàхад илүү байвал
тэрийг “илүүдэл нөөц” гэж нэрлэнэ.
Харин эсрэгээрээ
-Аливаа үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийг бусад
үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлст харьцуулсан харцьаа
бусад улс орныхтой харьцуулхад хомс байвал
тэрийг “хомстол нөөц” гэж нэрлэнэ.