2. „autyzm - objaw zaburzeń psychicznych, zamknięcie się w sobie i
osłabienie kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym; jeden z
objawów schizofrenii;
autyzm dziecięcy - choroba psychiczna ujawniająca się między
3. a 6. rokiem życia, charakteryzująca się ograniczeniem lub
brakiem kontaktu ze środowiskiem, dziwacznością zachowań i
zainteresowań; przebieg przewlekły.” (Encyklopedia PWN)

3. • - wycofywanie się lub brak prawidłowego rozwoju funkcji
interpersonalnych,
• - nieprawidłowa reakcja na jeden lub kilka typów bodźców,
występujących ajko jedna lub wiele stymulacji sensorycznych,
• - występownie nietypowej organizacjiruchowej – od bezruchu
do nadpobudliwości psychoruchowej
• - ograniczona uwag I PRZETWARZANIE napływających
bodźców,
• - zaburzenie kontaktu dotykowego i wzrokowego

4. Pomimo podobieństwa objawów, każde dziecko
funkcjonuje inaczej. Uwarunkowane jest to
występowaniem w różnym nasileniu objawów
dotyczących:
- zaburzeń sensorycznych,
- zachowania,
- komunikowania się,
- rozwoju intelektualnego.

5. • Osoby pełne rezerwy, powściągliwe – stanowią najsilniejszą grupę
osób z zaburzeniami autystycznymi. Są powściągliwe i obojętne, w
większości sytuacji mają problem z komunikacją interpersonalną.
• Osoby pasywne – nie nawiązują kontaktów z innymi ludźmi, ale
akceptują próby interakcji ze strony innych, zachowują zdolność do
werbalnego i niewerbalnego komunikowania się
• Osoby aktywne – specyficzne w kontakcie, potrafią spontanicznie
nawiązywać kontakty społeczne, z tym że mają one charakter często
nieświadomy lub świadomy w ograniczonym stopniu. Kontaktom tym
towarzyszy ciągłe powtarzanie pytań, opowiadań i inne formy
porozumiewania się które nie służą do podtrzymania kontaktu
(zachowania schematyczne).

6. Na czym najogólniej polegają trudności w
porozumiewaniu się z dziećmi
autystycznymi?

7. • Proces porozumiewania się dzieci z autyzmem kryje w sobie
wciąż wiele kontrowersyjnych, trudnych do rozstrzygnięcia
kwestii, spowodowane jest to:
• - różnorodnością form w jakich przejawiają się opóźnienia i
zaburzenia mowy
• - z niemożnością dotarcia w diagnozie do tych mechanizmów,
które kształtują reakcje i zachowania jednostki autystycznych.

8. • U osób z autyzmem bardzo często obserwuje się sytuacje, w
których oczekuje się od nich wypowiedzi i ma to istotne
znaczenie dla nadawania normalnych kontaktów i
podtrzymywania interakcji społecznych, z reguły obserwuje się
u nich tendencje do wycofywania się. Z kolei w sytuacjach kiedy
nie występuje ku temu uzasadniona przesłanka zupełnie
niespodziewanie stajemy się mimowolnymi odbiorcami
rozmaitych, nawet dość złożonych i poprawnych pod względem
leksykalnym i składniowym wypowiedzi.

9. • Istnieją pewne głęboko tkwiące w programie genetycznym
cechy rozwojowe, które mają istotne znaczenie dla
przyswajania sobie przez dziecko zdolności komunikacyjnych.
Należą do nich przede wszystkim skłonność do tworzenia więzi
emocjonalnej z osobami z najbliższego otoczenia i
dokonywania poprzez najwcześniejsze interakcje swoistej
wymiany informacji. Badania mówią nam i kilku podstawowych
elementach, które warunkują prawidłowy przebieg rozwoju
komunikatywności są to :

10. • dostosowanie do możliwości poznawczych i psychoruchowych
dziecka kierowanych do niego sygnałów
• niepozostawienie bez odpowiedzi tych relacji(pozajęzykowy
dialog)
• naprzemienność reakcji zachodzących między dzieckiem a
osobą dorosłą
• akceptowanie przez osobę dorosłą wszystkich przejawionych
przez dziecko reakcji, a nagradzanie tych, które tworzą zespół
sygnałów informacji
• zabawowy charakter interakcji dostarczających pozytywnych
emocji.

11. • Ta bezsłowna wymiana zakłada, że dziecko znajduje satysfakcję i dąży do
tego, by nadal wchodzono z nim w kontakt. Dziecko odnajduje sens i
wprowadza coraz częściej w tej początkowej fazie wymiany informacji
wskazywanie za pomocą wzroku, a potem ruchu ręki, co mu ułatwia
określenie o jaki przedmiot chodzi podczas zabawowych pierwszych
interakcji z osobą dorosłą. Wszystko to ma miejsce w przypadku normalnie
przebiegającej stymulacji. U niektórych dzieci występują wrodzone lub
bardzo wcześnie nabyte ograniczenia w percepcji lub przetwarzaniu
bodźców. Ma to wpływ na rozwój zdolności porozumiewania się co może
spowodować całkowite zablokowanie komunikacji. W autyzmie występuje
mniej lub bardziej wyraźne unikanie interakcji społecznych i obojętność
wobec bodźców wyzwalających normalnie chęć nawiązania kontaktu. Już w
najwcześniejszym okresie życia obserwuje się u niemowląt dotkniętych
autyzmem brak skłonności do nawiązywania więzi emocjonalnych.
Przyczyną takiego zachowania jest brak zdolności językowych oraz
rozmaite aspekty przetwarzania bodźców słuchowych.

12. • Paul i Cohen porównali oceniane u osób z autyzmem zdolności
dotyczące percepcji mowy z wynikami osób dotkniętych afazją
lub upośledzeniem umysłowym, o zbliżonym poziomie
intelektualnym i osoby z autyzmem wykazały dość wyraźne
opóźnienie.

13. • -braki w funkcjonowaniu społecznym
• - z trudnościami w dostosowaniu się do intencji rozmówcy
• - ze słabiej rozwiniętej zdolności uogólniania dotychczasowych
doświadczeń

14. • dotyczy zdolności wczuwania się w stan emocjonalny oraz
intencje innych osób. Badania eksperymentalne wykazały, że w
porównaniu ze zdrowymi rówieśnikami dzieci z autyzmem
wykazują wyraźnie obniżoną zdolność odczytywania nastrojów
i stanów umysłu innych osób. Charakteryzują się pod tym
względem specyficzną cechą, którą Baron-Cohen nazywa
ślepotą umysłową. Bardzo istotną funkcją poznawczą,
rozwijającą się już w niemowlęctwie i mającą duże znaczenie
dla przyswajania sobie przez dziecko zdolności
porozumiewania się, jest zdolność dzielenia z kimś drugim
wspólnego pola uwagi.

15. • Echololia- spowolnienie tempa mowy, monotonna barwa głosu,
charakterystyczne nieliczenie się z tym, w jaki sposób są one
odbierane przez inne osoby.(nie cechuje wszystkich dzieci z
autyzmem)
• - upodobnienie do rzadziej występujących, obco brzmiących
słów.(których znaczenia osoba z autyzmem nie rozumie)
• - neologizmy
• - pomijanie zaimka osobowego „ja” lub zastępowanie go
zaimkiem użytym w drugiej lub trzeciej osobie.

16. • Dzieci dotknięte autyzmem lepiej funkcjonują w zakresie
wykorzystywania informacji pochodzących z tzw. Zmysłów
proksymalnych(węch, smak, dotyk) niż dystalnych.

17. • Echolalia
• Funkcja ekspresyjna mowy jest u autystów upośledzona.
Intonacja jest płaska („robotomowa”). Wynika to z braku
sprzężenia mówienia z emocjami.
• Mutyzm – wielu autystów nie mówi w ogóle lub utraciło mowę w
momencie pojawienia się autyzmu. Przyczyną tego jest
towarzyszące autyzmowi głębokie upośledzenie lub bardzo
silne zahamowanie eksansji życiowej. Są podstawy, aby
przypuszczać, że w niektórych przypadkach mowa jest
uniemożliwiona przez samą budowę narządów artykulacyjnych
i są dzieci, które dokonują spontanicznie ogromnych wysiłków
by mówić, ale nie mogą wydobyć dźwięków artykułowanych

18. • Zastepcze sposoby porozumiewania się - autyści mogą
porozumiewać się językiem migowym oraz jego uproszczoną
formą. Mogę być też piktogramy i język obrazkowy Blissa.
• Pismo- niektóre dzieci autystyczne można nauczyć czytania i
pisania podobnymi metodami jak uczy się dzieci zdrowe.
• Pisanie ze wspomaganiem bywa stosowane, gdy autysta nie
może mówić. Pisze on na komputerze – czasami ręcznie- ale
wymaga pomocy „facylitatora” – osoby, która lekko dotyka
ręki piszącego lub tylko jego ramienia. W ten sposób powstają
teksty z poprawną gramatyką i składnią.

19. - Złożony wzorzec zachowania ma zapewne równie złożone i
być może różne w przypadku różnych osób przyczyny.
- Jak dotąd nie udało się wskazać pojedynczego czynnika, który by
mógł być odpowidzialny za wystąpienie autyzmu.
- Genetyczne uwarunkowanie należy rozumieć jako genetycznie
determinowaną predyspozycję do powstania symptomów
autyzmu.
- Istnieje duża zgodność co do heterogeniczności przyczyn autyzmu
(w różnych rodzinach – różne geny).
- W obliczu dowodów o roli czynników genetycznych, czynniki
środowiskowe mają istotne znaczenie w etiologii autyzmu.

20. • Głęboki brak kontaktu afektywnego z innymi ludzmi, wycofanie
się z kontaktów połecznych lub niezolność do ich tworzenia
• Obsesyjna potrzeba zachowania identyczności otoczenia
• Fascynacja obiektami
• Mutyzm, lub taki rodzaj języka który nie służy do komunikacji
interpersonalnej
• Zachowania inteligentne, które wskazują na potencjalne
możliości intelektualne dziecka.

21. Autyzm wczesnodziecięcy jest jednym z najpoważniejszych
zaburzeń rozwoju dziecka. Badacze i terapeuci są zgodni: im
wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym szybciej można
podjąć terapię i tym bardziej będzie ona skuteczna. Tymczasem
zarówno w Polsce jak i na świecie autyzm najczęściej
diagnozowany jest dopiero u cztero-, pięciolatków.

22. Część pierwsza – zawiera skierowane do rodzica pytania zamknięte,
dotyczące funkcjonowania dziecka w dziewięciu obszarach. Są to:
1) zabawy w bliskim kontakcie fizycznym z opiekunem, np. huśtanie,
podrzucanie na kolanach,
2) zainteresowania społeczne,
3) rozwój motoryczny,
4) zabawy społeczne,
5) zabawy „na niby”,
6) wskazywanie przedmiotu, który dziecko chce otrzymać,
7) wskazywanie obiektu, aby zainteresować nim inną osobę,
8) zabawy funkcjonalne,
9) współdzielenie uwagi.

23. Część druga - składa się z 5 punktów, ma charakter eksperymentalny i
polega na ocenie przez osobę prowadzącą badanie sposobu
wykonania przez dziecko kilku prostych zadań wymagających od
dziecka zaprezentowania zdolności do: współdzielenia uwagi,
wskazywania obiektu, aby zainteresować nią inną osobę oraz zabawy
„na niby”. Część ta umożliwia porównanie informacji uzyskanych od
rodziców z faktycznymi umiejętnościami dziecka.

24. - występowanie u dziecka (u danej osoby) nieprawidłowych więzi
społecznych, a także niski na ogół poziom rozwoju umiejętności w
zakresie jego funkcjonowania społecznego
- trudności, a często nawet niemożność rozwinięcia u niego
prawidłowej komunikacji z otoczeniem, i to nawet wówczas, gdy
ono samo zdolne jest opanować czynności mówienia (potrafi
poprawnie budować słowno-językowe komunikaty, które jednak
najrawdopodobniej nie mają charakteru komunikacyjnego)
- zainteresowania i podejmowane przez dziecko czynności
zazwyczaj noszą wyraźne znamiona stereotypii, np. ruchowych
bądź wokalnych, a czasmi jednych i drugich jednocześnie.

25. - alergologów,
- gastroenterologów,
- neurologów,
- psychiatrów.

26. - powinny być rozpoczęte jak najwcześniej (bardzo
ważna wczesna diagnoza),
- należy unikać jednego programu terapeutycznego,
- bardzo ważne jest podejście interdyscyplinarne.

27. - pomoc rodzinie – zwiększanie poczucia kompetencji, terapia rodzinna,
pomoc rodzeństwu,
- oddziaływania środowiskowe – dostosowanie otoczenia do potrzeb
dziecka (dom, przedszkole, szkoła),
- oddziaływania stymulacyjne – usprawnianie funkcji, relaksacja (zaburzenia
sensoryczne),
- oddziaływania edukacyjne – wyrównywanie deficytów poznawczych,
- oddziaływania behawioralne – uczenie pożądanych zachowań
społecznych, komunikacji, elminowanie zachowań nieżądanych,
- rozwijanie komunikacji werbalnej, lub alternatywnych form komunikacji,
- oddziaływania medyczne (np. opieka alergologiczna,
gastroenterologiczna, neurlogiczna, terapia współistniejących zaburzeń).

28. Terapia pedaogiczna – jest działaniem na pograniczu
socjoterapii i psychoterapii o jednoznacznym celu
wychowawczym, ograniczającym si ę okresem działania oraz
formą interwencji (w zakresie edukacji).
Metody terapii niedyrektywnej w pracy z dzieckiem autystycznym
:

29. podejście psychofizjologiczne- pozwala ono nie tylko rozwijać już
ukształtowane umiejętności i sprawności, ale również dzięki
zastosowaniu różnorodnych bodźców przejść przez kolejne etapy
rozwoju; wykorzystanie naturalnej ekspresji ruchowej w procesie
rozwoju poznawczego, umożliwia wchodzenie w interakcje; osobiste
doświadczenie różnorodnych aspektów ruchu ludzkiego ułatwia
uświadomienie sobie przez ćwczących posiadania poszczególnych części
ciała, oraz możliwości ich użycia (kierunku, sposobu, siły); gry i zabawy
jako formy prymarne w kształtowaniu kontaktów z dzieckiem; głównym
założeniem terapii jest: zdobycie przez dziecko świadomości własnego
ciała, rozwijanej równolegle z usprawnieniem ruchowym, świadomości
przestrzeni i działania w niej, umiejętność dzielenia przestzreni z inymi
ludźmi oraz nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu

30. • ukierunkowana na indywidualne predyspozycje, Do głownych założeń
terapii można zaliczyć: a) postawę akceptacji i aprobaty, b) stałe
motywowanie moałego pacjenta, c) wzbogacanie indywidualnego
programu terapeutycnego; Do najaważ nieszych elementów
programu terapeutycznego Opcji, można zaliczyć: - podążanie i
włączanie się terpautów do rytualistycznych zachowań osób z
autyzmów jako podstawy empatycznego rozumienia zachowania; -
bazowanie na motywacji własnej osoby z autyzmem; - odejście od
segregayjnego, weryfikującego systemu terapii na rzecz pełnej
akceptacji i stymulowania rozwoju; - bazowanie na pozytywnych
interakcjach; - zaangażowanie w proces terapetyczny środowiska
rodzinnego ; - stworzenie odpowiedzniego środowiska pracy

31. • znalazła zastosowanie w profilaktyce i rehabilitacji dzieci w
przedszkolu i szkole podstawowej. Wyodrębnia się 3 grupy
ćwiczeń: 1)ćwiczenia ruchowe, 2) ćwiczenia ruchowo – słuchowe,
3) ćwiczenia ruchowo – słuchowo - wzrokowe

32. • oparte na percepcji bodźców dotykowych, na jakie jesteśmy
uwrażliwiani już w okresie prenatalnym. Program ma za
zadanie: - zwiększenie świadomości proprioceptywnej dziecka,
- obdarzenie „ciepłem” – wsparciem, - umożliwienie dziecku
poznania siebie i własnych możliwości fizycznych w czsie relacji
z innymi osobami , - wspieranie poprzez uświadamianie, iż jest
się pełnowartościowym partnerem do dialogu i wspólnego
działania, - pomoc w kreowaniu obrazu siebie jako osoby
aktywnej, samodzielnej i przejmującej inicjatywę

33. • – nakierunkowana jest na zdobywanie wiedzy i umiejętności,
stanowi środek do poprawienia stanu psychofizycznego
pacjenta, poprzez aktywizowanie i reaktywizowanie
psychiczne. Dzieki wykorzystaniu muzyki możliwa jest
autorefleksja, relaks, wchodzenie z grupą w swoisty dialog.
Muzykoterapia wszechstronnie stymuluje rozwój osób z
autyzmem, jako środek porządkujący, regulator emocji i
energii, łagodzący lęki i poprawiający stan psychiczny,
zapewnieający poczucie bezpiczeństwa, umożliwiający
relaksację, rozwijający odczucia estetyczne, pobudzający
aktywność i samodzielność, ułatwiający nawiązywanie
kontaktów

34. • Porozumiewanie się osób z autyzmem jest bardzo obszerną i
złożoną dziedziną co utrudnia postępowanie diagnostyczne i
rehabilitację.
• Bardzo istotnym elementem wspomagającym kompetencje
językowe dziecka są:
• - mechanizmy, odnoszące się do wspólnego pola uwagi
• - kontakt wzrokowy
• - dostosowanie się do poziomu oczekiwań i gotowości
komunikacyjnej przejawianych przez dziecko.
• - wykorzystywanie pozajęzykowych form wymiany informacji

35. • Warto u dzieci z autyzmem rozwijać zdolności, które odwołują
się do symboli, odgrywania ról oraz metafory. Mogą one
wchodzić do programów oddziaływań wychowawczych oraz
logopedycznych w placówkach szkolnych i ośrodkach
rehabilitacyjnych, zarówno w formie zajęć indywidualnych jak i
grupowych.

36. - Sokrates
- Wolfgang Amadeusz Mozart
- Lewis Carroll (Alicja w krainie czrów)
- Srinivasa Ramanujan – najwybitniejszy matematyk hinduski
- Karol Darwin
- Ludwig Wittgenstein – jeden z najwybitniejszych filozofów XX
wieku
- Glenn Gould – jeden z najwybitniejszych pianistów XX w.
- Andy Warhol – wybitny przedstawiciel pop-artu

37. • Mutyzm jest definiowany jako brak lub ograniczenie mówienia
(ekspresji oralnej) przy zachowaniu rozumienia mowy i
możliwości porozumiewania się za pomocą pisma. Mutyzm
może występować bez stwierdzanych zaburzeń w budowie i
funkcji narządów mowy utrudniających dziecku poprawne
mówienie, tj. gdy nie ma zaburzeń artykulacyjnych. W
przypadku trudności artykulacyjnych lub apraktycznych,
niechęć, a nawet lęk dziecka przed mówieniem wynika z
istniejących zaburzeń narządów mowy i negatywne nastawienie
dziecka do mówienia może przemijać, gdy terapia
logopedyczna daje dobre rezultaty.

38. • Mutyzm najczęściej przejawia się w schizofrenii, w histerii, po
silnych wstrząsach uczuciowych, pojawia się również u osób
nadwrażliwych i nieśmiałych. Z mutyzmem endogennym mamy
do czynienia, gdy pacjent przekonany jest o niefunkcjonalności
narządu głosowego. Występuje również jako „technika”
stosowana w sytuacjach trudnych i kłopotliwych- wówczas
mamy do czynienia z mutyzmem symulantów. W ciężkich
przypadkach stanów depresyjnych jest oznaką otępienia.

39. • Zasadniczo wyróżnia się dwa rodzaje autyzmu: funkcjonalny i
organiczny. Kryterium tego podziału stanowi etiologia. W
przypadku mutyzmu organicznego przyczyną są czynniki
endogenne a w mutyźmie funkcjonalym - egzogenne.

40. Mutyzm organiczny Mutyzm funkcjonalny
- Silne przeżycia lękowe
- Organiczne uszkodzenie obwodowych
- Długotrwałe sytuacje stresowe
narządów mowy - Długotrwałe, bolesne przeżycia np.
alkoholizm rodzica, konflikty domowe
- Dysfunkcje, nieprawidłowości w budowie:
- Sytuacje patogenne
krtani, jamy ustnej, podniebienia, języka, - Utrata bliskiej osoby
- Upokorzenia, uderzenie w godność
szczęk
dziecka
- Uszkodzenie mózgu: apraksja, kineza, - Nadmiar zakazów
- Drastyczne poniżanie przez rodziców
hiperkineza, afazja ruchowa
- Etykietowanie
- Zamykanie w pokoju na klucz
- Deprywacja potrzeb psychicznych
- Nieprawidłowa struktura rodziny
- Uczucie odrzucenia przez rodziców

41. • Charakterystyczną cechą mutyzmu funkcjonalnego jest to, że
powstaje on, gdy dziecko doświadcza oddziaływania
zewnętrznych czynników powodujących patologię. Czynniki te
mogą mieć różnorodny charakter, od błędów wychowawczych,
poprzez niewłaściwą organizację środowiska rodzinnego,
deprywację środowiskową, aż po ekspozycję na długotrwałe
lub bardzo silne oddziaływanie stresorów i doświadczenie
głębokiego szoku.

42. • wykluczona lub mało prawdopodobna dysfunkcja mózgowa;
• brak zaburzeń w budowie i funkcjonowaniu narządów mowy;
• obecność zewnętrznych czynników patogennych o różnym
charakterze (np. deprywacja środowiskowa, nieprawidłowa
struktura rodziny, błędy wychowawcze, silne przeżycia
psychiczne typu szoków lub długotrwałe sytuacje stresowe).

43. Dziecko z mutyzmem funkcjonalnym przejawia uogólnioną i trwałą
niechęć do mówienia, nie mówi lub mówi mało. Mutyzm
funkcjonalny może przybierać postać selektywną, selektywną-
sytuacyjną lub całkowitą. Mutyzm selektywny jest rodzajem fobii
społecznej. Dotyka on częściej dziewczynki niż chłopców (ogółem
0,2% dzieci).

44. • jest to odmowa mówienia wynikająca z zaburzeń emocjonalnych,
pomimo braku uszkodzenia narządu mowy i zachowanej zdolności do
mówienia. Nazwa pochodzi od słowa mutus - milczący, niemy.
Dziecko, u którego stwierdza się występowanie tego rodzaju
mutyzmu, odzywa się tylko do wąskiego kręgu bardzo bliskich osób i
w określonych okolicznościach. Dziecko takie rozmawia swobodnie z
rodzicami i rodzeństwem w domu, natomiast nie odzywa się do
nauczycieli i rówieśników w szkole lub przedszkolu. Taki mutyzm
pojawia się zwykle pomiędzy 3 a 5 rokiem życia. Zgłoszenie się do
specjalisty następuje na ogół później, już po rozpoczęciu nauki w
szkole. W terapii mutyzmu selektywnego u dzieci stosowane są dwa
sposoby oddziaływań: nastawiony na eliminację objawów; na
eliminację niekorzystnych czynników środowiskowych.

45. • pojawia się u dzieci normalnie mówiących, w sytuacjach nowych czy
trudnych, i który wycofuje się wraz ze zmianą sytuacji. Ten rodzaj mutyzmu
ma charakter przejściowy, co oznacza, że jego objawy pojawiają się w
momencie zetknięcia się dziecka z nową sytuacją i ustępują po pewnym
czasie, kiedy dziecko przyzwyczai się do nowej sytuacji. Objawy tego
rodzaju mutyzmu pojawiają się najczęściej, kiedy dziecko rozpoczyna
uczęszczanie do przedszkola lub szkoły i utrzymują się od kilku dni do kilku
tygodni. Mutyzm selektywny-sytuacyjny przejawia się najczęściej tym, że
dziecko nie mówi w czasie lekcji i przebywając w klasie. Może natomiast
rozmawiać poza lekcjami ale tylko z częścią kolegów i niektórymi
nauczycielami. Czasami dziecko rozmawia z nauczycielem, kiedy nie słyszą
go koledzy. Zdarza się jednak, że w nowej sytuacji, w obecności obcych
osób, dziecko przestaje rozmawiać z tymi, z którymi rozmawiało normalnie
do tej pory. Może to dotyczyć nawet najbliższych, rodziców czy
rodzeństwa.

46. • Częstym objawem towarzyszącym jest także zachowywanie przez dziecko
fizycznego dystansu do osób obcych i nieznanych przedmiotów
otaczających je w nowym miejscu. Dzieci z mutyzmem często czują się
osamotnione, ponieważ ze względu na swoje zaburzenie nie mogą
nawiązać kontaktu z rówieśnikami. Zdarza się również, że nauczyciele
nieświadomi przyczyny ich milczenia traktują je z niechęcią i próbują
wymusić reakcję werbalną. Z tego względu pierwsze doświadczenia w
szkole mogą być dla dzieci z mutyzmem traumatyczne, często nie chce ono
wracać do szkoły po pierwszym nieudanym dniu nauki. Warto, więc, by
nauczyciele zetknąwszy się z tego typu zaburzeniami u swoich
podopiecznych informowali natychmiast rodziców a także zachowali się
odpowiednio i zadbali o właściwą reakcję innych uczniów. Gdy sytuacja
pobytu w przedszkolu lub szkole przestaje być dla nich sytuacją nową,
zazwyczaj zaczynają normalnie rozmawiać

47. • Bardzo ważną cechą mutyzmu jest zachowanie rozumienia
mowy. W niektórych przypadkach dziecko może udzielać
pisemnych odpowiedzi (często korzysta się z tej strategii w
szkole) oraz wykorzystywać komunikację niewerbalną (np.
gestykulacja, gest potakiwania lub zaprzeczenia, wyraz
twarzy, oczu itp.). U niektórych dzieci z mutyzmem obserwuje
się bardzo żywą gestykulację i mimikę twarzy, u innych jednak
komunikacja niewerbalna jest także zredukowana, podobnie
jak językowa (np.dziecko unika kontaktu wzrokowego z
rozmówcą, opuszcza głowę, mimika twarzy mało wyrazista).

48. • jest określany jako „mutyzm histeryczny” i tym różni się od mutyzmu
selektywnego, że dziecko nie mówi wcale, nie używa języka
mówionego w żadnej sytuacji. Mogą pojawiać się natomiast
nieartykułowane dźwięki, krzyk lub bezgłośny szept zastępujące
wypowiedź językową. Dziecko może odpowiadać niewerbalnie
(kiwanie głową zamiast odpowiedzi „tak”). Podobnie jak w
przypadku mutyzmu selektywnego nie obserwuje się zaburzeń w
budowie i funkcji narządów mowy, ani trudności motorycznych. U
dzieci starszych zachowana jest możliwość pisemnego
porozumiewania się.
Mutyzm całkowity ma charakter psychogenny i może być reakcją
dziecka na sytuacje trudne lub zagrożenia (może być efektem
przeżyć szokowych). Nie zawsze można ustalić przyczynę zaburzeń
zachowania dziecka (czasami jest to związane z jakąś przykrą
tajemnicą rodzinną, której członkowie rodziny nie chcą ujawnić).

49. • W mutyzmie całkowitym mogą współwystępować dodatkowe
objawy, takie jak:
• dysfagia (trudności w przetykaniu),
• brak łaknienia (który w głębokiej formie może przybrać postać
anoreksji,
• animia (zredukowana mimika twarzy, ograniczone mimowolne
ruchy oczu);
• afonia (bezgłos - rzadko występuje).

50. • Drugim podstawowym rodzajem mutyzmu jest mutyzm
organiczny. Jest to częściowy zanik mówienia lub jego brak.
Przyczyną mogą być organiczne uszkodzenia obwodowych
narządów mowy (np. nieprawidłowa budowa krtani, jamy
ustnej) czy uszkodzenia mózgu. Może występować w postaci
częściowego zredukowania ekspresji oralnej lub jej braku.

51. • Stała odmowa mówienia w jednej lub więcej ważnych sytuacji
społecznych
• Zachowanie jest zdolności mówienia
• Dramatyczny krzyk ze sztywnieniem języka i warg
• Bezgłośny szept
• Reakcje werbalne
• Kiwanie głową
• Gesty dłoni
• Grymasy, bunt, niezadowolenie
• Kiwanie się
• Wąchanie zabawek
• Występowanie echolalii

52. • jaką jest mutyzm niesie ze sobą poważne skutki w rozwoju dziecka. L.
Karmer opisywał skutki mutyzmu wśród, których wymieniał:
• Szczególna oporność dzieci autystycznych do zajęć logopedycznych;
• Stygmatyzacja dzieci autystycznych pogłębia psychotoksyczne
postawy rodziców, wzmacnia ich dyrektywizm wobec dziecka;
• Zanik reakcji emocjonalnych oraz występowanie tzw. „błędnego
koła”. Dezaprobata, odrzucanie dziecka i wyśmiewanie go, prowadzi
do coraz większej jego izolacji, buntu, rezygnacji i ucieczki w
skomplikowane i złożone stany psychotyczne czy depresyjne.

53. • W terapii dzieci cierpiących na mutyzm najważniejszy jest zwiększenie ich poczucia
własnej wartości, dodanie im odwagi i śmiałości i pokonanie ich lęku przed kontaktem
werbalnym. W trakcie procesu terapeutycznego zachęca się dzieci do coraz bardziej
rozbudowanych wypowiedzi, poczynając najczęściej od liczenia. Porusza się także temat
ich strachu, prosi o ocenę jego wielkości przez dzieci. Pozwala to na monitorowanie
postępów w zmniejszaniu lęku. W tej kwestii dużą rolę odgrywa także praca z bliskimi
dziecka, którzy muszą nauczyć się akceptacji zachowania dziecka i powstrzymywania
krytyki i gniewu w stosunku do niego. Terapeuta chwali dzieci za każde wypowiadane
przez nie słowo, co podnosi ich poczucie własnej wartości i zachęca do dalszego
mówienia. Stopniowo, dziecko wykonuje zadania, w których odczuwa coraz większy lęk.
Zadania te są ułożone naprzemiennie z ćwiczeniami relaksującymi. Dąży się do uzyskania
spontanicznych wypowiedzi dziecka i podtrzymania mówienia, kiedy nie będzie już ono
nagradzane. Osiągnięcie tego rezultatu wymaga jednak długiej terapii i cierpliwości ze
strony terapeuty i rodziny dziecka.
Zdaniem V. Axline terapia musi mieć charakter niedyrektywny. Podstawowymi zasadami
terapii, jakie autorka przedstawia w swojej książce „Play Therapy” są:
nie komentować, nie wartościować zachowań dziecka, budowanie samoakceptacji i
samoświadomości, obdarzanie dziecka życzliwą uwagą, bezwzględna akceptacja
dziecka przez terapeutę.

54. • Etap pierwszy.
Terapeuta jest biernym obserwatorem kontaktu dziecka z osobą, z którą dziecko zwykle rozmawia
(jest to najczęściej matka lub inny członek rodziny). Należy dokładnie obserwować, kiedy od dziecka
można uzyskać odpowiedź werbalną i jaka jest to odpowiedź. Należy także zarejestrować,
czy i w jaki sposób dziecko wypełnia instrukcje werbalne (np. „przynieś”, „podaj”, „weź”, „pokaż”,
„narysuj” itp.), jakie są jego reakcje niewerbalne (np. ruchy głową wyrażające odpowiedź „tak/nie”;
także inne gesty). Wskazany jest dystans fizyczny, tzn. terapeuta powinien prowadzić obserwacje
z pewnej odległości, nie należy zbliżać się do dziecka, ponieważ może ono zareagować lękiem
i nawet nie rozmawiać z matką.
• Etap drugi.
Terapeuta skraca dystans fizyczny, zbliża się do dziecka, może zacząć rozmawiać z matką (w ten
sposób oswaja dziecko ze swoją obecności ale jeszcze nie zwraca się bezpośrednio do dziecka.
• Etap trzeci.
Terapeuta nawiązuje z dzieckiem bezpośredni kontakt niewerbalny (np. podaje mu zabawkę,
pomaga mu układać klocki, itp.) oraz mówi do niego (np. pochwały: „dobrze narysowałeś” itp.) nie
wymagając od dziecka żadnych odpowiedzi. Nadal matka pełni wiodącą rolę w rozmowie.
• Etap czwarty.
Terapeuta prosi dziecko o niewerbalną odpowiedź (np. „podaj mi”, „połóż na stole”, itp.). Matka
nadal jest blisko dziecka, rozmawia z nim, chociaż terapeuta coraz częściej zaczyna ją zastępować.

55. • Etap piąty.
Terapeuta zwraca się bezpośrednio do dziecka z pytaniem wymagającym wykonania gestu potakującego
lub zaprzeczającego bądź odpowiedzi „tak/nie” (np. „byłeś dzisiaj w szkole?”, „byłeś na spacerze?”). Matka jest
jeszcze blisko dziecka ale już z nim nie rozmawia (chyba, że dziecko zwróci się bezpośrednio do niej).
• Etap szósty.
Tylko terapeuta rozmawia z dzieckiem, matka staje się biernym obserwatorem siadając nieco dalej od dziecka.
Zajęcia te nie powinny wymagać od dziecka ciągle odpowiedzi werbalnych. Należy zaczynać od zabaw czy zajęć
nie wymagających wypowiedzi (np. rysowanie). Podczas wykonywania (np. rysunku) terapeuta może zadawać
dziecku pytania lub komentować czynności dziecka (np. „jakim kolorem pomalujesz dom?”, „gdzie narysujesz okno?” -
dziecko może odpowiadać werbalnie albo pokazywać). Starsze dzieci mogą głośno czytać (ale raczej krótkie teksty
np. podpisy pod obrazkami). Możemy także poprosić dziecko aby podpisało obrazek, a potem głośno przeczytało
ten podpis.
• Etap siódmy.
Matka znajduje się w dalszym dystansie od dziecka. Terapeuta może stosować metody rozhamowujące mówienie
(np. wyliczanki, piosenki, liczenie przedmiotów itp.). Razem z dzieckiem można omawiać obrazek (np. „co robi
dziewczynka?”. Na tym etapie dziecko powinno już odpowiadać werbalnie na pytania i prośby skierowane do niego
przez terapeutę.
• Etap ósmy.
W pomieszczeniu zostaje tylko terapeuta i dziecko, matka znajduje się winnym pokoju. Kontynuujemy zajęcia typu:
odpowiedzi na pytania, omawianie obrazków, komentarze do czynności wykonywanych przez dziecko (np. „a co
zrobisz teraz?”, „ile klocków weźmiesz?” itp.).
• Etap dziewiąty.
W pomieszczeniu znajduje się inna osoba (oprócz terapeuty i dziecka), z którą dziecko nie rozmawia
(np. wychowawczyni z przedszkola lub nauczyciel). Terapeuta jest w roli matki, a więc osoby, z którą dziecko już
rozmawia. Kolejno krok po kroku stosowane są takie same etapy jak poprzednio.

56. • Dzieci z mutyzmem selektywnym często mówią bardzo cicho,
czasami szeptem. Ćwiczenia siły głosu (ćwiczenia
w głośniejszym mówieniu) można stosować tylko wtedy, gdy
dziecko już rozmawia z terapeutą (najlepszym materiałem są
piosenki, wyliczanki, rysowane wierszyki, liczenie przedmiotów).

57. • Jeżeli osoby z rodziny nie współpracują z terapeutą, przebieg
terapii jest podobny, z tym że terapeuta musi poświęcić więcej czasu
na wstępne etapy nawiązywania z dzieckiem kontaktu
niewerbalnego. Dziecko z mutyzmem trudno nawiązuje kontakt
niejęzykowy z osobami obcymi, dlatego mogą pojawić się na
pierwszych spotkaniach objawy lęku i wycofywania się z komunikacji.
Można je przezwyciężyć stwarzając warunki zabawy (dziecko może
wykonywać czynności, które lubi lub które nie sprawiają mu trudności,
np. zabawy manualne. Można stopniowo oswoić dziecko ze swoją
obecnością przebywając np. w grupie rówieśniczej, w klasie
lub pomieszczeniu, gdzie dziecko zwykle przebywa (np. sala zabaw).
•

58. • Tadeusz Gałkowski, Grażyna Jastrzębowska, Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Tom 2
Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, Opole 2003.
• - „Autyzm. Na granicy zrozumienia”, Barbara Winczura (red.), Kraków 2009, wyd.
Impuls.
• - „Autyzm wyzwaniem zaszych czasów” Tadeusz Gałkowski, Joanna Kossewska (red.),
Kraków 2000, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• - „Rodzina jako środowisko osób z autyzmem. Aspekt Wychowawczo terapeutyczny”,
Jacek Jarosław Błeszyński, Toruń 2004, UMK.
• Encyklopedyczny Słownik Psychiatrii
• Godman R., Scott S.: Psychiatria dzieci i młodzieży. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne
Urban & Partner, 2000.
• Herzyk A.: Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii. Lublin:
Wydawnictwo PZM, 1992.
• Psychiatria wieku rozwojowego. Pod red. A. Popielarskiej. Warszawa: Państwowy Zakład
Wydawnictw Lekarskich, 1989.
• Mutyzm selektywny - Stefania Kulij [opracowanie na podstawie filmu telewizji BBC
emitowanego w TVP 2 17 maja 2003 r.]