1. Where Are the Customer’s Yachts?
Már Wolfgang Mixa
Höfundur: Fred Schwed, Jr.
“Eitt sinn í þá gömlu góðu daga, sem nú eru öllum gleymdir, var verið að sýna
utanbæjarmanni herlegheitin í fjármálahverfi New York-borgar. Þegar að fylkingin kom að
höfninni benti einn fylgdarmanna hans í átt að myndarlegum skipum sem lágu við akkeri og
tilkynnti stoltur: ‚Líttu á. Þetta eru skútur bankamannanna og verðbréfasalanna.’ ‚En hvar eru
skútur viðskiptavinanna?’, spurði þá hinn einfaldi gestur.”
Þessi saga er lauslega þýdd úr formála bókarinnar Where Are the Customer´s Yachts –
or A Good Hard Look at Wall Street eftir Fred Schwed, Jr., en bókin dregur einmitt nafn sitt af
þessari klassísku sögu sem var þekkt löngu fyrir tíma bókarinnar. Formálin gefur tóninn af því
sem koma skal því skoplegu hliðarnar á starfsemi viðskiptabanka og eðli fjárfesta, með þó
alvarlegum undirtóni, er meginþungi umfjöllunar bókarinnar sem gerir hana fróðlega og einnig
afar skemmtilega aflestrar.
Schwed hóf störf sem verðbréfasali á Wall Street árið 1927 og starfaði þar í rúmlega
fimmtán ár. Það mætti því með réttu fullyrða að hann hafi upplifað tímana tvenna, fyrst
uppganginn sem átti sér stað í þjóðarsál Bandaríkjanna sem endurspeglaðist í gífurlegum
hækkunum hlutabréfa á síðari hluta þriðja áratugarins og síðan kreppuna miklu í byrjun fjórða
áratugarins, sem leiddi til verðfalls á markaðsvirði jafnvel traustustu fyrirtækja um 80-90%.
Kannski einmitt vegna þessarar reynslu leggur Schwed áherslu á að fólk á Wall Street sé
mannlegra en oft er haldið fram. Þegar bjartsýni ríkir á mörkuðum, eru flestir
verðbréfamiðlarar jafnan tilbúnir til að mæla með hlutabréfum, en svo óheppilega vill til að
einmitt þá er gengi þeirra oftast á uppsprengdu verði. Síðan, jafnvel án fyrirvara, verða
aðstæður skyndilega óhagstæðari og gengi hlutabréfa hríðfellur. Á þeim tímapunkti fækkar
þeim hins vegar óðfluga sem treysta sér til að mæla með slíkum fjárfestingum, þrátt fyrir lágt
gengi á hlutabréfum. Hlutabréfasjóðir, afleiðuviðskipti og aðrar afurðir sem fjá rmálamarkaðir
bjóða upp á fá sinn skammt af gagnrýni í umfjöllun Schwed, sem inniheldur mörg
sannleikskornin. Eðli fjárfesta eru einnig gerð góð skil í bókinni, en Schwed líkir mörgum
þeirra við áhættuspilara, og bendir á máli sínu til stuðnings að það er miklu skemmtilegra að
kaupa og selja verðbréf í tíma og ótíma heldur en að fá jafna og trausta ávöxtun, þrátt fyrir að í
fyrri kostinum geti maður lent í að tapa stórum upphæðum. Schwed ber slíka lífsreynslu við
kynlíf, þeir sem hafa ekki upplifað það geta aldrei almennilega metið til fulls áhrif þess. Í því
tilliti vitnar Schwed í mann sem tapað hafði stórum upphæðum með lánsfé: „Þeir sögðu mér
að kaupa þessi hlutabréf til að ráðstafa þegar ég væri orðinn gamall. Það heppnaðist dásamlega.
Innan við viku var ég orðinn gamall maður.”
Undir lok bókarinnar veitir Schwed ráðgjöf sem hann kallar „lítið og dásamlegt
heilræði,” og tekur sérstaklega fram að það sé ókeypis. Þetta er meðal betri heilræða sem til eru
varðandi fjárfestingar: „Í hvert sinn sem hlutabréfaæði á sér stað, og allir eru að leitast eftir
hlutabréfum, seldu öll þín hlutabréf. Taktu fjármunina af þeirri sölu og keyptu traust
skuldabréf. Það er enginn vafi á því að bréfin sem þú seldir eigi eftir að hækka í virði. Veittu
því enga athygli – bíddu einungis eftir kreppunni, sem kemur fyrr eða síðar. Þegar að kreppan –
eða taugastríðið – hefur náð varanlegri fótfestu út um víðan völl, seldu þá skuldabréfin (jafnvel
með tapi) og keyptu til baka hlutabréfin. Það er enginn vafi á því að hlutabréfin eiga eftir að
fara enn neðar. Aftur, ekki veita því neina athygli. Bíddu eftir næsta hlutabréfaæðinu.
Endurtaktu þessa aðferð svo lengi sem þú lifir og þú hefur þá ánægju að deyja í efnum.”
Þessi aðferð er í eðli sínu afar einföld, en sálfræðilega nánast ómöguleg að framkvæma,
því hún krefst þess að synda á móti straumnum, svo mánuðum og jafnvel árum skiptir. Það er
hins vegar skemmst að minnast æðisins sem tengdist bréfum í tæknigeiranum en traust
ríkisskuldabréf þóttu almennt á sama tíma vera lítt eftirsóknarverð. Síðastliðin tvö ár hefur
gengi hlutabréfa í nánast öllum tæknifyrirtækjum hrunið en ríkisbréfin hafa sjaldan veitt jafn
góða ávöxtun. Sannleikurinn í háði Schwed á Wall Street er hinn sami í dag og hann var fyrir
rúmum sextíu árum; nöfnin og umgjörðin hafa breyst en mannlegt eðli er ávallt samt við sig.
Birtist í Morgunblaðinu, 6.júní, 2002