1. Kamienica przy ulicy Orgona została zaprojektowana katalin balázs
przez Józsefa Hamburgera na początku XX wieku,
na potrzeby jednego tylko właściciela. Po drugiej
zita kun
wojnie światowej, podobnie jak inne wille i kamienice
pożegnanie domu
czynszowe, została podzielona na kilka mieszkań.
Jedna z lokatorek kamienicy pod numerem 4, foto-
graf Zita Kun, postanowiła wyrazić swoją niezgodę
na zmieniające atmosferę dzielnicy interwencje
architektoniczne. Skontaktowała się z Tamásem
Müllerem i Évą Vass, kierownikami galerii Trafik budapeszt, 11-12 kwietnia 2003
zajmującej się młodymi plastykami i reprezentującej
ideologię cheap art. Zdecydowano, iż
w przeznaczonej do rozbiórki kamienicy
zostanie zorganizowana wystawa oraz ciąg imprez
towarzyszących. Zaplanowane wydarzenie miało
trwać nieprzerwanie przez 48 godzin. W związku
z protestem właściciela kamienicy, który wycofał się
ze wstępnej umowy, impreza została ograniczona
w czasie. Ugodziło to w program muzyczny i imprezy
plenerowe, natomiast przeznaczone do ekspozycji
prace i wydarzenia z nimi związane zrealizowano
według planu.
Paradoksalnie, organizatorom nie chodziło o wpro-
wadzenie się do domu, o objęcie go w posiadanie.
W przeciwieństwie do modelu znanego w Europie
Zachodniej squatu, w budapeszteńskiej kamienicy
postanowiono „oswoić pożegnanie”. I rzeczywiście,
twórcom i publiczności udało się wypełnić kamieni-
26

2. cę nowym życiem. W przeciągu kolejnych dwóch
dni pojawiło się tam łącznie około pięciuset gości.
Miejsce powoli oswajało przybyłych: każdy mógł
coś dodać do historii kamienicy, zostawić jakiś znak
swojej obecności. Ściany zapełniały się rysunkami
i wierszami. Zaproszona na imprezę grupa dzieci
z podstawówki ozdobiła rysunkami olbrzymi plakat
znajdujący się na parterze. Potem dzieci brały udział
w specjalnie dla nich zorganizowanych zajęciach
tworząc, między innymi, własny film animowany.
Impreza objęła pięć z sześciu znajdujących się w ka-
mienicy mieszkań. Przy wejściu studenci architektury
postawili „mieszkanie na opak wywrócone” – skon-
struowane z mebli i przedmiotów znalezionych w ka-
mienicy (objet trouvé). Goście zajęli je błyskawicznie:
łóżko, stół i krzesła przekształciły się w salon. Parter
przeznaczono na koncerty i przedstawienia następu-
jące, jeden po drugim, przez cały pierwszy dzień.
Nazajutrz, w Dniu Poezji,
dołączyły programy literackie oraz prezentacje
zorganizowane przez Márię Görög. Galeria Trafik
postarała się o przedstawienie na ścianach parteru
jak największej liczby dzieł. Tutaj też, z inspiracji
Balázsa Teleka, powstał pokój camera obscura,
w którym co wytrwalsi obserwatorzy mogli dostrzec
pojawiające się na ścianie niebo i drzewa z ogrodu.
Dla pełnego „objęcia w posiadanie” kamienicy i jej
artystycznego przekształcenia zburzono jedną ze
ścian działowych.
W odnowionej przestrzeni zaakcentowano obec-
ność subkultury: schody prowadzące na pierwsze
piętro ozdobiono graffiti. Ekspozycja prowadziła
dalej i, pod postacią wystawy ubrań, lokowała się
w garderobie na korytarzu (prace Katy Illés i Anny
Megyeri). Charakterystyczne stroje z poprzednich
dziesięcioleci znalazły się w dość niezwykłym
kontekście, tworząc zarazem rodzaj alternatywnej
historii. Instalacja Attili Glázer pt. „Trzy metry sze-
27

3. ścienne moim dziadkiem”, zajmująca jeden z pokoi, z kolei cykl obiektów przemysłu artystycznego. Ich
rozwijała wątek przemijania i wspomnień. Również autorka, Virág Kiss, skomponowała swoje instalacje
kuchnia na pierwszym piętrze funkcjonowała jako dookoła wierszy i innego typu tekstów; w ten spo-
przestrzeń ekspozycji, ponadto zaś w drugim dniu sób powstały „wiersze-obiekty”. Podążając śladami
festiwalu wypełniła się ona „muzyką kuchenną” festiwalowej refleksji o czasie, Kiss stworzyła też
w wykonaniu artystów folkowych, których przyjęto instalację ilustrującą opowiadanie „Republika Mo-
z wielkim aplauzem. Program muzyczny był bardzo soko” Ervina Lázára. Artystka chciała odtworzyć
urozmaicony, od muzyki etno po jazz i rock. Na tym klimat opowiadania – atmosferę miejsca przezna-
samym piętrze można było obejrzeć groteskową czonego do opuszczenia, pełnego osobistych pamią-
instalację Ede Sinkovits na temat przemian czasu tek – i ukazać problematykę przemijania od strony
i związany z nią happening. Ponieważ 12. kwietnia bardziej intymnej: upływ czasu oznaczał tu
na Węgrzech odbyło się referendum dotyczące wej-
ścia kraju do Unii Europejskiej, węgierskie obiekty konieczność zerwania więzi z przedmiotem.
w stylu „retro” –
Powstało wyjęte jakby wprost z opowiadania
(gąsiory, miednice, przedmioty blaszane) „Muzeum porażki”, w które wkomponowano
fragmenty tekstu Lázára. Sama rozbiórka domu
zostały ubrane w kolory Unii. Obok nich postawio- została przedstawiona jako agresywna interwencja
no ceny przeliczone na euro, formułując tym samym – co wyraziło się poprzez fragmentaryczność formy
na nowo pytanie o kulturę narodową, jej zdolność instalacji. W myśl przewodnią wystawy wpisały się
przetrwania i podatność na przemiany. Akcja trwała też fotografie Zity Kun – cykl nawiązujący stylistyką
przez dwa wieczory, w czasie których uruchomiono, do socrealistycznych reklam neonowych z lat 60.
między innymi, darmową linię komórkową: można i 70. Portrety osób i nieistniejące już dzisiaj neono-
było sobie przez nią zamówić obrazek, malowany we napisy połączyły się tu w nową jakość, uzyskaną
na wiszącej w pokoju tablicy. dzięki technice podwójnej ekspozycji. W „Republice
W mieszkaniu na drugim piętrze prezentowano Mosoko” – jak nazwali mieszkanie uczestnicy impre-
28

4. Kadry filmu animowanego, zajmujące górny
róg każdej prawej strony, powstały podczas
warsztatów dla dzieci, przygotowanych
przez autorów projektu.
zy – odbywały się projekcje filmów krótkometrażo-
wych: prac studentów Uniwersytetu Teatru i Kine-
matografii oraz twórców niezależnych (Szabolcsa
Endrődy, Móni Kaiser, Gergelya Tóth). Wreszcie
na poddaszu dużym zainteresowaniem cieszyła
się instalacja świetlna Györgya Nagya – znalezione
na miejscu przedmioty były spryskiwane neonowym
sprayem i naświetlane promieniami UV.
Festiwal zrealizowano z prywatnych środków, bez
żadnego dofinansowania. Konieczne, nie dające się
zredukować wydatki pokryto dzięki dochodom uzys-
kanym z urządzonego na pierwszym piętrze bufetu.
Jeden z lokatorów, László Jankovics, zorganizował
akcję reklamową – to dzięki niemu informacja o im-
prezie dotarła do tak szerokiego grona osób.
Choć rozbiórka kamienicy już się rozpoczęła, festi-
walowe wydarzenia są do dziś tematem rozmów
przebywających tam gości. Miejmy nadzieję, że to
dwudniowe wydarzenie artystyczne, pozostając hoł-
dem złożonym przeszłości Budapesztu, zaszczepi
zarazem nowe idee w życie kulturalne miasta.
tłum. andrea ádám
katalin balázs – urodziła się w 1981 r., studiuje historię
sztuki i filologię węgierską na uniwersytecie w Budapeszcie.
Pracuje w instytucjach kultury jako kuratorka i koordyna-
torka projektów. W 2002 r. przebywała na stypendium
w Krakowie, od tego czasu lubi Polskę i Polaków.
zita kun – jest fotografikiem.
29