1. OhridskI Univerzitet „Sv Kliment“- BitolaVISOKA MEDICINSKA [KOLA - BITOLA ARTERISKA HIPERTENZIJA DIPLOMSKA RABOTA - Kandidat: Aleksandra Koneska Op{tamedicinskasestra

2. VOVED Hipertenzijata ~esto ozna~ena kako HTA vo lekarskite izve{tai e latinski termin koj ozna~uva ,,poka~en krven pritisok“. Normalnite vrednostи na krvniot pritisok se 120-130 /80-85 mmHg , {to e i celta na sekoja terapija za poka~en KP. Site ostanati vrednosti nad ovie ozna~uvaat poka~en krven pritisok. Duri i kaj lica so t.n. visoko normalni vrednosti na KP od 130-140/85-90 mmHg, ima pogolema za~estenost na kardiovaskularni zaboluvawa (KVZ), sporedbeno so lica so normalni vrednosti na KP. Kaj lica so dijabetis, prele`an srcev ili mozo~en udar, bubrezna bolest se prepora~uvaat vrednosti na KP pod 130/80. Poka~eniot krven pritisok e vo direktna pri~insko-posledi~na vrska so aterosklerozata, srceviot udar i osobeno mozo~niot udar, perifernata arteriska bolest, bubre`nata slabost.

3. HIPERTENZIJA - VISOK KRVEN PRITISOK ILI TIVOK UBIEC Arteriskata hipertenzija ili poka~en krven pritisok e patolo{ka sostojba koja se karakterizira so sistolen krven pritisok nad 140 mmHg (18.7 kPa ) i dijastolen nad 90 mmHg (11.9 kPa ). Naj~esto se poka~eni i edniot i drugiot. Mo`e da bide poka~en samo sistolniot samo dijastolniot ili sistolniot poka~en, a dijastolniot namalen .

4. Pri^ini za nastanuvawe Nastanuvaweto ima golema uloga vo nastanuvawe na ovaa bolest. Golem broj na zaboleni imaat gen za pojava na hipertenzija. Genot e ozna~en kako CZF kaj lu|eto so genot DZF razni faktori doveduvaat do poka~uvawe na krvniot pritisok. Toa se na primer zgolemeno vnesuvawe na sol, (preku 3g. dnevno), prekumerno vnesuvawe na kafe, alkohol, nikotin, debelinata i fizi~kata neaktivnost.

5. Etiologija Spored etiolo{kite faktori hipertezijata se deli na primarna, sekundarna i idiopatska. Primarna (esencijalna) e zastapena so 85-95od slu~aevite - Eden i /ili pove}e faktori na nivo na arterioli ili mazni muskulni kletki - Genetski determinirana - Faktori na sredina Sekundarna - Bubre`na - Endokrinolo{ka - Kardiovaskularna - Nevrogena - Specifi~na za bremenosta - Predizvikana od medikamenti i dr. supstancii

6. Patogenetski mehanizmi na esencijalna HTA Abnormalen transport na Na - Stimulacija na simpati~en nerven sistem - Renin-angiotenzin-aldosteron sistem - Endotelna disfunkcija (otsustvo na vazodilatorni medijatori, insulin, rezistencija) - Mozaik teorija Site ovie patogenetski mehanizmi se pod vlijanie na zgolemena periferna vaskularna rezistencija

7. Sekundarna HTA - kardiovaskularna Koatrakcija na aorta

8. Klasifikacija Arterialna hipertenzija ili poka~en krven pritisok e patolo{ka sostojba koja se karakterizira so sistolen krven pritisok nad 140 mmHg i dijastolen nad 90 mm Hg. Stadium 1 - Kade sistolniot e od 140-159, a dijastolniot od 90-99 mmHg Stadium 2 - Kade sistolniot e od 160-179 ,a dijastolniot od 100-109 mmHg Stadium 3 - Kade sistolniot e pogolem ili ednakov na 180, a dijastolniot pogolem ili ednakov na 110 Izolirana - Kade sistolniot e pogolem od 140, a dijastolniot e pomal od 90 sistolna HTA

9. Efekti na arteriska hipertenzija Endotelna disfunkcija - Zabrzana ateroskleroza - Oslabnat arteriski yid Koronarna arteriska bolest - Mozo~en udar - Disekcija na aorta - Periferna arteriska bolest - Kongnitivna disfunkcija - Retinopatija - Bubre`na bolest

10. Hipertenzija i rizik za KVS Silna, nezavisna, direktna i etiolo{ka povrzanost na arteriska hipertenzija so rizik za razvoj na kardiovaskularni zabolubawa: - Framingham Heart Study - Nurses Health Study - Multiple Risk Factor intervention Trial ( MRFIT) - Seven Countries Study - Brisighella Heart Study

11. Hipertenzija i rizik za KVS Pu{ewe - Diabetus melitus - Dislipidemija - Otsustvo na fizi~ka aktivnost - Debelina (obem na struk , tt , BMI) - Stres - Semejna predispozicija (m.<55g.,`.>65g.) - Vozrast (m.>45g.,`. >55g.) Simptomi i znaci na arteriska hipertenzija: - Asimptomatska se do momentot na pojava na o{tetuvawe na celnite organi Po~etni simptomi n akomplicirana: - Vrtoglavica - Glavobolka - Crvenilo - Zamor - Nervoza - Epistaksa

12. Dijagnoza Utvrduvawe na nivoto na KP - Identifikacija na sekundarnite pri~ini na hipertenzija Evaluacija na vkupniot KV rizik so: - Barawe na drugite rizik faktori, - O{tetuvawe na celnite organi, i - Postoewe na pridru`ni zaboluvawa ili pridru`ni klini~ki sostojbi Dijagnosti~ki proceduri Povtoruva~ko merewe na krvniot pritisok - Anamneza - Fizikalen pregled Laboratoriski ispituvawa: - Rutinski - Indicirani kako rezultat na naodite od prethodnite ispituvawa ili kako rezultat na klini~kiot tek kaj pacientot

13. Merewe na krvniot pritisok Koristete gi Korotkoff - oviot gubitok na zvuci koi gi identifikuvaat sistolniot i dijastolniot KP - Merete go KP na dvete race pri prviot kontakt so cel da se identifikuvaat mo`nite razliki kako rezultat na postoewe na PAB Vo ovoj slu~aj se zema povisokata vrednost kako referentna. - Merete ja srcevata frekvencija so palpacija na pulsot (najmalku do 30 s) po vtoroto merewe na pritisokot vo sede~ka pozicija.

14. Laboratoriski ispituvawa - rutinski Plazma glikemija na gladno - Lipiden profil vo serum, vkupen holesterol, trigliceridi na gladno - K vo serum - Mokra~na kiselina vo serum - Kreatinin vo serum - Kreatinin klirens ili brzina na GF - Hemoglobin i hematokrit - Analiza na mo~ka (mikroalbuminurija so lipstik) - Elektrokardiogram Laboratoriski ispituvawa - prepora~ani - Ehokardiogram - UZ na karotidi - Kvantitativna proteinourija ( ako dipstik - testot e pozitiven ) - Glu`dno-lakoten KP indeks - Fundoskopija - Glukoza tolerans test (akoglikemijata na gladno e > 5.6 mmol /L) - Doma{no i 24~ ambulatorno KP monitorirawe Laboratoriski ispituvawa - specijalisti~ki Natamo{no barawe na mozo~ni bubre`ni, srcevi i vaskularni o{tetuvawa. Zadol`itelni se pri komplicirana HTA. Barawe na sekundarna HTA koga za toa ima pri~ini spored anamnezata, fizikalniot pregled, ili rutinskite testovi. - Merewe na aldosteron, renin, kortikosteroidi, kateholamini vo plazma i/ili urina - Uz na bubrezi i nadbubreg - KTM - Magnetna rezonanca

15. Terapija Celta e : - da se namali KP - da se kontroliraat drugite rizik faktori - da se namali brojot i dozite na antihipertenzivnite lekovi - namaluvawe na telesna masa - namaluvawe na upotreba na sol - vnes na zdrava hrana Dash dieta - ograni~en vnes na kafe - zgolemena fizi~ka aktivnost - namalen emocionalen stres - prekin na pu{ewe

16. Dash- dieta (Dietary Approaches to Stop Hyrertension) Zelen~uk - Ovo{je - Nisko mle~ni proizvodi - Namalen vnes na zasiteni masni kiselini i holesterol - Ograni~en vnes na sol < 3.8 g dnevno Kafe - Mo`e akutno da go zgolemi KP Alkohol - Zgolemen rizik pri ekcesiven vnes na bilo koj alkoholen pijalok - Nema efekt kaj onie koi {to vnesuvaat prepora~ani koli~estva na alkohol, duri i namaluvawe od prose~no 2-4 mm Hg

17. Dash - dieta (Dietary Approaches to Stop Hyrertension) Pu{ewe Direktno go zgolemuva KP Pri poka~en KP zgolemen rizik od KAB Fizi~ka aktivnost - aerobna aktivnost -Namaluvawe na KPs za 2,6 mmHg, odnosno KPd za 1,8 mmHg - kaj normotenzivni -Namaluvawe na KPs za 7,4mm Hg, odnosno KPd za5,8 mmHg kaj hipertenzivni Sovremen medikamentozen tretman - Tiazidni diuretici - AKE - inhibitori - Kalcium antagonisti - Angiotenzin receptor blokatori - Beta blokatori

18. Zaklu^ok Pretstavuva bolest na sovremeniot ~ovek i vo porast e brojot na zabolenite. Hipertenzijata e va`en faktor na rizik za nastanuvawe na mnogu kardiovaskularni bolesti i promena na krvnite sadovi na mozokot. Va`no e da se otkrie navreme i da se lekuva.