Дипломын ажил Шинэ яармаг хорооллыг цахилгаанаар хангах хөрөнгө оруулалт үр ашгийн шинжилгээ

1. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
1
Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр
ашгийн шинжилгээ
Бүлгийн
дугаар
Бүлэг хэсэг
Хуудасн
ы хэмжээ
Агуулга 1
Оршил 2-3
I
Нэгдүгээр бүлэг. Цахилгаан шугам сүлжээ (ЦШС), ЦШС-ний
хөрөнгө оруулалтын онцлог, түүний үр ашгийг тооцох.
1.1. ЦШС-ний тухай ойлголт
1.2. ЦШС-ний горимын тооцооны тухай ойлголт
1.3. ЦШС-нийхөрөнгө оруулалтын онцлог,түүний үр ашгийг
тооцох
4-19
II
Хоёрдугаар бүлэг. Яармаг орчмын хорооллын хэтийн төлөв,
түүний цахилгааны ачлаалал.
2.1. Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн өнөөгийн байдал
2.2. Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн хэтийн төлөв
2.3. Яармаг орчмын хорооллын хэтийн төлөв
2.4. Шинэ яармаг хорооллын цахилгаан хэрэглэгчдийн судалгаа,
хэтийн төлөв
20-38
III
Гуравдугаар бүлэг. Шинэ яармаг хорооллыг цахилгаанаар
хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ.
3.1. Шинэ яармаг хорооллын цахилгаан шугам сүлжээний
горимын тооцоо
3.2. Шинэ яармаг хорооллын цахилгаан хангамжийн хөрөнгө
оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
39-63
Ерөнхий дүгнэлт 64
Ашигласан материал 65
Хавсралт 66

2. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
2
Оршил
Нийслэл Улаанбаатар хот нь Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн 0,3 хувь буюу
470.0 мянган га газартай бөгөөд 2014 оны эхний улирлын байдлаар нийт хүн ам 43,2 %
буюу 1267.8 мянган хүнтэй болж нэг км квадрат газарт ногдох хүн амын дундаж
нягтрал 268 хүн байна.
Ийнхүү хотын хүн ам өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж олон улсын метрополис хотын
жишигт хүрсэн ч гэр хорооллын эмх замбараагүй суурьшил, хэт төвлөрөл нь хүн амыг
эрүүл, аюулгүй ая тухтай амьдрахад бэрхшээл учруулж улмаар нийгэм соёлын
үйлчилгээ, инженерийн хангамжийг ерөнхий төлөвлөгөөн д хүндрэл учруулсаар байна.
Иймд хотыг дахин төлөвлөлтийн хүрээнд “100 000 айлын орон сууц”, “Утаагүй
Улаанбаатар” “Шинэ бүтээн байгуулалт” зэрэг төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлж байна.
Энэхүү төсөл хөтөлбөрүүдийн томоохон хэсэг болох Шинэ яармаг хороолол нь
Улаанбаатар хотын дэд төв болж 100 мянга гаруй хүн ам оршин суухаар төлөвлөж
байна. Уг дипломын ажлаар Шинэ яармаг хорооллыг цахилгаанаар хангах, түүний
хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг тооцоолоход оршино.
Сэдвийн үндэслэл:
Улаанбаатар хотын дэд төв болох Шинэ яармаг хорооллын цахилгаан ачааллын
прогноз 2020 онд 23.71 МВт, 2030 онд 58.33 МВт орчим болохоор байна. Цахилгааны
энэ хэрэглээг хангахад одоо байгаа цахилгаан дамжуулах шугамын дамжуулах чадвар
хүрэлцэхгүй учраас шинээр их тойрог 110 кВ-ын цахилгаан дамжуулах сүлжээг
ашиглаж Шинэ яармаг дэд станц барих шаардлагатай байна.
Дипломын ажлын зорилго:
Шинэ яармаг хорооллыг цахилгаанаар хангах хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн
тооцооллыг гүйцэтгэх.
Дээрх зорилгын хүрээнд дараах зорилтуудыг дэвшүүлж байна. Үүнд:
Зорилт 1: Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн өнөөгийн байдлыг судлах
Зорилт 2: Шинэ яармаг хорооллын цахилгаан ачааллыг 2034 онд хүртэл прогнозлох.
Зорилт 3: Хэтийн төлөвтөө үндэслэн дэд станц, ЦДАШ оновчтой хувилбарыг гаргах
Зорилт 4: Хөрөнгө оруулалтын шинжилгээ хийх
Дипломын ажлын бүтэц: Энэ дипломын ажил нь оршил, 3 бүлэг, 9 зүйл, дүгнэлт
ашигласан материалаас бүрдэнэ.
Судалгааны объект:
Шинэ яармаг хороолол
Судалгааны арга зүй:

3. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
3
Судалгааны ажилд шинжлэх ухааны ерөнхий арга болох анализ, синтез, математик
статистикийн аргууд, харьцуулалтын судалгаа, логик дүгнэлт, эдийн засгийн
шинжилгээний үндсэн аргачлал, эрдэмтэн судлаачдын зохиол бүтээл зэргийг
ашигласан болно.

4. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
4
Нэгдүгээр бүлэг.ЦШС,ЦШС-ний хөрөнгө оруулалтын онцлог, түүний үр ашгийг
тооцох.
1.1.Цахилгаан шугам сүлжээний тухай ойлголт
Цахилгаан шугам сүлжээ : Цахилгаан станцад үйлдвэрлэсэн цахилгааныг
дамжуулахад зориулсан цахилгаан дамжуулах агаарын болон кабель шугам, дэд станц,
хуваарилах байгууламж, цахилгааныг хуваарилах шугам сүлжээ зэргээс
тогтсонбайгууламжийг хэлнэ. ЦШС нь цахилгааныг хуваарилах, дамжуулах
зориулалттай үндсэн тоноглол юм.
Зураг 1.1. Цахилгаан систем, цахилгаан шугам сүлжээний үйлчлэх хүрээ
Цахилгаан дамжуулах агаарын шугам: Цахилгаан дамжуулах металл
дамжуулагчийг тусгаарлагч, арматурын тусламжтайгаар тулгуурт бэхэлсэн,
цахилгааныг дамжуулах зориулалттай, агаарт ил задгай байрласан, цахилгаан ыг
дамжуулах дамжуулагч, гүйдэл гүйх хэсгийг агаар тогтоох тусгаарлагч, дамжуулагч
утсыг өргөх тулгуур, аянга хамгаалагч трос, дамжуулах утас тусгаарлагч хоёрыг
холбох шугамын арматур зэргээс тогтох инженерийн байгууламжийг цахилгаан
дамжуулах агаарын шугам гэж нэрлэдэг.

5. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
5
Агаарын шугамыг бүтцийн хувьд тулгуурт байрласан байдлаар ньнэг хэлхээт болон
хоёр хэлхээт шугам гэж ангилдаг. Хэлхээ гэдэг нь 3 фазын 3 дамжуулагчийг нэрлэдэг.
Шугам нь ашиглаж байгаа тулгуур, дамжуулагч, алхмын урт, габаритын хэмжээ, фазын
байрлал, тусгаарлагчаас хамааран өөр өөр байна. Шугаманд дамжуулагчийг тогтоохдоо
агаарт өргөх зориулалттай завсрын тулгуур, дамжуулагчийг бэхлэх зориулалттай
анкерийн тулгуурыг ашигладаг.
Агаарын шугам нь шугамын трассын урт, пролетын урт, анкерын пролет,
дамжуулагчийн унжилт, габарит зэрэг үндсэн геометр параметртэй байдаг.
Дамжуулагч бэхлэгдсэн хоёр тулгуурын хоорондох хэвтээ чиглэл дэхь хэмжээг буюу
завсрын тулгуурын хоорондох зайг завсрын пролет гэнэ. Агаарын шугамын газар дээр
явж байгаа мөрийг шугамын трасс гэнэ. Агаарын шугамын дамжуулагч дамжуулагчийг
бэхэлсэн цэгээс босоо тэнхлэгийн дагуух дамжуулагчийн хамгийн доод цэг хүртэлх
зайг буюу дамжуулагчийг бэхэлсэн хэвтээ түвшингээс дамжуулагчийн доод цэг
хүртэлх зайг унжилт (f) гэнэ. Хэрэв дамжуулагчийг бэхэлж байгаа цэгүүд харилцан
адилгүй өндөрт байрлаж байвал унжилтын хэмжээ хоёр өөр гарна. Агаарын шугамын
дамжуулагчийн босоо тэнхлэгийн дагуух хамгийн доод цэгээс газар хүртэлх зай буюу
шугамын доор байрлах барилга байгууламж хүртэлх зайг шугамын габарит (h) гэнэ.
Агаарын шугамын дамжуулагчийн марк тип, хөндлөн огтлол, фазын салаалалтын тоо,
байрлал өөр өөр байна. Хэрэв нэг фазын дамжуулагч хэд хэдэн дамжуулагч утастай
байвал салаалсан дамжуулагч гэж нэрлэдэг. Ийм дамжуулагчийг хэт өндөр хүчдэлийн
шугаманд ашигладаг.
Зураг 1.2. Шугамын үндсэн тодорхойломж
h-габарит, f-унжилт, i-пролет
Агаарын шугамын хийц нь цаг уурын нөхцөл, температурын өөрчлөлт, салхины
хүч, мөсжилтийн зузаан, орчны агаарын бохирдол зэргээс хамааран янз бүр байдаг.
Шугамын пролет нь шугамын хүчдэлийн түвшин, дамжуулагчийн материал,
хөндлөн огтлол, цаг уурын нөхцөлөөс хамааран : 50-500м орчим байна.

6. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
6
Нам хүчдэлийн 1кВ хүртэлх хүчдэлийн шугамын пролет 30-40м, харин 330-500
кВ-ын хүчдэлийн шугаманд 450-500м байна.
Агаарын шугамын дамжуулагчийг бэхэлсэн хоёр анкерын тулгуурын хоорондох
шугамын трассын уртыг анкерын пролет гэнэ. Агаарын шугам дамжуулагчийн
хоорондох зай нь шугамын тулгуур, түүнийг хийсэн материал, тусгаарлагч зэргээс
хамаарч янз бүр байх боловч 1кВ хүртэлх хүчдэлийн шугаманд 0.2-0.6 м, 6-10 кВ-ын
шугаманд 0.8-1.5 м, 35кВ-ын шугаманд 2-4 м, 110 кВ-ын шугаманд 5-6 м байна.
Хүснэгт 1.1.
Шугамын утаснаас газар хүртэлх хамгийн бага зай, м
Хүчдэл, кВ Хэвийн Утас
Хүнтэй Хүнгүй Зэлүүд тасарсан
<1 7 5 4 1
3-20 7 6 5 3
35-110 7 6 5 3
220 8 7 6 4
Шугамын габарит: Шугамын габаритын хэмжээ hгаб нь аюулгүй ажиллагааны
нөхцөлөөс хамаарах бөгөөд дамжуулагчийг бэхэлсэн цэгийн өндөр, дамжуулагчийн
унжилт f, пролетын урт l, газрын гадаргуун өндөр, гирляндан тусгаарлагчийн урт, хүн
ам оршин суусан эсэхээс хамаардаг.
H-тулгуурын өндөр
hт-трос тогтоогчийн суурийн өндөр
hп-босоо тэнхлэгийн дагуух
дамжуулагч хоорондын зай
λтус-гирляндан тусгаарлагчийн урт
hг–габарит
Зураг 1.3. Агаарын шугамын геометрхэмжээ
Гирляндан тусгаарлагч дахь тавган тусгаарлагчийн тоо шугаман хүчдлийн
түвшин ба тусгаарлагчийн марк типээс хамаардаг. Гирляндын урт λтус нь хүчдэлийн
түвшин, тусгаарлагчийн маркаас хамаарч 0,68-4,9 м байна. Габаритийн хэмжээ нь
цахилгаан орны хүчлэг, огтлолцож байгаа авто зам, холбооны шугам, аюулгүй
ажиллагааг хангах нөхцөлөөр тодорхойлогдоно. Аюулгүй ажиллагааг хангах
нөхцөлөөр агаарын шугамын хувьд дамжуулагчаас газрын гадаргуу хүртэлх хамгийн
бага хэмжээг нормчлон тогтоосон байна. Хүн ам оршин суудаг газар шугамын аянгын
трос болон дамжуулагч тасраагүй үед 7,0-8,0 м-тэй тэнцүү байна.

7. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
7
Габаритын хэмжээ, шугамын пролет хоёр нь хоорондоо харилцан уялдаатай
байдаг. Пролетийн уртыг ихэсгэхэд габаритын хэмжээ буурах бөгөөд габаритын
хэмжээг тогтмол гэж үзээд илүү урт пролеттой үед илүү өндөр тулгуур шаардлагатай
болно. Пролетийн уртыг ихэсгэх тохиолдолд зөвшөөрөгдөх габаритын хэмжээг
хадгалахын тулд H1-ээс илүү өндөр H2 тулгуур ашиглаж байна.
Үүнээс үзэхэд пролетийн урт нь Цахилгаан дамжуулах агаарын шугам-ын үнэ өртөг
улмаар техник эдийн засгийн үзүүлэлтэд нөлөөлж байна. Иймд пролетын урт хамгийн
их зөвшөөрөгдөх унжилт болон дамжуулагчийн механик даацын тооцоон дээр
тодорхойлогддог.
Дэд станц: Дэд станц гэдэг нь цахилгааныг дамжуулах хуваарилах, хувиргах үүрэгтэй
бөгөөд нэг хүчдэлийн түвшингээс өөр хүчдэлийн түвшинд хувиргах процессыг хийдэг.
Дэд станц нь трансформатор, шин, залгах салгах коммутацын аппарат, туслах тоног
төхөөрөмжүүд болох реле хамгаалалт, автоматикийн тоноглол, хэмжүүрийн багаж,
хэрэгсэл зэргээс бүрддэг. Дэд станц нь генератор ба хэрэглэгчид түүний цахилгаан
дамжуулах шугамтай холбох зориулалттай.
Трансформатор: Цахилгаан станцад үйлдвэрлэсэн цахилгааныг алс хол зайд
байрласан хэрэглэгчдэд хүчдэл болон чадлын алдагдал багатайгаар дамжуулахын тулд
трансформаторыг ашигладаг. Хувьсах соронзон орны зарчим дээр үндэслэгдсэн
хүчдлийг өсгөх, бууруулах, индукцийн төхөөрөмжийг трансформатор гэж нэрлэдэг.
Трансформаторыг хүчний болон хэмжүүрийн гэж 2 ангилдаг. Цахилгааныг дамжуулах
зорилгоор ашиглаж байгаа трансформаторыг хүчний трансформатор гэнэ. Цахилгааныг
дамжуулахад хоёр болон гурван ороомогт трансформатор, салаалсан ороомогтой
автотрансформаторуудыг өргөн ашигладаг. Генераторын гаргаж байгаа 6-12кВ-ын
хүчдэлийг 35-3500кВ болон түүнээс өндөр хүчдэл болгон хувиргаж байгаа
трансформаторыг өсгөх трансформатор гэнэ. Харинэсрэг тохиолдолд бууруулах
трансформатор гэнэ. Өсгөх трансформаторын нэгдүгээр ороомгийн номиналь хүчдэл
генераторынхтой адил, харин бууруулах трансформаторынх хуваарилах сүлжээний
номиналь хүчдэлтэй адилхан байна.
Цахилгаан хэрэглэгчид: Аж ахуйн зориулалтаар цахилгаан хэрэглэдэг бүх төрлийн
үйлдвэр, аж ахуйн байгууллага болон хувь хүмүүсийг цахилгааны хэрэглэгчид гэдэг.
Цахилгааны хэрэглэгчдийг чадал ашиглалтын түвшин буюу ажиллагааны горимыг
төсөөтэй байдлаар нь дараах бүлгүүдэд хувааж авч үздэг.
- Гэр ахуйн хэрэглэгчид
- Үйлдвэрийн хэрэглэгчид

8. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
8
- Тээврийн хэрэглэгчид
- Хөдөө аж ахуйн хэрэглэгчид
Гэр ахуйн хэрэглэгчдийн ачаалал хоногийн турш ихээхэн хэлбэлзэлтэй байдаг
бөгөөд өдөр багавтар, оройд дээд хэмжээндээ хүрч, шөнийн цагаар ихээхэн багасдаг.
Мөн энэ төрлийн хэрэглэгчдийн хоногийн цахилгааны ачаалал өвөл, зуны цагт ихээхэн
ялгаатай байдаг. Энэ нь зуны улиралд гэрэлтэй цаг уртасдагтай холбоотой юм.
Аж үйлдвэрийн хэрэглэгчдийн цахилгааны ачаалал хоногийн турш харьцангуй
тогтвортой байдаг. Зарим тохиолдолд үйлдвэрийн ээлжийн тоо ба өдрийн
завсарлагааны цагийн хэмжээнээс харилцан адилгүй байдаг.
Тээврийн хэрэглэгчдийн цахилгааны ачааллын тогтвортой байдал нь
цахилгаанжуулсан төмөр зам, хотын троллейбус, трамвай зэрэг цахилгаан тээврийн
хэрэгслийн ачаалал, тэдгээрийн хөдөлгөөний хуваариас хамаардаг.
ХАА-н хэрэглэгчдийн цахилгааны ачааллын хэмжээ, хэлбэлзэл нь улирлын
шинж чанартай ХАА-н ажлын горимоор тодорхойлогдоно.
Ачааллын график: Үйлдвэр хүн ам ихтэй хот, суурин аймгийн төвийн хоног болон
жилийн цахилгааны хэрэглээ нь харилцан адилгүй өөр байдаг. Учир нь үйлдвэрийн
газрууд харилцан адилгүй ачаалалтай бөгөөд нэг, хоёр, гурван ээлжээр ажилладаг зэрэг
байдаг.Улирлууд баяр ёслолын өдрүүд гэх хүчин зүйлүүдээс болж ажлын горим байнга
хувьсан өөрчлөгдөж байдаг. Гадны хүчин зүйлүүд болох өдрийн гэрэлтэй цагийн
үргэлжлэх хугацаа ба агаарын температур гэх мэт хүчин зүйлүүд нөлөөлдөг байна.
Цахилгаан станцын хэрэглээний горим нь бодит чадал хуурмаг чадал эсвэл
хугацаанаас хамаарсан бүрэн чадлын ачааллын графикаар тодорхойлогддог.
Хоногийн ачааллын графикийг долоо хоногийн янз бүрийн өдөр болон жилийн
янз бүрийн үеүүдэд өвөл, зун, намар, хавар хуваан авч үздэг. Янз бүрийн салбарын
үйлдвэрийн газар, хот,дүүрэг,ахуйн хэрэглээний цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний
хэмжээг урьдчилан таамаглан тодорхойлох, эрчмийн алдагдлыг тодорхойлоход
ашиглахын зэрэгцээ цаашдын хөгжлийн ирээдүйг тодорхойлох гол үндэс юм.
Хэрэглэгчийн ачааллын график тогтвортой байх тусам цахилгаан системийн ачааллын
график тогтвортой болж улмаар цахилгаан системийн найдвартай,
тогтвортой,хэмнэлттэй нөхцөл болж өгдөг. Хэрэглэгчийн ачаалал бага өөрчлөгддөг
учраас хүчдэл мөн байнга хэлбэлзэж байдаг. Шугамын толгойн хүчдэл номиналь
хүчдэлээс 5% их, төгсөлтийн хүчдэл номиналь хүчдэлээс 5% бага байхыг зөвшөөрсөн
бөгөөд энэ ялгавар нь шугаман дахь хүчдэлийн алдагдлыг нөхөж хэрэглэгч дээрх
хүчдлийг зөвшөөрөгдсөн хэмжээнд барих бололцоог олгодог.

9. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
9
Цахилгааны чанарын үзүүлэлт: Цахилгаан системийн найдвартай ажиллагааг
дээшлүүлэх асуудал бол системийн бүтэц зохион байгуулалт, түүний элементүүдийн
техник, автомажуулалтын түвшин, ажиллах хүчин, хариуцлага зохион байгуулалт зэрэг
олон хүчин зүйлээс хамаардаг.
Давтамж: Манай оронд хувьсах гүйдлийн давтамж 50Гц байдаг. Давтамжийн
хэлбэлзэл нь маш бага 0.1 Гц байхыг зөвшөөрдөг. Аваарын үед өөрчлөлтийг бага
хэмжээгээр ихэсгэхийг буюу цахилгаан системд суурилагдсан автоматикийн
тоноглолын хязгаараар өөрчлөлтийг тодорхойлдог.
Номиналь хүчдэл: Цахилгааны үйлдвэрлэлт дамжуулалт, хэрэглээ нь тодорхой
тогтоосон хэмжээний хүчдэлтэй байдаг. Энэ хүчдэлийг номиналь хэвийн хүчдэл гэнэ.
Үүсгэгч, хэрэглэгч хоёрын хооронд байрласан цахилгаан шугам сүлжээгээр цахилгаан
эрчим хүч дамжих үед түүн дээр хүчдэлийн алдагдал үүсдэг.
1.2. ЦШС-ний горимынтооцооны тухай ойлголт
Цахилгааны үйлдвэрлэл, дамжуулалт, хуваарилалтыг тодорхойлдог цахилгаан
станцуудын чадал, хүчдэл, гүйдэл, давтамж ба физикийн бусад хувьсах
хэмжигдэхүүний тухайн байдлыг эрчмийн системийн горим гэнэ. Өөрөөр хэлбэл
хугацааны агшин бүрт харгалзах цахилгаан системийн төлөв байдлын цогц
хэмжигдэхүүнийг эрчмийн системийн горим гэнэ. Системийн горим олон тооны
хувьсах параметрүүдээр тодорхойлогдох ба тэдгээрийг горимын параметр гэдэг ба
системийн төлөв байдал өөрчлөгдөнө гэдэг нь үнэн чанартаа түүний параметрүүдийн
өөрчлөлт юм. Эндээс үзэхэд төлөв байдлын үнэлгээ нь тухайн агшин дахь горимын
параметрийн үнэлгээ юм. Эдгээр параметрүүдийг олоход чиглэгдсэн тооцоог горимын
тооцоо гэнэ. Цахилгаан шугам сүлжээ, системийн горимыг дотор нь тогтсон ба
шилжилтийн горим, тогтсон горимыг дотор нь хэвийн тогтсон горим, аваары н дараах
тогтсон горим гэж ангилна.
Цахилгаан шугам сүлжээний төсөл байгуулалт, ажлын горимын үнэлгээ, горим
төлөвлөлтийн бүхий л асуудлын үндсэн суурь тооцоо нь тогтсон горимын тооцоо юм.
Цахилгаан шугам сүлжээний хэвийн ажиллагааг хугацааны агшин бүрт н айдвартай
хангахын тулд түүний хэтийн төлөвийг урьдчилан маш нарийн тооцсон байх
шаардлагатай байдаг. Иймээс цахилгаан системийн хязгаарын горим, оновчтой горим,
статик, динамик тогтворжилтийн судалгааг явуулахын тулд эхлээд урьдчилсан
байдлаар хэвийн тогтсон горимын тооцоог гүйцэтгэдэг. Горимын тооцоог гүйцэтгэх
гэдэг нь анхдагч өгөгдлийг бүрдүүлэх, математик загвар байгуулах, байгуулсан

10. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
10
математик загварыг бодох, гарсан үр дүнд үнэлгээ, шинжилгээ хийх гэсэн үе
шатуудаас бүрддэг.
Үүнд:
а. Цахилгаан шугам сүлжээний байгуулалт
1. Цахилгаан дамжуулах шугам, шугам сүлжээний газарзүйн байрлал, мөн
тэжээлийн дэд станц, цахилгаан станцын байрлал тодорхойлох.
Энэ хэсэгт цахилгаан шугам сүлжээний төслийн тухай үндсэн ойлголт, анхдагч
өгөгдөлийг бүрдүүлнэ.Цахилгаан шугам сүлжээний үүсгэгч ба ачааллын байрлал,
ачааллын хэмжээ, газар зүүн онцлог зэргийг тооцон үзэж холболтын схем сонгох,
сүлжээний тоноглол, тэдгээрийн параметрийг тодорхойлох зэрэг нь төсөл хийх зорилго
болдог. ЦШС-ний төсөлд нийт хөрөнгө оруулалт, цаашдын хэтийн төлөв, эдийн
засгийн хувьд ашигтай байх нөхцөл, шугамын механик даацыг тооцох шаардлагатай.
ЦШС-ний техникийн төсөл, ажлын зураг төсөл хийхэд техник эдийн засгийн тооцооны
үндсэн дээр хэд хэдэн вариантаас хамгийн ашигтай, техникийн ашиглалтын горимыг
бүрэн хангасан вариантыг сонгон авах бөгөөд вариант тус бүрийн хувьд цахилгаан
шугам сүлжээний байгуулалт, горим болон хөрөнгө оруулалт эдийн засгийн тооцоо
шинжилгээ хийсэн байх шаардлагатай.
2. Шугамын трассыг тодруулан шугам сүлжээний шугам тус бүрийн уртыг
тодорхойлох.
Шугамын трассын урт сонгохдоо тодорхой машстаб бүхий газрын зураг ашиглан
тодорхойлно.
2 2 ( ) ( ) i j i j L  ma x  x  y  y (1.1)
Үүнд: ma – машстаб [км/мм]; i ба j – шугамын эхлэл төгсгөл.
3. Шугам тус бүрээр дамжих чадал, цахилгаан станцаас түгээх нийлбэр чадал болон
хэрэглэгчдийн жилийн ачааллын графикийг тодруулах.
4. Шугамын онцлогоос хамааруулан хэтийн төлөвийн тооцоог гүйцэтгэх
ЦШС-ний хэтийн төлөв тооцохдоо шугамын ачааллын өсөлтийг тооцох шаардлагтай.
Шугамын n жилийн дараах ачааллын өсөлтийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
푃푛 жил = 푃0 (1 + 훼
100
)
푛
(1.2)
5. Хэрэглэгчдийн шинж чанараас хамааруулан цахилгаан шугам сүлжээний шугам тус
бүрийн тоо, нөөц тэжээлийг хэрхэн холбох боломжийг тодорхойлох.
ЦШС-ний холболтын хувилбарыг сонгох асуудал хэрэглэгчдийн зэрэглэл, хэтийн
төлвийн хөгжил, цахилгаан шугам сүлжээний найдвартай ажиллагаа болон дэд

11. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
11
станцын холболтын схемтэй уялдуулан сонгох шаардлагатай юм. Мөн үүнээс гадна
тухайн шугамаар дамжих чадал, үйлчлэх газар нутгийн хүрээнээс хамаардаг.
6. ЦШС-ний шугам тус бүрээр дэмжих чадлын баланс сонгох
ЦШС-ний шугам тус бүрээр дамжих чадал, цахилгаан станц цахилгаан шугам
сүлжээний хэрэгцээг бүрэн хангаж байх нөхцөлөөр бодит чадлын балансыг
тодорхойлно. ЦШС-ний бодит чадлын баланс буюу шугам тус бүрээр дамжих чадлын
хуваарилалтыг холболтын схем бүрийн хувьд тодорхойлох бөгөөд салбарласан буюу
задгай бүтэцтэй сүлжээнд шугамын төгсгөлийн дэд станцаас эхлэн зангилаа тус бүрт
Кирхгофын нэгдүгээр хуулиар чадлын урсгалыг олох замаар цахилгаан станцаас
дамжих бодит чадлыг тодорхойлно.
ЦШС-ний төслөөс гарах нэг үндсэн шийдэл бол тэжээлийн цэгийн суурилагдсан
чадлыг ойролцоогоор тодорхойлон гаргах явдал юм. Үүнийг гүйцэтгэхийн тулд
тэжээгчийн нийт чадал бүх хэрэглэгчдийн нийт хэрэглээ, шугам
трансформаторыналдагдал, хэтийн төлөвийн өсөлтөөр тодорхойлогдох хэрэглээний
өсөлт зэргийг хангахаас гадна тодорхой хэмжээний нөөц чадлыг агуулсан байх ёстой.
ЦС = 푃Σ
푃Σ
хэр + Δ푃Σ
тр + 푃Σ
ш + Δ푃Σ
н (1.3)
7. ЦШС-ний шугам тус бүрийн хэвийн хүчдэл сонгох
ЦШС-ний хүчдэлийн түвшинг сонгохдоо ойролцоо томьёо, натураль чадал,
шугамын нэвтрүүлэх чадал, шугамын урт, дамжуулах бодит чадлын хэмжээг
ашигладаг. Үүнээс гадна шугамын хүчдэлийн хэмжээ нь тухайн шугам сүлжээний
техник эдийн засгийн үзүүлэлтэнд нөлөөлөх гол хүчин зүйл учир хүчдэлийн
урьдчилсан сонголтыг ихэвчлэн натурал чадлын үндсэн дээрээс харьцуулалт хийж
тодорхойлдог.
2
푃нат = 푈ном
푧дол
(1.4)
Шугамын хүчдэлийн утгыг зөв сонгох нь эдийн засгийн гол үзүүлэлт болох эрчмийн
алдагдлыг хамгийн бага байх бололцоог олгохын зэрэгцээ, ашиглалтын зардал болон
горимын параметрыг зөв удирдах, чадлын алдагдлыг багасгах, хэтийн төлөвийн явцад
шугам нэмж холбох зэрэгт чухал ач холбогдолтой.
Хүснэгт 1.2.
35-220 кВ-ын шугамын дамжуулах чадлын хэмжээ
Шугамын
хүчдэл
Дамжуулагчийн
хөндлөн огтлол
мм2
Дамжуулах чадал Шугамын урт, км
Натураль,
МВт
Гүйдлийн нягт
(А/мм2)
АҮК-ийн
хязгаар,
90%
Дэд станцын
хоорондох
дундаж зай

12. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
12
35 50-95 9 - 50 15
110 70-240 30 13-45 80 25
220 240-400 135 90-150 400 100
Хүснэгт 1.3.
Хүчдэлийн түвшин сонгох аргачлал
Улс Томьёо
АНУ 푈~ = 4.35√퐿 + 16푃
Герман 푈~ = √푃 3 + 0.5L
Швед 푈~ = 17√0.0625퐿 + 푃
Орос
퐿푃
푃 + 5퐿
푈~ = 44.7√
Сүүлийн үед ЦШС-ний хүчдэлийн түвшин сонгохдоо бүх хүчдэлийн шатлалд
тохиромжтой дараах томьёог ашиглаж байна.
퐿푃
푃+5퐿
푈~ = 44.7√
(1.5)
8. Шугамын дамжуулагчийн хөндлөн огтлол тодорхойлон дамжуулагчийн марк типийг
сонгох.
Шугам дамжуулагчийг сонгох асуудал нь дамжуулагчийн марк тип сонгох,
хөндлөн огтлол сонгох гэсэн хоёр хэсгээс бүрддэг.Дамжуулагчийн марк типийг
дамжуулагчийн үнэ, цаг уурын нөхцөл, ашиглалтын байдал, механик даац зэргээс
хамааруулан сонгоно. Горимын параметрийн үндсэн шинж чанартай уялдуулан
зөвшөөрөгдөх гүйдэл хүчдэл зэрэг үндсэн параметрт тулгуурлан олон аргаас
дамжуулагчийн хөндлөн огтол сонгож байна. ЦШС-ний дамжуулагчийн хөндлөн
огтлолын талбайг сонгох олон төрлийн аргууд байдаг боловч гүйдлийн эдийн засгийн
аргыг хамгийн түгээмэл ашигладаг.
Шугамын хучдэл, шугамаар дамжих хамгийн их бодит чадал, шугамын  cos ,
шугамын хэлхээний тоо өгөгдсөн үед хөндлөн огтлолын талбайг дараах томъёогоор
тодорхойлно.
P
max
ном хэл э U n j
F
3 * *cos 
*
 
(1.6)
Үүнд:
ном U - шугамын номиналь хүчдэл
э j - гүйлдийн эдийн засгийн нягт
max P - шугамаар дамжих хамгийн их чадал
х э л n - хэлхээний тоо

13. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
13
Үүний дараа ойролцоо огтлол болох  F -г стандарт огтлол

ст F -д шилжүүлнэ.
Шугамын стандарт хөндлөн огтлолын хэмжээ: 10, 16, 25, 35, 50, 70, 95, 120, 150, 185,
240, 300, 400, 500, 600, 800 мм2 болно.
9. Шугам тус бүрийн хэлхээ, дамжуулагчийн марк зэргээс хамааруулан шугамын
тулгуур, тусгаарлагч, холболтын арматур болон хамгаалах троссыг сонгох
Шугамын завсрын тулгуурыг төмөр бетон, анкерын тулгуурыг төмөр тулгуураар
сонгох тохиромжтой бөгөөд завсрын тулгуурын нөхцөлд тохирох төмөр бетон тулгуур
байхгүй тохиолдолд завсрын төмөр тулгуур сонгоно. Тулгуурыг сонгохын тулд
номиналь хүчдэл, хэлхээний тоо, мөсжөлтийн муж, дамжуулагчид тохируулан сонгоно.
Шугамын тусгаарлагчийн тоог сонгохдоо ажлын ба коммутацийн хэт хүчдэлээр
сонгодог. Ажлын хүчдэлээр тусгаарлагчийн тоог сонгохдоо нэвчилтийн замын урт,
орчны бохирдол, тусгаарлагчийн хэлбэр, цахилгаан механик даац, далайн түвшний
өндөртэй уялдуулан ажлын хамгийн их хүчдэлээр хэлхээнд байх тусгаарлагчийн тоог
сонгодог. ЦШС-ний төслийн цахилгааны хэсэгт тусгаарлагчийн төрлийг ойролцоогоор
түгээмэл ашиглагддаг тусгаарлагчийг сонгоод дараа нь механик ачааллаар яг ямар
төрлийн тусгаарлагч сонгох эсэхийг нарийвчлан тодорхойлдог байна.
10. ЦШС-ний, дэд станцын хүчдэлийн түвшин тус бүрт харгалзуулан ямар хэлбэрийн
трансформатораар холболт хийхийг тодорхойлох
11. Дэд станцын трансформаторын тоо, хэвийн чадлыг тодорхойлох.
Техик эдийн засгийн тооцооны үндсэн дээр хэрэглэгчдийг цахилгаан эрчим хүчээр
найдвартай тэжээх нөхцлийг харгалзан үзэж трансформаторын тоог сонгоно.
Тиймээс дэд станцаас тэжээгдэх хэрэглэгчдийн категорийг харгалзан сонгох ба 1, 2
дугаар категори бол 2 трансформатор сонгоно. Нэгдүгээр категорийн хэрэглэгч
байхгүй бол нэг трансформатор байхыг зөвшөөрнө. Трансформаторын чадлыг
хэрэглэгчдийн категорийг тооцсон болон тооцоогүй аргачлалаар сонголт хийнэ.
Хэрэглэгчийн категорийг тооцоохгүйгээр тооцоо хийхэд ямарч тохиолдолд
трансформатор хэт ачаалалд орохгүй байхаар трансформаторын номиналь чадлыг
сонгодог.
1 max S S n  
 (1.7)
2 max S 0.7S n  
 (1.8)
3 max S 0.35S n  
 (1.9)

14. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
14
Энд гарган авсан  S чадлаас трансформаторын номиналь чадал их байхаар шууд
сонгоно.
12. ЦШС-ний дэд станцад шугамууд ямар хэлбэрийн схемээр холбогдохыг тодруулан
холболтын схем боловсруулах
Дэд станцын холболтын схем нь номиналь хүчдэл, холбогдох шугамын тоо, бууруулах
дэд станцын байрлал, ашиглах коммутацийн холболт зэргээс хамааран холболтын схем
боловсруулснаар цахилгаан шугам сүлжээний байгуулалтын хэсэг дуусна.
б. Горимын тооцоо шинжилгээ
13. ЦШС-ний их ачааллын горимын тооцоог гүйцэтгэн, их ачааллын горимоор тухайн
сонгогдсон ЦШС-ний тоноглол ажиллаж болох эсэхийг шалгах
14. ЦШС-ний бага ачааллын горимын тооцоог гүйцэтгэн сонгогдсон тоноглол ажиллаж
болох эсэхийг шалгах
15. ЦШС-ний аваарийн дараах горимоор тухайн сонгогдсон тоноглол ажиллаж болох
эсэхийг шалгаснаар горимын тооцоо шинжилгээ дуусна.
в. Эдийн засгийн тооцоо, шинжилгээ
17. ЦШС-ний хөрөнгө оруулалт, ашиглалт, шинэчлэлтийн эдийн засгийн тооцоо хийх
18. ЦШС-ний техник эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсноор тооцоо
шинжилгээний хэсэг дуусна.
1.3. ЦШС-ний хөрөнгө оруулалтын онцлог, түүний үр ашгийг тооцох
Хөрөнгө оруулалт: Урт хугацааны бизнес төлөвлөгөөний дагуу өнөөдөр тодорхой
хэмжээний мөнгөн хөрөнгө зарцуулаад түүнээсээ ирээдүйд анх зарцуулснаасаа илүү
орлого олохын тулд банкны зээл, зах зээлд шинээр гарч буй хувьцаа эсвэл сул
чөлөөтэй хөрөнгийг идэвхитэй хөрөнгө болгох бизнесийн үйл ажиллагаа юм. Чарлез
П.Джонесийн “Хөрөнгө оруулалтын шинжилгээ ба менежмент” номонд өгүүлснээр
хөрөнгө оруулалт гэдэг нь ирээдүйд хөрөнгө бий болгох зорилгоор гаргаж буй бүхий л
хөрөнгийн эх үүсвэрүүд юм. Ухаалаг хөрөнгө оруулагчид ямар нэг эрсдэлд орохоос
урьдчилан таамаглаж байдаг ба түүнийг сайтар тооцоолж хүлээгдэж буй орлогоо
максимум түвшинд байлгахыг эрмэлздэг.
Хуучин үйлдвэр, байгууламжийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор шинэчлэлт
хийхийг өргөтгөл гэнэ. Өргөтгөл нь шинэ үйлдвэр байгуулахтай харьцуулашгүй бага
хөрөнгөөр богино хугацаанд үйлдвэрийн хүч чадлыг нэмэгдүүлэх бололцоо олгодог
байна. Шинэчлэл өөрчлөлт нь тусгай төслийн дагуу үйлдвэрийг бүрэн болон

15. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
15
хэсэгчилж шинэчлэх үйл ажиллагаа бөгөөд орчин үеийн шинэ техник, технологи
нэвтрүүлж, үйлдвэрлэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, бүтээгдэхүүний нэр
төрлийгөргөжүүлэх, чанарыг нь дээшлүүлэх, харьцангуй бага зардлаар, богино
хугацаанд үйлдвэрийн техник-эдийн засгийн үзүүлэлтийг сайжруулах бололцоо
олгодог байна.
Цахилгаан шугам сүлжээний хөрөнгө оруулалтын онцлог: ЦШС-ний хөрөнгө
оруулалт нь хүчдлийн түвшин, фазын хийц, дамжуулагчийн хөндлөн огтлол, хэлхээний
тоо, тулгуурын материал хийц, салхи ба мөсжилтийн муж, шугам байрлах трасс, алслат
гэх мэт олон хүчин зүйлээс хамаардаг. ЦШС нь үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг
дамжуулах зориулалттай бөгөөд үйлчлэгээ үзүүлдэг обьект юм. Иймээс үйл
ажиллагааны санхүү эдийн засгийн үр ашиг нь цахилгааны үйлдвэрлэл, дамжуулалт,
хуваарилалт, борлуулалтын явцад үүсч байдаг ба хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг
тоооцохдоо цахилгаан борлуулалтын ашгаас тооцдог.
Манай улсын хувьд цахилгааны тариф бага үнээр тогтоосон байдаг учраас
борлуулалтын ашиг нь мөн адил бага болж ЦШС-ний хөрөнгө оруулалтын эргэн
төлөгдөх хугацаа урт байхад хүргэж байдаг.Энэ хугацааг багасгахын тулд ЦШС нь хэд
хэдэн зорилтыг /цахилгаан дамжуулах, дамжуулах чадварыг дээшлүүлэх, алдагдал
бууруулах, хангамжийг сайжруулах гэх мэт/ давхар гүйцэтгэж цахилгаан борлуулалтыг
нэмэгдүүлж эрчмийн системд нэмэлт ашгийг авчирч байдаг.
Хөрөнгө оруулалтын төслийн бэлтгэлийн үе шат
1. Тавигдсан зорилтыг шийдвэрлэх боломжит хувилбаруудыг гаргана.
2. Сонгогдсон хувилбаруудын техник, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг тооцож,
техникийн үндсэн параметр (утасны хөндлөн огтлол, хийц, гүйдлийн нягт,
хэлхээний тоо гэх мэт) – үүдийг оновчилно.
3. Сүлжээний хувилбаруудын харьцуулалтын нөхцөлүүдийг шалгана.
4. Хувилбаруудаас урьдчилсан сонголт хийж түүнд хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр
тооцохгүйгээр динамик шалгуураар шалгана. Тооцоог дискаунтын бодит
коэффициент ашиглан суурь үнээр тооцно.
5. Сонгосон хувилбарын санхүү-эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг тооцож
санхүүжүүлэх эх үүсвэрийн хувилбаруудыг авч үзнэ. Өөрөөр хэлбэл төслийн
санхүүгийн бодит байдалд үнэлгээ өгөх, бэлэн мөнгөний урсгалын тайлан, ашгийн
баланс гаргах, аж ахуйн үйл ажиллагааны эдийн засаг, санхүүгийн үзүүлэлтүүдийг
тооцож, шинжлэх, санхүүгийн тогтвортой байдал болон төлбөрийн чадварыг нь
үнэлнэ.

16. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
16
Энэ шатанд мөнгөний урсгалыг прогнозын үнээр хийдэг бөгөөд үр ашгийн
үзүүлэлтүүдийг тодорхойлоход тооцооны үнэ ба дискаунтын бодит коэффициент
ашигладаг. Прогнозын үнийг үнийн ерөнхий өөрчлөлтийн индексд хувааж тооцооны
үнийг гаргаж авна. Сүүлчийн шатанд төслийн үзүүлэлтүүдийн зах зээлийн
өөрчлөлтөнд зохицох мэдрэмжинд, тэргүүн ээлжинд эрчмийн үнийн хэлбэлзэл,
үндсэн хөрөнгийн үнэ, ажиллах хүчний өртөг, эрчмийн бүтээгдэхүүний тариф,
экологийн шаардлагууд, банкны зээлийн хүү, татварын хувь, хөнгөлөлтүүд,
цахилгааны хэрэглээний прогнозын хэлбэлзэл, төлбөрүүдийн саатал зэрэгт
шинжилгээ хийнэ.
ЦШС-ний хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг тооцох
Цахилгаан шугам сүлжээ барих, шинэчлэх төслийн үед нэг нь нөгөөгөө орлох
боломжтой хэд хэдэн хувилбарыг харьцуулан авч үзнэ. Хөрөнгө оруулалтын төслийн
үр ашгийн үнэлгээний үзүүлэлтийг 2 бүлэгт хуваан үзнэ.
1. Энгийн болон статик /мөнгөний цаг хугацааны үнэ цэнэ тооцдоггүй/
2. Дискаунтын аргыг ашигласан динамик гэж ангилна /мөнгөний цаг хугацааны
үнэ цэнэ тооцдог/
Энгийн болон статик үзүүлэлт:
- Ашгийн энгийн норм / AAR/
Жилийн цэвэр ашгийн хэмжээнд шаардагдах хөрөнгө оруулалтын дундаж хэмжээг
тодорхойлох буюу харьцуулах замаар тооцдог.
ARR = NI
I0
(2.1)
NI-Цэвэр орлогын хэмжээ
I0- Анхны хөрөнгө оруулалт
- Энгийн эргэн төлөгдөх хугацаа /PBP/
Энэ аргачлал нь төсөлд шинжилгээ хийхэд, төслийн ирээдүйд орох мөнгөн
урсгалуудаар анхны хөрөнгө оруулалтаа бүрэн нөхөх хугацааг тооцдог.
 Үе тутмын мөнгөн урсгал тэнцүү үед:
PBP = 퐼0
CF/n
(2.2)
I0- Анхны хөрөнгө оруулалт
CF- Бэлэн мөнгөний эргэлтn- жилийн хүү
 Үе тутмын мөнгөн урсгал тэнцүү биш үед:

17. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
17
PBP = n + 퐼0 −ΣCF
CFn+1
(2.3)
n-Хөрөнгө оруулалтаа нөхөх жилийн өмнөх жил
Дискаунтын аргыг ашигласан динамик үзүүлэлт:
Дискаунтлагдсан эргэн төлөх хугацаа /DPBP/
- Бодит амьдралд жил бүр олох ашгийн хэмжээ жил бүр өөр өөр байдаг тул
анхны хөрөнгө оруулалтаас жил бүрийн дискаунтлагдсан орох мөнгөн
урсгалыг дэс дараалуулан хасах замаар 0-тэй тэнцүү болохын өмнөх ба
дараах жилийн цэвэр орлогын өнөөгийн үнэ цэнийг тооцож тэдгээрийн
утгыг интерполяцлах замаар тодорхойлно.
퐷PBP = n + 퐼0 −ΣDCF
DCFn +1
(2.4)
- n- 0 цэгтэй ойрхон очсон үеийн тоо
- DCFn- 0 цэгийн өмнөх nдугаарын жилийн дискаунтлагдсан мөнгөн урсгал,
DCF<0 байна.
- DCFn+1- 0 цэгийн дараах буюу n+1 дугаар жилийн дискаунтлагдсан мөнгөн
урсгал
- Цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ /NPV/
Олох өгөөжийн хамгийн доод хувийг , авах санхүүжилтийн хүүгийн дээд түвшинг
илэрхийлнэ. NPV=0 байх үеийн хүүгийн хувь хэмжээ.
Мөнгөний цаг хугацааны үнэ цэнийг тооцдог.
NPV = Σ CF
(1+i)n −I0 (2.5)
CF- Бэлэн мөнгөний эргэлт
i- Зээлийн болон инфляцийн хүү
n- бэлэн мөнгөний эргэлтийн тухайн жил (хугацаа)
I0- анхны хөрөнгө оруулалт
- Өгөөжийн дотоод хувь /ROR/
Олох өгөөжийн хамгийн доод хувь, авах санхүүжилтийн хүүгийн дээд хувийг тооцдог.
Өөрөөр хэлбэл ашиг, алдагдал тэгтэй тэнцүү байх зээлийн хүүгийн хувийг олох юм.
ROR = i1 + NPV1 ∗(i2−i1)
NPV1 −NPV2
(2.6)
I1-цэвэр мөнгөний өнөөгийн үнэ цэнийг тооцох эхний хүүгийн хэмжээ
I2- цэвэр мөнгөний өнөөгийн үнэ цэнийг тооцох хоёрдох хүүгийн хэмжээ
- Ашигт ажиллагааны индекс /PI/

18. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
18
Өнөөгийн үнэ цэнийн тооцоолол дээр үндэслэн төслийн ашигт ажиллагааны
шинжилгээний индекс юм.Ашигт байдлын индекс өндөртэй нь төсөл нь илүү
оновчтойд тооцогддог.
PI = CIFPV
COFPV
(2.7)
CIFPV-Орох мөнгөн урсгал буюу БМЭ-ийн өнөөгийн үнэ цэнэ
COFPV- Гарах мөнгөн урсгал буюу АХО-ын өнөөгийн үнэ цэнэ
Төслийн нийгэм эдийн засагт үзүүлэх үр ашигт байдал: Энэ нь тухайн
төсөлхэрэгжсэнээр улс орны хэмжээнд буюу макро эдийн засгийн түвшинд болон
оршин байгаа бүс нутгийн хувьд ямар үр ашиг өгөхийг тодорхойлно. Иймээс ямарч
төслийг аль болох олон хувилбараар боловсруулж түүнээс эдийн засгийн хувьд
хамгийн үр ашигтайг нь сонгон авч хэрэгжүүлэх бодит шаардлага гардаг юм. Төслийн
үр ашгийг макро түвшинд тодорхойлохдоо өртгийн үзүүлэлтийг гол болгодог. Үүнд:
 Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний эцсийн үр дүн
 Тухайн бүс нутгийн нийгэм байгаль орчин болон хүн амын эрүүл ахуйн нөхцөл
байдалд нөлөөлөх нийгэм эдийн засгийн үр нөлөө
 Санхүүгийн шууд үр дүн
 Гадны болон дотоодын банк компаниудаас авсан зээл, тусламж импортын
барааны татвар гэх мэт
 Шууд бус үр дүн
Гэвч эдгээрээс гадна өртгөөр тооцох боломжгүй зүйлүүд ч байдаг. Жишээ нь: ажилчид,
тэдгээрийн гэр бүлд ноогдож байгаа үзүүлэлт, нийгмийн үр дагаврыг өртгөөр хэмжих
боломжгүй. Иймд үүнийг төсөл хэрэгжүүлэх явцад онцгой анхаарах шаардлагатай
байдаг.
Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн тооцоо шинжилгээний үзүүлэлтүүд тус тусдаа
салангид биш хоорондоо нягт уялдаатай, нэг нь нөгөөгөөсөө урган гардаг цогц
үзүүлэлтүүд юм.
Хүснэгт 1.4.
Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн үнэлгээний аргуудын харьцуулалт
Үзүүлэлт
үүд
Харьцуулах
хувилбарыг
хэрэглэх хүрээ
Хэрэглээний хязгаарлалт
(Сул тал)
Харьцуулах суурь
үзүүлэлт буюу өгөгдөл
Энгийн буюу статик үзүүлэлтүүд

19. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
19
PBP Төслийн
урьдчилсан
сонголт
Төслийн
эрсдэлийн
үнэлгээ
Хөрөнгөө нөхсөний дараа орох
мөнгөний урсгалыг тооцдоггүй.
Харьцуулж буй төслүүд бүгд нэг
ижил амьдралын хугацаатай байх
ёстой.
Хөрөнгө оруулагчийн
хувьд хүлээж авахуйц
эргэн төлөгдөх хугацаа
ARR Цаашид
шинжилгээ
хийхээр
урьдчилан
сонгосон
төслүүд
Хуримтлагдсан ЭХШ нь нэмэлт
хөрөнгө шаардахгүйгээр тоног
төхөөрөмжийг солиход
хангалттай байх, Орох мөнгөн
урсгалаар биш орлогын
хэмжээгээр хөрөнгө оруулалтыг
үнэлнэ.
Хөрөнгө оруулагчийн
хувьд ашиг
ажиллагааны стандарт
түвшин
Динамик үзүүлэлтүүд
DPBP Хамгийн багыг
нь сонгоно.
Хөрөнгө нөхсөний дараах орох
мөнгөний урсгалыг тооцдоггүй.
Харьцуулж буй төслүүд бүгд нэг
ижил амьдралын хугацаатай байх
ёстой.
Хөрөнгө оруулагчийн
хувьд хүлээж авахуйц
эргэн төлөгдөх хугацаа
NPV Хамгийн
өндрийг нь
сонгоно.
Байгууллагын үнэ цэнийн
өсөлтийг харуулна. Хэмжээний
хувьд ихээхэн ялгаатай
төслүүдийг харьцуулахад
ашиглаж болохгүй. Хувилбарууд
нэг ижил амьдралын хугацаатай
байх.
Тэгээс их байх.
ROR Хамгийн
өндрийг нь
сонгоно.
Ижил хөрөнгө оруулалттай,
амьдралын хугацаатай
хувилбаруудыг харьцуулахад
ашиглана.
Хөрөнгө оруулагчийн
хувьд хүлээж авахуйц
орлогын түвшинтэй
байх.
Хоёрдугаар бүлэг. Яармаг орчмын хорооллын хэтийн төлөв түүнийцахилгааны
ачаалал.
2.1. Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн өнөөгийн байдал
Улаанбаатар хотод цахилгаан, дулааны томоохон үүсгүүрүүд төвлөрсөн бөгөөд
цахилгаан станцуудын суурилагдсан хүчин чадал 737.5 МВт, боломжит хүчин чадал
676 МВт байгаа ба нийслэл хотын хэрэглэгчдийгтөвийн бүсийн эрчм хүчний системээс
цахилгаанаар хангагдаж байна.Улаанбаатарын цахилгаан дамжуулах сүлжээ 220, 110
кВ хүчдэлтэй 14 дэд станцаас хэрэглэгчдийг эрчим хүчээр хангаж байна. Дэд

20. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
20
станцуудын суурилагдсан хүчин чадал 912МВА. АС 240 дамжуулагчтай, хоёр хэлхээт
тойрог цахилгаан дамжуулах шугамтай.
Зураг 2.1.1. Улаанбаатар хотын 220,110 кВ-ын цахилгаан дамжуулах сүлжээний
байршлын схем
Улаанбаатарын 220, 110 кВ хүчдэлтэй 14 дэд станцын 3 (19%) нь 30-42 жил, 7 (44%) нь
2 (13%) нь 15-22 жил ашиглагдсан, 6 дэд станц өргөтгөл хийгдэж, хүчний
трансформаторууд нь солигдсон, 2 дэд станц шинээр баригдсан байна. Хотын хойд
хэсэгт 110/35/10 кВ хүчдэлтэй 2х16 МВА чадалтай Хайлааст дэд станц, “4 улирлын
цэцэрлэг” хороололд хувийн хөрөнгө оруулалтаар 110/35/10 кВ-ын 2х16 МВА чадалтай
Суруга дэд станц ашиглалтанд орсон байна.

21. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
21
358
396
Эх сурвалж: ЦДҮС ТӨХК
241.8 248.5
282
320
Зураг 2.1.2. Улаанбаатар хотын цахилгааны ачаалал, МВт
400
300
200
100
Зураг 2.1.2.–ээс харахад Улаанбаатар хотын цахилгааны ачаалал 2009 онд 248.8МВт
буюу өмнөх жилийнхээс 6.7 МВт-аар, 2010 онд 282 МВт буюу 33.5 МВт-аар, 2012 онд
344.4 МВт болж 70МВт-аар, 2013 онд 53.6 МВт-ааржил бүр маш хурдацтай өсөж
байна. Улаанбаатар хотын 110кВ-ын дэд станцуудын 2008-2013 оны цахилгааны
дундаж ачааллыг хүснэгт 2.1.1.-д үзүүлэв.
Хүснэгт 2.1.1.
Улаанбаатар хотын 110 кВ-ын дэд станцуудын 2008-2013онуудын дундаж цахилгааны
ачаалал, МВт
Д/д Дэд станц 2008 2009 2010 2011 2012 2013
1 Умард 47.2 54.1 55.5 50.6 57.4 60
2 Туул 29.8 30.6 31.7 40.5 53.6 60
3 Баруун 28.4 26.1 29.1 30.8 33.9 40
4 Өмнөд 27.6 29.4 27.6 29.6 33.0 41
5 Дорнод-2 28.9 28.6 27.8 9.7 23.4 13
6 Амгалан 10.8 13.8 14.1 14.4 19.1 21
7 Яармаг 11.3 12.3 13.7 14.2 16.5 20
8 Гео 9.6 10.7 13.3 12.8 14.4 18.5
9 Налайх 9.4 10.0 11.4 14.9 15.5 16
10 Цэвэрлэх 10.2 9.4 10.2 11.6 13.6 16
11 Улаанхуаран 8.4 8.7 6.8 10.0 9.3 11
12 Үйлдвэр 5.8 7.0 6.0 8.3 9.0 11
13 Хайлааст 11.7 21.8 26.4 38
Улаанбаатар хот 241.8 248.5 282.0 274.4 344.4 365.5
Эх сурвалж: ЦДҮС ТӨХК
0
2008 2009 2010 2011 2012 2013
УБ хот 241.8 248.5 282 320 358 396
Өсөлт 2.8% 13.5% 13.5% 11.9% 10.6%
Ачаалал МВт-аар

22. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
22
Улаанбаатар хотын 2013 оны цахилгааны чадал 365.5 МВт-д хүрч түүний 66.1%
буюу 241.7 МВт чадлыг хотын төвийн хэрэглээг хангадаг 110кВ-ын Баруун, Умард,
Дорнод-2, Туул, Өмнөд, Хайлааст гэсэн 6 дэд станц дамжуулсан байна. Энэ дотроос
хамгийн их чадлыг Умард, Туул дэд станцууд дамжуулсан байна.
Хүснэгт 2.1.2.
2010-2012онуудын Улаанбаатар хотын 110 кВ-ын дэд станцуудын трансформаторын
дундаж цахилгааны ачаалал
№
Дэд станцын
нэр
2010 онд
ачааллагдсан байдал
2011 онд
ачааллагдсан байдал
2012 онд
ачааллагдсан байдал
Суурилагдсан
чадал, МВА
Дамжуулсан
чадал, МВА
Ачааллын
хувь, %
Суурилагдсан
чадал, МВА
Дамжуулсан
чадал, МВА
Ачааллын
хувь, %
Суурилагдсан
чадал, МВА
Дамжуулсан
чадал, МВА
Ачааллын
хувь, %
1 Умард 50 38.9 77.8 80 40.5 50.6 80 53.6 67
2 Туул 80 57.7 72.2 80 50.6 63.2 80 57.4 71.7
3 Баруун 50 33.4 66.6 50 29.6 59.2 50 33.0 66
4 Өмнөд 32 32.2 101 50 9.7 19.4 50 23.4 47
5 Дорнод-2 41 31.4 80 50 30.8 61.6 50 33.9 68
6 Амгалан 20 15.6 78.2 50 14.4 28.8 50 19.1 38.2
7 Яармаг 20 6.9 34.2 50 10.0 50 50 9.3 46.5
8 Гео 50 15.2 30.4 50 14.2 28.4 50 16.5 33
9 Налайх 50 6.6 13.2 50 8.3 16.6 50 9.0 18
10 Цэвэрлэх 50 14.9 29.8 50 12.8 25.6 50 14.4 28.8
11 Улаанхуаран 50 11.3 22.6 20 11.6 23.2 20 13.6 27.2
12 Үйлдвэр 50 12.6 25.2 50 14.9 29.8 50 15.5 31
13 Хайлааст 32 12.5 39 32 21.8 68.1 32 26.4 82.5
Дүн 575 289 50 662 269.2 40 662 342.2 48
Эх сурвалж: ЦДҮС ТӨХК
Дээрх үзүүлэлтээс харахад Баруун, Умард, Туул, Өмнөд, Хайлааст гэсэн 5 дэд станц
60%-иас дээш хувийн ачаалалтай байгаа нь хэрэглэгчдийн ачаалал жилээс жилд
хурдацтай өсөн нэмэгдэж байгааг харуулж байна.

23. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
23
57.4
53.6
33.9 33
26.4
23.4
19.1
16.5 15.5 14.4 13.6
9.3 9
Зураг 2.1.3. Улаанбаатар хотын 110 кВ-ын дэд станцуудын 2012 оны цахилгаан
ачаалал, МВт-аар
1251
1362
1536
1611
1743
1845
2122
2365
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Дамжуулалт, сая кВт.ц 1251 1362 1536 1611 1743 1845 2122 2365
Өсөлт, % 8.9% 12.8% 4.9% 8.2% 5.9% 15.0% 11.5%
Эх сурвалж: ЦДҮС ТӨХК
2500
2000
1500
1000
500
0
Зураг 2.1.4. Улаанбаатар хотын жилийн цахилгааны
хэрэглээний өсөлтийн динамик, кВт.ц
Улаанбаатар хотод шинээр үйлдвэр үйлчилгээний газрууд ихээр баригдаж, хүн амын
нягртал суурьшил, механик төвлөрөл ихэссэнээс нийслэлнийн цахилгаан хэрэглээ
жилээс жилд хурдацтай өсөн нэмэгдэж байгаа нь зураг 2.1.4-т харагдаж байна.

24. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
24
Улаанбаатар хотын судалгаа тооцооллын бүсүүдийн цахилгаан хангамжийн үнэлгээ
хийхдээ “Хот ба суурин дэвсгэр газарт хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээ өгөх
аргачилсан заавар “ УББ 30-201-09-ийн дагуу гүйцэтгэв.
Хүснэгт 2.1.3.
Улаанбаатар хотын судалгаа тооцооллын бүсүүдийн цахилгааны хангамжийн үнэлгээ
Д/д
Судалгаа
тооцооллын бүсүүд
Нийт хүн амын тоо, мян хүн
Үзүүлэлтүүд
Жилд нэг хүнд шаардагдах
цахилгааны хэмжээ нормоор
/кВт.ц/жил/
Жилд нэг хүнд шаардагдаж буй
цахилгааны одоо байгаа
/кВт.ц/жил/
Хангамжийн хувь
Хангамжийн хувийн ангилал
Нэн
өндөр
Өндөр
Дунд
Доогуур
Нэн
доогуур
100%
дээш
75-100%
50-75%
25-50%
25%
доош
Үнэлгээ /5 баллаар/
5 4 3 2 1
1 Хан-Уул 99.5 1700 2595 (53
)
5
2 Баянзүрх 254.4 1700 1289 76 4
3 Баянгол 185.1 1700 1104 65 3
4 Сүхбаатар 136.9 1700 1502 88 4
5 Чингэлтэй 147.4 1700 1036 61 3
6 Сонгино-Хайрхан 245.5 1700 1172 59 3
Бүгд 1068.8 85 4
Үнэлгээний ангилал Өндөр
Эх сурвалж: Нийслэлийн зураг төслийн хүрээлэн
Хүснэгт 2.1.3-ээс харахад, Хан-Уул дүүрэг нэг хүнд ноогдох эрчмийн хэмжээгээр нэн
өндөр, харин бусад дүүргүүд өндөр, дунд гэсэн үзүүлэлттэй байна.
2.2. Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн төлөвлөлт Улаанбаатар хотын
хүн ам жил ирэх тутам өндөр хурдтайгаар өсөн нэмэгдэж 1998 онд 650,000 байсан бол
2014 оны байдлаар 1,267,000 болж цахилгааны ачаалал болон хэрэглээ огцом ихсэж
байна. Ийм нөхцөлд Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн асуудлыг
“Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө”, “100.000 айлын
орон сууц” хөтөлбөр, “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр,
“Монгол Улсын Эрчим хүчний нэгдсэн систем” хөтөлбөр болон бусад эрх зүйн
актуудыг үндэслэн 2030 он хүртэл үе шаттайгаар хөгжүүлэх төлөвлөгөө хэрэгжиж
байна.

25. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
25
473
518
559
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
УБ хот 473 518 559 604 652 702 754
Өсөлт 9.5% 7.9% 8.1% 7.9% 7.7% 7.4%
Эх сурвалж: ЦДҮС ТӨХК
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Зураг 2.2.1. Улаанбаатар хотын 2015-2021 он хүртэлх цахилгааны ачаалаллын прогноз
Улаанбаатар хотод “100 000” айлын орон сууц хөтөлбөр”-ийн хүрээнд баригдах
хорооллууд бүгд баригдсан үед нийт хэрэглээ 316,4 МВт болно гэсэн захиалгыг
Нийслэлийн барилга хот байгуулалт төлөвлөлтийн газраас ирүүлээд байна.
Улаанбаатар хотын цахилгаан ачааллын хэтийн төлөвийг тооцож гаргахад 2015 онд
448-473 МВт, 2020 онд 689-702 МВт болохоор байна. Цахилгааны энэ хэрэглээг
хангахад 110 кВ-ын тойрог цахилгаан дамжуулах шугамын дамжуулах чадвар
хүрэлцэхгүй учраас шинээр их тойрог 220,110 кВ-ын цахилгаан дамжуулах сүлжээг
шаардлага бий болж байна
“ Их тойрог” цагираг шугам сүлжээг барьж байгуулснаар:
 “100 000 айлын орон сууц”, “Утаагүй Улаанбаатар”“Шинэ бүтээн байгуулалт”
төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх боломж бүрдэнэ
 Улаанбаатар хот агаарын бохирдолгүй болно
 Нийслэлийн хөгжлийг олон улсын түвшинд хүргэн
 Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамж найдваржина.Эрчим хүчний салбарын
эдийн засгийн үр ашиг дээшилнэ
604
652
702
754
Ачаалал МВт-аар

26. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
26
Зураг 2.2.2. Улаанбаатар 220,110 кВ-ын их тойрог цахилгаан дамжуулах сүлжээний
бүдүүвч схем
Улаанбаатар хотын барилгажих нутаг дэвсгэрийн хүрээнд: Одоогийн байдлаар
Улаанбаатар хотын цахилгааны нийлбэр ачаалал 344.4 МВт-д хүрч 110 кВ-ын 14 дэд
станцуудаас тэжээж байна. Одоо ашиглаж байгаа болон өргөтгөл хийсэн 35, 110 кВ-ын
дэд станцуудын нийлбэр чадал 1016 МВА байгаа нь Улаанбаатар хотын хөгжлийн чиг
хандлага,цахилгааны хэрэглээнд хүрэлцэхгүй бөгөөд 110 кВ-ын тойрог шугам сүлжээ
бүхий 14 дэд станцыг нэмж барих шаардлагатай юм. Энэ ажлын хүрээнд Баруун,
Амгалан, Дорнод-2 дэд станцуудыг 2х25МВА, Умард, Туул дэд станцуудыг 2х40
МВА тус тус өргөтгөсөн байна. Мөн 100,000 орон сууц хөтөлбөрийн хүрээнд
цахилгааны чадал дутагдалтай байгаа хотын хойд хэсэг Чингэлтэйд 50МВА—ийн
суурилагдсан хүчин чадалтай 110 кВ-ын дэд станц шинээр барихаар төлөвлөж байна.
Цаашид цахилгаан ачаалал ихсэх ба үүнийг шинээр баригдах 14 дэд станцаас дурдвал:
110кВ-ын Их тойрог төслийн хүрээнд Баянголын ам 110/35/10 кВ-ын дэд станц, 22 км
110 кВ-ын ЦДАШ-ын хамт, Улаанбаатар дэд станцаас 14-р хороолол хүртэл 110/35/10
кВ дэд станц, 9.7 км 110 кВ-ын ЦДАШ, Баянголоос Радио Телевиз хүртэл 19.2 км
ЦДАШ, Сонгиноос Зайсангийн дэд станц хүртэл Шинэ Яармаг 110/35/10 кВ, Яармагын
гүүр 110/35/10кВ-ын дэд станцууд 50 км ЦДАШ, Зайсан 110/35/10 кВ дэд станц, 2 км
110 кВ-ын ЦДАШ-ын хамт, 220/110/35 кВ-ын Сонгино дэд станц орно.Ингэснээр дэд

27. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
27
станцуудын нийлбэр хүчин чадал 2028МВА болж 2020-2030 он хүртэлх нийт
цахилгаан ачааллыг бүрэн хангаж чадах юм.
Хүснэгт 2.2.1.
Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийн хэтийн тооцоо
№
Бүсүүдийн
нэр
2010 2020 2030
Цахилгаа
н ачаалал
мян.кВт
Цахилгаан
ы хэрэглээ
сая кВт.цаг
Цахилгаа
н ачаалал
мян.кВт
Цахилгаан
ы хэрэглээ
сая кВт.цаг
Цахилгаа
н ачаалал
мян.кВт
Цахилгаан
ы хэрэглээ
сая кВт.цаг
1 Зүүн бүс 17 74 34 203 56 338
2 Төвийн бүс 42 184 84 505 132 792
3 Баруун бүс 23 100 42 254 65 389
4 Хойд бүс 16 68 31 189 50 298
5 Баруун хойд
бүс
13 57 22 131 31 187
6 Шинэ бүс 5 22 18 111 35 219
7 Баруун урд
бүс
6 25 15 91 51 307
Нийт
тооцогдоогү
й зарцуулалт
(20%)
122
24
530
106
246
49
1484
297
420
84
2521
500
Нийт дүн 144 636 295 1781 504 3021
Эх сурвалж: Нийслэлийн зураг төслийн хүрээлэн
2.3. Яармаг орчмын хорооллын хэтийн төлөв
Нийслэл Улаанбаатар хот нь Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн 0,3 хувь буюу
470.0 мянган га газартай бөгөөд нэг км квадрат газарт ноогдох хүн амын дундаж
нягтрал 257 хүн байна.Хүн амын хувьд 2014 оны эхний улирлын байдлаар монгол
улсын нийт хүн амын 44,2% буюу 1267.1 мянган хүн, 333.379 өрх нийслэл Улаанбаатар
хотод амьдарч байна. Үүнээс нийт өрхийн 39.8 хувь нь буюу 126400 өрхийн 472 мянга
орчим иргэн дэд бүтэцтэй орон сууцны хороололд амьдарч байна. Гэр хороололд
нийслэлийн нийт өрхийн 60.2 хувь нь буюу 187 мянга орчим өрх байна. Эдгээр
өрхүүдийн 55 хувь нь ямар нэгэн байшин сууцанд, үлдсэн нь монгол гэрт амьдарч
байна.
Ийнхүү хотын хүн ам өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж олон улсын метрополис
хотын жишигт хүрсэн ч гэр хорооллын эмх замбараагүй суурьшил, хэт төвлөрөл нь
утаа, түгжрэл, байгаль орчны бохирдол зэрэг нь хүн амыг эрүүл, аюулгүй ая тухтай
амьдрахад бэрхшээл учруулж улмаар нийгэм соёлын үйлчилгээ, инженерийн
хангамжийг ерөнхий төлөвлөгөөний зорилтод хүргэн нэмэгдүүлэхэд хүндрэл
учруулсаар байна. Иймд хотын хүн амын богино хугацааны энэхүү эрчимтэй өсөлт нь
хот төлөвлөлтийн зоримог шийдлүүдийг хийж эдийн засгийн ашигтай бүс нутаг болгон

28. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
28
хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Иймд Улаанбаатар хотын төв хэсгийн нягтрал, гэр
хорооллын тэлэлт, шилжих хөдөлгөөн, замын түгжрэл зэргийг багасгаж иргэдийн
эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцлийг бүрдүүлсэн, боловсрол, мэдээлэл,
технологийн өндөр түвшинтэй олон улсын бизнесийн төв бүхий бүсийг бий болгох
зорилгоор Хан-Уул дүүргийн Яармаг орчмын хорооллыг Шинэ өнгө аяс бүхий хотын
дэд төвийг бий болгоход чиглэгдэж байна.
Энэхүү Шинэ өнгө аяс бүхий хотын дэд төвийг бий болгосноор
Эдийн засгийн хувьд:
 Ажлын байрыг бий болгох;
 Хотын эдийн засаг болон дэд бүтцийн хөгжилд бодит хувь нэмэр оруулах;
 Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх;
 Өндөр технологид суурилсан үйлдвэрлэлийг бий болгох;
 Хотын төвлөрлийг сааруулах;
 Эдийн засгийн хувьд бие даасан бүс болгох;
Нийгэм, соёлын хүрээнд:
 Улаанбаатар хотод орчин үеийн шинэлэг томоохон бүсболгох;
 Спортын томоохон цогцолборуудыг байгуулах;
 Урлаг, соёлын гудамжуудыг (музей, үзвэр үйлчилгээний газар) бий болгох;
 Гэр хорооллын орчинг сайжруулах, тэлэлтийгзогсоох;
 Ажилгүйдэл, ядуурал, гэмт хэрэг гэх мэт нийгмийн сөрөг үзэгдлийг бууруулах;
Экологийн хувьд:
 Байгаль орчин, гэр хорооллын агаарын болон хөрсний бохирдлыг бууруулах;
 Экологийн тэнцвэрт байдлыг хадгалах;
 Хог хаягдлын менежментийг хэрэгжүүлэх;
Баримтлах зарчим:
 Төрийн болон төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, иргэдийн оролцоо,
хамтын ажиллагаа, түншлэлд тулгуурлах;
 Үйл ажиллагаа ил тод, нээлттэй байх;
 Импортыг орлох чадвартай үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих;
 Бүтээн байгуулалтад иргэдийг мэргэжил, мэргэшил эзэмшүүлэх замаар татан
оролцуулах;

29. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
29
 Төслийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж, гүйцэтгэлийн үр дүнг үнэлж дүгнэх
хариуцлагын тогтолцоо бий болгох.
Зураг 2.3.1. Яармаг орчмын хорооллын хөжглийн алсын хараа
“Эрүүл аюулгүй орчин бүрдүүлсэн, боловсрол, мэдээлэл, технологийн өндөр
түвшинтэй,бизнесийн тааламжтай нөхцөл бүхий шинэ өнгө аястай хотын дэд төв”
байхаар төлөвлөж байна.
Яармаг хорооллын өнөөгийн байдлын судалгаа:
Хүснэгт 2.3.1.
Яармагын хүн ам, өрхийн тоо, бүтэц/2011.01.01-ний байдлаар/
Хороо Хүн ам Эзлэх хувь Өрх Эзлэх хувь
4 7328 19.79% 1839 12.2%
5 6038 16.30% 1492 9.9%
6 7934 21.42% 1695 11.3%
7 5595 15.11% 1456 9.7%
8 10137 27.37% 2646 17.6%
Дүн 37032 100.00% 9128 60.7%
Тайлбар: Яармагын хүн ам, өрхийн тоон бүтцээс харахад 8-р хороо 10137 хүнтэй буюу
нийт хороодын тоотой харьцуулахад 27.37 хувийг эзэлж байгаа нь хамгийн өндөр
нягтралтай хэсэг гэдгийг харуулж байна. Мөн хамгийн олон өрхтэй хороо нь 8-р хороо
бөгөөд нийт 2646 өрх байдаг бол хамгийн цөөхөн хүн ам, өрхтэй хороо нь 7-р хороо
байна. Тус хороонд нийт 5595 хүн ам, 1456 өрхтэй байна.
Хүснэгт 2.3.2.
Яармагын хүн ам, өрхийн амьдарч буй сууцны байдал

30. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
30
Хороо Өрх
Хүн
ам
Нийтийн
орон
сууцанд
Гэр хороолол
Нийт
Тохилог
орон
сууцанд
Байшинд
амьдардаг
Монгол гэрт
амьдардаг
Өрх
Хүн
ам
Өрх
Хүн
ам
Өрх
Хүн
ам
Өрх
Хүн
ам
Өрх
Хүн
ам
4 1839 7328 48 266 1791 7062 1383 5626 408 1436
5 1492 6038 0 0 1492 6038 987 3979 505 2059
6 1695 7934 0 0 1695 7934 62 301 1170 5305 463 2328
7 1456 5595 0 0 1456 5595 16 89 904 3600 536 1906
8 2646 10137 0 0 2646 10137 1669 6082 972 4050
Нийт 9128 37032 48 266 9080 36766 78 390 6113 24592 2884 11779
Эзлэх
% 100% 100% 0.53% 0.72% 99.47% 99.28% 0.85% 1.05% 66.97% 66.41% 31.6% 31.81%
Тайлбар: Яармаг орчмын нийт хүн амын 0.72% нь нийтийн орон сууцанд амьдардаг
бол гэр хороололд 66.41% нь байшинд, 31.81% нь монгол гэрт амьдарч байна.Эндээс
нийтийн орон сууцанд хүн амын маш бага хувь нь амьдарч байгаа нь цаашид орон
сууцжуулах шаардлагатай байгааг харуулж байна.
Хүснэгт 2.3.4.
Хүн ам, өрхийн зарим үзүүлэлтүүд
№ Үзүүлэлт Хэмжих нэгж Дундаж
Нийтийн орон
сууц
Гэр хороолол
1 Хүн ам хүн 37032 266 36766
2 Эзлэх хувь хувь 100.00% 0.72% 99.28%
2 Өрхийн тоо айл 9128 48 9080
3 Эзлэх хувь хувь 100.00% 0.53% 99.47%
4 Өрхийн дундаж хүн хүн/айл 4.06 5.5 4.05
5 Эдэлбэр газар га 610 5 605
6 Нягтрал хүн/га 60.7 53.2 6.1
7 Хүн амын өсөлт хувь 4.4 4.3 4.5
Тайлбар:Гэр хорооллын нэг өрхөд амьдарч буй хүн 4.06 байхад нийтийн орон сууцанд
амьдарч буй өрхийнх 5.5 байна.Яармагт нийт суурьшсан хэсгийн талбай нь 610 га
байгаа бөгөөд үүний 5 га талбайд орон сууц байна.Хүн амын нягтрал Яармаг орчимд
60.7 хүн/га байна.
Улаанбаатар хотын 2030 он хүртэл хөгжүүлэх төлөвлөгөө: Шинэ яармаг нь газар
нутгийн хувьд 2110 га орчим, хөгжих чиг хандлага, стратегийн давуу тал, байршлын
онцлог зэргээс тоймлон үзэхэд 100-120 мянга орчим хүн ам бүхий хөгжлийн төв болно.
Яармаг орчмын хүн амыг 100мянга орчимд байх нь зохистой байх төлөвийг дэвшүүлж
байна. Төлөвлөлтийн дээд хязгаар болох 120 мянгаар хүн амыг төлөвлөсөн тохиолдолд
нэмэгдэх хүн амын тоо 88 мянга орчим нэмэгдэнэ. Хэрэв 88 гаруй мянган хүн буюу 22
орчим мянган өрхөөр нэмэгдсэн тохиолдолд Улаанбаатар хотын бусад дүүргүүдийн

31. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
31
нягтрал багасах, орон нутгаас Улаанбаатар хот руу шилжих ирэх хүч саармагжих зэрэг
нийгэм, эдийн засгийн эерэг тал гарах юм. Шинэ яармаг ерөнхий төлөвлөгөөг үндэслэн
судалгааны 3 бүс болгож бүс тус бүр өөрийн гэсэн онцлогийг тусгасан болно. Хот,
тосгоны төлөвлөлт барилгажилтын норм ба дүрэм (БНбД 30-01-04)-д зааснаар хүн
амын багтаамжийг тооцсон. Яармаг орчмын хүн амыг одоо биагаа хүн амаар өсөлттэй
нь харьцуулан 2034 он хүртэл прогноз хийлээ.
N2034=N2011*(1+i)n= 37032*(1+0.044)20=88490 хүн
N2034– 2034 оны хүн ам
N2011– Одоогийн хүн амын тоо 37032
i –өсөлтийн хувь 4.4
n – жилийн тоо 20
Яармаг орчмын хүн амын өсөлтийн чиг хандлага /цэвэр ба механик өсөлт/ одоогийн
байдлаар үргэлжилсэн тохиолдолд 88 мянга орчимд хүрэл өсөх төлөвтэй байна.
Шинэ яармаг хорооллын газар зүйн байршил: Нийслэл хотын дэд төв болох Шинэ
яармаг хороолол нь Хан-Уул дүүргийн 4,5,6,7,8,9,10-р хорооны нутаг дэвсгэрт
байрлах бөгөөд төлөвлөлтийн 6, 7, 8 дугаар бүсэд хамаарагдаж байгаа юм.
Зураг 2.3.2. Яармаг, нисэх хорооллын газар зүйн байршил
Шинэ яармаг хороолол нь 6, 7, 8-р бүсүүд төлөвлөлт хийгдэж бий болно.
Төлөвлөлтийн 6-р бүсэд: Тус бүс нь “Шинэ Яармаг” хорооллын хамгийн гол үндсэн
бүс бөгөөд Яармагийн одоогийн суурьшлын урд, Богд хан уулын ар хормойд байрлаж,
нийтдээ 1126.4 га талбайг эзэлнэ .

32. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
32
Төлөвлөлтийн 7-р бүсэд: “Чингис хаан олон улсын нисэх онгоцны буудал”-ын
нислэгийн зурвас талбайн баруун урд болон зүүн урд талаар байрлах 570.8 га талбай
хамаарна.
Төлөвлөлтийн 8-р бүсэд: Морин толгой орчмын 452 га талбай хамаарна.
2.4. Шинэ яармаг хорооллын цахилгаан хэрэглэгчдийн судалгаа, хэтийн төлөв
Төлөвлөлтийн 6-р бүсэд: Суурьшилд тохиромжтой эдэлбэр газрын багтаамжаар
төлөвлөлтийн хугацаанд төлөвлөлт судалгааны энэ бүсэд 14725 айлын 57427 хүн ам
оршин сууна.
Хүснэгт 2.4.1.
Төлөвлөлтийн 6-р бүсийн дэд бүтэц, барилгажилт
№ Баригдах барилга байгууламж Хэмжих нэгж Хэмжээ
1 Орон сууц Айл өрх 14725
2 Сургууль 1200 хүүхдийн 15
3 Цэцэрлэг 300 хүүхдийн 15
4 Эрүүл мэндийн төв 500 хүний 10
5 Ажлын байр /Оффис/ Ажлын байр 1725
6 Худалдаа үйлчилгээний төв м2 17230
7 Соёлын төв 1120 суудал 2
8 Спорт цогцолбор м2 8422
Зураг 2.4.1. Төлөвлөлтийн 6-р бүсийн харагдах байдал
Төлөвлөлтийн 7-р бүсэд: Суурьшилд тохиромжтой эдэлбэр газрын багтаамжаар
төлөвлөлтийн хугацаанд төлөвлөлт судалгааны энэ бүсэд 5625 айлын 21937 хүн ам
оршин сууна.

33. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
33
Хүснэгт 2.4.2.
Төлөвлөлтийн 7-р бүсийн дэд бүтэц, барилгажилт
№ Баригдах барилга байгууламж Хэмжих нэгж Хэмжээ
1 Орон сууц Айл өрх 5625
2 Сургууль 1120 хүүхдийн 5
3 Цэцэрлэг 330 хүүхдийн 4
4 Эрүүл мэндийн төв 300 хүний 1
5 Ажлын байр /Оффис/ Ажилчин 8800
6 Худалдаа үйлчилгээний төв м2 6600
7 Соёлын төв 600 хүний суудалтай 1
8 Спорт цогцолбор м2 700
Зураг 2.4.2. Төлөвлөлтийн 7-р бүсийн харагдах байдал
Төлөвлөлтийн 8-р бүсэд: Суурьшилд тохиромжтой эдэлбэр газрын багтаамжаар
төлөвлөлтийн хугацаанд төлөвлөлт судалгааны энэ бүсэд 2340 айлын 9126 хүн ам
оршин сууна.
Хүснэгт 2.4.3.
Төлөвлөлтийн 8-р бүсийн дэд бүтэц, барилгажилт

34. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
34
№ Баригдах барилга байгууламж Хэмжих нэгж Хэмжээ
1 Орон сууц Айл өрх 2340
2 Сургууль 1100 хүүхдийн 2
3 Цэцэрлэг 275 хүүхдийн 2
4 Эрүүл мэндийн төв 320 хүний 1
5 Ажлын байр /Оффис/ Ажилчин 3700
6 Худалдаа үйлчилгээний төв м2 2740
7 Соёлын төв 100 хүний суудалтай 1
8 Спорт цогцолбор м2 600
Зураг 2.4.3. Төлөвлөлтийн 8-р бүсийн харагдах байдал
Шинээр баригдах яармаг хорооллын цахилгаан ачаалал, түүний өсөлтийн
судалгаа
Шинэ яармаг хорооллын цахилгааны ачааллыг тооцохдоо одоо үйл ажиллагаа явуулж
байгаа төсөөтэй хэрэглэгчдийн ачааллыг судалж жилд дунджаар хичнээн /кВт/
цахилгаан эрчим хүч хэрэглэдгийг гаргаж ирлээ.
Хүснэгт 2.4.4.
Хэрэглэгчдийн цахилгаан ачаалал, кВт /2014он/
Хэрэглэгч Нэгж Ачаалал жилд дундаж /кВт/
1 айлд өрх 3-5 ам бүл 1.7

35. Яармаг орчмын хорооллыг цахилгаанаар хангах төслийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн шинжилгээ
35
ЕБСургууль 2000 хүүхэд 97
Цэцэрлэг 300 хүүхэд 75.8
МҮЭСТО 1200 хүний суудал 228.7
Спорт төв ордон 4200 м2 272.8
Эмнэлэг 200 хүн хүлээн авах 239.2
Шинэ Бөмбөгөр худалдаа
5200 м2 765.8
үйлчилгээний төв
Аж ахуй нэгж /оффис/ 100-120 ажилчинтай 266.4
Үүнд: Цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль, аж ахуйн нэгж байгууллага, эмнэлэг
зэргийн нэгжийг ойролцоогоор тооцоолсон болно.