1. C. Aulanier, Histoire du Palais et du Musée de Louvre (t. 1-8), Paris 1947-1958
Tron ducha
Muzeum w Luwrze nieprzypadkowo włączone
zostało w obchody urodzin Rewolucji. Jakkolwiek
część królewskiej kolekcji sztuki była dostępna
dla zwiedzających już w czasach ancien régime’u,
a w ostatnich latach panowania Ludwika XVI
planowano nawet przekształcić Wielką Galerię
w otwartą dla zwiedzających salę ekspozycyjną,
powołanie – w pierwszą rocznicę upadku monar-
chii – Centralnego Muzeum Sztuk w Luwrze było
decyzją Konwentu. Spontaniczny i gwałtowny na
początku Rewolucji pęd do niszczenia wszystkiego,
co stanowiło symbol monarchii, arystokracji i kleru,
także dzieł sztuki czy architektury, wkrótce ustąpił
C. Aulanier, Histoire du Palais et du Musée de Louvre (t. 1-8), Paris 1947-1958
refleksji nad ich edukacyjną, historyczną i wreszcie
artystyczną wartością. Uznano że, jak to wyraził
F.-A. Boissy d’Anglais, „tron ducha jest jedynym,
którego Rewolucja nie powinna przewracać”. Nada-
jąc zabytkom sztuki walor uniwersalny, uznano je za
dokumenty historii, będące własnością całego na-
rodu, jednoczące go wokół wspólnego dziedzictwa,
nie zaś przedmioty, które należy kolekcjonować dla
ich materialnej wartości. Republikańskie muzeum
miało być szkołą uczuć patriotycznych, celebracją
równości, a w sztuce – znakiem wyzwolenia od
władzy Akademii. W 1800 roku Alexandre Lenoir
mówił: „muzeum jako instytucja powinno być po-
fot.: marcin klag
strzegane z dwóch punktów widzenia: politycznego
i edukacyjnego; z politycznego powinno być stwo-
rzone z właściwym splendorem i wspaniałością,
aby przemówić do oczu wszystkich [...]; z punktu
Miasto Luwr dorota jędruch stylu ministerialnych gabinetów i mieszczańskich widzenia nauczania publicznego, powinno zbierać
salonów – to jednak jedynie czubek góry lodowej. wszystko, czego zjednoczone ze sobą sztuki i nauki
trwałość
W 1989 roku we Francji hucznie obchodzono Piramida – umieszczona w centralnym punkcie ze- mogą dostarczyć”. Obszerna galeria, ciągnąca się
C. Aulanier, Histoire du Palais et du Musée de Louvre (t. 1-8), Paris 1947-1958
dwusetną rocznicę Wielkiej Rewolucji. Jednym społu – prowadzi do ogromnego podziemnego holu wzdłuż nabrzeża Sekwany, wzniesiona w XVI wieku
z punktów spektakularnego programu uroczystości i sieci korytarzy, które wiodą do sal wystawowych na wzór florenckiego Uffizzi, oraz część apartamen-
była inauguracja odnowionego Luwru – wielowieko- muzeum (w tym nowych, otwartych w 1993 roku, tów królewskich, zdały się odpowiednim, „politycz-
monumentu
wej rezydencji monarchów, w której od 1793 roku w północnym skrzydle pałacu). To prawdziwe nym”, „przemawiającym do oczu wszystkich” tłem
znajdowało się również gigantyczne muzeum Miasto-Luwr, jak w tytule znakomitego dokumentu dla ekspozycji symbolizującej triumf obywatelskiej
sztuki. Wrysowany w samo centrum historycznego Nicolasa Philiberta, pulsujące codzienną krzątaniną republiki. Jej monumentalnym trofeum.
Paryża, ogromny (liczący niemal dwa kilometry mrowisko, pełne dziwnych korytarzy, zapadni pro- W rocznicę Wielkiej Rewolucji Ieoh Ming Pei
obwodu), regularny zespół budowli przeplecionych wadzących do piwnic i magazynów, pobudzających – amerykański architekt pochodzący z Chin – nie tyl-
obszernymi dziedzińcami, zyskał z okazji rocznicy monarchia i republika w dziejach luwru wyobraźnię tajemniczych przedmiotów, legend; ko wbił w serce Luwru zadziorny nochal piramidy, ale
efektowne (choć kontrowersyjne wówczas) wejście zamieszkane przez społeczność poddaną mrów- też z równą śmiałością usunął posąg La Fayette’a
w formie szklanej piramidy. Ten prosty, moderni- czej hierarchii: od wszechwładnych dyrektorów – bohatera Rewolucji i ustawił na jego miejscu dzieło
styczny ostrosłup, bezczelnie sterczący na środku i wszechwiedzących kustoszy po zapracowanych Berniniego – konny pomnik Ludwika XIV! Gest Pe-
rozległego dziedzińca Napoleona, pośród elegan- przewodników, sprzedawców, sprzątaczy i zaafe- iego miał być hołdem oddanym włoskiemu artyście
ckich elewacji w stylu II Cesarstwa – ulubionym rowanych turystów. (obaj cudzoziemcy – jedyni, jakim było kiedykolwiek
44 45

2. dane ingerować w architekturę pałacu – spotkali się zrabowanych dzieł traktowano we Francji jako
we Francji z niezbyt ciepłym przyjęciem...), jednak narodową klęskę). Część kolekcji podziwiać dziś
miał również głębsze znaczenie. można za to w pompatycznych dekoracjach z tzw.
Król Słońce, kwintesencja francuskiej monar- Muzeum Karola X, z czasów restauracji (wykonany
chii, wielkich państwowych inwestycji i interwencjo- przez Grosa dla jednej z zaaranżowanych wówczas
nizmu, powrócił na miejsce, które przez wiele lat było sal plafon przedstawiający Władcę ofiarowującego
efektownym ornamentem władzy, jakkolwiek by jej sztukom muzeum po zmianie ustroju sam autor
w danym momencie historycznym nie rozumiano. przemalował i przemianował na Geniusz Francji oży-
Dziedzictwo Rewolucji silnie naznaczyło historię wiający sztuki i chroniący humanizm), czy wreszcie
C. Aulanier, Histoire du Palais et du Musée de Louvre (t. 1-8), Paris 1947-1958
XIX-wiecznej Francji – monarchię rwały konwulsje tzw. Nowego Luwru Napoleona III.
kolejnych rewolucji (1830, 1848, 1871) i restauracji. Po Rewolucji państwo, a zwłaszcza dwór, stało
Konieczna była legitymizacja zdobywanej w szcze- się na długo głównym zleceniodawcą w dziedzinie
gólnych okolicznościach władzy, a porewolucyjni sztuk. Luwr, którego zarząd podlegał monarsze (nie
królowie poszukiwali jej, odwołując się do tradycji. zaś publicznej administracji, gdzie sztukę nadzorował
Dlatego położone w samym sercu stolicy muzeum aparat państwowej represji – Ministerstwo Spraw We-
– sublokator królewskiej rezydencji, skarbiec kultu- wnętrznych), miał w tym systemie znaczenie kluczowe:
ralnego dziedzictwa ludzkości, owoc królewskiego był siedzibą dyrektora muzeów francuskich odpowie-
mecenatu od Filipa Augusta po Ludwika XIV – było dzialnego m.in. za zakupy dzieł sztuki do publicznych
ustawicznie adresatem monarszych pretensji. kolekcji. To tu (do 1855 roku) odbywał się Salon,
a urzędująca tu Rada Honorowa Muzeów Królewskich
Imperium kontratakuje stanowiła składową słynnego wszechwładnego jury.
Rezydujący w Luwrze królewscy urzędnicy przez długi
Tłumy turystów przemierzające dziś w po- okres decydowali o karierach artystów.
śpiechu sale muzeum traktują jego kolumnady, Jednocześnie Luwr był centrum życia pub-
monumentalne schody i przepyszne plafony jak licznego – splendor dworu i wystawy malarstwa
efektowny stelaż, prestiżowe obramienie dla świa- współczesnego przyciągały tu tłumy ciekawskich.
towej sławy kolekcji sztuki. Tymczasem daleki od Pałac pełnił funkcję archiwum przedmiotów o wartości
neutralności modernistycznego white cube Luwr historycznej (tak postrzegano zbiory waz greckich,
jest pełen śladów przeszłości. Elementy wystroju starożytności egipskich czy mezopotamskich) i szkoły
XIX-wiecznych sal wystawowych oddają nastrój sztuk pięknych (przez wiele lat w tygodniu był otwarty
dawnego muzeum, w którego dekorację królewscy tylko dla kopistów, a cudzoziemcy musieli mieć dodat-
dobroczyńcy wpisywali symbole wspaniałomyślno- kowo specjalne zezwolenie). Od czasów II Cesarstwa
ści swego mecenatu. Malowidła zdobiące muzealne muzeum zostało otwarte dla wszystkich i zapełniło
C. Aulanier, Histoire du Palais et du Musée de Louvre (t. 1-8), Paris 1947-1958
C. Aulanier, Histoire du Palais et du Musée de Louvre (t. 1-8), Paris 1947-1958
wnętrza przedstawiały współczesnych władców się turystami przybywającymi podziwiać paryskie
jako zwieńczenie długiej linii światłych protektorów atrakcje – wystawy światowe, olśniewające spektakle
sztuk, ukazywanych w towarzystwie korzystających i kabarety. Z czasem dawna rezydencja królewska
z ich dobrodziejstw wielkich artystów przeszłości. stała się wielkim centrum kulturalnej konsumpcji.
Karol X, Ludwik Filip czy obydwaj cesarze dobrze
prezentowali się i dobrze czuli obok Peryklesa, „Dajmy odpocząć naszym umysłom
Wawrzyńca Wspaniałego, Franciszka I czy Karo- w świątyni sztuki”
la IV. Niestety niewiele zachowało się z wystroju sal
tzw. Muzeum Napoleona, otwartego w 1804 roku. – mówi, wchodząc do Luwru bohaterka powieści
To muzeum kontrybucji wojennych armii republi- Alberta Robidy'ego Le Vingtième Siècle (Dwudzie-
kańskiej zawierało arcydzieła sztuki zagrabione sty wiek) wizji dwudziestowiecznego Paryża, która
m.in. we Włoszech, Belgii czy Egipcie. Rewolucyjna powstała w 1883 roku. Zwiedzający porusza się po
Francja jako dziedziczka tradycji świata antycznego muzeum wygodnym tramwajem, który zatrzymuje
miała stać się azylem wolności dla tworów ludzkiego się przy wybranych dziełach (w kolejności zgodnej
geniuszu, zebranych w uniwersalnym, encyklope- ze stereotypowymi podziałami na geograficzne
dycznym muzeum (w 1815 roku konieczność zwrotu szkoły malarstwa), aby można było wysłuchać przy
46 47

3. E. Biasini, J. Lebrat, Le Grand Louvre. Metamorphose d’un musee 1981-1993, Milan-Paris 1989, s. 11
E. Biasini, J. Lebrat, Le Grand Louvre. Metamorphose d’un musée 1981-1993, Milan-Paris 1989, s. 50
każdym jednozdaniowego komentarza. „Ta podróż i jego tradycjach odbija się charakter ludu, że mo-
poprzez Sztukę trwa zaledwie godzinę. W czasie narchiczna od tylu już wieków Francja, postrzega
godziny, zwiedzający mogą przebiec całą historię bez przerwy w centralnej władzy reprezentację
sztuk pięknych […]. W ciągu godziny najbardziej narodu, i pragnie, aby siedziba suwerena była
nieobeznany widz, może, jeśli ma oczy i uszy, godna kraju. Ta myśl wszystkich rządów królew-
dowiedzieć się na ten temat niemal prawie tyle co skich, została przyjęta również przez tymczasowy
najbardziej znakomity krytyk”. To prorocza wizja rząd w 1848: ostatecznie jednym z pierwszych jego
muzeum epoki kultury masowej – komercyjnego postanowień było rozporządzenie o ukończeniu
dziedzictwa demokratycznej idei kultury dla mas. pałacu naszych królów”.
Kultury, której efektem jest rozbudowane centrum W 1981 roku prezydent V Republiki François
obsługi turystycznej wpisane w projekt Peiego. Mitterrand zdecydował o dalszej rozbudowie Luwru.
Muzeum w Luwrze – szkoła obywatelskich uczuć Pomijając jakąkolwiek publiczną debatę i rezygnując
i malarskiego warsztatu, świątynia sztuki i skarbiec z organizacji konkursu, po prostu wyznaczył archi-
arcydzieł, zgodnie z retoryką kultury masowej, tekta, któremu powierzył opracowanie projektu.
wzbogacone jest teraz o prestiżowe centrum han- Ten „monarchiczny” gest interpretowany był jako
dlowe. Do Wielkiej Galerii dodana została – logicznie nawiązanie do polityki królewskich poprzedników
– galeria handlowa. prezydenta. Ingerencja w kształt Luwru była zawsze
symbolem silnej pozycji głowy państwa w dziedzinie
„Architektura się nie rumieni” wielkich publicznych inwestycji (bardzo często
o charakterze kulturalnym). Piramida należy do
– można by powiedzieć. Pałac w Luwrze przez tzw. grands travaux, wielkich prac, licznych insty-
stulecia rozrastał się na miarę monarszych am- tucji kulturalnych wzniesionych we Francji w latach
bicji. W całej swej historii bywał wielkim placem osiemdziesiątych, wpisuje się dobrze w intencje,
budowy. Od momentu wzniesienia w tym miejscu które tak wyraził Napoleon III: „Chcę osadzić chwałę
średniowiecznego zamku doliczyć się można ponad moich rządów, zmieniając oblicze terytorium mojego
dwustu najróżniejszych pomysłów na przebudowę Imperium. Wykonanie wielkich prac jest tak samo
i rozbudowę pałacu. Najważniejsze były związane konieczne w interesie moich poddanych, jak dla
z tzw. grand dessein, czyli wielkim projektem, mojej własnej satysfakcji”.
pochodzącym z czasów Henryka IV. Zakładał on Porządkując i monumentalizując centrum
usunięcie spośród zabudowań Luwru ulic miejskich Paryża, miasto-Luwr skupiło i strawiło zatem wy-
oraz dzielnicy ruder i połączenie go z sąsiednim bujałe ambicje władców, było symbolem republiki
pałacem Tuileries w jednolity, gigantyczny zespół. i despotyzmu zarazem, towarzyszyło wszelkim
Realizacja podjęta przez Napoleona I na wzór jego dwuznacznościom ideologicznym francuskiej
C. Aulanier, Histoire du Palais et du Musée de Louvre (t. 1-8), Paris 1947-1958
królewskich poprzedników, a doprowadzona do historii. Imponujące założenie, nawleczone wraz
końca przez Napoleona III, została zniweczona, z centralnie usytuowaną piramidą na główną oś
co znaczące, przez kolejną interwencję ludu, który urbanistyczną Paryża, okazało się trwalsze niż
w 1871 roku podpalił Tuileries jako symbol monar- doraźne polityczne potrzeby. Jego prosta, abs-
chii. Podobne rewolucyjne gesty szybko jednak trakcyjna i monumentalna forma rysuje się dziś
uciszano ideą jedności i ciągłości władzy, w której w regularnym planie francuskiej stolicy, jakby
we Francji kultura pełniła zawsze znaczącą rolę. istniała tam od zawsze.
fot.: marcin klag
Dlatego Luwr – jego splendor i znakomitość muze-
alnej kolekcji – był wykorzystywany jako wygodne
narzędzie polityczne.
Przywołajmy słowa Napoleona III: „Luwr to
dzieło narodowe. Wszystkie następujące po sobie
rządy brały sobie za honor ukończenie tej królew-
skiej siedziby rozpoczętej przez Franciszka I. Skąd
pochodzi ta wytrwałość i powszechność dążenia do
wznoszenia pałacu? Stąd, że w jego instytucjach
48 49