1. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 1. FIXISMOA : teoria bat da, beraren bidez bizitzaren aniztasuna azaltzen zen ikuspegi erlijiosoa erabiliz BERE ustez espezie guztiak independienteak dira, eta sortu zirenetik beren horretan iraun dute, inolako aldaketarik gabe BIOLOGIA MODERNOA: gaur egun bizi diren organismo guztiak sinpleagoak ziren beste batzuetatik datozela dio, aldeketa ordenatuak eta mailakatuak pilatzearen eta transmititzearen ondorioz.

2. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 2. LAMARCK : eboluzioari buruz lehen teoria osatu zuen. Fixismoaren kontra doa: 1. izaki bizidunak mailaz maila bilakatuz joan dira, organismo sinpleetatik organismo konplexuagoetara; 2. Aldaketa sortu da ingurunera moldatu behar izan dutelako: inguruneak eskatu dio bizIdunari zenbait organo erabiltzea edo ez erabiltzea; 3. Beraz, ingurunera moldatzeko erabili diren organoak garatu eta hobetu egin dira; 4. ingurumenaren eraginak bizidunen organismoetan egokitzapenezko aldaketak sor ditzake; 5. Moldaketan lortutako ezaugarriak hederagarri bihurtzen dira.

3. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 3. ALDAGARRITASUNA : bikote bizidun baten ondorengoak ez dira berdinak elkarren artea, beraz, zenbait aldaketa hederagarrien eta hederagarriak ez direnen arteko bereizketa ezarri zuen; SUPERPOPULAZIOA : espeziak irauteko behar baino ondorengo gehiago sortzen dituzte; EXISTENTZIAREN ALDEKO BORROKA : superpopulazioaren ondorioa borroka da: izaki bizidunal baliabideaak baino ugarigoak dira; HAUTESPEN NATURALA : existentziaren aldeko borrokak mugatzen du ongien egokituriko norbanakoen iraupena: egokitzeko ezaugarri oneneak dituzten norbanakoek aurrera egingo dute bizitzan eta ondorengoei utziko dizkiete beren apateko ezaugarriak;

4. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 6. nola transmititzen diren aldaketa horiek guztiak. Mendelek proposatu zuen teoria: mutazionismo-teoria (Hugo De Vries)‏ 7. izaki bizidunetan bi aldakuntza mota gertatzen dira: - ingurumenari esker gertatzen direnak - aldaketa genetikoak sortzen dituen mutazioak LEHENAK ez dira hederagarriak, ez dute inolako eraginik eboluzioan; BIGARRENAK, ostera, izaki bizidunen geneetan sortutako aldaketak dira, eta heredatzen dira, BERAZ espezieen aldakuntzak eragiten dituzte.

5. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 8. Aldakortasuna genetikoa : espezie bereko kideen arteko genotipo askoren agerpena da Hautespen naturalak espezieen eboluzioa arautzen du: naturak desagerrarazi egiten du gene desegokiekin hornituta dauden norbanakoak, eta gene egokiekin osatutako norbanakoak, berriz, iraunarazi egiten ditu

6. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 9. Bizidunak bizirik gabekotik dator prozesu natural baten bitartez: prozesu horretan materia geldoa antolatu zen berez ugaltzen zen sistema bateratu bat osatzen: bizirik dagoen sistema bat osatzeko. Integroi berriak materia geldoak ez zituen propietate berezi batzuk hartu zituen, eta hortik aurrera bere garapena lege fisikoek arautzeaz gainera, lege biologikoek eta hautespen naturalak bideratu zituen. “ Bizia” jaio zen une hartatik aurrera, hautespen naturalak eratu zituen espezie guztiak (gizakia barne).

7. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 10. Lege biologikoak eta hautespen naturala 11. HOMINIZAZIOA: gizaki eta primate antropomorfoen artean dauden desberdintasun biologikoak eragin zituen prozesua da (bipedoak izatea, aurpegia eta hortzen aldaketa, burmuina handitzea)‏ GIZATIARTZEA EDO HUMANIZAZIOA: komunikatzeko eta elkartzeko era berriak garatzen hasteko prozesua (jokamoldeak eta garapena)‏

8. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 12. HOMO GENEROA Astralopithecus garbi - Duela 2,5 milioi urtekoa - hanka bitan ibili - garezurraren edukieraa 500 cc-tik gorakoa - burmuinaren bekokilobuluaren handitzea - harrizko lanabesak erabiltzea Homo ergaster - 1,7 milioi urte-1 milioi urte bitartekoa - garezurraren edukiera handitu - altuera eta pisua handitu - masailezurrean aldaketak agertu dira - gizon modernoaren aurpegi-forrmaren hasiera dugu - baliteke hizkuntza motaren bat erabiltzea Homo erectus - 1 milioi-ehun mila urte bitartekoa - tresna konplexuak eta sua erabiltzea - afrikatik europara eta asiara joateko atera ziren

9. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA Homo antecessor - Milioi bat eta 500 mila urtekoa - ezaugarri propioak dituen espeziea da - Europan bizi izan zen lehenengoa Homo heidelhergensis - 400 mila urtekoa - erectusen eboluzioa - sapiensak duen besteko garun edukiera eta anatomia zuten - jarduera sozial berdintsua (sapiens): suaren erabilpena zabaldu zen, tresnak landu eta hobetu ziren, loturak indartu ziren(taldekideen artean)‏ - lurperatze-erritoak agertu ziren, beraz mundu sinbolikoa agertzen da. Homo neanderthalensis Homo sapiens -200 mila eta 30 mila urte bitartekoa -Teknologia berezia, lotura soziala, mundu sinbolikoa eta hizkuntza. - neanderthalensis: heidelhalensis-en eboluzioa da - sapiens: erectus-engadik dator

10. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 13. EBOLUZIO AURREBIOLOGIKOA: materia bizigabea materia organikoa bihurtzen da. Bukatu zen EBOLUZIO BIOLOGIKOA: zelula bakunean hasi eta denboraren poderioz lurra populatzen duten izaki bizidun guztietan eraldatu zen. Ez da bukatu, astiro-astiro espezie guztiek aldatzen jarraitzen dute. 14. KULTURA-EBOLUZIOA: aurrerakuntza teknologikoak, garapen ekonomikoak, botereak sarritan aldatu dituzte eboluzio biologikoaren legeak. Gizakiaren asmakuntzekin eboluzio biologikoaren bilakaera aldatu eta oreka hautsi du, eta ondorioak sumaezinak izan daitezke, hautespen naturalak desagerraraziko lituzkeen norbanakoen bizitzak iraunarazten dira.

11. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 15. Zutik ibiltzeko joera : aldaketak: zangoak luzatu egin ziren eta oinek gauzak harrapatzeko gaitasuna galdu zuten, finkatzeko gaitasuna eskuratu zuten. Pelbisa : laburra eta zabala da Bizkarrezurra : bizkarrezurra burmuniari lotzen zaio haren erdian, lotura horrek giza burmuniaren garapena ahalbidetzen du; Esku askeak :zutik ibiltzeko gaitasunari esker eskuak libre geratzen dira, beraz trebetasun handia lortzen dute esku-lan bereziak eta zailak egiteko. Hamaika aldaketa sortu ziren hominizazio-prozesuan: - ahoak gauzak harrapatzeko, mozteko eta manipulatzeko funtzioa galdu, beraz, aho eta muturra txikiago bihurtzen da, ezpainetako muskuluak mehetu ziren. Ahoa: komunikazio-funtzioak beteko ditu - masailezurra txikutu eta kokotsa garatzen da - hortzak neurriz txikitzen dira eta indarra galtzen dute

12. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 16. burmuinaren neurrekin eta garapenarekin loturik dago: zutik ibiltzeko gaitasuna duen izakiak bakarrik izan dezake horren burmuin garatua. Baina burmuinaren bilakaera-prozesua ez da oraindik bukatu: burmuina hezur tenporaletan presionatzen ari da handiagoa lortu nahian, beraz adimen-ahalmen handiagoa 17. ahalmen kopuruan, barietatea eta konplexutasuna: sinbolizazio-ahalmena da gainerako animalietatik bereizten gaituena, gizakiari bakarrik dagokio sinboloen bitartez harremanak izatea.

13. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 18. Kontzientzia: errealitate eta bere burua ezagutzeko gizakiak duen ahalmena edo gaitasuna da. Bi kontzientzia mota dtugu: - kontzientzia zuzena: gauzen existentzia suma dezakegu, animaliek bere portaerak, bere jokabideak zuzentzen ditu bere beharrak asetzeko - kontzientzia islatua: gizakia bere buruaren egoera aztertzeko gaitasuna du. 19. Kontzientzia islatuari esker zenbait ekintza gauzatzen ditugu: pentsamendu abstraktua, ideiak eratu, sentipenak eta adimen-ahalmenak aztertu, gure nortasuna ezagutu, gure erantzukizunak onartu.. gizakiak baino ez dauka.

14. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 20 .- Ulermena edo adimena , gauzak atzemateko, kontzeptuak eratzeko... - epaitzeko gaitasuna : egia gezurretik, zuzena akatsetik eta logikoa ilogikotik bereizteko gaitasuna - indukzioa : datu konkretuetatik baieztapen orokorrak ateratzea - egia ziur batzuetatik beste egia batzuk ondorioztatzeko gaitasuna - ikasketa soziala : balio eta arau sozialak eskuratzeko ahalmena

15. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 21 .adimena = ingurumena aldatzeko ahalmena edo bizi-beharrak asetzeko tresna bezala= zenbait animalia adimenaz horniturik daude adimena = gauzak antzemateko edo zeinuak sinbolo bihurtzeko, ideia unibertsalak eratzeko ahalmena=gizakia bakarrrik dago horiez hornituta Beraz: giza adimena kualitatiboki eta esentzialki desberdina da. Desberdintasuna animalien formalizazio ahalmenean datza: mugatuta dute: ez baitu estimulu erantzunaren eskemaren maila gainditzen, testuinguru jakin batean mugatuta dago, gizakia espazioa eta denbora jakinak gainditzen ditu.

16. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 22. Gizakia animalia arrazoiduna da, adimenez horniturik dagoelako izaki askea da. Adimena eta askatasuna banaezinak dira, bata bestea gabe ulertezina da. Gizakiak “aukera anitz” ditu, eta nahitaez erabakitzera behartuta dago, aukera horiek ez daude aurrez finkatuta, dituen benetako aukerak edo posibilitateak bakoitzak sortu behar ditu. Animalien mundua itxia da, ez dute erabakirik hartu behar, belaunaldiz belaunaldi modu berean jokatzen dute. Inori ez zaio bizitzaren bidea egina ematen, bakoitzak bere ahalmenak, gaitasunak kontuan izanik bizitzako egitasmoa antolatu behar du, beraz, gizakia bukatu gabeko, amaitu gabeko izakia da.

17. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 23. Gizakiak erakusten duen besteenganako mendekotasuna ez dagokio soilik alderdi biologikoari, aitzitik, gizabanakoaren nortasuna bera eratzen duen gaitasuna gehienak besteen arteko bizitzari zor zaizkio. Gizartean bizitzeak erakutsiko dio gizabanakoari “pertsona”izaten, nortasun propioa emango baitio. 24. Gizakiek berezko duten jendearteko jarrera horri “gizartekoitasuna”deritzote adituek. Besteengan hurbilduz, eta haiekin elkarlanean ibiliz, gizakiek talde iraupena segurtatzen dute.

18. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 25. Kultura ez da genetikoki heredatzen den zerbait, baizik eta ikaskuntza sozialaren bidez ondorengo belaunaldiei eskaintzen zaiena. ANIMILIAK: imitazioz ikasten dute, portaera berrriak asmatzeko eta espezie bereko beste norbanakoek asmatutako portaera imitazioz ikasteko gai dira. Portaera horiek kultura-portaerak direla esan daiteke: seinale jakin baten aurrean, portaera jakin bat hasten da. Seinale jakin baten aurrean eta dagokion portaeraren arteko lotura genetikoki programatuta dago espezie bakoitzean. Norbanakoek ez dituzte seinaleak ikasten, beren naturari dagozkionak dira, beraz, kulturalak GIZAKIA: ikasitakoa ondorengo belaunaldiei eskaintzeko dugun bidea sinboloak dira. Sinboloak beste zerbaiten ordezko gisa balio duen edozer gauza da. Hitzak eta zenbaki guztiak sinboloak dira, eta gizakiok bakarrik erabiltzen ditugu. Hizkuntza du gizakiak bere sinbolo multzorik garrantzitsuena. Hizkuntzari esker gure kulturako ideiak, balioak eta arauak jasotzen ditugu, berari gabe giza pentsamendurik gehiena ez litzateke posible izango. BERAZ DESBERDINTASUNA: ez dago kuantitatean, aldea ez da gizakiok gauza gehiago ikasi ahal ditugula, oinarri desberdinak dira, KUALITATIBOKI desberdinak.

19. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 26. Animalien bizitza senean oinarritzen da ikasketan baino gehiago. Gizakiek berezko hutsune ikaragarria dute, sen hutsaz baliatzeko gai ez direnez, nahitaez KULTURA sortu beharra dute bizirik iraun nahi badute; Kulturak ordezkatzen du sena, gizakiei bidea erakusten die.

20. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 27. Gizabanakoak kultura-ohiturak eta jarraibideak bereganatzen ditu, jabetze-prozesu horri SOZIALIZAZIOA deritzo. Horren bitartez, gizabanakoa aldatuz doa, bere nortasuna osatzen du, eta bizikidetzarako arauak barneratzen ditu. Sozializazio-prozesua, haurra jaio berri den unean hasten da, berezko baliaezintasun biologikoa nolabait orekatzeko. Ondoko pertsonengandik ikasiko dute oinez, hitz egiten, jaten, laztantzen.... FASEAK: - lehen mailako sozializazioa : haurtzaroan gertatzen da, gizabanakoak, guztiz modu inkontzientean. Senitartekoekin, lagunekin, eskolakideekin izaten dituzte oinarrizko gaitasunez hornituko dituzte eta gizarte-ohituretara moldatzen hasiko dira. Fase honetan, haurrek helduen jokaerak imitatzen dituzte: sarien bidez onetsi egiten dugu, edo gaitzetsi zigorrez baliatuz. Lehen mailako sozializazioa bukatu egiten da haurrak ulertzen duenean familiak erakutsitako balioak euren gizarteko balioak direla. - bigarren mailako sozializazioa : neska-mutilek euren jokabideak inguruan nagusi diren azturetara eta arauetara egokitzen jarraituko dute baina, oraingoan, modu kontzientean. Norberaren interesak eta gurariak sartzen dira moldatze-eginkizun horretan, eta eztabaida kritikoa zertzen ere hasiko dira aldi horretako nerabeak. Gizarteak goi-mailakotzat hartzen dituen balioak ere bereganatuko ditu: eraginkortasuna, diziplina, elkartsuna, konpromiso etikoa... Arauak eta jarraibideak beren-beregi komunikatzen zaizkie, eta aurreko aroan izaten ziren jokaera-errefortzuak eta galarazteak aurkituko ditugu.

21. GIZAKIAREN DIMENTSIO BIOLOGIKOA ETA SOZIOKULTURALA 28. LEHEN MAILAKO ERAGILEAK :afektibitate-alderdira jotzen du a. familia : hizkuntza eta euren kulturako oinarrizko balioak helazten dizkiote afektibitate-loturak direla eta; aztarna sakon-sakona uzten du b. berdinkideak eta koadrila : errealitatearen etra arazoen gaineko bestelako ikuspegiak eskainiko dizkie haurrei, gizabanakoak ikasiko du bat etortzen batzuen jokabideekin, rolak BIGARREN MAILAKO ERAGILEAK:hertsagarriak dira, hau da, ematen zaizkion jarraibideak gizabanakoari bereganatzera behartuta dago. a. eskola : harremanetan hasten den lehendabiziko erakundea, hezkuntza erakunde horretan, jakintzak, gizartean egoki moldatzeko trebetasunak, bizikidetzarako arauak lantzen dira. b. hedabideak : albisteak edo munduko urrunetako esperientziak ez ezik, jarrerak eta balioak ere proposatzen dizkigute. Baina hedabideen eragin setatsuak gizabanakoak homogeneizatu egiten ditu (kontsumoa, indarkeriari buruzko iritsia...)