SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 21
Downloaden Sie, um offline zu lesen
Saga e Trojanve, novelë nga Dardan Leka
PROLOG


       Thojnë se dikur moti, mbi tokën e të parëve të mi kishte humbur dielli njëherë e
përgjithmon ne qiellin e shendriteshem e. Rrezët e tija të arta më fare nuk arrinin të
depertonin mbi tokë nga nje mjegull e dendur që filloj te perhapej mbi të. Tere vendin ton e
kishte pushtuar «terri i zi» siç tregojn legjendat. Atë ditë, mbi tokën tone thojn se kishte ra
kulshedra nga qielli për ti çfarosur njerëzit e kqinje ! Në një kaos të tillë pa dritë, pa dielle,
banorët e saj u detyruan të largohen nga vendi i tyre për të themeluar një koloni të re, Trojen
legjendare, atje diku larg në lindje ku ende rrezonte dielli, në brigjet e ngrohta të Frigjis
antike, deri në ditën fatale të shkatërrimit të saj.



Sa pere sqarim te dashur lexues, duhet t'ju pershkruaj hollesishte vendin e te pave te mi
Dardanine antike e cila fshehe ne token e saje ende thesarin e legjendes se Palanave.
*Pusi i Pa-lanes; vendë i ashtu quajtur ne popull; Palanat, vend i cili ndodhet mbi tehin e
malit Kasmaç,në një lartësi mbidetare prej afër 900 m. në rrethin e drenicës, mu mbi
burimin e ujësjellësit të Krejkovës(Fundipusit)dhe në mes fshatit Negros (Terrimi)apo «terri
zi». Aty dikur moti, tregon legjenda, se ne kohërat e lashta banorët e këtij vendi e kan
mbyllur kët gufë (gjejzerë) duke hedhur në te njëmij qerrre te ngarkuara me stoli floriri e të
mbshtjellura ne bashka leshi, të pa lar, nga edhe vjen toponimi «pa-lana», e që ajka si
rezistues i mirë ndaj lagshtësisë ka penguar avullin e nxehët që te dali mbi-siperfaqe të
tokës. Tregohet edhe sot në disa fshatra për rrethë se, rrezet e dillit n’at kohë nuk arrinin dot
te depertonin mbi token e Kosovës! Për disa gjenerata me radh, ky vend kishte mbetur në
një errësirë të plotë derisa një ditë kthehen pas-ardhësit e tyre te cilët kishin strehuar në
Frigjin a largtë. Më në fund ata detyroheshin qe te kthehen në trojet e tyre të pushtura nga
«terri i zi» për të mbyllur gufën e gjejzerit, lduke sakrifikuar tër arin që kishin arritur të
shpetonin nga Troja e shkatërruar prej pushtuesve akejën.

Kështu ishte në fillim si legjend, trasheguar gojarisht nga populli brez pas brezi edhe pas
tremij vite, derisa një ditë arkeologut të zellshëm shqiptar nga kosova, Liridon Zotaj, i bie
në gjurmë permes një shenje, tregues i vendit të sakët, se ku ndodhet ky thesar i mshefur i
stergjyshve të tijë nga koha e Dardanis së lashtë.
Ai niset, se bashku me një ekip hulumtues nga perendimi, në kerkim te ksaj legjende mu ne
zemer te kosovës, ne kohen kur nje tjetër pushtues barbar i ardhur diku nga stepet e rusis e
kercnonte popullin e tije deri ne qfarosje pa mëshirë.
Mirëpo Liridoni, me shoket e tijë ia arrijn me te gjitha veshtirsit qe kishin edhe pse
rrezikonin jeten e tyre prej serbëve dhe sherbimeve skrete te tyre, t’iu ikin pasi që e gjejn
thesarin prap e lejn aty në vend te vet ku kishte fjetur edhe tremij vjetë më par. Keshtu
ekspedicioni e shpetoj nga braktisja e pushtuesve të eger serb, qe perpiqeshin me ç’do kusht
të shlynin gjurmët e lashta të ketij populli, trashegim kulturor mbetur vetëm permes
legjendes së Palanave që edhe vet arkeologu dhe ekipi i tij u binden kur e preken me duart e
tyre thesarin, se me të vertet aj vend i shenjtë më s’ësht legjend por realitet! Ky realitet prej
asaj dite i takon atij populli qe jeton edhe sot në ato troje si dikur te parët e tyre ilirët.
Tju thëmi edhe një fjal rreth termit Palana që un mendoj se vjen nga fjala indo-europiane
apo iliro-thrakase se keto terma te ngjajshem i hasim edhe sot ne serbi ku deshmojn për
autoktonin e ilirëve që është për shembëll, Baçka-Palanka ku un mendoj se vjen nga
deformimi i se shqipës nga bashka në baçka dhe nga pa-lana në Pallanka qe domëthën se
prap mbetët i njejti kuptim në shqipe, e kurrësesi jo në ate sllave.
Në lidhje me toponimin «palana» un mendoj se edhe Banja Baçka, çë ka kuptimin vetëm në
shqip e çë del Banja e Bashkes. Se sipas legjendes se Palanave që edhe sot tregojn pleçët
mbasi që banoret e kosoves e kan mbyllur gufën e gjejzerit me leshin e deleve të palarë
atëhere avulli esht ndalur nga ajka aty në mbrendësi të pusit të thell, por qe ka shperthyer
diku tjeter aty ku shtypja e avullit e ka gjetur piken më të dobët kështu që është hapur një
burim i ri me ujë të nxehët. Pastaj banorët e ketyre trojeve kët burim të ri e quanin Banja e
Bashkës pasi që bashka ishte bër si shkak që të rrjedhë burimi i ri, pra bashka ishte në dy
rastet materja krijuese e këtij burimit te ri.
Njësoj është për toponimin e gjer-dap-it. Mendoj se edhe ketu kemi te bejm me origjinen e
shqipes se der kuptohet esht fjal e vjeter edhe te indoeuropent kurse hap esht shendrruar në
dap qe jep (dera-hapt). Ndersa te tjeret e quajn edhe sot kalimi i derës së hekurt.
Ka shum e shum spjegime qe japin provat se me te vertet me an te shqipes gjinden aty ketu
mbijetesa e ilirishtes se vjeter.
Palana: një pus i thellë, apo gufë e vogël e një gjejzeri, ku dikur moti nga ky vend dilte një
mjegull e dendur që e kishte pushtuar tër kosovën e sotme. Njerzit në at kohë të lashtë
kishin mbetur në errësir të plotë! Sipas«legjendes së Palanave» banoret e ketyre trojeve e
kan lëshuar vendin. Ndoshta që atëhere, rrethë -1450 Para Krishti thuhet prej studiusve të
origjinës së Trojanve se i pari i tyre Dardanosi pjesëtar i një fisi Ilir kishte ikur nga një
kataklizëm mu n’at epokë kur në ishullin Santorin, në detin Egje, kishte shperthyer vullkani
më shkatrrues mbi tokë që e njef sotë shkenca.
E gjith klima në mesdhe e deri në Groenland kishte ndryshuar tersisht për disa vite me radh
thojn shkenctarët qe mirren me studimin e kataklizmave te kohes parahistorike. Ndoshta qe
nga ajo koh Dardanosi duhet te ket ikur nga gropa e kosoves per te shkuar kah azia e vogel
dhe themelon një Dardani të re atje në brigjet e Frigjisë populli i shperngulur gjen strehim
tek mbreti Teuker e që pas vdekjes së tijë Dardanosi mbetet sundimtar i ter Frigjisë, se ishte
martuar me të bijen e Teukerit, Bahtia trashiguese e vetëme e tronit mbretëror. Më von nipi i
Dardanosit, Trosi themelon Trojën legjendare e që nipi i tij Laomedoni, i ati i Priamit e
thrret Ilion, në emer të j’atit të tijë, Ilio-s, deri tek Parisi, Hektori e Polidori, djali i vetëm i
Priamit që arrin te shpetoje nga tragjedija trojane, i cili ndoshta do të jet këthyer pas gjasht
brezav në atëdheun e të parve të tijë në Dardanin e lashtë për të kryer detyren që i pari i tyre
Dardaniosi s’kishte tentuar fare që te ndaloje mjegullen që e kishte pushtuar tër kosovën,
Dardanin e vjetër. Me siguri se vetëm pas disa vitesh kur të rraskapiturit tTrojan do te jen
kthyer nga frigjia në atëdheun e të parve të tyre, do te kishin pasur mundesi materijale që të
mbyllnin kët gropë! Kjo tez ndoshta zën vend në origjinen historikë të trojanëve qe e kan
aprovuar shum e shum studius modern por edhe historian të kohës antike si, Apiani,
Straboni e Herodoti. Për t’ia humbur origjinen e vertet të trojanve fajtori i vetëm ësht poeti
romak Virgjili që ishte i detyruar nga emperori August që te shkruante origjinen e Romakve
gjoja se ata paskan ardhur pas shkatrrimit të Trojës në Itali! Kët iniciativ e kishte marr para
Augustit edhe Cesari që kishte publikuar vet një vepër më 63,P.K. ku vehten e quan trojan.
Në fillim të historis se romakve te gjith ishin në pajtim qe pasardhsit e trojanëve të jen dega
e Hektorit simpatik qe vritet nga Achili grekë. Kështu ishte deshira e romakëve por, dal nga
dal romakët hetonin se po të merrnin kët drejtim dhe të percjellnin Iulusin(Cezarin) në
pushtime të reja, si tiran e gjakatar. Ata dronin se te tjerët(grekët)do shifnin në të stergjyshin
i tijë Laomedonin apo Priamin që simbolizonin fortunen dhe tiranin. Nga kjo arsye romakët
kishin ra në dilem, se mos popujt e tjer që ishin të pushtuar nën romën, do ti merrnin si
shembëll të keq e që do të urrenin pergjithëmon empirin romak, që ngjante në sistemin
trasheguesdiktatorial të Trojes, e që pastaj grekët do ndermarrshin masa kundër tyre me
aleatët tjer që të shkatrronin romën, si dikur që kishin shkatrruar Trojën. Romakët e kujtonin
ende Hanibalin kur me -229 P.K. me aletet tjer si Filipin e V të Maqedonve, ai me q’do
kusht gjat ter jetës së tij ishte perpjekur që të shkatrroje Romen se në te shifte Trojen e vjeter
prandaj edhe e urrente pa mas deri në vdekje. Edhe pse kishin kaluar me se 170 vjet prej
ksaj ngjarjes, romakët akoma kishin frik se mos iu ndodhi edhe njehere si dikur qe ishte
kercnimi nga jasht te ndonjë Hanibali tjetër apo siç ishte i pari anmik i romes, Pirrusi i Epirit
që më 279 P.K. e kishte sulmuar ishullin e apenineve nga jugu por nuk pati sukses dhe u
kthye prap ne Epir. Nga këto mësime që i kishin perjetuar romaket e kuptuan se me tirani
nuk do kishin suksese ne projektet e senatit romen per pushtime te popujve tjer ne evrop e as
në azi e ne viset tjera. Prandaj duhej qe te kepusnin degen e tiranit Laomedon e te Iliusit e te
Priamit, per të marr degën e re, atë të Eneut, që ishte më humanist i cili kishte shpëtur të
j’atin e tij dhe djalin për të ikur nga Troja. Kjo tablo në krye me princin Ene, nxjerrur nga
imagjinata e popullit romak per tu afirmuar para tjerve se kush jan keta romakët, tregonte
sigurin e jo fatalitetin e romës në të ardhmen.
Kemi edhe shembuj tjer por të epokës tjeter, si shembëll edhe një pjes e fisit Freng në
shekullin e IV P.K. kishte revandikuar prejardhjen trojane dhe keshtu kishin fituar statusin si
të privilegjuar të romakve dhe keshtu ishin te liruar nga taksat. Roma kishte besim nê ta dhe
ishte para mbrojtje ndaj fiseve gjermanike dhe depertemit te barbarve në empirin romak qe i
kanosej rreziku. Per ket mbrojtje kishin derguar ne keto vise gjeneralin me te famshëm me
origjin Iliro-thrakase Patrik Ajetus si guvernator në Golë. Më von ky e shpeton ket pjes te
evropes pa ra nen thundren e Atiles. Ajetusi e mund Atilen ne fushen e Katallonjes më
437MK.
Mënjeher ishte krijuar opozita ndaj Iulus Cezarit. Atij i njeheshin ditet. Ishte e
domosdoshme per mbijetesen e Romës. Cesari duhej vdekur se ai quhej Iulus, si i ati i
Laomedonit i cili kishte ra nga dora e Herakleut. Edhe qka esht interesant se mu ne greqi
bruti gjen strehim pas vrasjes se Iulus Cesarit e qe ketu shtrohet pytja, pse? Mos vall Bruti e
Kasi ishin të shtyer nga grekët? Pas tij vjen virgjili me i pershtatshem si poet. Mirëpo edhe
vet Virgjili kishte deklaruar qe te djegin «Eneiden» pas një incidenti kur vinte me anije prej
durrësit anija shkatrrohet dhe mezi shpeton pa u mbyt Virgjili e bashk me te edhe «Eneida»
në brigjet e brindisit. Aty vet Virgjili nis te urrente vepren e tij se ai e dinte se ishte vetem
një fikcion i tij i porositur, një trillim fantastik ku e merr herojn Ene si pasardhes të paster te
trojanve, jo gjakëpires apo tiran siç ishte familja e Laomedonit, të jatit të Primit, ku greket
do kundershtonin sundimin romak me origjin të familjes së Priamidëve por e zgjedhin me
qellim Eneun si pasardhës i të urtit Ankiz edhepse gjyshi i tij Asaraku ishte gjagjaj i tiranit
famëkeq, Laomedonit. Per tiu ikur qeshtjeve politike qe do te kishin pasoja me greket pra
mu per ket arsye edhe u lind «Eneida».
Më së miri e spjegon kët fikcion të Virgjilit studiusi françez Pierrë-Joseph Proudhon, në «la
Signification de
l’Enéide» (Domethenja e Eneides) L’Editions Arthaud, Paris, 1985.

Mirëpo te kthehëmi nga syzheja qe ne na intereson.
Shtrohet pytja; pse te rraskapiturit trojan te shkonin atje pertej detnave kah perendimi në
Itali? Dihet, fare mir nga «Iliada» e Homerit, se trojanët nuk kishin fare pervoj ne lundrime
me anije ne detna per ate edhe nuk posedonin as qe ishin lundertar. Po e zëm se te ishin
lundertar si grekët, kah do i kishin lejuar gjall me ikur greket me gjith ato njëmij e pesqind
anije qe akustonin ne brigjet e frigjis? Pra eshtë pa baz fare versioni i Virgjilit në «Eneid».
Te gjith ata qe kan tentuar të kthejn Eneun kah latiumi kan gabuar. Por ka ende te till amator
qe mundohen edhe sotë te shtrembërojn te kaluaren e popullit Ilir, perkatësisht te dardanve
edhe ne lidhje me autoktonin e popullit te sotem qe jetojn në kosovë. Por, legjendat kurr nuk
vdesin! Ato mbijetojn në popuj me mija vite duke u treguar brez pas brezi edhepse nuk kan
pas len shkrim si te tjeret populli yn ka len trashegim gojdhanat legjendat e vjetra përrallat
për divat apo për kreshnikët Mujin që populli shqipëtar i kujton përmes eposit popullor
trimerit tij kolosale si te Herakleu grekë. Edhe sot në fshatin Morin deshmon forca e Mujit
se aty ne mjës te ares ruhen gurët e Mujit e të vllaut te tijë Gariut. Pak me tutje duke shkuar
rruges Pejë-Prishtin rrënez malit të Gjveshur, aty buron një krua qe populli e quan, Kroni i
mbretit, ngulitur mbi një platform guri shifet gjurma e gjunit. Aty thuhet jan kërrusur të
parët tan për te pir ujë, e që nga ferkimi, gjatë mija vjetësh aty ka lën vendë forma e
përshtatshme e gjunit mbi guri që ësht lemuar nga zhgunat e lesht që i mbartnin të parët tan
ilirët.
KREU I PARË




        T’ju kujtojm një herë në fillim se Gaja, e gjithë Toka në pergjithësi, kishte një
kontinent të vetëm që te vjetrit e quanin Pangje, ku dhe e gjithë kosova e sotme shtrihej në
te, ne një fushë te perhapur e të gjelbëruar me drunjë e bimë të ndryshme që prej këtyre
bimve jetonin krijesa gjigante, dragojë kulshedra e bisha të rralla që të gjitha së bashku
jetonin në harmoni të plotë me natyren gjat periudhes se par të evolucionit të zhvillimit te
qenjeve te gjalla mbi siperfaqe te tokes, para njeqind e pesdhjet miliona vitesh.
 Mirëpo një ditë të kobëshme, mbi fushen e gjelbëruar, ra një asteroid i madhë që bredhte
diku nga gjithësia pa kufi dhe u versul me një shpejtësi si rrufeja, drejt rruzullit tokësor qe u
përplas në hemisferen veriore të kontinentit Pangje, mu në mesin e fushes së gjelbëruar në
mes të meksikes dhe një cop e asteroidit ra mbi fushen e Kosovës.
Perplasja ishte aq e fuqishme sa që u coptua e ter korja e Tokes në katër pes pjes dhe për një
çastë Fusha e rrafshët u shëndrrua në një gropë të thellë me një diameter prej më se njëqind
kilometrash në form të një krateri. As një gjë e gjallë më nuk arriti të shpetoj mbi tokën e
fushes së gjelbruar e as në Pangje nga ky Kaos!
N’at çast, shumë shperthime vullkanike të njepasnjëshme coptuan koren toksore dhe me në
fund pas shum vitesh erdhi edhe te ndarja e Pangjes në disa pjes duke u largur gradualisht
njera prej tjetres në mes te oqeaneve gradualisht në mes te oqeaneve vazhdimisht keshtu
shekuj me radh. Shkëndia gurësh të zjarrët të perzier me llaven dhe hirin vullkanik kishin
mbuluar njëher e pergjithmon ç’do gjë mbi tokë! Pastaj një mjegull e përzier me gazra të
ndryshëm, ishte ngritur mbi siperfaqe të tokës deri në qiell. Qe nga ai qast dielli kishte
humbur fare per ate pjes te tokes dhe u rikthye gradualisht vetëm qindra mija vjet më von.
Tani mbi siperfaqe ishte krijuar një relief krejt tjetër. Më si perngjante fare asaj fushës së
dikurshme ku kullosnin tufa të mëdha dinozoresh dhe gjallesa të tjera. Në at vend ishte
hapur një grop e thellë nga goditja e rënd që kishte shkaktuar ramja e asteroidit.
 Klima kishte ndryshuar krejtësisht mbi grop. Ret e zeza kishin mbuluar gropën ku binin të
reshura me shi pa pushim. Një stin e gjatë dimri mbuluar me akull kishte filluar të
mbretnonte, kështu për qindra mija vjet me radhë mbi tër hemisferen veriore të globit
tokësor.
 Një er e re u shfaq më von për të ndryshuar natyrën e vdekur në atë të gjallë me një ritëm
tejët të ngadalësuar.
 Vetëm diellit sikur nuk i ngutej fare.
Rrezët e tija të ngrohta përshshkonin dalë ngadalë gjith siperfaqën e gropës të mveshur më
akullin e trash po si një kurorë. Mirëpo e që pastaj shendrrohej dal n’gadal në ujë e per te
vershuar në ç’do lugin apo cepë ku mbulon tër siperfaqen e kosovës, si në dy lugje të
shuplakave të duarve.
 Edhe sotë pas miliona vitësh, cilido njeri po t’ia leshoje fluturimthi një sy prej së larti këtij
regjioni ai do vrej meniherë këtë gropë të thell, në formë të një guace që edhe pas miliona
vitesh që kan kaluar, me të vertetë ky vend të bën të dyshoje, se mos vall mbi kët vendë
edhe vet Zoti do t’ishte gjunjezuar atëher pas kaosit dhe me shuplakat e duarve të tija
gjigante do të kët grumbulluar gurë, baltë e dhe për të krijuar kët fole të tij të mrekullushme
që do ta veshtroje përgjithëmon prej së larti, si kryevepren e tij më të bukur mbi faqen e
dheut?
 Ndoshta atëhere, Zoti i madhë, mënjëhere pas kaosit e kishte vrejtur se asgjë e gjallë më
s’kishte mbetur në at fushë të bukur që ishte dikur, dhe i kishte ardhur keq për të gjitha ato
krijesa që ishin zhdukur përgjithëmon në at ferr dhe nga dhimbja tepër e madhe ia kishte
nisur të krijon një vepër tjetër të mrekullueshme mbi germadhat që kishte shkakëtuar kur
kishte ra guri i madh nga qielli.
Në fillim, Zoti do kishte thën se, në kët gropë të posa krijur, të gjitha gjallesat çë do lindin
nga balta e perzier me dhe dhe ujë do mund të jetonin së bashku në kët vendë të konservuar
nën shtruher të mbrojtur prore nga furfellaza prej maleve të larta që e thurrnin rrethë e
perqarkë Gropën e shenjtë.
Mu në mes te liqenit, aty ku ishin bashkuar të dy shpullat e duarve të zotit, kishin mbetur dy
rrupa të hollë toke që shkonte deri aty ku perfundonin majet e gishterinjve e që në mes të dy
pëllembëve të tijë kishte mbetur pa dashje një lug i ngusht, por i gjatë që shkonte nga lindja
në perendim të rrethuar me kodra të ulta nga të dy anet.
 Mbi një kodër të këtyre vargëmaleve nga maja e saj, si prej një oxhaku, villte ende avulli që
pastaj shpërndahej pastaj edhe mbi dy liqenjt tjer, atij perendimor dhe tjetrit që shtrihej në
veri-lindje të gropës.
Si një balen gjigante e lodhur poashtu edhe kjo koder merrte frym permes kësaj vrime të
ogjakut ku nganjëhere papritmas ngerrhaste dhe lëshonte mjegull të dendur nga mbrendësia
e tijë.
Zoti pasi e perfundoj kët vepër madheshtore punuar prej duarve të tija, u ngrit lart në qiell
dhe ia leëshoi një shikim prej së larti me plotë admirim. Ai e veshtronte me një adhurim të
veçantë, sikur donte të thoshte; Sa të bukur e kam ndertuar gropë! Nga egozmi i tyre një ditë
njerzimi do grindën për kët gropë të bukur. E në këtë gropë të thell ata do të gjejn varrin e
tyre të hapur. Sikur se vet Zoti të kishte programuar me qellim t’ardhmen e këtij vendi?
Pas një kohe bukur të gjatë, në kët korit të mbushur me ujë fillon të zhvillohet një lloj jetë e
re, por tejet primitive. Së pari aty këtu shfaqen ca gjallesa si, peshqi, breshka e deri te
gjarprinj të ujit e që lundronin në siperfaqet e kthjellta të tre liqenjeve që lidheshin mes tyre
permes ngushticave të vogla.
Prej të gjitha gjallesave të asaj botës së perparshme, pas shkatrrimit kishin mbetur vetëm
disa drangoj e kulshedra që për egzistenc suleshin pa mëshir, sa që të ngrenin njëri tjetrin
duke mos ditur fare nga mungesa e instiktit te tyre te pa zhvilluar sa duhet per te jetuar afër
njerzëve të te vegjel te shpejt e dinak. Për ta ishte beteja e fundit që zhvillonin para
shfarosjes përgjithëmon nga faqëja e dheut.
KREU I DYTË



        Deri në ket koh miliona vite kishin kaluar derisa një dit mbi keto shkrepa të mprehta
të maleve të larta u duken për her të parë krijesa tjera shum më të vogla se dinosorët që
rrethonin dikur moti Gropen e madhe. Këto krijesa të reja, jetonin të strehuar nëper shpella
te thella te organizuar në familje qe ndaheshin ne klane, por që shpeshëhere u perleshnin në
mes veti për një shpell për nje gjah për një femer apo edhe per zjarr binin në konflikt keshtu
gati se për asgjë. Konfliket ishin si mjet i par i tyre për egzistencë dhe më në fund për
dominim mbi kët territor të gatuar nga duart e Zotit. Por, sipas ligjit që zoti e kishte shpallur
që në fillim mbi tokë ai kishte thën; le të sundoje mbi ket tokë ai që ësht ma i forti!
 Edhepse ishin me trup ma te vegjel klani i galabrev, ktyne Zoti ua kishte dhuruar dijen,
virtytin më të vlersuar mbi faqe të dheut. Me mendje mendje duhej të mbijetoje njeriu i par
që ishte me trup vogel por që ngritej në dy këmb mun te vraponte te ikte kur e shifte friken
dhe dinte te mbaj ekuilibrin per tu ngjitur maleve e shkrepave me këmbet e me dy duart e që
arrinte edhe të gjuante shpeshëhere gur në liqe ndoshta per tu argëtuar ose tentonin ndoshta
në që të mbysin imazhin e tyre që qfaqej mbi siperfaqe të liqenit të qet, sepse imazhi i tyre i
friksonte më shum se viganjt e mdhenjë. Ndodhte shpeshëher që klani i njerzve të vegjël të
perleshën me Viganjt, gjint e mëdhenj që arrinin të ngadhnjenin mbi ta edhe pse ata ishin me
të fuqishëm e më të mëdhenjë nga shtati se dinin tiu qesin kurtha vigajve, me një mjeshtri të
persosur. Keshtu qe njerzit e vegjël fitonin territor pas territori dersa një ditë arrijn që ti
nenshtrojn viganjt per nevojat e tyre që më von bëhen aleat te pandar deri von.
Mbrenda një kohe të shkurtër njerëzit e vegjël mbeten sundimtar të vetëm brigjeve të liqejve
të Gropes deri në evolucionin parahistorik. Mbi liqenin perendimor pas dite leshohej hije që
e errësonte tër liqenin e qe banort e parë e quanin Liqeni Nerhije.
Banorët që jetonin në këto brigje të liqenit Nerhije thirreshin Galabrë, nga se që galë, e
qunin hijen e zezë, mu atje ku krijohej një hije nga se malet e larta te bjeshkve te nemuna i
bënin hije të gjith atij vendi dhe ata që jetonin nder hije të maleve të larta. Rrethë liqenit
banonin galabrët që të tjerët i quanin kështu, se ata gjindëshin në errësir para të gjithë
banorve të të gropës.

Gati se për ç’do vitë, prijësi i fisit të Galabrëve ngarkonte dy a tre diva që ishin në sherbim
të tijë për të marrur rrugen e vështir përtej shkrepave të larta andej ku jetonin fqinjët e tyre
Taulantët, për tu furnizuar me drithëra që galabrëve u mungonte më se tepermi.
Kliti, që ishte shefi i viganve të fuqishem që kishin mbetur pa u zhdukur, kishte marrur
përsiper kët mission se bashku me Mentolin, një vigan të spikatur se banoret e gropes kishin
hetuar se pirustet që jetonin pertej maleve të larta atje poshtë buz detit, kishin edhe krypen
edhe toka pjellore të mjaftushme kurse Galabrët s’kishin asgjë tjetër perveq gjuetis dhe
peshkataris që kishte filluar te mungonte. Thunatët që shtriheshin në rrypin e gjatë të maleve
buzë liqenit të mesëm, aty afër konës ku dikur nga ai vend dilte mjegulla e dendur e që tani
aty kishte mbetur vetëm një pus i thellë që nganiher mbi të grumbullohej mjegulla e zezë aty
mbi një koder kishin zbuluar gur të krypes që Thunatët e runin kët pasuri me plot gjelozi
prej Galabreve dhe fiseve tjera që kishin nevojë të dommosdoshme për krypë. Për të
mbrojtur kët pasuri Thunatët nga frika se mos vinin Galabrët apo tjeret per tua rrembyer
minjerat e krypes, kishin ngritur fortifikata të medhaja me ndihmen e Gjigantëve qe edhe ata
posedonin. Gur të mëdhenj kishin grumbulluar në maje të dy kodrave si dhëmbet binak.
Megjithëse në fillim fiset në mes veti i shkembenin mallërat si lekurat e gjuetis dhe fuqin
puntore që kishin sidomos galabret në viganjt e tyre per të punuar në arat e Taulantëve e si
pages këta u jepnin pakë drithë dhe krypë në baz të një marrveshje. Por prap se prapë ndihej
nevoja për këta dy artikuj kryesor që për të mbijetuar fiset ishin të shtyr në konflikte që
zgjatnin brez pas brezi. Koha kalonte e banorët e Gropës shtoheshin me një evolucion
natyror të shpejtuar që i pershtatej një jete të këndëshme brigjeve të liqenjve të qetë.
Njerëzit jetonin prej gjuetis e peshkataris që shpeshëhere mungonte dhe për kët arsye grupe
te organizuara të fisit të Galabrëve kalonin bjeshkët e larta që shtriheshin kah perendon
dielli për të rrembyer mallëra ushqimore tek fqinjët e tyre që jetonin pertej maleve që
rrethonin Gropën e tre liqenjëve.
Atë ditë herët në mengjez, para se të agoj dita, Kliti me dy gjigant tjer ishin bër gati për
rrug. Me vete i kishin shterngua nja shtat mushka që e tër barra gjat kthimit do binte mbi
shpin të tyre neper një rrugë tejet të veshtir pertej bjeshkëve te namuna. Kliti ishte mesuar
t’iu ikte kurthave të bandave te cilat shpeshëher i sulmonin pa meshir mushket e tij. Nga një
here ndodhte qe edhe ujqerit ose qakajt te sulmonin karavanin perplot me krip ose miell dhe
nga befasia kafshet e gjora perfundonin njera pas tjetres ne humëner posht, pa shenj pa dok.
Prandaj, në keto kushte shum të veshtira Kliti kishte pervoj te madhe nga ky shtegtim i
rrezikshem dhe mu per ket arsye Princi Jonus ia kishte besuar ket mision. Populli i tijë
kerkonte bukë! Edhepse e kishin braktis jetën e shpellave ata fillonin ti ripushtojn prap, nga
mungesa qe ndienin familjet e tyre gjat stines së dimrit të gjatë në shpella gjenin strehimin
më të volitshëm.
Kliti nuk pati sukses si heret tjera. Posa shkeli në tokat e talantve ra ne kurth prej fshatarve
te revoltuar, qe tentuan ta zen të gjall Klitin dhe Mentolin per ta que drejt te princi i tyre ku
do iu ipte denimi para keshillit te fshatit. Mirëpo s’ishte aq leht me i neutralizue keta dy
vigaj te mdhej. Edhepse ishin të pajisur me tefurqi e me kosa, fshatarët nuk ia arrinin dot me
i pushtue kta dy kolosa. Të rrethuar në katër anet Kliti e Mentoli vendosën të rezistojn më
gjithë forcën e tyre të kolosëve. Një fshatar mjaftë guximtar që ishte i afrohet me tefurk gati
për ti sulmuar te dy viganet. I afrohet Klitit, derisa Mentoli ia mbronte shpinen, dhe e
sulmon atë me një të rame të rrept por ky Kliti i shkathët shtremohet me një an dhe per pak i
shpeton pa u therr por e prek Mentolin në supe qe ishte mbrapa shpine se tij kur në at qast
me doren e tij te fuqishme ia nzen tefurkun anmikut dhe e hjedh me gjith te, lart i cili leshon
një klithje dhembje ende pa ra me shpin per toke me i pa frym. Dy fshatar vrapojn drejt tij
për ti dhën frym. Kur e pan se s’mujn me ju dal përball një nga një ateher bahen dy nga dy
per ti sulmu keta dy vigan por prap pergjegja ishte e njejt....
se te kater trimat bien per toke nga dy viganjt qe s’kan asgjë per mbrojtje perpos duarve te
tyne te gjata e te shkathta.
- Sillni litarët, shpejt! urdhenoi plaku i fshatit.
Nuk vonoi shumë dhe pes veta mbrriten me litar ne dor. Derisa dy divat ende perpiqeshin qe
te qanin rrethin se e dinin qe s’shpejti do te bien ne kurth. Numri i njerzeve shtohej gjithnje
e ma shum. Ata vinin nga të gjitha fshatrat perrrethë. Në perleshje e siper Kliti perpiqet ti
rrzoj kundershtarët por ata iknin mbrapa si i shihnin qe po iu afroheshin keta dy kollosët.
Njëri prej fshatarëve hypur në një pemë ia hedh litarin mbi Mentolin. Ky ishte i lenduar dhe
nuk arriti dot të mbrohej me kohë. Njëra këmbë i mbeti në lakë që disa burra të fuqishëm e
terhjekin lart kah dega e pemës. Për ni qast ai mbeti i kacavarur me kokë teposhtë duke u
lekundur keshtu në balancim por qe mundohej më kot të gjente me shikim Klitin. Q’do gjë
për rreth i dukej e trubulluar derisa dikur iu moren mendët dhe më në fund nuk shifte fare.
Mbas një cop here ai kishte humbur vetëdijen.
Kliti i vetmuar tentonte të mbrohej por fshataret ishin grumbulluar te gjith rreth tije e nuk
mundi ti perballoje sulmeve me litar qe iu lidhnin gjithkah ne trup ne krahnor kemb edhe ne
qafe i cili perpiqej te lirohej por ishte e kot Në ket perleshje fhatarêt kishin qellimin ti zen te
gjall viganet. Disa burra tjer qendronin gati pak me tutje te pergatitur per gjuajtje me shigjet
ne rast nevoje por kishte edhe te tjer me bahe te steritur per hedhje te gurve në distanca
mjaft te largeta dhe shum precize. Si shifej banoret e fshatit kishin vëndosur ndoshta tiu
dhajn një mësim njëher e ergjithmon vigajve te dardanis se ata jan me te aft me te
organizuar dhe kan inteligjencen njerzore me te zhvilluar se te tyne.
Pas dite princi i taulantëve kishte ardhur qe ti marr ne pytje dy viganat qe flitnin te njejten
gjuh si galabret poashtu si te gjitha fiset ilire flisnin te njejten gjuh por me dialekte te
ndryshme por me ne fund u kuptonin ne mes tyre kur ishte e nevojshme.
Princi iu afrua Klitit e shiqoi drejt ne sy pastaj iu afrua Mentolit te plagosur qe tani plaga në
krahror kishte nis ti pezmatonte. Princi u kthye kah fshataret dhe i dha urdher kryeplakut qe
tia lidhin varren të plagosurit.
 - Sa per trimeri sua kalon asnje prej ktyne njerzve te mi. Taman jeni mbrojt si dy gjeganta!
O burra të fort, a me tregoni se çfar e mirë ju solli kendej bjeshkve te nemuna, në tokat e
ktyne fshatarve?
- Kerkojm kryp deti! i tha kliti.
- Kryp deti? Me shtat mushka, e me gjith ata thas të fshehur aty mbas gardhit në çuba? Nuk
po ma merr mendja fare! -i tha, kryeplaku.
- Tek cili princ ju sherbeni? I pyeti princi.
- Për të famshmin Jonus, princin e galabrëve, i thot Kliti.
- Pse keni hy në ket pron të huaj? i pyet kryeplaku.
Mirëpo divat siu pergjigjen fare.
- Folni pse rrini si memeca! - nderhyni princi i Taulantëve. Nëse tregoni drejt, po ua japi
fjalen se kam me ju fal. Perndryshe litaret hajn gurin e le më viganat si ju!
- Un spo kuptoj se q’do me thën me ket,- ia kthen Mentoli.
- A keni litar atje te ju në galabri? e pyet princi Mentolin.
- Po, perse po më pyet për litar?
- Ndëgjoni ju o kolosa të mdhenj, e që jeni mjaftë kokë-fortë! Po ti ndegjoni këshillat e tona,
ndoshta edhe ju do të këni në t’ardhmën toka e fusha pjellore edhe me shum se ne që edhe
tjerer fise do ju lakmojnë ee s’do të keni më nevoj per te rrembyer drithin tonë. Kam
ndegjuar se liqejt e nxëjn tër atë hapsirë të madhe toke e po ti shprazni ata liqej ato toka do
të bëheshin ara e ledina pjellore të mjaftueshme jo vetëm për ju por edhe per fqinjet tuaj do
të ket të ardhna të mjaftushme. Aty di të bëhet hambari i të gjithë Ilirve. Ju me litar dhe me
forcen e muskujve tuaj qe e këni do e beni kerrshin cop-copë!
- Esi t’ia bëjm me ata litar?
- Shum leht o trima! Ne do t’iu mësojm krejt vetem nisnja ju! Duke ferkue gurin me an te
litarve,e kur te vjen dimri nga acari i madh ne plasat e gurit do te futet uji e bora qe gjat
nates do ngrihet e behet akull e qe do zgjerohet sa me shum deri ne plasaritjen e shkembit qe
te nesermen mbetet vetem ta lkundeni prej vendit, e pastaj do te bie cop më copë. Keshtu qe
gryka hapet shum shpejt e leht sa qe vetem njerzve zoti ua ka dhan mendjen per te menduar
në mrekullina te tilla qe as zotit si kishte shkue menja kurr se nje dit njerzit do ia arrijn te
prishin punen etij madheshtore. Vetëm nje gjë kam frik se mos zoti do të hidherohet ndaj
dardanëve.
- Uha, ofshani Mentoli. Q’ka do ti gjej më keq ata kur s’kan sot as bukë me honger.
- Ndegjoni pra! U tha princi me fjal t’urta. E kam kët porosi nga ju dy vigajt; shkoni e
thuani princit tuaj qe te veproje keshtu siç te thash ty nese doni me jetue prej tokes suaj se
perndryshe, i thuaj, ju do zhdukeni përgjithemon.
KREU I TRETË


        Mbi gropën e madhe atë ditë kishte marr kohë e bukur plot me diellë që filloj me
tubimin e një turme të madhe njerzish të grumbulluar rrethë një guri rrasapet në form të
shtratit i vendosur mbi tre gur në trekëndësh qe te moqmit e quajn Logu i burrave. Të gjith e
prisnin princin qe svonoi shum dhe me ne fund u pa me kryplakun e fshatit qe bisedonin
hollesisht se si tia benin rreth bashkimit te forcave te mjaftueshme per fillimin e grryerjes se
kanalit te Xerxës. Sa u afrua princi te gjith u ngriten ne kemb per ti pershenedet parin qe
menihere princi ua kthen me ulje koke dhe duke ju dhan shenj te ulen neper vende.
- O burra të fort, u tha kryeplaku. Qofshi me nder e dalshi faqe bardh mbasi keni ardh deri
ketu per te ber bised, se si me ja ba qe te drenojm ket tokë nga uji i liqenit te madh e qe ne
vend te tij tia dalim ne njerzit me krahet ton dhe me fuqin e divave ton qe ta thajm ket pus te
madhë. Mu ma merr menja se duhet grrye at kodren e xerxes ku esht ma se ligshti per me i
dal ne skajt ksaj pune qe sasht fare leht po me ndihmen e zotit do tia dalim ne skaj ksaj pune
te perbashket. Me ndihmen e divave ne do ia dalim ne skaj por edhe nese jemi te bashkuar e
te punojm pa nderpre qe sdo te ndalemi as prej shiut as prej bore se puna do zgjas disa vjet e
ne sduhet me lan ne gjys nese ia nismi me rrmih se ma zoti sna ndihmon. Falltorja e jonë ka
pytur, a mos është a jo mekat me shpraz liqenin qe zoti e ka krijua qysh ne fillim per neve e
sipas fjalve te saj zoti asht dakor nese bani sakrifica per me ju shkue puna mbar.
Tani un po ju pyes juve kshilltarve te vjetër se a jeni te pajtimit te gjith me dhan sakrifica?
Kush esht i pajtimit le te qoje doren!
Gati se te gjithë me perjashtim te disave qe e kishin ulur koken dhe s’benin zë fare.

Disa ditë kishin kaluar mbas tubimit madheshtor kur një ditë te bukur kur ia kishte mrri syni
i pranveres divat e fuqishem me mijera banor te rrethit te liqenit, ia kishin nisur punës
kolosale për ti hapur grykat ku do të thahej liqeni i madh e pastaj e ter kosova do behej tokë
pjellore. Grryerja e gurve behej me an te konopve te trash qe gervishnin pa nderprer mbi
shkembijt gelqerorë. Nderrmarrja ishte teper e mundimshme por realizohej nga viti ne vit
perparonin viganet por edhe filluan edhe te mungonin krah te fuqishem per pun sepse
viganet filluan te zhdukeshin nga një epidemi e panjohur.

Pas disa vitësh me plotë mundime e sakrifica të mdha, tani edhe thunatët e galabret jetonin
të lumtur në gropen e madhe ne tokat e tyre te begatshme me fusha pjellore e ne harmoni me
fqinjët qe shtriheshin perrreth tyre. Kah jugu kishin mardhenje te mira me Penastët e
Pirustet edhe me Pajonet qe shtriheshin pertej maleve të sharres e deri te lumi Aksos ose
lumi mesit. Me Labeatët, Autariatët dhe Ardianët kurse në perendim me Skordisket e
Tribalët në veri te lumit të Bardhe por edhe me fiset e shumta të Thrakis se madhe qe
perfshinte edhe Maçedonët kah jugu.
Në këtë grop, tani ishte kriju një mbretni e fuqishme edardanve ku brez pas brezi rritej dhe
perhapej gjithnje duke iu kercnuar fiseve fqinje qe dkuar iu kishin ndihmuar per ti qel grykat
e reja te irigacionit te lumit Drilon qe i qonte tani permes grykes se shenjt te ghitha ujrat qe
e lagshin rrafshin e tokave te Galabreve qe shtrihej ne perndim te gropes se madhe , kto ujna
tani shprazeshin permes grykes se shkelzenit qarkullonin per te perfunduar ne detin Jonë. Të
gjitha fiset kishin ndihmar për të zbraz koriten e madhe për të skthye në ara të pjellshme qe
me në fund fiset dardane mos te ken nevoj ti sulmojn fqnjët e tyre që ishin per rreth tyre ku
përher keta ishin viktim e sulmeve te bandave galabre apo thunate .
Me hapjen kanalit të madh mbi kodrën e Xërxês, galabrët perfituan të gjitha fushat e mdhaja
në perendim të dardanis aty ku shtrihej Korita e madhe. Drenimi i ketyre tokave iu dha
mundesi banorve te maleve që te punojn fushen dhe qe te zhvillonin blegtorin me vonë.
Me siguri se ketu dikur moti do te ket nderhyer dora e njeriut në keto punime te medha
kolosale për të shendrru kët korit te mbushur me uj në tokë pjellore. Kanalin te cilin e kan
gerryer nga shprazej ter ai uj banorët e kësaj ane nga ajo kohë, e quanin e drenimi pastaj më
von, Drini qe jep kuptimin e drenimit te kësaj toke nga banoret e hershem të këtyre maleve
qe më par jetonin per rrethë ketij liqeni, andej ku shtrihen edhe sot qytezat kryesore per
deshmi rretheperqark liqenit të mdh. Korita e madhe thahej nga viti në vit e banoret kishin
filluar ti pushtonin fushat e gjêra pjellore. Dikur aty ku kishte ujevara të nje pasnjeshme
njerzit e kishn leht të kalonin prej kodres se blinit e në Jakovë mirepo mbas hapjes se kanalit
njerzit nuk mundeshin te kalonin te njeri tjetri prandaj iu duhej një ur kaluese pertej lumit
Drin që në fillim askujt si kishte shkuar mendja se njeher per nje kohê te shkurter banoret e
dy brigheve di te ndahen.

Kështu në mënyr te organizuar tër diten punonin pa pushim e me plot mundime mijera njerz
në grryerjen e kanalit të madh. Te banorët e maleve kishte ngjall shpres të madhe tharja e
liqenit. Dita dites punet perparonin deri sa ia arriten të arrijn deri te pika e parë e ujit qe
duhej derdh per her te par ne kanalin e hapur. Udhëheqsi i punes kishte vendosur qe në
vjesht ta nderprenin punen per te pritur në pranver shkrirjen e bores qe shkaktonte vershime
te mdhaja keshtu qe do të lehtësonin punen kur uji do e grryej kanalin dhe do hapej shtrati i
ri i lumit Drilon.
Në pranver duke pritur vershimet e rendomta qe do te zgjeronin liqenin dy her kah madhsia
per qdo vjet princi i galabreve prite i zellshem syrin e pranveres.
Më në fund rrezet e ngrohta te diellit pranveror filluan te nzejn boren mbi naltësit e maleve
te larta qe e rrethonin liqenin perendimor te dardanis kur ndal nga dal në mbremje
leshoheshin gurra te shumta uji në qdo lugin në qdo prrock uji kullonte dhe derdhej në
liqenin e madhe i cili zgjerohej deri tek gryka e kanalit të madh aty ku dora e njeriut ia
kishte ven kurthen per te shprzur pergjithemon ujin qe pengonte qdo zhvillim jete te
matejshem te gjith banorve te dardanis perendimore.
Atë ditë ter populli ishin tubuar në koder të Xerxës per te pa shembjen e fundit te gurve te
mdhenj kur rrokullisen nen forcen e fuqishme të ujit qe para veti filloj te bart dhe e gur e per
ti shemb me posht atje kah gryka e shkelzenit ku vershimet merrnin rreptesin me te madhe.
Prej gëzimit disa pleq edhe qanin nga gezimi kur shifnin se dora e njeriut ia doli më në fund
ta permbysi edhe forcen e te mbi fuqishmit zot qe dikur ai vet e kishte krijuar vet me duart e
tija ket vendë,kurse tani i kishte ardhur fundi qdo besimi në zotin. Një falltore kishte
predikur se zoti do hidherohet se tepermi ndaj tyre nese e shkelni urdhnin e zotit qe e kishte
krijue ai vet ket vend prandaj per mos me zemrua zotin duhej flijua dike aty në kanal qe kjo
pun mos te shkoj kot se per ndryshe zoti do na denoje te gjithve. Por askush nuk ndegjonte
fjalët e falltores, se më asnjeri nuk donte të flijonte femiun e tij të dashur.
Më plotë brohoritje gëzimi e hareje dhe fishkellim prej fylli dhe tam -tame nga daulla qe
nxirrte ritmin e kushtrimit drejt fitores së par të njerëzve në kundershtim ndaj natyres ata i
bente edhe me te guximshem pa qua fort mendjen se si do shperblehen per ket akt nga
perendia ndoshta e zemeruar ne njerz. Rendi i njerëzve qe ishin renditur buz kanalit qe
percillnin shprazjen e liqenit qe shkonte pastaj pas nje kthese ne te majt duke kaluar gryken
e ngusht te shkelzenit pertej bjeshkeve te nemuna ku do të perfundoje në detin Jon.
Puna e zellëshme kishte korrur frytet e saja te volitshme se tharja e tokes se drenuar shifej
tani kjart edhe me shum ku per her te par njerzit ku perpara banojshin lart në shkrepa e
neper shpella tani fillonin te zbritnin posht në luginat dhe fushat pjellore te begatshme per
zhvillim te blegtoris dhe agrikultures. Ata kishin marr mësim tek fqinjet etyre se si te
punohen arat se si te mbjellin e te korrin ledinat e reja, ndarja e parcella behej nga qdo princ
i finc i fiseve qe qeverisnin banoret e vet ne zhvillimin e nje jete normale ne kushte te
volitshme.
Gëzimi e hareja ishin te pa fund per banoret e fushave te te shprazta te liqenit te madh te
lugines se Drinit tani qe kishte formuar shtratin e tij rrjedhte tani drejt kalimit te tij te qet
kah gryka e Xerxës në kanalin e posahapur.
Në veren tjetër, fshatarët beheshin gati per te korra ne arat e mbuluara me grunije prej ku
pritej buka e ardhshme. Të pajisur me vegla te reja si tefurqi drapnoj e kosa deri te hambaret
per rezerva te duhura gjat stinnes se dimrit. Blegtori te mjaftueshme kishin grumbulluar ne
pajatat dhe ahurat ku rezervat vinin e shtoheshin. Krena delesh dhish e lopesh qe i kishin
ndrrua me fqinjet e tyre pertej bjeshkve te namuna i me gjerat e imta si ndonje lekur apo me
se shumti me dardha qe rriteshin rreth e rreth kodrave te ulta te dardanisë, e qe te fiset tjera
nuk rriteshin keto prodhime e dardhat qmoheshin shum nga ta.
Të gjith i prisnin te korrnat e para më shum shpresë. Se gruri tani kishte arritur fazen
perfundimtare të pjekjes mënjëhere duhej nderhy dora e njeriut për të mbledhur kokrrat nga
kajzit e grurit. Fshatarët ishin mbledhur per një banket para fushates së te korrave ku
zhurma e tupanit dhe e fyellit degjoheshn larg deri ne luginat e thella te fushes se drinit. Në
te njejten koh, me tutje, nedermjet liqenit të mesem apo Korites se vogël dhe liqenit veri-
perendimor, kishin filluar punimet per te ber drenimin edhe te atyre tokave qe do te jet faza
perfundimtare e zgjerimit te tokave te gropes se madhe qe per rreth banoret kerkonin edhe
ata si galabret fusha pjellore. Ndoshta ne fillim njerzit do kishin par marrur mesim tek tjeret
e pastaj do te ken vepruar njashtu edhe ne vendin e tyre ku jetonin ose nga një knet e vogel
ne fillim kishin fitur bindjet se po te merrnin iniciativa tjera me te medha siq ishte drenimi i
tokave te liqenit te madh ata do tia arrinin me plot sukses keshtu qe dal nga dalë perparonin
nga ana e bujqesis dhe tani për drenim dardanët më s’kishin frik as nga kulti i zotit te tyre se
do i denoje nese e ndryshonin pamjen e forces natyrore qe nga fillimi krijimi gatuar nga vet
dora ezotit.
Një epok e re kishte filluar te mbretnonte tani ne mes të gjitha fiseve ilire e pellasge qe keta
te fundit mirreshin me kultivimin kuajve qe pelat e tyne i ruanin si thesar te rrall mbi tokë.
Mirëpo fiset dardane ishin me te afert me Pellasget keshti qe edhe shkonin mir në mes veti
pa perqamje. Nganjeher kishte konflikte edhe ne mes te dardanve sidomos mes Thunatve e
Galabreve kishte pas gjithmon konflikte per rreth liqenit te mesem qe vendaset per rreth e
quanin Korita e Vogël dhe atij verilindor Korita e Eperme.
Ujërat që duhej larguar nga liqeni veri-lindor kerkonin sakrifica të mëdhaja. Planin e kishin
realizuar Galabrët të cilët prap si dikur siç kishin vepruar per tokat e tyre me ndihmen e
kollosve kishin grryer gryken nqë shtrihej në veri të korites ku permes lumit Margos do të
zbraznin ter liqenin verior të Thunatve. Edhe aty punimet i kryen burrat e fort te kalitur duke
qa gur te mdhenjë gelqeror që në fillim i grryenin me litar te mdhenj qe e hanin gurin dal
nga dal deri sa e demtonin shkembin mjaft mir sa qe kur vinte stina e ftohët e dimrit vet
natyra e krynte punen me ngrica te mdhaja qe mbretnonin atëhere akulli e qante vet gurin
copë-copë.

Ndoshta kështu do të ket ndodhur në fillim mbi tokat e drenuara të kosovës se bukur qe
besohet se dora e njeriut esht per diçka këtu mbi kët tok të shenjt sikur se ketu Zoti do te ket
gjetur nje terren te pershtatshem për te eksploruar ket cop toke ku do e veshtronte vet nga
lart se deri ku njerzit mund te shkojn qe me plot sakrifica perpiqen te egzistojn mbi tokat e
te parve te tyre mbi faqe të dheut.
Pasi që galabret kishin arritur te thajn liqenin e madh dhe thunatet ate te veriut njerzve iu
kishte mbetur edhe liqeni i mesëm më i vogli qe duhej ndermarr drenimi i ketyre tokave.
Edhe liqenin e vogel banoret kishin arritur te thanin duke grryer te guri i plakës nje kanal
per ti evakuar ujrat e shiut e te bores qe pastaj banoret equajten drenicë sepse ne krahasim
me dy liqenjt e medhenjë ky drenim ishte shum më i vogel por i domos doshem per lidhjen
e tokave nga lindja në perendim të dardanisë duke perthekuar rrypin e vargmaleve qe dikur
e rrethekonin liqenin e vogel. Gryka e vullkanit të shuar mu në mes të dardanis villte avull
her pas here ne ajr ne qiellin e kalter plot diell.
Ndoshta ishte nje perkujdesje, apo një kercnim ndaj njerzve? Vetem zoti mund tiu
kundershtoje vullnetit të një populli, thoshte falltorja dea e Dheut.




KREU I KATËRT



        Mbas një kohe te shkurtër tani mbi tokat e drenuara te koritave te shtjerrura u
mbushen me vendebanime njerëz të lir prej fryteve se tokes së tyre të re qe e quanin Fusha e
Mëllinjave, se atu pas evakuimit te ujit mbi ato fusha të gjera shum shpez te malit gjenin
ushqime te mjaftushme e të pasura me skrraja krymba e insekte tjera qe qfaqeshin pas
lavrëtarve.
Mirëpo atë ditë të bukur, posa kishte filluar syni i veres, fshataret ia kishin filluar të korrnin
grurin, kur pa pritur një boll egjat versulet mbi fshataret. Fshatarët të frikësuar nuk dinin se
qtë bënin më ndaj një perbideshi te till. Me guzimin e tyre te madh fshataret e rrethojn
bollen me kosa e tefurqi me qka kishin në dor por kot ishte te luftonin ndaj një perbindeshi
te tmershem qe qellonte fshataret me bishtin ee saj të rrept qe e rrzonte viktemen ne vend.
Disa tjer vraponin per te shpetuar njeriun e tyre kur bolla qellonte prap tjeret qe e
ngacmonin bollen me veglat e punes por pa sukses. Një djalosh i ri me plot guximin e tij i
afrohet perbindeshit me draper në dor por kjo e qellon me bisht dhe e rrexon në tokë.
Atëher kur e pan fshatarët qe iu ishte e pa mundur te luftojn ndaj ketij armiku të eger e
lshojn fushen e betejes të alarmuar duke ikur drejt kasollave te tyre.
Me te ikur njerzit, bolla afrohet tek viktima e tij perthekon ate aq fort sa qe djaloshi mbetej i
pa frym. Dal ngadal ajo bien nen hipnoz dhe me gojë te hapur fillon të gelltis viktimen duke
filluar nga koka, deri sa viktima humbaste terësisht ne barkun e saj të ngopur.
Fitorja e njerzve ndaj natyres ishte e shkurter se tani, kur pas sa e sa mundimeve e
sakrificave njerzit mbanin shpresa se do te permirsohej gjendja e tyre e mjer, por prap tani
populli denohej pa meshir nga zoti i tyre qe i luteshin sa esa her per tiu ardh ne ndihm per te
mbijetuar mbi ket tok të shkret ku ata e adhuronin aq shum. Ata pysnin vall nga na vjen kjo
monstr ky perbindesh i eger pse sulej ashtu ndaj njerzve te urt qe skishin ber asgje te keqe
ndaj askujt.
Pse zoti nuk ju ndihmon per të mbyt bollen dhe per te len popullin te jetoj i qet ne tokat e
tyre qe i donin aq shum sa qe as kush se bente mend nje dit ti braktisi?
Shum prej banorve te rrafshit iu kishte dhimbsur djaloshi i mjer e qe kishin ndegjuar an e
skaj vendit se nje bolle e madhe i perbin gjinen ne ara dhe keshtu kishte shkaktu frik te
madhe sa qe njerzit me s’guzonin te dilnin fare në te korra. Per at vit te korrat kishin
perfunduar shum shpejt e njerzit te pa mesuar me ket fenomen të pa njohur nuk dinin ende
kujt me ju drejtuar për te kerkuar ndihmë qe ti nxjerri nga kjo situatë.
Më në fund kishin vendosur qe të pyesin një falltore qe ishte bukur larg e qe e konsideronin
ate mbrojtëse te te tokave të mbar dardanis e te q’do gjallese mbi ato troje. Fshatarët e
quanin dea jon e bekuar me sy te bukur Sybeli.
Krye plaku i fshatit kishte vendosur me tre pleq tjer te shkojn tek falltorja e famshme dea e
Dheut, mbrojtse e gjave të gjalla, siq i thonin ata por ata shkonin mi shpetue kafshet nga te
ligat apo msyshi prej njerzve por ket her ata shkonin te ajo me lut ate qe te bej diqka kunder
asaj gjallese te eger qe i tmerron dhe i mbyt njerzit.
Pra ata shkonin me at shpres se falltorja do ju gjenti zgjedhjen qe s’dinin si me ia ber
ndryshe.
Kur ata mbërrin në Tushil atje afer falltores fshataret per rreth e drejtuan kryeplakun maje
t’ni kodre ku shifej qe tymonte nje kasolle e rrethekuar me gur e me një dritare të vogël qe
mezi vrehej tymi qe dilte nga andej. Nga dritarja falltorja i kishte pa dhe iu doli perpara
vizitorve te panjohur.
- O zonja jon e bekuar, ia nisi plaku. Sot t’kemi ra në der per me na dal në ndihmë se vetem
me keshillat e tuaja mund tia dalim qe te lirohemi nga një perbindësh i eger qe s’na len dot
as t’korrnat mi krye ne fushat tona, qe ndoshta edhe ti ke ndegjua per ket boll?
- Po, kam ndegjua. Por un iu qes fall gjave me i shpetuar kur atyre iu bien ndonjë epidemi
por si me zhdukur at kafsh te pa deshiruar un s’di tjeter bari sherues, vetem një gje e di; per
me ju shkua puna mbar ju duhet me dhan sakrifica.
- Si te na udhezoni ju zonja jon e bekuar, na trego se ç’të duhet të bëjm se perndryshe ne
kemi mbet pa buk sivjet, i thot kryeplaku.
- Pritni pak sa te dhezi ni zjarr me dushk te malit e q’ka te thot tymi un ua spjegoj, u thot
ajo.
Pas pak ajo e pruni para tyre nje thes dushk te terun dhe ia dha zjarrin me un t’oxhakut dhe
filoj te meditoje duke veshtruar tymin qe ngritej perpjet ne qiell. Nxoripastaj ne një kuti të
vogël prej druri nje grusht kryp dhe e hedhi ne zjarr qe menihere u ndegjojshin krisme te
krypes dhe nder koh pshtynte anash duke kthyer koken kah tvizitorët e panjohur. Para se te
shuhet zjarri, falltorja iu tha se zoti ësht hidheru keq ndaj njerzve te ksaj toke se asht mundu
te behen njerzit ma te zot se sa vet zoti qe me plot dashuri e ka kriju ket natyr ashtu si e keni
gjet kur i keni qel syt se pari mbi ket tok . Ju se keni rrespektu rregullin qe zoti e ka kriju
qysh perpara se njerzit te vijn me jetue ne te prandaj zoti ua ka dergue perbindshin qe te mos
ju lejoj kurr te qet në këto toka. Nga egoizmi ju i keni thar liqenjt dhe tani mendoni se do
perfitoni nga kjo tokë e zotit?
Jo, kjo tokë s’ju takon kurrë njerzëve, vetëm mashtrohen se fitojn diqka por një ditë kini mi
paguar të gjitha mekatet mekatet!
- Kur?- e kishte pyetur kryeplaku.
- Vetëm zoti e din, ndoshta tash në ket moment ndoshta neser kur t’asht hana e plot ndoshta
mas disa vjete apo ma von mas mija vjetesh.
Krysore Zoti s’ju harron juve që e keni tha ket vend e se keni lan ashtu sipas ides se tij, por
juve ua ka marr mendja se ma mir esht keshtu se sa ai i cili qysh nê fillim e ka kurdisur e ju
keni ardhur per ta korigjuar doren e zotit. Apo sikur njerëzit t’ia ken kthye shpinen
pergjithmon zotit, por zoti s’harron, kurr ai nuk ngutet fare. Ç’keni ber tjeter te keçembi
faqe te dheut pos qe ia keni ndrruar krejtesisht faqen e dheut!
Shkoni tash se z’dihet edhe mue mos po më gjën diçka nëse perpiçem me ju ndihmue, zoti
ma merr fuqin qe kamë.
Kryeplaku vetem e ndegjonte pa ber zë fare. E dinte fort mire se vetem me sakrifica ndoshta
zoti do e zbut hidherimin e do e ndrroje mendejen ndaj këtij populli kryelart dhe u nisen e
shkun kah kan ardhur.
Duke u kthyer rrugës po atë ditë pleqnarët bien ne dert se qka me ju than tash njerzve kur te
kthehen se e dinin se sakrifica me askush nuk donte te japi prej se kishin hapur kanalin dhe
tharë liqenjt. Te gjith mendonin se tani erdhi liria dhe puna e madhe ishte kryer kur ter nje
popull e kishte kaluar gjysmen e jetes se tijë duke hapur kanale per te pas një dit ardhmeri
me te mir dhe nje jet te qet në paqe dhe te lumtur ne token e tyre duke perfituar nga frytet e
asaj toke të bekuar qe jeta e tyre mvarej kryesisht nga deshira e popullit se a donin apo
sdonin te thajn token. Por tash perseri populli duhej te paguaj edhe njehere me sakrifica lirin
duke flijuar femiun e tij me te dashur. A thua a do te jen ne pajtim te gjith po ju than popullit
see prap duhet me dhan gjak se keshtu na tha falltorja e jon zonja dardane.
Para se te arrijn në fshat pleqët, ata u moren vesh në mes veti diku në mal, që kur të kthehen
atje para fshatarve tiu thojn atyre se gjoja zonja dardane ka predikuar se për me qetsue zotin,
që tua fali mëkatet që kan bër ata në gropen e tijë njerzit duhej dhën sakrifica. Kryeplaku
kishte nder mend t’ju thotë fshatarve se me duart tona e kemi tharë liqenin e gropes dhe atë
kundër deshires së zotit dhe per ate zoti tani neve na e ka derguar atë bishë të eger,
perbindëshin për të na denuar për të këqiat tona që kemi bër.
- Ne duhet me sakrifue një djal të ri të zgjedhur me bast ne arat me grur për qdo vjet per hir
të zotit. Pasi që perbindëshi të ngopet me viktimen e tijë të njomë ne fitojm të drejten me i
vazhdue te korrnat.
Ashtu edhe ndodhi. Me te mbrriur në fshat, pleqnaret para popullit ua percollen fjalet e
falltorës popullore qe te gjith ran në pajtim qe për ç’do vit te nzjerret me short një djal i ri qe
te flijohet në Fusha të Mëllinjave.
Prap kur erdhi vera tjeter njerzit u benin gati me shku per te korrur grurin ne ara ne muajin
korrik. Dy dit më par aty i kishin ftuar djemt e ri per te hedh shortin se kush prej tyre do tjet
viktima e perbindeshit per ket sezon te korrave. Të tubuar ne logun e burrave pleqnoheshin
te gjitha drejtsit qe u perkasin te drejtat fshatarve aty u ndante e mira e e keqja ku pleqnaret
gjykonin kritikonin apo sqaroheshin me njeri tjetrin per ndo ne ngaterres apo per qfardo
grindje te pa pritur qe mos te perfundoje edhe më keq keta ndermjetsues vepronin sipas ktij
kodi te vjeter qe e quanin kanun i drejtave morale e civike te jetes se banorve te gjdo fshati i
dekretuar sipas urdherit te princit.
Mbas nje fjalimi mbajtur nga kryeplaku qe te gjith e rrespektonin vendimin e tij ai iu tha
edhe njeher te rinjve se poqese nuk e benin ket flijim kurr populli sdo e gjeje rehatin ne keto
toka dhe gjith mundi per tharjen eliqejve do shkonte huq nese nuk e zbatonin deshiren e
zotit qe te ushqejn perbindeshin me nje djalosh te ri. Dhe kishte than se poqese ndermarrnin
masa ndaj bolle per ta mbytur zoti perseri do hidherohet e do bejë edhe më keq.
Askush se dinte se qfar gjykimi tjeter do ndermarrte perendia ndaj ktij populli qësi zbatonte
urdherat urdherat e tijë.

Disa gjenerata kishin kaluar që nga kjo koh kur jeta e njerzve mvarej krejt nga puna ne ara
ramja e shortit e ndonje te riut per tu flijuar para gushes se perbideshit dhe pastaj vinin te
korrat e arave. Kështu vazhdonte jeta nga viti në vit per çdo stin te re te korrave e ket here
në log te burrave shorti i kishte prap nje djaloshi të ri afer fushave të Mëllinjave, i cili ishte
dashuruar me par, ne një vajzë te bukur ku ajo e priste me paadurim diten e fejeses me te. As
si qonin mendët andej se një ditë basti do i bie atij, por qe tani në log të burrave kur kishte
ardh momenti me terheq kashten, ne vend qe te terhiqte kashten e gjat ku jeta e tije do
merrte kahje tjeter, basti kishte dasht ndryshe, keshtu që Ariu e terhjek kashtën më te
shkurtë nder tetëmdhjet tjerave. Menjëher Ariut fytyra iu kishte z’verdhur ku pikë gjaku si
kishte mbetur në ftyrë. E kishte pa se se shpejti mbrenda javes duhej perfundej i ter trupi i tij
i ri ne mbrendi te perbindeshit e me e keqja ishte sed do e leje te vetmuar te fejuaren e tij qe
ia kishte dhën fjalen se në syrin e pranveres që do vinte do të bashkoheshin pergjithëmon.
Të gjitha ato ditë të lumtura që i kishte kalur me Mriken s’arrinte dot ti hiçte nga mendja e
tijë dhe tër atë pasdite mendohej se ç’të bënte. Patjeter se duhej të pranont ligjin e kanunit.
Ai duhej të dali në Fushën e Mëllinjave për të perfunduar si të gjithë të tjerët, s’do të jet as i
pari as i fundit. Basti i nxjerrur në logun e burrave ishte detyrim i pa shmangshëm. Mandej
ishte edhe tjetra. Dhimbja për familjën, vllëzërit motrat shokët e feminis, farefisi, fushat e
mbjellura e cicerimen e zogjëve qe me s’do ti ndegjonte kurr, per tokën dhe qiellin kët
gjithësi pa kufi me yjet të panumerta, për hënën e diellin që me kurr s’do ti shifte
shkelqimin e tyre. Kishte dhimbje të madhe sidomos për diellin! Ai nuk mundej te
paramendoje se me kurr s’do të shofte diellin me rrezet e tij te arta kur qfaqej gjdo mengjes
e deri në mbremje kur perendonte për tu riqfaq te nesermen. I dukej gjatë, shum gjat ajo nat
pa dritë e tani pergjithmon do ti thoshte lamtumir! I dukej e pa drejtë që të mos nxehej më
kurrë nga rrezet e diellit të shëndrritshëm.
Kur u kthye në shtëpi, e njohtoj familjen e tij se qe priste atë. Me dhimbje të madhe iu
versulen te gjith antarët e familjes se tijë. Per ta qe nga ky qast ai ishte i humbur
pergjithëmon. Të nesermen, ai mori leje nga kryeplaku që te shkonte në fshatin ti beje vizit
se dashures se tij per her të fundit, ti thot lamtumir njeher e pergjithemon.
Nuk vonoi shum e u nis per te e fejuara e tijë e bukur qe banonte pertej kodrave qe e
pershkonin Fushën e Mëllinjave. Ajo banonte në një shtëpi te vogël perdhese te mbuluar me
rrasa që i ngjante nje kasolle ku ajo jetonte ne gjirin familiar se bashku me emen babain dhe
dy vllezerit e saj me te vegjël. Tani ishte afruar afer shtepis së Mrikës i lodhur nga rruga i
shkonin ndiersët mbi ftyr.
Pasi trokiti në der të shtepis se saj, sikur te dinte Mrika me vrap ngurron për t’ia hapur deren
Ariut, se sikur ia ndiente zemra se vetem aj mund të jet. Aty fillon përqafimi e pergdheljet e
dy të rinjve me gëzim e lotë në sy, që nga pragu i shtëpis dhe perfunduan nen veranden
prapa shtepis nen hije te rrethekuar plot ne kopshtin me pem te gjelbruara qe posa u kishin
dalur frytet e vogla. Pasi qendruan një cop herë në këmb, vajza i jep leje djaloshit qe te ulet
ne shkam me tri kemb pran saj afer vekut ku ajo pak me par kishte qen duke bër vek, një
stolisje të mrekullushme. Mbi pelhuren e bardhë qendisej një pejzazh i pa perfunduar ku
shifej nje imazh i bukur i maleve te shenjta te sharres qe populli i quante Malet e Sharrit, që
kan një formë si të dhëmbve të sharrës që shtriheshin si vargëmale në pjesen lindore të
dardanis. Ai imazh tani ishte gravuar ne shtofin e lemuar si mbi një liqe t kthjellët e të qet ku
perzihej me rrezet e diellit dhe qiellit të kaltër me ret qe e shoqeronin aty ketu. Pasi e vlersoi
punëdoren e saj Ariu e uli kokën nga se nuk mundi dot të mshefte dhimbjen qe e mundonte
në shpirtin e tijë ende të njom. Edhe Mrika e kishte vrejtur mënjëhere shqetsimin e Ariut por
s’dinte se si te zbuloje shqetësimin e tijë. Pas pak ajo u ngrit për ti sherbye. I ofron një tas
me ujë të freskët se kishte shum etje Ariu. Kur e piu ujin ajo i afrohet dhe ulet në prehën të
tijë. Ngadal me duart e saja të njome ia pershkonte faqet, ballin e flokët e tij të gjata duke e
shikuar drejt në sy.
- Po më duket se diçka po më mshef mbrenda në shpirt Ari. E di un se ti nuk je si hiret tjera.
Më thuaj pra i dashur im q’ke, pse je kështu aq i merzitur? - e kishte pyetur vajza mjaft e
shqetësuar.
- E dashur Mrikë, ofshani më në fund Ariu. Është shum veshtir për mua. Me ditur ti se qka
me pret e nesermja... Ta kam pas dhan fjalen se do të martohemi pranverenvitin tjeter, por
tash krejt ka marr fund per mua se basti paska dashur te marri tjeter rrugë...
- Q’thua kështu Ari, pse me ke genjyer?
- Jo, e dashur un s’po te genjej por s’iq e din edhe ti, per q’do vjet nxirret para logut te
burrave nxirrett ne short nje i ri per tiu fliue perbindeshit ne fushen e mellinjave e ket vit
nder vllezerit e mij un kam pranue qe te dal në log të burrave se jam ma i madhi, e qe un s’te
kam treguar, por kerkoj falje prej teje se kam veprue me kok ne veti. Në log të burrave
shorti me ra mue se nder tetmdhjet kashtat un e terhoqa kashten ma te shkurten, se zoti
paska dasht keshtu, qe të kem jetën e shkurtër qe te jem viktim e bollës per te korrat që vine.
S’kam q’ka me ba tash veq erdha edhe njeher met pa se per mua neser do te perfundoje jeta
ime.
Vajza u ngrit ne kemb e zemrueme dhe ia kthen shpinen Ariut duke iu ngermuar me zë të
lartë dhe mjaft qortues.
- E si s’ke turp me me lenkeshtu nket gjendje te vetmuar as pa tentuar fare qe te mbrohesh
nga aj përbindësh me forcen qe ke?
- E si t’ia bëj tjetër, kundër një perbindëshi të tillë? Edhe të tjer djelmosha të fort si un, para
meje kan ra viktim e perbindeshit e s’do te jem i fundit...
Ne keto fjal të papritura vajza e shqetësuar per pakë se nuk e pushtuan emocionet
shpirterore te mbrendëshme në vaj por ishte me një karakter të fortë dhe mjaftë guximtare.
U largua pak më tutje, disa hapa larg djaloshit e menduar doren mbi kok dhe pas nje kohe ne
qetsi ajo kthehet kah Ariu me një shikim qe ne syt e saj ngjallej një shpres ndoshta e fundit.
- Prit, thot ajo, e kam një ide!
Ajo e udhëzon Ariun krejt se q’ka duhej ndermarr ai për të mbrojtur me nder Fushën e
Mllinjave, vendin e tij dhe shpetuar dashurin qe i lidhte dy te rinjt.
Tër natën ajo kishte pergatitur planin për të nesermen qe te shpetoje te dashurin e saj pa
nderpre. Ajo jishte pre nje kemish mjaft te gjer sa qe mund te mshifeshin nen te teha te
mprehte kose qe edhe qimen e flokut e prente pa e vrejtur fare.
Kur të nesërmen në mëngjes të gjith u pershendeten me djaloshin qe kishte marr rrugen drejt
vdekjes ku atje posht ne fusha të mbjellura me grur ku e priste perbindeshi i madh per ta
gelltitur të gjall! Mbasi të gjithe idhan doren te afermit shoket e tij mandej ter familja para
pragut te shtepis me lot e percillnin të dashurin e tyre në rrug të pa këthim.
Ariu merrte rrugen duke hecur me hapa të ngadalsuar, duke u zhdjerur posht në fusha. Pak
më tutje kur mbërrin tek një gardh me therra mjaft i lart fshehurazi e dashura e tij i del
perpara. Shpejt e shpejt ajo i jep shenj qe te deshi këmishen e tijë te re qe nena ia kishte ber
gati. Pastaj ia lidh per së gjati në gjokës tri kosa të bashkuara ngatas njera pas tjetres, tri
mbrapa shpines dhe nga dy kosa nen sqetulla, mbi to më në fund ia veshi një këmish të gjër
të bardh si bora qe e kishte punuar gjat natës dhe shpejt e shpejt e perqafoi atë.
- Shko tani ne fush betej e dilsh faqebardh! i tha ajo e djaloshi u drejtuar kah arat me grurin
e mbjellun qe aty do te qfaqej se shpejti bolla me bisht te gjat.
Si heret tjera, gjithmon bolla para se te sulmonte viktimen e tij ajo e ngriste kokën lartë dhe
hynte nën hipnozë, e nëse viktima tentonte më ndonjë mjet të mbrohej, menjëhere ajo e
sulmonte atë me bishtin e saj të gjatë, e neutralizonte viktimen. Djelmoshat e zgjedhur me
short asnjeher s’kishin tentuar të mbroheshin fme ndonjë armë fare se kështu duhej
rrespektuar rregulli i pleqnarve. Dikush duhej sakrifikue jeten patjeter në fushen e
mëllinjave. Si viteve tjera pra edhe ket her bolla ngrente koken lart, t’kurrej pastaj hidhej me
një shpejtësi të madhe mbi trupin e vektimes. Mbështillet rreth trupit të djaloshit dhe e
shterngon me me ter fuqin dhe per nje qast ajo u shpernda sa qel e mbyll syt ne copa-copa
mbi grurin e pa korrur. Kurse mbi këmishen e Ariut skurronte gjaku i perbindëshit.
Kështu që tani kishte perfunduar tmerri njëher e pergjithëmon mbi Fushat e Mëllinjave në
keto toka të reja të kosovës se vjetër legjendare!
Dy të rinjët bashkohën pastaj. Ata martohen në pranverë dhe kalojn një jet të gjat e të lumtur
si në prralla. Thuhet se kishin lan trashigimtar të shumët.
KREU I PESTË




Disa gjenerata më von, mbi këto troje mbretronte qetsi e plot pa konflikte dhe pa sakrifica
njerzish. Njerzit kishin fitu besim te fort tani te mbreti i tyre Topuzin qe mbretnonte se
bashku me vllaun e tij Jonuzin ne dy krahinat e dardanis. Jonuzi me i madhi sundonte fiset e
kalabreve ne perendim deri te rrypi i bjeshkve te namuna kah jug-lindja me malet e majeve
te sharres e në veri lindje me malet e ulta deri te kodra e Palanave aty ku vrehen ende
pasojat e nje shperthimi te madh gjeologjik qe te lasht qysh nga krijimi i kontinentit te
europes te ndar nga gjiri i meksikes ku dikur ishin bashkë. Ne keto treva Jonusi kishte
ndertue fortifikime te mëdha gur mbi gur ku ç’do maje kodre kishte ushtar te tij qe
mbronnin trevat e tyre. Poashtu edhe nga ana e Thunatve shifeshin ne fillim te shekullit XIV
P.K. fortifikatat e para per tu mbrojtur nga fiset e mbrendshme qe kishin filluar perqarjen per
pushtimin e tokave me te pasura qe posedonin galabret.
Per Topuzin thuhej se ishte i tmerrshem egoist dhe gjakpires. Asgjë nuk mund të ndalte atë
ne aspiratat per pushtim te galabris.
Gjatë një vjeshte, në kohen kur dushku i malit kishte ren për toke, mbreti Topuz kishte
ndermarr një fushat te rrept ndaj Jonuzit vllaut te tij princ i galabreve qe ishte ne konflit per
posesionin e korites se madhe, prej vitesh por mundet nga ushtria e Jonuzit dhe nat rast
deturohet te terhjeket mbrapa me te gjith ushtrin e tij per tu strehuar ne kodren e Llugave qe
mezi ushtria e tij shpeton pa u masakrue. Mbasi terhiqen galabrët mrapa, ushtria e Topuzit
nis te zbres posht ne ledina ku i priste mbreti i tyre por duke zbrit prej shpatit te te malit plot
me çuba ata e hetojn se nuk iu kishin mbetur fare tesha ne trup ishin shtjerr ber cop me cop
neper llugat e ulta te malit. Ushtaret bijn ne dilem! Si me i dal mbretit perpara ashtu te
shkyer, gjysm te zhveshur? Krejt ushtria kishte mbet e izoluar ne mal te turperuar se s’kishin
rroba tjera me i nrrue, e mbreti priste ende posht. Atëhere komandanti i forcave ushtarake
zbret te mbreti dhe e lajmron ate duke i than se krejt ushtria e tij i ka mbet e zdeshun ne
Kodren e llugës si ësht ma keqë!
Edhe mbretit i kishte ardhur shumë keq sa që prej dhimbjes kishte filluar të qaj si fëmija dhe
iu lut zotit që ta ndihmoje në këtë situat të keqe.
Pas pak gati ter rrethina kishin marr vesh se mbretit ushtria i kishte mbetur e mbyllun maje
malit, në Kodren e llugave. Atëher çka bëjn vajzat e fshatrave perrreth te orgganizuara
fillojn ti prejn e tiu qepin tesha te reja ushtris ashtu shpejt eshpejt dhe kah mbremja afrohen
te gjitha vashat ereja per ti sjell ushtris se mbretit rrobat e gatshme. Mbreti se kishte pritur
fare ket gjest nga banoret a asaj ane dhe prap kishte nis te qante si femia tani nga gëzimi...
Dhe n’at qast i drejtohet perendis lart në qiell me keto fjalë.
- O Zot i gezum! Po t’lutna ty qe t’ma plotsojsh ket deshir qe e kam ne shpirtin tim e qe ma
pervlon krejt trupin, se hidherimi ndaj ksaj kodres se keqe te mbuluar plot lluga ku ushtria
ime me ka mbet e turpnume, dua qe ky mal kurr ma mos te mugulloje sa t’esht toka me gjin!
Pasi qe vishet perseri ushtria me rroba te reja zbresin posht ku i priste mbreti nen tendra por
ata tani ishin eqtuar aq shum sa qe ju binte te fiket dhe me nukmund te ecnin fare dhe
rrxoheshin per toke.
Mbreti e mori shpaten e tij me maje te fort dhe e ngulit mjedis kerrshit mu ne rrenz te kodres
se llugave dhe pernihere rrrjedh uji i pijshem qe ter ushtria germucet ne gju per te pir uj, e
atë vend prej asaj …
~~~~~~~~~~~~~~~~~~Vjon~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Weitere ähnliche Inhalte

Ähnlich wie Saga e Trojanve, novelë nga Dardan Leka

Scutari d'Albania - Shkodra e Shqipënisë
Scutari d'Albania - Shkodra e Shqipënisë Scutari d'Albania - Shkodra e Shqipënisë
Scutari d'Albania - Shkodra e Shqipënisë Lingua culture
 
Ura me tri harqe
Ura me tri harqeUra me tri harqe
Ura me tri harqeArdiPerla
 
Kim Mehmeti ``Kështu Ecen Njeriu``
Kim  Mehmeti   ``Kështu Ecen Njeriu``Kim  Mehmeti   ``Kështu Ecen Njeriu``
Kim Mehmeti ``Kështu Ecen Njeriu``Adriatik Rexha
 
Shqiperia e mesme
Shqiperia e mesmeShqiperia e mesme
Shqiperia e mesmeArlinda
 
Iliria dhe organizimi politik i saj
Iliria dhe organizimi politik i sajIliria dhe organizimi politik i saj
Iliria dhe organizimi politik i sajAsewqs Kiaq
 
ARISTIDH KOLA - SHQIPJA, NËNA E GJUHËS GREKE
ARISTIDH KOLA - SHQIPJA, NËNA E GJUHËS GREKEARISTIDH KOLA - SHQIPJA, NËNA E GJUHËS GREKE
ARISTIDH KOLA - SHQIPJA, NËNA E GJUHËS GREKEMarjan DODAJ
 
Shkodra autenticiteti-i-perkatesise-kombetare-shqiptare
Shkodra autenticiteti-i-perkatesise-kombetare-shqiptareShkodra autenticiteti-i-perkatesise-kombetare-shqiptare
Shkodra autenticiteti-i-perkatesise-kombetare-shqiptareali lacej
 
Bashkerendimi dhe bashkepunimi i ngushte sllavo-ortodokso-islamiste per asimi...
Bashkerendimi dhe bashkepunimi i ngushte sllavo-ortodokso-islamiste per asimi...Bashkerendimi dhe bashkepunimi i ngushte sllavo-ortodokso-islamiste per asimi...
Bashkerendimi dhe bashkepunimi i ngushte sllavo-ortodokso-islamiste per asimi...Marjan DODAJ
 
64538093 fragmente-hulumtimesh-te-studiuesit-dhimiter-pilika
64538093 fragmente-hulumtimesh-te-studiuesit-dhimiter-pilika64538093 fragmente-hulumtimesh-te-studiuesit-dhimiter-pilika
64538093 fragmente-hulumtimesh-te-studiuesit-dhimiter-pilikaEduart Mucaj
 
Lahuta e Malësisë - nga At Gjergj Fishta
Lahuta e Malësisë - nga At Gjergj FishtaLahuta e Malësisë - nga At Gjergj Fishta
Lahuta e Malësisë - nga At Gjergj FishtaMarjan DODAJ
 
Lahuta e Malcis - At Gjergj FISHTA
Lahuta e Malcis   - At Gjergj FISHTALahuta e Malcis   - At Gjergj FISHTA
Lahuta e Malcis - At Gjergj FISHTAMarjan DODAJ
 
LAHUTA E MALCIS - nga At Gjergj FISHTA
LAHUTA E MALCIS - nga At Gjergj FISHTALAHUTA E MALCIS - nga At Gjergj FISHTA
LAHUTA E MALCIS - nga At Gjergj FISHTAMarjan DODAJ
 

Ähnlich wie Saga e Trojanve, novelë nga Dardan Leka (20)

Scutari d'Albania - Shkodra e Shqipënisë
Scutari d'Albania - Shkodra e Shqipënisë Scutari d'Albania - Shkodra e Shqipënisë
Scutari d'Albania - Shkodra e Shqipënisë
 
Ura me tri harqe
Ura me tri harqeUra me tri harqe
Ura me tri harqe
 
Kim Mehmeti ``Kështu Ecen Njeriu``
Kim  Mehmeti   ``Kështu Ecen Njeriu``Kim  Mehmeti   ``Kështu Ecen Njeriu``
Kim Mehmeti ``Kështu Ecen Njeriu``
 
Dyndjet barbare
Dyndjet barbareDyndjet barbare
Dyndjet barbare
 
Shqiperia e mesme
Shqiperia e mesmeShqiperia e mesme
Shqiperia e mesme
 
Iliria dhe organizimi politik i saj
Iliria dhe organizimi politik i sajIliria dhe organizimi politik i saj
Iliria dhe organizimi politik i saj
 
ARISTIDH KOLA - SHQIPJA, NËNA E GJUHËS GREKE
ARISTIDH KOLA - SHQIPJA, NËNA E GJUHËS GREKEARISTIDH KOLA - SHQIPJA, NËNA E GJUHËS GREKE
ARISTIDH KOLA - SHQIPJA, NËNA E GJUHËS GREKE
 
ESSE...QYTETI ANTIK DURRESI
ESSE...QYTETI ANTIK DURRESI ESSE...QYTETI ANTIK DURRESI
ESSE...QYTETI ANTIK DURRESI
 
ESE QYTETI ANTIK …Durresi !!
ESE QYTETI ANTIK …Durresi !!ESE QYTETI ANTIK …Durresi !!
ESE QYTETI ANTIK …Durresi !!
 
Shkodra autenticiteti-i-perkatesise-kombetare-shqiptare
Shkodra autenticiteti-i-perkatesise-kombetare-shqiptareShkodra autenticiteti-i-perkatesise-kombetare-shqiptare
Shkodra autenticiteti-i-perkatesise-kombetare-shqiptare
 
Bashkerendimi dhe bashkepunimi i ngushte sllavo-ortodokso-islamiste per asimi...
Bashkerendimi dhe bashkepunimi i ngushte sllavo-ortodokso-islamiste per asimi...Bashkerendimi dhe bashkepunimi i ngushte sllavo-ortodokso-islamiste per asimi...
Bashkerendimi dhe bashkepunimi i ngushte sllavo-ortodokso-islamiste per asimi...
 
64538093 fragmente-hulumtimesh-te-studiuesit-dhimiter-pilika
64538093 fragmente-hulumtimesh-te-studiuesit-dhimiter-pilika64538093 fragmente-hulumtimesh-te-studiuesit-dhimiter-pilika
64538093 fragmente-hulumtimesh-te-studiuesit-dhimiter-pilika
 
Miti i romes se trete
Miti i romes se treteMiti i romes se trete
Miti i romes se trete
 
Studime shqiptare
Studime shqiptareStudime shqiptare
Studime shqiptare
 
Studime shqiptare
Studime shqiptareStudime shqiptare
Studime shqiptare
 
Studime shqiptare
Studime shqiptareStudime shqiptare
Studime shqiptare
 
Flamuri,shqiptar
Flamuri,shqiptarFlamuri,shqiptar
Flamuri,shqiptar
 
Lahuta e Malësisë - nga At Gjergj Fishta
Lahuta e Malësisë - nga At Gjergj FishtaLahuta e Malësisë - nga At Gjergj Fishta
Lahuta e Malësisë - nga At Gjergj Fishta
 
Lahuta e Malcis - At Gjergj FISHTA
Lahuta e Malcis   - At Gjergj FISHTALahuta e Malcis   - At Gjergj FISHTA
Lahuta e Malcis - At Gjergj FISHTA
 
LAHUTA E MALCIS - nga At Gjergj FISHTA
LAHUTA E MALCIS - nga At Gjergj FISHTALAHUTA E MALCIS - nga At Gjergj FISHTA
LAHUTA E MALCIS - nga At Gjergj FISHTA
 

Mehr von Marjan DODAJ

“OH SHQIPËRI, SHQIPËRIA IME E MJERË!” NGA J. W. PANDELI
“OH SHQIPËRI, SHQIPËRIA IME E MJERË!” NGA J. W. PANDELI“OH SHQIPËRI, SHQIPËRIA IME E MJERË!” NGA J. W. PANDELI
“OH SHQIPËRI, SHQIPËRIA IME E MJERË!” NGA J. W. PANDELIMarjan DODAJ
 
Kodi i procedurës penale i kosoves
Kodi i procedurës penale i kosovesKodi i procedurës penale i kosoves
Kodi i procedurës penale i kosovesMarjan DODAJ
 
Kodi penal i kosoves
Kodi penal i kosovesKodi penal i kosoves
Kodi penal i kosovesMarjan DODAJ
 
FLAGS OF THE WORLD - FLAMUJT E BOTES
FLAGS OF THE WORLD - FLAMUJT E BOTESFLAGS OF THE WORLD - FLAMUJT E BOTES
FLAGS OF THE WORLD - FLAMUJT E BOTESMarjan DODAJ
 
110 VJET MA PARE KA LE DIJETARI AT DONAT KURTI Shkruan nga Fritz RADOVANI
 110 VJET MA PARE KA LE DIJETARI AT DONAT KURTI Shkruan nga Fritz RADOVANI 110 VJET MA PARE KA LE DIJETARI AT DONAT KURTI Shkruan nga Fritz RADOVANI
110 VJET MA PARE KA LE DIJETARI AT DONAT KURTI Shkruan nga Fritz RADOVANIMarjan DODAJ
 
110 vjet ma pare ka le dijetari at donat kurti
110 vjet  ma pare  ka  le  dijetari    at donat kurti110 vjet  ma pare  ka  le  dijetari    at donat kurti
110 vjet ma pare ka le dijetari at donat kurtiMarjan DODAJ
 
Pranvera e Demokracise greva e 1991 nga Pjeter Logoreci
Pranvera e Demokracise greva e 1991 nga Pjeter LogoreciPranvera e Demokracise greva e 1991 nga Pjeter Logoreci
Pranvera e Demokracise greva e 1991 nga Pjeter LogoreciMarjan DODAJ
 
Pashko Vasa - E verteta mbi Shqiperine dhe Shqiptaret
Pashko Vasa  - E verteta mbi Shqiperine dhe ShqiptaretPashko Vasa  - E verteta mbi Shqiperine dhe Shqiptaret
Pashko Vasa - E verteta mbi Shqiperine dhe ShqiptaretMarjan DODAJ
 
Te pavertetat dhe faktet rreth Pjeter Bogdanit
Te pavertetat dhe faktet rreth Pjeter BogdanitTe pavertetat dhe faktet rreth Pjeter Bogdanit
Te pavertetat dhe faktet rreth Pjeter BogdanitMarjan DODAJ
 
GRADAT apo INSIGNIA per Forcat e Armatosura te Shqiperise - Albanian Armed Fo...
GRADAT apo INSIGNIA per Forcat e Armatosura te Shqiperise - Albanian Armed Fo...GRADAT apo INSIGNIA per Forcat e Armatosura te Shqiperise - Albanian Armed Fo...
GRADAT apo INSIGNIA per Forcat e Armatosura te Shqiperise - Albanian Armed Fo...Marjan DODAJ
 
ROZAFA NJE VIT PA DON SIMON JUBANIN
ROZAFA NJE VIT PA DON SIMON JUBANINROZAFA NJE VIT PA DON SIMON JUBANIN
ROZAFA NJE VIT PA DON SIMON JUBANINMarjan DODAJ
 
Angjelina Krasniqi Bardhaj - Nene TEREZA - poezi
 Angjelina Krasniqi Bardhaj - Nene TEREZA - poezi Angjelina Krasniqi Bardhaj - Nene TEREZA - poezi
Angjelina Krasniqi Bardhaj - Nene TEREZA - poeziMarjan DODAJ
 
Xhenc Bezhi - At Gjergj Fishtes (poezi)
Xhenc Bezhi - At Gjergj Fishtes (poezi)Xhenc Bezhi - At Gjergj Fishtes (poezi)
Xhenc Bezhi - At Gjergj Fishtes (poezi)Marjan DODAJ
 
OLIMPI SHQIPTAR liber nga Flori BRUQI
OLIMPI SHQIPTAR liber nga Flori BRUQIOLIMPI SHQIPTAR liber nga Flori BRUQI
OLIMPI SHQIPTAR liber nga Flori BRUQIMarjan DODAJ
 
Dom Nikolle Kacorri nje gur themeli per shtetin shqyptar
Dom Nikolle Kacorri nje gur themeli per shtetin shqyptar Dom Nikolle Kacorri nje gur themeli per shtetin shqyptar
Dom Nikolle Kacorri nje gur themeli per shtetin shqyptar Marjan DODAJ
 
libri i autorit Gjon KEKA ”Vetëplotësimi i Kombit”
libri i autorit Gjon KEKA ”Vetëplotësimi i Kombit”libri i autorit Gjon KEKA ”Vetëplotësimi i Kombit”
libri i autorit Gjon KEKA ”Vetëplotësimi i Kombit”Marjan DODAJ
 
Kosova nje veper kapitale historiografike shkruan ramadan musliu
Kosova nje veper kapitale historiografike   shkruan ramadan musliuKosova nje veper kapitale historiografike   shkruan ramadan musliu
Kosova nje veper kapitale historiografike shkruan ramadan musliuMarjan DODAJ
 
Agim Gashi - N`aeroplan Zotin e luta
Agim Gashi - N`aeroplan Zotin e lutaAgim Gashi - N`aeroplan Zotin e luta
Agim Gashi - N`aeroplan Zotin e lutaMarjan DODAJ
 
ZBATIM I SAKTE I KANUNIT TE MALEVE TONA ... SOT - nga Fritz Radovani
ZBATIM I SAKTE I KANUNIT TE MALEVE TONA ... SOT - nga Fritz RadovaniZBATIM I SAKTE I KANUNIT TE MALEVE TONA ... SOT - nga Fritz Radovani
ZBATIM I SAKTE I KANUNIT TE MALEVE TONA ... SOT - nga Fritz RadovaniMarjan DODAJ
 

Mehr von Marjan DODAJ (20)

“OH SHQIPËRI, SHQIPËRIA IME E MJERË!” NGA J. W. PANDELI
“OH SHQIPËRI, SHQIPËRIA IME E MJERË!” NGA J. W. PANDELI“OH SHQIPËRI, SHQIPËRIA IME E MJERË!” NGA J. W. PANDELI
“OH SHQIPËRI, SHQIPËRIA IME E MJERË!” NGA J. W. PANDELI
 
Kalkulator-i
Kalkulator-iKalkulator-i
Kalkulator-i
 
Kodi i procedurës penale i kosoves
Kodi i procedurës penale i kosovesKodi i procedurës penale i kosoves
Kodi i procedurës penale i kosoves
 
Kodi penal i kosoves
Kodi penal i kosovesKodi penal i kosoves
Kodi penal i kosoves
 
FLAGS OF THE WORLD - FLAMUJT E BOTES
FLAGS OF THE WORLD - FLAMUJT E BOTESFLAGS OF THE WORLD - FLAMUJT E BOTES
FLAGS OF THE WORLD - FLAMUJT E BOTES
 
110 VJET MA PARE KA LE DIJETARI AT DONAT KURTI Shkruan nga Fritz RADOVANI
 110 VJET MA PARE KA LE DIJETARI AT DONAT KURTI Shkruan nga Fritz RADOVANI 110 VJET MA PARE KA LE DIJETARI AT DONAT KURTI Shkruan nga Fritz RADOVANI
110 VJET MA PARE KA LE DIJETARI AT DONAT KURTI Shkruan nga Fritz RADOVANI
 
110 vjet ma pare ka le dijetari at donat kurti
110 vjet  ma pare  ka  le  dijetari    at donat kurti110 vjet  ma pare  ka  le  dijetari    at donat kurti
110 vjet ma pare ka le dijetari at donat kurti
 
Pranvera e Demokracise greva e 1991 nga Pjeter Logoreci
Pranvera e Demokracise greva e 1991 nga Pjeter LogoreciPranvera e Demokracise greva e 1991 nga Pjeter Logoreci
Pranvera e Demokracise greva e 1991 nga Pjeter Logoreci
 
Pashko Vasa - E verteta mbi Shqiperine dhe Shqiptaret
Pashko Vasa  - E verteta mbi Shqiperine dhe ShqiptaretPashko Vasa  - E verteta mbi Shqiperine dhe Shqiptaret
Pashko Vasa - E verteta mbi Shqiperine dhe Shqiptaret
 
Te pavertetat dhe faktet rreth Pjeter Bogdanit
Te pavertetat dhe faktet rreth Pjeter BogdanitTe pavertetat dhe faktet rreth Pjeter Bogdanit
Te pavertetat dhe faktet rreth Pjeter Bogdanit
 
GRADAT apo INSIGNIA per Forcat e Armatosura te Shqiperise - Albanian Armed Fo...
GRADAT apo INSIGNIA per Forcat e Armatosura te Shqiperise - Albanian Armed Fo...GRADAT apo INSIGNIA per Forcat e Armatosura te Shqiperise - Albanian Armed Fo...
GRADAT apo INSIGNIA per Forcat e Armatosura te Shqiperise - Albanian Armed Fo...
 
ROZAFA NJE VIT PA DON SIMON JUBANIN
ROZAFA NJE VIT PA DON SIMON JUBANINROZAFA NJE VIT PA DON SIMON JUBANIN
ROZAFA NJE VIT PA DON SIMON JUBANIN
 
Angjelina Krasniqi Bardhaj - Nene TEREZA - poezi
 Angjelina Krasniqi Bardhaj - Nene TEREZA - poezi Angjelina Krasniqi Bardhaj - Nene TEREZA - poezi
Angjelina Krasniqi Bardhaj - Nene TEREZA - poezi
 
Xhenc Bezhi - At Gjergj Fishtes (poezi)
Xhenc Bezhi - At Gjergj Fishtes (poezi)Xhenc Bezhi - At Gjergj Fishtes (poezi)
Xhenc Bezhi - At Gjergj Fishtes (poezi)
 
OLIMPI SHQIPTAR liber nga Flori BRUQI
OLIMPI SHQIPTAR liber nga Flori BRUQIOLIMPI SHQIPTAR liber nga Flori BRUQI
OLIMPI SHQIPTAR liber nga Flori BRUQI
 
Dom Nikolle Kacorri nje gur themeli per shtetin shqyptar
Dom Nikolle Kacorri nje gur themeli per shtetin shqyptar Dom Nikolle Kacorri nje gur themeli per shtetin shqyptar
Dom Nikolle Kacorri nje gur themeli per shtetin shqyptar
 
libri i autorit Gjon KEKA ”Vetëplotësimi i Kombit”
libri i autorit Gjon KEKA ”Vetëplotësimi i Kombit”libri i autorit Gjon KEKA ”Vetëplotësimi i Kombit”
libri i autorit Gjon KEKA ”Vetëplotësimi i Kombit”
 
Kosova nje veper kapitale historiografike shkruan ramadan musliu
Kosova nje veper kapitale historiografike   shkruan ramadan musliuKosova nje veper kapitale historiografike   shkruan ramadan musliu
Kosova nje veper kapitale historiografike shkruan ramadan musliu
 
Agim Gashi - N`aeroplan Zotin e luta
Agim Gashi - N`aeroplan Zotin e lutaAgim Gashi - N`aeroplan Zotin e luta
Agim Gashi - N`aeroplan Zotin e luta
 
ZBATIM I SAKTE I KANUNIT TE MALEVE TONA ... SOT - nga Fritz Radovani
ZBATIM I SAKTE I KANUNIT TE MALEVE TONA ... SOT - nga Fritz RadovaniZBATIM I SAKTE I KANUNIT TE MALEVE TONA ... SOT - nga Fritz Radovani
ZBATIM I SAKTE I KANUNIT TE MALEVE TONA ... SOT - nga Fritz Radovani
 

Saga e Trojanve, novelë nga Dardan Leka

  • 2. PROLOG Thojnë se dikur moti, mbi tokën e të parëve të mi kishte humbur dielli njëherë e përgjithmon ne qiellin e shendriteshem e. Rrezët e tija të arta më fare nuk arrinin të depertonin mbi tokë nga nje mjegull e dendur që filloj te perhapej mbi të. Tere vendin ton e kishte pushtuar «terri i zi» siç tregojn legjendat. Atë ditë, mbi tokën tone thojn se kishte ra kulshedra nga qielli për ti çfarosur njerëzit e kqinje ! Në një kaos të tillë pa dritë, pa dielle, banorët e saj u detyruan të largohen nga vendi i tyre për të themeluar një koloni të re, Trojen legjendare, atje diku larg në lindje ku ende rrezonte dielli, në brigjet e ngrohta të Frigjis antike, deri në ditën fatale të shkatërrimit të saj. Sa pere sqarim te dashur lexues, duhet t'ju pershkruaj hollesishte vendin e te pave te mi Dardanine antike e cila fshehe ne token e saje ende thesarin e legjendes se Palanave. *Pusi i Pa-lanes; vendë i ashtu quajtur ne popull; Palanat, vend i cili ndodhet mbi tehin e malit Kasmaç,në një lartësi mbidetare prej afër 900 m. në rrethin e drenicës, mu mbi burimin e ujësjellësit të Krejkovës(Fundipusit)dhe në mes fshatit Negros (Terrimi)apo «terri zi». Aty dikur moti, tregon legjenda, se ne kohërat e lashta banorët e këtij vendi e kan mbyllur kët gufë (gjejzerë) duke hedhur në te njëmij qerrre te ngarkuara me stoli floriri e të mbshtjellura ne bashka leshi, të pa lar, nga edhe vjen toponimi «pa-lana», e që ajka si rezistues i mirë ndaj lagshtësisë ka penguar avullin e nxehët që te dali mbi-siperfaqe të tokës. Tregohet edhe sot në disa fshatra për rrethë se, rrezet e dillit n’at kohë nuk arrinin dot te depertonin mbi token e Kosovës! Për disa gjenerata me radh, ky vend kishte mbetur në një errësirë të plotë derisa një ditë kthehen pas-ardhësit e tyre te cilët kishin strehuar në Frigjin a largtë. Më në fund ata detyroheshin qe te kthehen në trojet e tyre të pushtura nga «terri i zi» për të mbyllur gufën e gjejzerit, lduke sakrifikuar tër arin që kishin arritur të shpetonin nga Troja e shkatërruar prej pushtuesve akejën. Kështu ishte në fillim si legjend, trasheguar gojarisht nga populli brez pas brezi edhe pas tremij vite, derisa një ditë arkeologut të zellshëm shqiptar nga kosova, Liridon Zotaj, i bie në gjurmë permes një shenje, tregues i vendit të sakët, se ku ndodhet ky thesar i mshefur i stergjyshve të tijë nga koha e Dardanis së lashtë. Ai niset, se bashku me një ekip hulumtues nga perendimi, në kerkim te ksaj legjende mu ne zemer te kosovës, ne kohen kur nje tjetër pushtues barbar i ardhur diku nga stepet e rusis e kercnonte popullin e tije deri ne qfarosje pa mëshirë. Mirëpo Liridoni, me shoket e tijë ia arrijn me te gjitha veshtirsit qe kishin edhe pse rrezikonin jeten e tyre prej serbëve dhe sherbimeve skrete te tyre, t’iu ikin pasi që e gjejn thesarin prap e lejn aty në vend te vet ku kishte fjetur edhe tremij vjetë më par. Keshtu ekspedicioni e shpetoj nga braktisja e pushtuesve të eger serb, qe perpiqeshin me ç’do kusht të shlynin gjurmët e lashta të ketij populli, trashegim kulturor mbetur vetëm permes legjendes së Palanave që edhe vet arkeologu dhe ekipi i tij u binden kur e preken me duart e tyre thesarin, se me të vertet aj vend i shenjtë më s’ësht legjend por realitet! Ky realitet prej asaj dite i takon atij populli qe jeton edhe sot në ato troje si dikur te parët e tyre ilirët.
  • 3. Tju thëmi edhe një fjal rreth termit Palana që un mendoj se vjen nga fjala indo-europiane apo iliro-thrakase se keto terma te ngjajshem i hasim edhe sot ne serbi ku deshmojn për autoktonin e ilirëve që është për shembëll, Baçka-Palanka ku un mendoj se vjen nga deformimi i se shqipës nga bashka në baçka dhe nga pa-lana në Pallanka qe domëthën se prap mbetët i njejti kuptim në shqipe, e kurrësesi jo në ate sllave. Në lidhje me toponimin «palana» un mendoj se edhe Banja Baçka, çë ka kuptimin vetëm në shqip e çë del Banja e Bashkes. Se sipas legjendes se Palanave që edhe sot tregojn pleçët mbasi që banoret e kosoves e kan mbyllur gufën e gjejzerit me leshin e deleve të palarë atëhere avulli esht ndalur nga ajka aty në mbrendësi të pusit të thell, por qe ka shperthyer diku tjeter aty ku shtypja e avullit e ka gjetur piken më të dobët kështu që është hapur një burim i ri me ujë të nxehët. Pastaj banorët e ketyre trojeve kët burim të ri e quanin Banja e Bashkës pasi që bashka ishte bër si shkak që të rrjedhë burimi i ri, pra bashka ishte në dy rastet materja krijuese e këtij burimit te ri. Njësoj është për toponimin e gjer-dap-it. Mendoj se edhe ketu kemi te bejm me origjinen e shqipes se der kuptohet esht fjal e vjeter edhe te indoeuropent kurse hap esht shendrruar në dap qe jep (dera-hapt). Ndersa te tjeret e quajn edhe sot kalimi i derës së hekurt. Ka shum e shum spjegime qe japin provat se me te vertet me an te shqipes gjinden aty ketu mbijetesa e ilirishtes se vjeter. Palana: një pus i thellë, apo gufë e vogël e një gjejzeri, ku dikur moti nga ky vend dilte një mjegull e dendur që e kishte pushtuar tër kosovën e sotme. Njerzit në at kohë të lashtë kishin mbetur në errësir të plotë! Sipas«legjendes së Palanave» banoret e ketyre trojeve e kan lëshuar vendin. Ndoshta që atëhere, rrethë -1450 Para Krishti thuhet prej studiusve të origjinës së Trojanve se i pari i tyre Dardanosi pjesëtar i një fisi Ilir kishte ikur nga një kataklizëm mu n’at epokë kur në ishullin Santorin, në detin Egje, kishte shperthyer vullkani më shkatrrues mbi tokë që e njef sotë shkenca. E gjith klima në mesdhe e deri në Groenland kishte ndryshuar tersisht për disa vite me radh thojn shkenctarët qe mirren me studimin e kataklizmave te kohes parahistorike. Ndoshta qe nga ajo koh Dardanosi duhet te ket ikur nga gropa e kosoves per te shkuar kah azia e vogel dhe themelon një Dardani të re atje në brigjet e Frigjisë populli i shperngulur gjen strehim tek mbreti Teuker e që pas vdekjes së tijë Dardanosi mbetet sundimtar i ter Frigjisë, se ishte martuar me të bijen e Teukerit, Bahtia trashiguese e vetëme e tronit mbretëror. Më von nipi i Dardanosit, Trosi themelon Trojën legjendare e që nipi i tij Laomedoni, i ati i Priamit e thrret Ilion, në emer të j’atit të tijë, Ilio-s, deri tek Parisi, Hektori e Polidori, djali i vetëm i Priamit që arrin te shpetoje nga tragjedija trojane, i cili ndoshta do të jet këthyer pas gjasht brezav në atëdheun e të parve të tijë në Dardanin e lashtë për të kryer detyren që i pari i tyre Dardaniosi s’kishte tentuar fare që te ndaloje mjegullen që e kishte pushtuar tër kosovën, Dardanin e vjetër. Me siguri se vetëm pas disa vitesh kur të rraskapiturit tTrojan do te jen kthyer nga frigjia në atëdheun e të parve të tyre, do te kishin pasur mundesi materijale që të mbyllnin kët gropë! Kjo tez ndoshta zën vend në origjinen historikë të trojanëve qe e kan aprovuar shum e shum studius modern por edhe historian të kohës antike si, Apiani, Straboni e Herodoti. Për t’ia humbur origjinen e vertet të trojanve fajtori i vetëm ësht poeti romak Virgjili që ishte i detyruar nga emperori August që te shkruante origjinen e Romakve gjoja se ata paskan ardhur pas shkatrrimit të Trojës në Itali! Kët iniciativ e kishte marr para Augustit edhe Cesari që kishte publikuar vet një vepër më 63,P.K. ku vehten e quan trojan. Në fillim të historis se romakve te gjith ishin në pajtim qe pasardhsit e trojanëve të jen dega e Hektorit simpatik qe vritet nga Achili grekë. Kështu ishte deshira e romakëve por, dal nga dal romakët hetonin se po të merrnin kët drejtim dhe të percjellnin Iulusin(Cezarin) në pushtime të reja, si tiran e gjakatar. Ata dronin se te tjerët(grekët)do shifnin në të stergjyshin
  • 4. i tijë Laomedonin apo Priamin që simbolizonin fortunen dhe tiranin. Nga kjo arsye romakët kishin ra në dilem, se mos popujt e tjer që ishin të pushtuar nën romën, do ti merrnin si shembëll të keq e që do të urrenin pergjithëmon empirin romak, që ngjante në sistemin trasheguesdiktatorial të Trojes, e që pastaj grekët do ndermarrshin masa kundër tyre me aleatët tjer që të shkatrronin romën, si dikur që kishin shkatrruar Trojën. Romakët e kujtonin ende Hanibalin kur me -229 P.K. me aletet tjer si Filipin e V të Maqedonve, ai me q’do kusht gjat ter jetës së tij ishte perpjekur që të shkatrroje Romen se në te shifte Trojen e vjeter prandaj edhe e urrente pa mas deri në vdekje. Edhe pse kishin kaluar me se 170 vjet prej ksaj ngjarjes, romakët akoma kishin frik se mos iu ndodhi edhe njehere si dikur qe ishte kercnimi nga jasht te ndonjë Hanibali tjetër apo siç ishte i pari anmik i romes, Pirrusi i Epirit që më 279 P.K. e kishte sulmuar ishullin e apenineve nga jugu por nuk pati sukses dhe u kthye prap ne Epir. Nga këto mësime që i kishin perjetuar romaket e kuptuan se me tirani nuk do kishin suksese ne projektet e senatit romen per pushtime te popujve tjer ne evrop e as në azi e ne viset tjera. Prandaj duhej qe te kepusnin degen e tiranit Laomedon e te Iliusit e te Priamit, per të marr degën e re, atë të Eneut, që ishte më humanist i cili kishte shpëtur të j’atin e tij dhe djalin për të ikur nga Troja. Kjo tablo në krye me princin Ene, nxjerrur nga imagjinata e popullit romak per tu afirmuar para tjerve se kush jan keta romakët, tregonte sigurin e jo fatalitetin e romës në të ardhmen. Kemi edhe shembuj tjer por të epokës tjeter, si shembëll edhe një pjes e fisit Freng në shekullin e IV P.K. kishte revandikuar prejardhjen trojane dhe keshtu kishin fituar statusin si të privilegjuar të romakve dhe keshtu ishin te liruar nga taksat. Roma kishte besim nê ta dhe ishte para mbrojtje ndaj fiseve gjermanike dhe depertemit te barbarve në empirin romak qe i kanosej rreziku. Per ket mbrojtje kishin derguar ne keto vise gjeneralin me te famshëm me origjin Iliro-thrakase Patrik Ajetus si guvernator në Golë. Më von ky e shpeton ket pjes te evropes pa ra nen thundren e Atiles. Ajetusi e mund Atilen ne fushen e Katallonjes më 437MK. Mënjeher ishte krijuar opozita ndaj Iulus Cezarit. Atij i njeheshin ditet. Ishte e domosdoshme per mbijetesen e Romës. Cesari duhej vdekur se ai quhej Iulus, si i ati i Laomedonit i cili kishte ra nga dora e Herakleut. Edhe qka esht interesant se mu ne greqi bruti gjen strehim pas vrasjes se Iulus Cesarit e qe ketu shtrohet pytja, pse? Mos vall Bruti e Kasi ishin të shtyer nga grekët? Pas tij vjen virgjili me i pershtatshem si poet. Mirëpo edhe vet Virgjili kishte deklaruar qe te djegin «Eneiden» pas një incidenti kur vinte me anije prej durrësit anija shkatrrohet dhe mezi shpeton pa u mbyt Virgjili e bashk me te edhe «Eneida» në brigjet e brindisit. Aty vet Virgjili nis te urrente vepren e tij se ai e dinte se ishte vetem një fikcion i tij i porositur, një trillim fantastik ku e merr herojn Ene si pasardhes të paster te trojanve, jo gjakëpires apo tiran siç ishte familja e Laomedonit, të jatit të Primit, ku greket do kundershtonin sundimin romak me origjin të familjes së Priamidëve por e zgjedhin me qellim Eneun si pasardhës i të urtit Ankiz edhepse gjyshi i tij Asaraku ishte gjagjaj i tiranit famëkeq, Laomedonit. Per tiu ikur qeshtjeve politike qe do te kishin pasoja me greket pra mu per ket arsye edhe u lind «Eneida». Më së miri e spjegon kët fikcion të Virgjilit studiusi françez Pierrë-Joseph Proudhon, në «la Signification de l’Enéide» (Domethenja e Eneides) L’Editions Arthaud, Paris, 1985. Mirëpo te kthehëmi nga syzheja qe ne na intereson. Shtrohet pytja; pse te rraskapiturit trojan te shkonin atje pertej detnave kah perendimi në Itali? Dihet, fare mir nga «Iliada» e Homerit, se trojanët nuk kishin fare pervoj ne lundrime me anije ne detna per ate edhe nuk posedonin as qe ishin lundertar. Po e zëm se te ishin
  • 5. lundertar si grekët, kah do i kishin lejuar gjall me ikur greket me gjith ato njëmij e pesqind anije qe akustonin ne brigjet e frigjis? Pra eshtë pa baz fare versioni i Virgjilit në «Eneid». Te gjith ata qe kan tentuar të kthejn Eneun kah latiumi kan gabuar. Por ka ende te till amator qe mundohen edhe sotë te shtrembërojn te kaluaren e popullit Ilir, perkatësisht te dardanve edhe ne lidhje me autoktonin e popullit te sotem qe jetojn në kosovë. Por, legjendat kurr nuk vdesin! Ato mbijetojn në popuj me mija vite duke u treguar brez pas brezi edhepse nuk kan pas len shkrim si te tjeret populli yn ka len trashegim gojdhanat legjendat e vjetra përrallat për divat apo për kreshnikët Mujin që populli shqipëtar i kujton përmes eposit popullor trimerit tij kolosale si te Herakleu grekë. Edhe sot në fshatin Morin deshmon forca e Mujit se aty ne mjës te ares ruhen gurët e Mujit e të vllaut te tijë Gariut. Pak me tutje duke shkuar rruges Pejë-Prishtin rrënez malit të Gjveshur, aty buron një krua qe populli e quan, Kroni i mbretit, ngulitur mbi një platform guri shifet gjurma e gjunit. Aty thuhet jan kërrusur të parët tan për te pir ujë, e që nga ferkimi, gjatë mija vjetësh aty ka lën vendë forma e përshtatshme e gjunit mbi guri që ësht lemuar nga zhgunat e lesht që i mbartnin të parët tan ilirët.
  • 6. KREU I PARË T’ju kujtojm një herë në fillim se Gaja, e gjithë Toka në pergjithësi, kishte një kontinent të vetëm që te vjetrit e quanin Pangje, ku dhe e gjithë kosova e sotme shtrihej në te, ne një fushë te perhapur e të gjelbëruar me drunjë e bimë të ndryshme që prej këtyre bimve jetonin krijesa gjigante, dragojë kulshedra e bisha të rralla që të gjitha së bashku jetonin në harmoni të plotë me natyren gjat periudhes se par të evolucionit të zhvillimit te qenjeve te gjalla mbi siperfaqe te tokes, para njeqind e pesdhjet miliona vitesh. Mirëpo një ditë të kobëshme, mbi fushen e gjelbëruar, ra një asteroid i madhë që bredhte diku nga gjithësia pa kufi dhe u versul me një shpejtësi si rrufeja, drejt rruzullit tokësor qe u përplas në hemisferen veriore të kontinentit Pangje, mu në mesin e fushes së gjelbëruar në mes të meksikes dhe një cop e asteroidit ra mbi fushen e Kosovës. Perplasja ishte aq e fuqishme sa që u coptua e ter korja e Tokes në katër pes pjes dhe për një çastë Fusha e rrafshët u shëndrrua në një gropë të thellë me një diameter prej më se njëqind kilometrash në form të një krateri. As një gjë e gjallë më nuk arriti të shpetoj mbi tokën e fushes së gjelbruar e as në Pangje nga ky Kaos! N’at çast, shumë shperthime vullkanike të njepasnjëshme coptuan koren toksore dhe me në fund pas shum vitesh erdhi edhe te ndarja e Pangjes në disa pjes duke u largur gradualisht njera prej tjetres në mes te oqeaneve gradualisht në mes te oqeaneve vazhdimisht keshtu shekuj me radh. Shkëndia gurësh të zjarrët të perzier me llaven dhe hirin vullkanik kishin mbuluar njëher e pergjithmon ç’do gjë mbi tokë! Pastaj një mjegull e përzier me gazra të ndryshëm, ishte ngritur mbi siperfaqe të tokës deri në qiell. Qe nga ai qast dielli kishte humbur fare per ate pjes te tokes dhe u rikthye gradualisht vetëm qindra mija vjet më von. Tani mbi siperfaqe ishte krijuar një relief krejt tjetër. Më si perngjante fare asaj fushës së dikurshme ku kullosnin tufa të mëdha dinozoresh dhe gjallesa të tjera. Në at vend ishte hapur një grop e thellë nga goditja e rënd që kishte shkaktuar ramja e asteroidit. Klima kishte ndryshuar krejtësisht mbi grop. Ret e zeza kishin mbuluar gropën ku binin të reshura me shi pa pushim. Një stin e gjatë dimri mbuluar me akull kishte filluar të mbretnonte, kështu për qindra mija vjet me radhë mbi tër hemisferen veriore të globit tokësor. Një er e re u shfaq më von për të ndryshuar natyrën e vdekur në atë të gjallë me një ritëm tejët të ngadalësuar. Vetëm diellit sikur nuk i ngutej fare. Rrezët e tija të ngrohta përshshkonin dalë ngadalë gjith siperfaqën e gropës të mveshur më akullin e trash po si një kurorë. Mirëpo e që pastaj shendrrohej dal n’gadal në ujë e per te vershuar në ç’do lugin apo cepë ku mbulon tër siperfaqen e kosovës, si në dy lugje të shuplakave të duarve. Edhe sotë pas miliona vitësh, cilido njeri po t’ia leshoje fluturimthi një sy prej së larti këtij regjioni ai do vrej meniherë këtë gropë të thell, në formë të një guace që edhe pas miliona vitesh që kan kaluar, me të vertetë ky vend të bën të dyshoje, se mos vall mbi kët vendë edhe vet Zoti do t’ishte gjunjezuar atëher pas kaosit dhe me shuplakat e duarve të tija gjigante do të kët grumbulluar gurë, baltë e dhe për të krijuar kët fole të tij të mrekullushme që do ta veshtroje përgjithëmon prej së larti, si kryevepren e tij më të bukur mbi faqen e
  • 7. dheut? Ndoshta atëhere, Zoti i madhë, mënjëhere pas kaosit e kishte vrejtur se asgjë e gjallë më s’kishte mbetur në at fushë të bukur që ishte dikur, dhe i kishte ardhur keq për të gjitha ato krijesa që ishin zhdukur përgjithëmon në at ferr dhe nga dhimbja tepër e madhe ia kishte nisur të krijon një vepër tjetër të mrekullueshme mbi germadhat që kishte shkakëtuar kur kishte ra guri i madh nga qielli. Në fillim, Zoti do kishte thën se, në kët gropë të posa krijur, të gjitha gjallesat çë do lindin nga balta e perzier me dhe dhe ujë do mund të jetonin së bashku në kët vendë të konservuar nën shtruher të mbrojtur prore nga furfellaza prej maleve të larta që e thurrnin rrethë e perqarkë Gropën e shenjtë. Mu në mes te liqenit, aty ku ishin bashkuar të dy shpullat e duarve të zotit, kishin mbetur dy rrupa të hollë toke që shkonte deri aty ku perfundonin majet e gishterinjve e që në mes të dy pëllembëve të tijë kishte mbetur pa dashje një lug i ngusht, por i gjatë që shkonte nga lindja në perendim të rrethuar me kodra të ulta nga të dy anet. Mbi një kodër të këtyre vargëmaleve nga maja e saj, si prej një oxhaku, villte ende avulli që pastaj shpërndahej pastaj edhe mbi dy liqenjt tjer, atij perendimor dhe tjetrit që shtrihej në veri-lindje të gropës. Si një balen gjigante e lodhur poashtu edhe kjo koder merrte frym permes kësaj vrime të ogjakut ku nganjëhere papritmas ngerrhaste dhe lëshonte mjegull të dendur nga mbrendësia e tijë. Zoti pasi e perfundoj kët vepër madheshtore punuar prej duarve të tija, u ngrit lart në qiell dhe ia leëshoi një shikim prej së larti me plotë admirim. Ai e veshtronte me një adhurim të veçantë, sikur donte të thoshte; Sa të bukur e kam ndertuar gropë! Nga egozmi i tyre një ditë njerzimi do grindën për kët gropë të bukur. E në këtë gropë të thell ata do të gjejn varrin e tyre të hapur. Sikur se vet Zoti të kishte programuar me qellim t’ardhmen e këtij vendi? Pas një kohe bukur të gjatë, në kët korit të mbushur me ujë fillon të zhvillohet një lloj jetë e re, por tejet primitive. Së pari aty këtu shfaqen ca gjallesa si, peshqi, breshka e deri te gjarprinj të ujit e që lundronin në siperfaqet e kthjellta të tre liqenjeve që lidheshin mes tyre permes ngushticave të vogla. Prej të gjitha gjallesave të asaj botës së perparshme, pas shkatrrimit kishin mbetur vetëm disa drangoj e kulshedra që për egzistenc suleshin pa mëshir, sa që të ngrenin njëri tjetrin duke mos ditur fare nga mungesa e instiktit te tyre te pa zhvilluar sa duhet per te jetuar afër njerzëve të te vegjel te shpejt e dinak. Për ta ishte beteja e fundit që zhvillonin para shfarosjes përgjithëmon nga faqëja e dheut.
  • 8. KREU I DYTË Deri në ket koh miliona vite kishin kaluar derisa një dit mbi keto shkrepa të mprehta të maleve të larta u duken për her të parë krijesa tjera shum më të vogla se dinosorët që rrethonin dikur moti Gropen e madhe. Këto krijesa të reja, jetonin të strehuar nëper shpella te thella te organizuar në familje qe ndaheshin ne klane, por që shpeshëhere u perleshnin në mes veti për një shpell për nje gjah për një femer apo edhe per zjarr binin në konflikt keshtu gati se për asgjë. Konfliket ishin si mjet i par i tyre për egzistencë dhe më në fund për dominim mbi kët territor të gatuar nga duart e Zotit. Por, sipas ligjit që zoti e kishte shpallur që në fillim mbi tokë ai kishte thën; le të sundoje mbi ket tokë ai që ësht ma i forti! Edhepse ishin me trup ma te vegjel klani i galabrev, ktyne Zoti ua kishte dhuruar dijen, virtytin më të vlersuar mbi faqe të dheut. Me mendje mendje duhej të mbijetoje njeriu i par që ishte me trup vogel por që ngritej në dy këmb mun te vraponte te ikte kur e shifte friken dhe dinte te mbaj ekuilibrin per tu ngjitur maleve e shkrepave me këmbet e me dy duart e që arrinte edhe të gjuante shpeshëhere gur në liqe ndoshta per tu argëtuar ose tentonin ndoshta në që të mbysin imazhin e tyre që qfaqej mbi siperfaqe të liqenit të qet, sepse imazhi i tyre i friksonte më shum se viganjt e mdhenjë. Ndodhte shpeshëher që klani i njerzve të vegjël të perleshën me Viganjt, gjint e mëdhenj që arrinin të ngadhnjenin mbi ta edhe pse ata ishin me të fuqishëm e më të mëdhenjë nga shtati se dinin tiu qesin kurtha vigajve, me një mjeshtri të persosur. Keshtu qe njerzit e vegjël fitonin territor pas territori dersa një ditë arrijn që ti nenshtrojn viganjt per nevojat e tyre që më von bëhen aleat te pandar deri von. Mbrenda një kohe të shkurtër njerëzit e vegjël mbeten sundimtar të vetëm brigjeve të liqejve të Gropes deri në evolucionin parahistorik. Mbi liqenin perendimor pas dite leshohej hije që e errësonte tër liqenin e qe banort e parë e quanin Liqeni Nerhije. Banorët që jetonin në këto brigje të liqenit Nerhije thirreshin Galabrë, nga se që galë, e qunin hijen e zezë, mu atje ku krijohej një hije nga se malet e larta te bjeshkve te nemuna i bënin hije të gjith atij vendi dhe ata që jetonin nder hije të maleve të larta. Rrethë liqenit banonin galabrët që të tjerët i quanin kështu, se ata gjindëshin në errësir para të gjithë banorve të të gropës. Gati se për ç’do vitë, prijësi i fisit të Galabrëve ngarkonte dy a tre diva që ishin në sherbim të tijë për të marrur rrugen e vështir përtej shkrepave të larta andej ku jetonin fqinjët e tyre Taulantët, për tu furnizuar me drithëra që galabrëve u mungonte më se tepermi. Kliti, që ishte shefi i viganve të fuqishem që kishin mbetur pa u zhdukur, kishte marrur përsiper kët mission se bashku me Mentolin, një vigan të spikatur se banoret e gropes kishin hetuar se pirustet që jetonin pertej maleve të larta atje poshtë buz detit, kishin edhe krypen edhe toka pjellore të mjaftushme kurse Galabrët s’kishin asgjë tjetër perveq gjuetis dhe peshkataris që kishte filluar te mungonte. Thunatët që shtriheshin në rrypin e gjatë të maleve buzë liqenit të mesëm, aty afër konës ku dikur nga ai vend dilte mjegulla e dendur e që tani aty kishte mbetur vetëm një pus i thellë që nganiher mbi të grumbullohej mjegulla e zezë aty mbi një koder kishin zbuluar gur të krypes që Thunatët e runin kët pasuri me plot gjelozi prej Galabreve dhe fiseve tjera që kishin nevojë të dommosdoshme për krypë. Për të mbrojtur kët pasuri Thunatët nga frika se mos vinin Galabrët apo tjeret per tua rrembyer minjerat e krypes, kishin ngritur fortifikata të medhaja me ndihmen e Gjigantëve qe edhe ata posedonin. Gur të mëdhenj kishin grumbulluar në maje të dy kodrave si dhëmbet binak. Megjithëse në fillim fiset në mes veti i shkembenin mallërat si lekurat e gjuetis dhe fuqin
  • 9. puntore që kishin sidomos galabret në viganjt e tyre per të punuar në arat e Taulantëve e si pages këta u jepnin pakë drithë dhe krypë në baz të një marrveshje. Por prap se prapë ndihej nevoja për këta dy artikuj kryesor që për të mbijetuar fiset ishin të shtyr në konflikte që zgjatnin brez pas brezi. Koha kalonte e banorët e Gropës shtoheshin me një evolucion natyror të shpejtuar që i pershtatej një jete të këndëshme brigjeve të liqenjve të qetë. Njerëzit jetonin prej gjuetis e peshkataris që shpeshëhere mungonte dhe për kët arsye grupe te organizuara të fisit të Galabrëve kalonin bjeshkët e larta që shtriheshin kah perendon dielli për të rrembyer mallëra ushqimore tek fqinjët e tyre që jetonin pertej maleve që rrethonin Gropën e tre liqenjëve. Atë ditë herët në mengjez, para se të agoj dita, Kliti me dy gjigant tjer ishin bër gati për rrug. Me vete i kishin shterngua nja shtat mushka që e tër barra gjat kthimit do binte mbi shpin të tyre neper një rrugë tejet të veshtir pertej bjeshkëve te namuna. Kliti ishte mesuar t’iu ikte kurthave të bandave te cilat shpeshëher i sulmonin pa meshir mushket e tij. Nga një here ndodhte qe edhe ujqerit ose qakajt te sulmonin karavanin perplot me krip ose miell dhe nga befasia kafshet e gjora perfundonin njera pas tjetres ne humëner posht, pa shenj pa dok. Prandaj, në keto kushte shum të veshtira Kliti kishte pervoj te madhe nga ky shtegtim i rrezikshem dhe mu per ket arsye Princi Jonus ia kishte besuar ket mision. Populli i tijë kerkonte bukë! Edhepse e kishin braktis jetën e shpellave ata fillonin ti ripushtojn prap, nga mungesa qe ndienin familjet e tyre gjat stines së dimrit të gjatë në shpella gjenin strehimin më të volitshëm. Kliti nuk pati sukses si heret tjera. Posa shkeli në tokat e talantve ra ne kurth prej fshatarve te revoltuar, qe tentuan ta zen të gjall Klitin dhe Mentolin per ta que drejt te princi i tyre ku do iu ipte denimi para keshillit te fshatit. Mirëpo s’ishte aq leht me i neutralizue keta dy vigaj te mdhej. Edhepse ishin të pajisur me tefurqi e me kosa, fshatarët nuk ia arrinin dot me i pushtue kta dy kolosa. Të rrethuar në katër anet Kliti e Mentoli vendosën të rezistojn më gjithë forcën e tyre të kolosëve. Një fshatar mjaftë guximtar që ishte i afrohet me tefurk gati për ti sulmuar te dy viganet. I afrohet Klitit, derisa Mentoli ia mbronte shpinen, dhe e sulmon atë me një të rame të rrept por ky Kliti i shkathët shtremohet me një an dhe per pak i shpeton pa u therr por e prek Mentolin në supe qe ishte mbrapa shpine se tij kur në at qast me doren e tij te fuqishme ia nzen tefurkun anmikut dhe e hjedh me gjith te, lart i cili leshon një klithje dhembje ende pa ra me shpin per toke me i pa frym. Dy fshatar vrapojn drejt tij për ti dhën frym. Kur e pan se s’mujn me ju dal përball një nga një ateher bahen dy nga dy per ti sulmu keta dy vigan por prap pergjegja ishte e njejt.... se te kater trimat bien per toke nga dy viganjt qe s’kan asgjë per mbrojtje perpos duarve te tyne te gjata e te shkathta. - Sillni litarët, shpejt! urdhenoi plaku i fshatit. Nuk vonoi shumë dhe pes veta mbrriten me litar ne dor. Derisa dy divat ende perpiqeshin qe te qanin rrethin se e dinin qe s’shpejti do te bien ne kurth. Numri i njerzeve shtohej gjithnje e ma shum. Ata vinin nga të gjitha fshatrat perrrethë. Në perleshje e siper Kliti perpiqet ti rrzoj kundershtarët por ata iknin mbrapa si i shihnin qe po iu afroheshin keta dy kollosët. Njëri prej fshatarëve hypur në një pemë ia hedh litarin mbi Mentolin. Ky ishte i lenduar dhe nuk arriti dot të mbrohej me kohë. Njëra këmbë i mbeti në lakë që disa burra të fuqishëm e terhjekin lart kah dega e pemës. Për ni qast ai mbeti i kacavarur me kokë teposhtë duke u lekundur keshtu në balancim por qe mundohej më kot të gjente me shikim Klitin. Q’do gjë për rreth i dukej e trubulluar derisa dikur iu moren mendët dhe më në fund nuk shifte fare. Mbas një cop here ai kishte humbur vetëdijen. Kliti i vetmuar tentonte të mbrohej por fshataret ishin grumbulluar te gjith rreth tije e nuk mundi ti perballoje sulmeve me litar qe iu lidhnin gjithkah ne trup ne krahnor kemb edhe ne
  • 10. qafe i cili perpiqej te lirohej por ishte e kot Në ket perleshje fhatarêt kishin qellimin ti zen te gjall viganet. Disa burra tjer qendronin gati pak me tutje te pergatitur per gjuajtje me shigjet ne rast nevoje por kishte edhe te tjer me bahe te steritur per hedhje te gurve në distanca mjaft te largeta dhe shum precize. Si shifej banoret e fshatit kishin vëndosur ndoshta tiu dhajn një mësim njëher e ergjithmon vigajve te dardanis se ata jan me te aft me te organizuar dhe kan inteligjencen njerzore me te zhvilluar se te tyne. Pas dite princi i taulantëve kishte ardhur qe ti marr ne pytje dy viganat qe flitnin te njejten gjuh si galabret poashtu si te gjitha fiset ilire flisnin te njejten gjuh por me dialekte te ndryshme por me ne fund u kuptonin ne mes tyre kur ishte e nevojshme. Princi iu afrua Klitit e shiqoi drejt ne sy pastaj iu afrua Mentolit te plagosur qe tani plaga në krahror kishte nis ti pezmatonte. Princi u kthye kah fshataret dhe i dha urdher kryeplakut qe tia lidhin varren të plagosurit. - Sa per trimeri sua kalon asnje prej ktyne njerzve te mi. Taman jeni mbrojt si dy gjeganta! O burra të fort, a me tregoni se çfar e mirë ju solli kendej bjeshkve te nemuna, në tokat e ktyne fshatarve? - Kerkojm kryp deti! i tha kliti. - Kryp deti? Me shtat mushka, e me gjith ata thas të fshehur aty mbas gardhit në çuba? Nuk po ma merr mendja fare! -i tha, kryeplaku. - Tek cili princ ju sherbeni? I pyeti princi. - Për të famshmin Jonus, princin e galabrëve, i thot Kliti. - Pse keni hy në ket pron të huaj? i pyet kryeplaku. Mirëpo divat siu pergjigjen fare. - Folni pse rrini si memeca! - nderhyni princi i Taulantëve. Nëse tregoni drejt, po ua japi fjalen se kam me ju fal. Perndryshe litaret hajn gurin e le më viganat si ju! - Un spo kuptoj se q’do me thën me ket,- ia kthen Mentoli. - A keni litar atje te ju në galabri? e pyet princi Mentolin. - Po, perse po më pyet për litar? - Ndëgjoni ju o kolosa të mdhenj, e që jeni mjaftë kokë-fortë! Po ti ndegjoni këshillat e tona, ndoshta edhe ju do të këni në t’ardhmën toka e fusha pjellore edhe me shum se ne që edhe tjerer fise do ju lakmojnë ee s’do të keni më nevoj per te rrembyer drithin tonë. Kam ndegjuar se liqejt e nxëjn tër atë hapsirë të madhe toke e po ti shprazni ata liqej ato toka do të bëheshin ara e ledina pjellore të mjaftueshme jo vetëm për ju por edhe per fqinjet tuaj do të ket të ardhna të mjaftushme. Aty di të bëhet hambari i të gjithë Ilirve. Ju me litar dhe me forcen e muskujve tuaj qe e këni do e beni kerrshin cop-copë! - Esi t’ia bëjm me ata litar? - Shum leht o trima! Ne do t’iu mësojm krejt vetem nisnja ju! Duke ferkue gurin me an te litarve,e kur te vjen dimri nga acari i madh ne plasat e gurit do te futet uji e bora qe gjat nates do ngrihet e behet akull e qe do zgjerohet sa me shum deri ne plasaritjen e shkembit qe te nesermen mbetet vetem ta lkundeni prej vendit, e pastaj do te bie cop më copë. Keshtu qe gryka hapet shum shpejt e leht sa qe vetem njerzve zoti ua ka dhan mendjen per te menduar në mrekullina te tilla qe as zotit si kishte shkue menja kurr se nje dit njerzit do ia arrijn te prishin punen etij madheshtore. Vetëm nje gjë kam frik se mos zoti do të hidherohet ndaj dardanëve. - Uha, ofshani Mentoli. Q’ka do ti gjej më keq ata kur s’kan sot as bukë me honger. - Ndegjoni pra! U tha princi me fjal t’urta. E kam kët porosi nga ju dy vigajt; shkoni e thuani princit tuaj qe te veproje keshtu siç te thash ty nese doni me jetue prej tokes suaj se perndryshe, i thuaj, ju do zhdukeni përgjithemon.
  • 11. KREU I TRETË Mbi gropën e madhe atë ditë kishte marr kohë e bukur plot me diellë që filloj me tubimin e një turme të madhe njerzish të grumbulluar rrethë një guri rrasapet në form të shtratit i vendosur mbi tre gur në trekëndësh qe te moqmit e quajn Logu i burrave. Të gjith e prisnin princin qe svonoi shum dhe me ne fund u pa me kryplakun e fshatit qe bisedonin hollesisht se si tia benin rreth bashkimit te forcave te mjaftueshme per fillimin e grryerjes se kanalit te Xerxës. Sa u afrua princi te gjith u ngriten ne kemb per ti pershenedet parin qe menihere princi ua kthen me ulje koke dhe duke ju dhan shenj te ulen neper vende. - O burra të fort, u tha kryeplaku. Qofshi me nder e dalshi faqe bardh mbasi keni ardh deri ketu per te ber bised, se si me ja ba qe te drenojm ket tokë nga uji i liqenit te madh e qe ne vend te tij tia dalim ne njerzit me krahet ton dhe me fuqin e divave ton qe ta thajm ket pus te madhë. Mu ma merr menja se duhet grrye at kodren e xerxes ku esht ma se ligshti per me i dal ne skajt ksaj pune qe sasht fare leht po me ndihmen e zotit do tia dalim ne skaj ksaj pune te perbashket. Me ndihmen e divave ne do ia dalim ne skaj por edhe nese jemi te bashkuar e te punojm pa nderpre qe sdo te ndalemi as prej shiut as prej bore se puna do zgjas disa vjet e ne sduhet me lan ne gjys nese ia nismi me rrmih se ma zoti sna ndihmon. Falltorja e jonë ka pytur, a mos është a jo mekat me shpraz liqenin qe zoti e ka krijua qysh ne fillim per neve e sipas fjalve te saj zoti asht dakor nese bani sakrifica per me ju shkue puna mbar. Tani un po ju pyes juve kshilltarve te vjetër se a jeni te pajtimit te gjith me dhan sakrifica? Kush esht i pajtimit le te qoje doren! Gati se te gjithë me perjashtim te disave qe e kishin ulur koken dhe s’benin zë fare. Disa ditë kishin kaluar mbas tubimit madheshtor kur një ditë te bukur kur ia kishte mrri syni i pranveres divat e fuqishem me mijera banor te rrethit te liqenit, ia kishin nisur punës kolosale për ti hapur grykat ku do të thahej liqeni i madh e pastaj e ter kosova do behej tokë pjellore. Grryerja e gurve behej me an te konopve te trash qe gervishnin pa nderprer mbi shkembijt gelqerorë. Nderrmarrja ishte teper e mundimshme por realizohej nga viti ne vit perparonin viganet por edhe filluan edhe te mungonin krah te fuqishem per pun sepse viganet filluan te zhdukeshin nga një epidemi e panjohur. Pas disa vitësh me plotë mundime e sakrifica të mdha, tani edhe thunatët e galabret jetonin të lumtur në gropen e madhe ne tokat e tyre te begatshme me fusha pjellore e ne harmoni me fqinjët qe shtriheshin perrreth tyre. Kah jugu kishin mardhenje te mira me Penastët e Pirustet edhe me Pajonet qe shtriheshin pertej maleve të sharres e deri te lumi Aksos ose lumi mesit. Me Labeatët, Autariatët dhe Ardianët kurse në perendim me Skordisket e Tribalët në veri te lumit të Bardhe por edhe me fiset e shumta të Thrakis se madhe qe perfshinte edhe Maçedonët kah jugu. Në këtë grop, tani ishte kriju një mbretni e fuqishme edardanve ku brez pas brezi rritej dhe perhapej gjithnje duke iu kercnuar fiseve fqinje qe dkuar iu kishin ndihmuar per ti qel grykat e reja te irigacionit te lumit Drilon qe i qonte tani permes grykes se shenjt te ghitha ujrat qe e lagshin rrafshin e tokave te Galabreve qe shtrihej ne perndim te gropes se madhe , kto ujna tani shprazeshin permes grykes se shkelzenit qarkullonin per te perfunduar ne detin Jonë. Të gjitha fiset kishin ndihmar për të zbraz koriten e madhe për të skthye në ara të pjellshme qe me në fund fiset dardane mos te ken nevoj ti sulmojn fqnjët e tyre që ishin per rreth tyre ku përher keta ishin viktim e sulmeve te bandave galabre apo thunate . Me hapjen kanalit të madh mbi kodrën e Xërxês, galabrët perfituan të gjitha fushat e mdhaja
  • 12. në perendim të dardanis aty ku shtrihej Korita e madhe. Drenimi i ketyre tokave iu dha mundesi banorve te maleve që te punojn fushen dhe qe te zhvillonin blegtorin me vonë. Me siguri se ketu dikur moti do te ket nderhyer dora e njeriut në keto punime te medha kolosale për të shendrru kët korit te mbushur me uj në tokë pjellore. Kanalin te cilin e kan gerryer nga shprazej ter ai uj banorët e kësaj ane nga ajo kohë, e quanin e drenimi pastaj më von, Drini qe jep kuptimin e drenimit te kësaj toke nga banoret e hershem të këtyre maleve qe më par jetonin per rrethë ketij liqeni, andej ku shtrihen edhe sot qytezat kryesore per deshmi rretheperqark liqenit të mdh. Korita e madhe thahej nga viti në vit e banoret kishin filluar ti pushtonin fushat e gjêra pjellore. Dikur aty ku kishte ujevara të nje pasnjeshme njerzit e kishn leht të kalonin prej kodres se blinit e në Jakovë mirepo mbas hapjes se kanalit njerzit nuk mundeshin te kalonin te njeri tjetri prandaj iu duhej një ur kaluese pertej lumit Drin që në fillim askujt si kishte shkuar mendja se njeher per nje kohê te shkurter banoret e dy brigheve di te ndahen. Kështu në mënyr te organizuar tër diten punonin pa pushim e me plot mundime mijera njerz në grryerjen e kanalit të madh. Te banorët e maleve kishte ngjall shpres të madhe tharja e liqenit. Dita dites punet perparonin deri sa ia arriten të arrijn deri te pika e parë e ujit qe duhej derdh per her te par ne kanalin e hapur. Udhëheqsi i punes kishte vendosur qe në vjesht ta nderprenin punen per te pritur në pranver shkrirjen e bores qe shkaktonte vershime te mdhaja keshtu qe do të lehtësonin punen kur uji do e grryej kanalin dhe do hapej shtrati i ri i lumit Drilon. Në pranver duke pritur vershimet e rendomta qe do te zgjeronin liqenin dy her kah madhsia per qdo vjet princi i galabreve prite i zellshem syrin e pranveres. Më në fund rrezet e ngrohta te diellit pranveror filluan te nzejn boren mbi naltësit e maleve te larta qe e rrethonin liqenin perendimor te dardanis kur ndal nga dal në mbremje leshoheshin gurra te shumta uji në qdo lugin në qdo prrock uji kullonte dhe derdhej në liqenin e madhe i cili zgjerohej deri tek gryka e kanalit të madh aty ku dora e njeriut ia kishte ven kurthen per te shprzur pergjithemon ujin qe pengonte qdo zhvillim jete te matejshem te gjith banorve te dardanis perendimore. Atë ditë ter populli ishin tubuar në koder të Xerxës per te pa shembjen e fundit te gurve te mdhenj kur rrokullisen nen forcen e fuqishme të ujit qe para veti filloj te bart dhe e gur e per ti shemb me posht atje kah gryka e shkelzenit ku vershimet merrnin rreptesin me te madhe. Prej gëzimit disa pleq edhe qanin nga gezimi kur shifnin se dora e njeriut ia doli më në fund ta permbysi edhe forcen e te mbi fuqishmit zot qe dikur ai vet e kishte krijuar vet me duart e tija ket vendë,kurse tani i kishte ardhur fundi qdo besimi në zotin. Një falltore kishte predikur se zoti do hidherohet se tepermi ndaj tyre nese e shkelni urdhnin e zotit qe e kishte krijue ai vet ket vend prandaj per mos me zemrua zotin duhej flijua dike aty në kanal qe kjo pun mos te shkoj kot se per ndryshe zoti do na denoje te gjithve. Por askush nuk ndegjonte fjalët e falltores, se më asnjeri nuk donte të flijonte femiun e tij të dashur. Më plotë brohoritje gëzimi e hareje dhe fishkellim prej fylli dhe tam -tame nga daulla qe nxirrte ritmin e kushtrimit drejt fitores së par të njerëzve në kundershtim ndaj natyres ata i bente edhe me te guximshem pa qua fort mendjen se si do shperblehen per ket akt nga perendia ndoshta e zemeruar ne njerz. Rendi i njerëzve qe ishin renditur buz kanalit qe percillnin shprazjen e liqenit qe shkonte pastaj pas nje kthese ne te majt duke kaluar gryken e ngusht te shkelzenit pertej bjeshkeve te nemuna ku do të perfundoje në detin Jon. Puna e zellëshme kishte korrur frytet e saja te volitshme se tharja e tokes se drenuar shifej tani kjart edhe me shum ku per her te par njerzit ku perpara banojshin lart në shkrepa e neper shpella tani fillonin te zbritnin posht në luginat dhe fushat pjellore te begatshme per
  • 13. zhvillim te blegtoris dhe agrikultures. Ata kishin marr mësim tek fqinjet etyre se si te punohen arat se si te mbjellin e te korrin ledinat e reja, ndarja e parcella behej nga qdo princ i finc i fiseve qe qeverisnin banoret e vet ne zhvillimin e nje jete normale ne kushte te volitshme. Gëzimi e hareja ishin te pa fund per banoret e fushave te te shprazta te liqenit te madh te lugines se Drinit tani qe kishte formuar shtratin e tij rrjedhte tani drejt kalimit te tij te qet kah gryka e Xerxës në kanalin e posahapur. Në veren tjetër, fshatarët beheshin gati per te korra ne arat e mbuluara me grunije prej ku pritej buka e ardhshme. Të pajisur me vegla te reja si tefurqi drapnoj e kosa deri te hambaret per rezerva te duhura gjat stinnes se dimrit. Blegtori te mjaftueshme kishin grumbulluar ne pajatat dhe ahurat ku rezervat vinin e shtoheshin. Krena delesh dhish e lopesh qe i kishin ndrrua me fqinjet e tyre pertej bjeshkve te namuna i me gjerat e imta si ndonje lekur apo me se shumti me dardha qe rriteshin rreth e rreth kodrave te ulta te dardanisë, e qe te fiset tjera nuk rriteshin keto prodhime e dardhat qmoheshin shum nga ta. Të gjith i prisnin te korrnat e para më shum shpresë. Se gruri tani kishte arritur fazen perfundimtare të pjekjes mënjëhere duhej nderhy dora e njeriut për të mbledhur kokrrat nga kajzit e grurit. Fshatarët ishin mbledhur per një banket para fushates së te korrave ku zhurma e tupanit dhe e fyellit degjoheshn larg deri ne luginat e thella te fushes se drinit. Në te njejten koh, me tutje, nedermjet liqenit të mesem apo Korites se vogël dhe liqenit veri- perendimor, kishin filluar punimet per te ber drenimin edhe te atyre tokave qe do te jet faza perfundimtare e zgjerimit te tokave te gropes se madhe qe per rreth banoret kerkonin edhe ata si galabret fusha pjellore. Ndoshta ne fillim njerzit do kishin par marrur mesim tek tjeret e pastaj do te ken vepruar njashtu edhe ne vendin e tyre ku jetonin ose nga një knet e vogel ne fillim kishin fitur bindjet se po te merrnin iniciativa tjera me te medha siq ishte drenimi i tokave te liqenit te madh ata do tia arrinin me plot sukses keshtu qe dal nga dalë perparonin nga ana e bujqesis dhe tani për drenim dardanët më s’kishin frik as nga kulti i zotit te tyre se do i denoje nese e ndryshonin pamjen e forces natyrore qe nga fillimi krijimi gatuar nga vet dora ezotit. Një epok e re kishte filluar te mbretnonte tani ne mes të gjitha fiseve ilire e pellasge qe keta te fundit mirreshin me kultivimin kuajve qe pelat e tyne i ruanin si thesar te rrall mbi tokë. Mirëpo fiset dardane ishin me te afert me Pellasget keshti qe edhe shkonin mir në mes veti pa perqamje. Nganjeher kishte konflikte edhe ne mes te dardanve sidomos mes Thunatve e Galabreve kishte pas gjithmon konflikte per rreth liqenit te mesem qe vendaset per rreth e quanin Korita e Vogël dhe atij verilindor Korita e Eperme. Ujërat që duhej larguar nga liqeni veri-lindor kerkonin sakrifica të mëdhaja. Planin e kishin realizuar Galabrët të cilët prap si dikur siç kishin vepruar per tokat e tyre me ndihmen e kollosve kishin grryer gryken nqë shtrihej në veri të korites ku permes lumit Margos do të zbraznin ter liqenin verior të Thunatve. Edhe aty punimet i kryen burrat e fort te kalitur duke qa gur te mdhenjë gelqeror që në fillim i grryenin me litar te mdhenj qe e hanin gurin dal nga dal deri sa e demtonin shkembin mjaft mir sa qe kur vinte stina e ftohët e dimrit vet natyra e krynte punen me ngrica te mdhaja qe mbretnonin atëhere akulli e qante vet gurin copë-copë. Ndoshta kështu do të ket ndodhur në fillim mbi tokat e drenuara të kosovës se bukur qe besohet se dora e njeriut esht per diçka këtu mbi kët tok të shenjt sikur se ketu Zoti do te ket gjetur nje terren te pershtatshem për te eksploruar ket cop toke ku do e veshtronte vet nga lart se deri ku njerzit mund te shkojn qe me plot sakrifica perpiqen te egzistojn mbi tokat e te parve te tyre mbi faqe të dheut.
  • 14. Pasi që galabret kishin arritur te thajn liqenin e madh dhe thunatet ate te veriut njerzve iu kishte mbetur edhe liqeni i mesëm më i vogli qe duhej ndermarr drenimi i ketyre tokave. Edhe liqenin e vogel banoret kishin arritur te thanin duke grryer te guri i plakës nje kanal per ti evakuar ujrat e shiut e te bores qe pastaj banoret equajten drenicë sepse ne krahasim me dy liqenjt e medhenjë ky drenim ishte shum më i vogel por i domos doshem per lidhjen e tokave nga lindja në perendim të dardanisë duke perthekuar rrypin e vargmaleve qe dikur e rrethekonin liqenin e vogel. Gryka e vullkanit të shuar mu në mes të dardanis villte avull her pas here ne ajr ne qiellin e kalter plot diell. Ndoshta ishte nje perkujdesje, apo një kercnim ndaj njerzve? Vetem zoti mund tiu kundershtoje vullnetit të një populli, thoshte falltorja dea e Dheut. KREU I KATËRT Mbas një kohe te shkurtër tani mbi tokat e drenuara te koritave te shtjerrura u mbushen me vendebanime njerëz të lir prej fryteve se tokes së tyre të re qe e quanin Fusha e Mëllinjave, se atu pas evakuimit te ujit mbi ato fusha të gjera shum shpez te malit gjenin ushqime te mjaftushme e të pasura me skrraja krymba e insekte tjera qe qfaqeshin pas lavrëtarve. Mirëpo atë ditë të bukur, posa kishte filluar syni i veres, fshataret ia kishin filluar të korrnin grurin, kur pa pritur një boll egjat versulet mbi fshataret. Fshatarët të frikësuar nuk dinin se qtë bënin më ndaj një perbideshi te till. Me guzimin e tyre te madh fshataret e rrethojn bollen me kosa e tefurqi me qka kishin në dor por kot ishte te luftonin ndaj një perbindeshi te tmershem qe qellonte fshataret me bishtin ee saj të rrept qe e rrzonte viktemen ne vend. Disa tjer vraponin per te shpetuar njeriun e tyre kur bolla qellonte prap tjeret qe e ngacmonin bollen me veglat e punes por pa sukses. Një djalosh i ri me plot guximin e tij i afrohet perbindeshit me draper në dor por kjo e qellon me bisht dhe e rrexon në tokë. Atëher kur e pan fshatarët qe iu ishte e pa mundur te luftojn ndaj ketij armiku të eger e lshojn fushen e betejes të alarmuar duke ikur drejt kasollave te tyre. Me te ikur njerzit, bolla afrohet tek viktima e tij perthekon ate aq fort sa qe djaloshi mbetej i pa frym. Dal ngadal ajo bien nen hipnoz dhe me gojë te hapur fillon të gelltis viktimen duke filluar nga koka, deri sa viktima humbaste terësisht ne barkun e saj të ngopur. Fitorja e njerzve ndaj natyres ishte e shkurter se tani, kur pas sa e sa mundimeve e sakrificave njerzit mbanin shpresa se do te permirsohej gjendja e tyre e mjer, por prap tani populli denohej pa meshir nga zoti i tyre qe i luteshin sa esa her per tiu ardh ne ndihm per te mbijetuar mbi ket tok të shkret ku ata e adhuronin aq shum. Ata pysnin vall nga na vjen kjo monstr ky perbindesh i eger pse sulej ashtu ndaj njerzve te urt qe skishin ber asgje te keqe ndaj askujt. Pse zoti nuk ju ndihmon per të mbyt bollen dhe per te len popullin te jetoj i qet ne tokat e tyre qe i donin aq shum sa qe as kush se bente mend nje dit ti braktisi? Shum prej banorve te rrafshit iu kishte dhimbsur djaloshi i mjer e qe kishin ndegjuar an e skaj vendit se nje bolle e madhe i perbin gjinen ne ara dhe keshtu kishte shkaktu frik te madhe sa qe njerzit me s’guzonin te dilnin fare në te korra. Per at vit te korrat kishin
  • 15. perfunduar shum shpejt e njerzit te pa mesuar me ket fenomen të pa njohur nuk dinin ende kujt me ju drejtuar për te kerkuar ndihmë qe ti nxjerri nga kjo situatë. Më në fund kishin vendosur qe të pyesin një falltore qe ishte bukur larg e qe e konsideronin ate mbrojtëse te te tokave të mbar dardanis e te q’do gjallese mbi ato troje. Fshatarët e quanin dea jon e bekuar me sy te bukur Sybeli. Krye plaku i fshatit kishte vendosur me tre pleq tjer te shkojn tek falltorja e famshme dea e Dheut, mbrojtse e gjave të gjalla, siq i thonin ata por ata shkonin mi shpetue kafshet nga te ligat apo msyshi prej njerzve por ket her ata shkonin te ajo me lut ate qe te bej diqka kunder asaj gjallese te eger qe i tmerron dhe i mbyt njerzit. Pra ata shkonin me at shpres se falltorja do ju gjenti zgjedhjen qe s’dinin si me ia ber ndryshe. Kur ata mbërrin në Tushil atje afer falltores fshataret per rreth e drejtuan kryeplakun maje t’ni kodre ku shifej qe tymonte nje kasolle e rrethekuar me gur e me një dritare të vogël qe mezi vrehej tymi qe dilte nga andej. Nga dritarja falltorja i kishte pa dhe iu doli perpara vizitorve te panjohur. - O zonja jon e bekuar, ia nisi plaku. Sot t’kemi ra në der per me na dal në ndihmë se vetem me keshillat e tuaja mund tia dalim qe te lirohemi nga një perbindësh i eger qe s’na len dot as t’korrnat mi krye ne fushat tona, qe ndoshta edhe ti ke ndegjua per ket boll? - Po, kam ndegjua. Por un iu qes fall gjave me i shpetuar kur atyre iu bien ndonjë epidemi por si me zhdukur at kafsh te pa deshiruar un s’di tjeter bari sherues, vetem një gje e di; per me ju shkua puna mbar ju duhet me dhan sakrifica. - Si te na udhezoni ju zonja jon e bekuar, na trego se ç’të duhet të bëjm se perndryshe ne kemi mbet pa buk sivjet, i thot kryeplaku. - Pritni pak sa te dhezi ni zjarr me dushk te malit e q’ka te thot tymi un ua spjegoj, u thot ajo. Pas pak ajo e pruni para tyre nje thes dushk te terun dhe ia dha zjarrin me un t’oxhakut dhe filoj te meditoje duke veshtruar tymin qe ngritej perpjet ne qiell. Nxoripastaj ne një kuti të vogël prej druri nje grusht kryp dhe e hedhi ne zjarr qe menihere u ndegjojshin krisme te krypes dhe nder koh pshtynte anash duke kthyer koken kah tvizitorët e panjohur. Para se te shuhet zjarri, falltorja iu tha se zoti ësht hidheru keq ndaj njerzve te ksaj toke se asht mundu te behen njerzit ma te zot se sa vet zoti qe me plot dashuri e ka kriju ket natyr ashtu si e keni gjet kur i keni qel syt se pari mbi ket tok . Ju se keni rrespektu rregullin qe zoti e ka kriju qysh perpara se njerzit te vijn me jetue ne te prandaj zoti ua ka dergue perbindshin qe te mos ju lejoj kurr te qet në këto toka. Nga egoizmi ju i keni thar liqenjt dhe tani mendoni se do perfitoni nga kjo tokë e zotit? Jo, kjo tokë s’ju takon kurrë njerzëve, vetëm mashtrohen se fitojn diqka por një ditë kini mi paguar të gjitha mekatet mekatet! - Kur?- e kishte pyetur kryeplaku. - Vetëm zoti e din, ndoshta tash në ket moment ndoshta neser kur t’asht hana e plot ndoshta mas disa vjete apo ma von mas mija vjetesh. Krysore Zoti s’ju harron juve që e keni tha ket vend e se keni lan ashtu sipas ides se tij, por juve ua ka marr mendja se ma mir esht keshtu se sa ai i cili qysh nê fillim e ka kurdisur e ju keni ardhur per ta korigjuar doren e zotit. Apo sikur njerëzit t’ia ken kthye shpinen pergjithmon zotit, por zoti s’harron, kurr ai nuk ngutet fare. Ç’keni ber tjeter te keçembi faqe te dheut pos qe ia keni ndrruar krejtesisht faqen e dheut! Shkoni tash se z’dihet edhe mue mos po më gjën diçka nëse perpiçem me ju ndihmue, zoti ma merr fuqin qe kamë. Kryeplaku vetem e ndegjonte pa ber zë fare. E dinte fort mire se vetem me sakrifica ndoshta
  • 16. zoti do e zbut hidherimin e do e ndrroje mendejen ndaj këtij populli kryelart dhe u nisen e shkun kah kan ardhur. Duke u kthyer rrugës po atë ditë pleqnarët bien ne dert se qka me ju than tash njerzve kur te kthehen se e dinin se sakrifica me askush nuk donte te japi prej se kishin hapur kanalin dhe tharë liqenjt. Te gjith mendonin se tani erdhi liria dhe puna e madhe ishte kryer kur ter nje popull e kishte kaluar gjysmen e jetes se tijë duke hapur kanale per te pas një dit ardhmeri me te mir dhe nje jet te qet në paqe dhe te lumtur ne token e tyre duke perfituar nga frytet e asaj toke të bekuar qe jeta e tyre mvarej kryesisht nga deshira e popullit se a donin apo sdonin te thajn token. Por tash perseri populli duhej te paguaj edhe njehere me sakrifica lirin duke flijuar femiun e tij me te dashur. A thua a do te jen ne pajtim te gjith po ju than popullit see prap duhet me dhan gjak se keshtu na tha falltorja e jon zonja dardane. Para se te arrijn në fshat pleqët, ata u moren vesh në mes veti diku në mal, që kur të kthehen atje para fshatarve tiu thojn atyre se gjoja zonja dardane ka predikuar se për me qetsue zotin, që tua fali mëkatet që kan bër ata në gropen e tijë njerzit duhej dhën sakrifica. Kryeplaku kishte nder mend t’ju thotë fshatarve se me duart tona e kemi tharë liqenin e gropes dhe atë kundër deshires së zotit dhe per ate zoti tani neve na e ka derguar atë bishë të eger, perbindëshin për të na denuar për të këqiat tona që kemi bër. - Ne duhet me sakrifue një djal të ri të zgjedhur me bast ne arat me grur për qdo vjet per hir të zotit. Pasi që perbindëshi të ngopet me viktimen e tijë të njomë ne fitojm të drejten me i vazhdue te korrnat. Ashtu edhe ndodhi. Me te mbrriur në fshat, pleqnaret para popullit ua percollen fjalet e falltorës popullore qe te gjith ran në pajtim qe për ç’do vit te nzjerret me short një djal i ri qe te flijohet në Fusha të Mëllinjave. Prap kur erdhi vera tjeter njerzit u benin gati me shku per te korrur grurin ne ara ne muajin korrik. Dy dit më par aty i kishin ftuar djemt e ri per te hedh shortin se kush prej tyre do tjet viktima e perbindeshit per ket sezon te korrave. Të tubuar ne logun e burrave pleqnoheshin te gjitha drejtsit qe u perkasin te drejtat fshatarve aty u ndante e mira e e keqja ku pleqnaret gjykonin kritikonin apo sqaroheshin me njeri tjetrin per ndo ne ngaterres apo per qfardo grindje te pa pritur qe mos te perfundoje edhe më keq keta ndermjetsues vepronin sipas ktij kodi te vjeter qe e quanin kanun i drejtave morale e civike te jetes se banorve te gjdo fshati i dekretuar sipas urdherit te princit. Mbas nje fjalimi mbajtur nga kryeplaku qe te gjith e rrespektonin vendimin e tij ai iu tha edhe njeher te rinjve se poqese nuk e benin ket flijim kurr populli sdo e gjeje rehatin ne keto toka dhe gjith mundi per tharjen eliqejve do shkonte huq nese nuk e zbatonin deshiren e zotit qe te ushqejn perbindeshin me nje djalosh te ri. Dhe kishte than se poqese ndermarrnin masa ndaj bolle per ta mbytur zoti perseri do hidherohet e do bejë edhe më keq. Askush se dinte se qfar gjykimi tjeter do ndermarrte perendia ndaj ktij populli qësi zbatonte urdherat urdherat e tijë. Disa gjenerata kishin kaluar që nga kjo koh kur jeta e njerzve mvarej krejt nga puna ne ara ramja e shortit e ndonje te riut per tu flijuar para gushes se perbideshit dhe pastaj vinin te korrat e arave. Kështu vazhdonte jeta nga viti në vit per çdo stin te re te korrave e ket here në log te burrave shorti i kishte prap nje djaloshi të ri afer fushave të Mëllinjave, i cili ishte dashuruar me par, ne një vajzë te bukur ku ajo e priste me paadurim diten e fejeses me te. As si qonin mendët andej se një ditë basti do i bie atij, por qe tani në log të burrave kur kishte ardh momenti me terheq kashten, ne vend qe te terhiqte kashten e gjat ku jeta e tije do merrte kahje tjeter, basti kishte dasht ndryshe, keshtu që Ariu e terhjek kashtën më te shkurtë nder tetëmdhjet tjerave. Menjëher Ariut fytyra iu kishte z’verdhur ku pikë gjaku si
  • 17. kishte mbetur në ftyrë. E kishte pa se se shpejti mbrenda javes duhej perfundej i ter trupi i tij i ri ne mbrendi te perbindeshit e me e keqja ishte sed do e leje te vetmuar te fejuaren e tij qe ia kishte dhën fjalen se në syrin e pranveres që do vinte do të bashkoheshin pergjithëmon. Të gjitha ato ditë të lumtura që i kishte kalur me Mriken s’arrinte dot ti hiçte nga mendja e tijë dhe tër atë pasdite mendohej se ç’të bënte. Patjeter se duhej të pranont ligjin e kanunit. Ai duhej të dali në Fushën e Mëllinjave për të perfunduar si të gjithë të tjerët, s’do të jet as i pari as i fundit. Basti i nxjerrur në logun e burrave ishte detyrim i pa shmangshëm. Mandej ishte edhe tjetra. Dhimbja për familjën, vllëzërit motrat shokët e feminis, farefisi, fushat e mbjellura e cicerimen e zogjëve qe me s’do ti ndegjonte kurr, per tokën dhe qiellin kët gjithësi pa kufi me yjet të panumerta, për hënën e diellin që me kurr s’do ti shifte shkelqimin e tyre. Kishte dhimbje të madhe sidomos për diellin! Ai nuk mundej te paramendoje se me kurr s’do të shofte diellin me rrezet e tij te arta kur qfaqej gjdo mengjes e deri në mbremje kur perendonte për tu riqfaq te nesermen. I dukej gjatë, shum gjat ajo nat pa dritë e tani pergjithmon do ti thoshte lamtumir! I dukej e pa drejtë që të mos nxehej më kurrë nga rrezet e diellit të shëndrritshëm. Kur u kthye në shtëpi, e njohtoj familjen e tij se qe priste atë. Me dhimbje të madhe iu versulen te gjith antarët e familjes se tijë. Per ta qe nga ky qast ai ishte i humbur pergjithëmon. Të nesermen, ai mori leje nga kryeplaku që te shkonte në fshatin ti beje vizit se dashures se tij per her të fundit, ti thot lamtumir njeher e pergjithemon. Nuk vonoi shum e u nis per te e fejuara e tijë e bukur qe banonte pertej kodrave qe e pershkonin Fushën e Mëllinjave. Ajo banonte në një shtëpi te vogël perdhese te mbuluar me rrasa që i ngjante nje kasolle ku ajo jetonte ne gjirin familiar se bashku me emen babain dhe dy vllezerit e saj me te vegjël. Tani ishte afruar afer shtepis së Mrikës i lodhur nga rruga i shkonin ndiersët mbi ftyr. Pasi trokiti në der të shtepis se saj, sikur te dinte Mrika me vrap ngurron për t’ia hapur deren Ariut, se sikur ia ndiente zemra se vetem aj mund të jet. Aty fillon përqafimi e pergdheljet e dy të rinjve me gëzim e lotë në sy, që nga pragu i shtëpis dhe perfunduan nen veranden prapa shtepis nen hije te rrethekuar plot ne kopshtin me pem te gjelbruara qe posa u kishin dalur frytet e vogla. Pasi qendruan një cop herë në këmb, vajza i jep leje djaloshit qe te ulet ne shkam me tri kemb pran saj afer vekut ku ajo pak me par kishte qen duke bër vek, një stolisje të mrekullushme. Mbi pelhuren e bardhë qendisej një pejzazh i pa perfunduar ku shifej nje imazh i bukur i maleve te shenjta te sharres qe populli i quante Malet e Sharrit, që kan një formë si të dhëmbve të sharrës që shtriheshin si vargëmale në pjesen lindore të dardanis. Ai imazh tani ishte gravuar ne shtofin e lemuar si mbi një liqe t kthjellët e të qet ku perzihej me rrezet e diellit dhe qiellit të kaltër me ret qe e shoqeronin aty ketu. Pasi e vlersoi punëdoren e saj Ariu e uli kokën nga se nuk mundi dot të mshefte dhimbjen qe e mundonte në shpirtin e tijë ende të njom. Edhe Mrika e kishte vrejtur mënjëhere shqetsimin e Ariut por s’dinte se si te zbuloje shqetësimin e tijë. Pas pak ajo u ngrit për ti sherbye. I ofron një tas me ujë të freskët se kishte shum etje Ariu. Kur e piu ujin ajo i afrohet dhe ulet në prehën të tijë. Ngadal me duart e saja të njome ia pershkonte faqet, ballin e flokët e tij të gjata duke e shikuar drejt në sy. - Po më duket se diçka po më mshef mbrenda në shpirt Ari. E di un se ti nuk je si hiret tjera. Më thuaj pra i dashur im q’ke, pse je kështu aq i merzitur? - e kishte pyetur vajza mjaft e shqetësuar. - E dashur Mrikë, ofshani më në fund Ariu. Është shum veshtir për mua. Me ditur ti se qka me pret e nesermja... Ta kam pas dhan fjalen se do të martohemi pranverenvitin tjeter, por tash krejt ka marr fund per mua se basti paska dashur te marri tjeter rrugë... - Q’thua kështu Ari, pse me ke genjyer?
  • 18. - Jo, e dashur un s’po te genjej por s’iq e din edhe ti, per q’do vjet nxirret para logut te burrave nxirrett ne short nje i ri per tiu fliue perbindeshit ne fushen e mellinjave e ket vit nder vllezerit e mij un kam pranue qe te dal në log të burrave se jam ma i madhi, e qe un s’te kam treguar, por kerkoj falje prej teje se kam veprue me kok ne veti. Në log të burrave shorti me ra mue se nder tetmdhjet kashtat un e terhoqa kashten ma te shkurten, se zoti paska dasht keshtu, qe të kem jetën e shkurtër qe te jem viktim e bollës per te korrat që vine. S’kam q’ka me ba tash veq erdha edhe njeher met pa se per mua neser do te perfundoje jeta ime. Vajza u ngrit ne kemb e zemrueme dhe ia kthen shpinen Ariut duke iu ngermuar me zë të lartë dhe mjaft qortues. - E si s’ke turp me me lenkeshtu nket gjendje te vetmuar as pa tentuar fare qe te mbrohesh nga aj përbindësh me forcen qe ke? - E si t’ia bëj tjetër, kundër një perbindëshi të tillë? Edhe të tjer djelmosha të fort si un, para meje kan ra viktim e perbindeshit e s’do te jem i fundit... Ne keto fjal të papritura vajza e shqetësuar per pakë se nuk e pushtuan emocionet shpirterore te mbrendëshme në vaj por ishte me një karakter të fortë dhe mjaftë guximtare. U largua pak më tutje, disa hapa larg djaloshit e menduar doren mbi kok dhe pas nje kohe ne qetsi ajo kthehet kah Ariu me një shikim qe ne syt e saj ngjallej një shpres ndoshta e fundit. - Prit, thot ajo, e kam një ide! Ajo e udhëzon Ariun krejt se q’ka duhej ndermarr ai për të mbrojtur me nder Fushën e Mllinjave, vendin e tij dhe shpetuar dashurin qe i lidhte dy te rinjt. Tër natën ajo kishte pergatitur planin për të nesermen qe te shpetoje te dashurin e saj pa nderpre. Ajo jishte pre nje kemish mjaft te gjer sa qe mund te mshifeshin nen te teha te mprehte kose qe edhe qimen e flokut e prente pa e vrejtur fare. Kur të nesërmen në mëngjes të gjith u pershendeten me djaloshin qe kishte marr rrugen drejt vdekjes ku atje posht ne fusha të mbjellura me grur ku e priste perbindeshi i madh per ta gelltitur të gjall! Mbasi të gjithe idhan doren te afermit shoket e tij mandej ter familja para pragut te shtepis me lot e percillnin të dashurin e tyre në rrug të pa këthim. Ariu merrte rrugen duke hecur me hapa të ngadalsuar, duke u zhdjerur posht në fusha. Pak më tutje kur mbërrin tek një gardh me therra mjaft i lart fshehurazi e dashura e tij i del perpara. Shpejt e shpejt ajo i jep shenj qe te deshi këmishen e tijë te re qe nena ia kishte ber gati. Pastaj ia lidh per së gjati në gjokës tri kosa të bashkuara ngatas njera pas tjetres, tri mbrapa shpines dhe nga dy kosa nen sqetulla, mbi to më në fund ia veshi një këmish të gjër të bardh si bora qe e kishte punuar gjat natës dhe shpejt e shpejt e perqafoi atë. - Shko tani ne fush betej e dilsh faqebardh! i tha ajo e djaloshi u drejtuar kah arat me grurin e mbjellun qe aty do te qfaqej se shpejti bolla me bisht te gjat. Si heret tjera, gjithmon bolla para se te sulmonte viktimen e tij ajo e ngriste kokën lartë dhe hynte nën hipnozë, e nëse viktima tentonte më ndonjë mjet të mbrohej, menjëhere ajo e sulmonte atë me bishtin e saj të gjatë, e neutralizonte viktimen. Djelmoshat e zgjedhur me short asnjeher s’kishin tentuar të mbroheshin fme ndonjë armë fare se kështu duhej rrespektuar rregulli i pleqnarve. Dikush duhej sakrifikue jeten patjeter në fushen e mëllinjave. Si viteve tjera pra edhe ket her bolla ngrente koken lart, t’kurrej pastaj hidhej me një shpejtësi të madhe mbi trupin e vektimes. Mbështillet rreth trupit të djaloshit dhe e shterngon me me ter fuqin dhe per nje qast ajo u shpernda sa qel e mbyll syt ne copa-copa mbi grurin e pa korrur. Kurse mbi këmishen e Ariut skurronte gjaku i perbindëshit. Kështu që tani kishte perfunduar tmerri njëher e pergjithëmon mbi Fushat e Mëllinjave në keto toka të reja të kosovës se vjetër legjendare! Dy të rinjët bashkohën pastaj. Ata martohen në pranverë dhe kalojn një jet të gjat e të lumtur
  • 19. si në prralla. Thuhet se kishin lan trashigimtar të shumët.
  • 20. KREU I PESTË Disa gjenerata më von, mbi këto troje mbretronte qetsi e plot pa konflikte dhe pa sakrifica njerzish. Njerzit kishin fitu besim te fort tani te mbreti i tyre Topuzin qe mbretnonte se bashku me vllaun e tij Jonuzin ne dy krahinat e dardanis. Jonuzi me i madhi sundonte fiset e kalabreve ne perendim deri te rrypi i bjeshkve te namuna kah jug-lindja me malet e majeve te sharres e në veri lindje me malet e ulta deri te kodra e Palanave aty ku vrehen ende pasojat e nje shperthimi te madh gjeologjik qe te lasht qysh nga krijimi i kontinentit te europes te ndar nga gjiri i meksikes ku dikur ishin bashkë. Ne keto treva Jonusi kishte ndertue fortifikime te mëdha gur mbi gur ku ç’do maje kodre kishte ushtar te tij qe mbronnin trevat e tyre. Poashtu edhe nga ana e Thunatve shifeshin ne fillim te shekullit XIV P.K. fortifikatat e para per tu mbrojtur nga fiset e mbrendshme qe kishin filluar perqarjen per pushtimin e tokave me te pasura qe posedonin galabret. Per Topuzin thuhej se ishte i tmerrshem egoist dhe gjakpires. Asgjë nuk mund të ndalte atë ne aspiratat per pushtim te galabris. Gjatë një vjeshte, në kohen kur dushku i malit kishte ren për toke, mbreti Topuz kishte ndermarr një fushat te rrept ndaj Jonuzit vllaut te tij princ i galabreve qe ishte ne konflit per posesionin e korites se madhe, prej vitesh por mundet nga ushtria e Jonuzit dhe nat rast deturohet te terhjeket mbrapa me te gjith ushtrin e tij per tu strehuar ne kodren e Llugave qe mezi ushtria e tij shpeton pa u masakrue. Mbasi terhiqen galabrët mrapa, ushtria e Topuzit nis te zbres posht ne ledina ku i priste mbreti i tyre por duke zbrit prej shpatit te te malit plot me çuba ata e hetojn se nuk iu kishin mbetur fare tesha ne trup ishin shtjerr ber cop me cop neper llugat e ulta te malit. Ushtaret bijn ne dilem! Si me i dal mbretit perpara ashtu te shkyer, gjysm te zhveshur? Krejt ushtria kishte mbet e izoluar ne mal te turperuar se s’kishin rroba tjera me i nrrue, e mbreti priste ende posht. Atëhere komandanti i forcave ushtarake zbret te mbreti dhe e lajmron ate duke i than se krejt ushtria e tij i ka mbet e zdeshun ne Kodren e llugës si ësht ma keqë! Edhe mbretit i kishte ardhur shumë keq sa që prej dhimbjes kishte filluar të qaj si fëmija dhe iu lut zotit që ta ndihmoje në këtë situat të keqe. Pas pak gati ter rrethina kishin marr vesh se mbretit ushtria i kishte mbetur e mbyllun maje malit, në Kodren e llugave. Atëher çka bëjn vajzat e fshatrave perrreth te orgganizuara fillojn ti prejn e tiu qepin tesha te reja ushtris ashtu shpejt eshpejt dhe kah mbremja afrohen te gjitha vashat ereja per ti sjell ushtris se mbretit rrobat e gatshme. Mbreti se kishte pritur fare ket gjest nga banoret a asaj ane dhe prap kishte nis te qante si femia tani nga gëzimi... Dhe n’at qast i drejtohet perendis lart në qiell me keto fjalë. - O Zot i gezum! Po t’lutna ty qe t’ma plotsojsh ket deshir qe e kam ne shpirtin tim e qe ma pervlon krejt trupin, se hidherimi ndaj ksaj kodres se keqe te mbuluar plot lluga ku ushtria ime me ka mbet e turpnume, dua qe ky mal kurr ma mos te mugulloje sa t’esht toka me gjin! Pasi qe vishet perseri ushtria me rroba te reja zbresin posht ku i priste mbreti nen tendra por ata tani ishin eqtuar aq shum sa qe ju binte te fiket dhe me nukmund te ecnin fare dhe rrxoheshin per toke. Mbreti e mori shpaten e tij me maje te fort dhe e ngulit mjedis kerrshit mu ne rrenz te kodres se llugave dhe pernihere rrrjedh uji i pijshem qe ter ushtria germucet ne gju per te pir uj, e atë vend prej asaj …