K to 12 Grade 9 AP LM module draft

DRAFT
March 24, 2014
2
MODYUL 1: Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa
Daigdig
PANIMULA
Isa ang HEOGRAPIYA sa mga salik na nakaaapekto sa daloy ng
kasaysayan. Sa katunayan, malaki ang bahaging ginampanan ng heograpiya sa
pag-usbong at pagbagsak ng isang kabihasnan. Ito rin ang humubog at patuloy
na humuhubog sa pag-unlad ng kabuhayan at paglinang ng kultura ng tao.
Sa Yunit na ito, mauunawaan ang ugnayan ng heograpiya at ng
kasaysayan. Maiisip kung paano nilinang at ginamit ng mga prehistorikong tao
ang kanilang kapaligiran upang matugunan ang mga pangangailangan at
tuluyang mapaunlad ang kanilang pamumuhay. Dahil sa kanilang mahusay na
pakikiayon sa kapaligiran, nabigyang daan ang pagtatatag ng maunlad na
pamayanan at kalinangang kultural na tinawag na kabihasnan.
Ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, partikular sa Asya, Africa, at
America, ay nag-iwan ng mga kahanga-hangang pamanang maipagmamalaki sa
lahat ng panahon at nakapagbigay ng malaking kapakinabangan sa pamumuhay
ng mga tao sa kasalukuyan. Sa modyul na ito, susuriin kung paano
maipamamalas ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga pamanang
ipinagkaloob ng mga sinaunang kabihasnang nagtagumpay sa mga
hamong dulot ng kapaligiran.
Mga Aralin at Sakop ng Modyul
Aralin 1 – Heograpiya ng Daigdig
Aralin 2 – Ang mga Sinaunang Tao
Aralin 3 – Ang mga Sinaunang Kabihasnan

DRAFT
March 24, 2014
3
Sa modyul na ito, ay inaasahang matututuhan ang mga sumusunod.
Aralin 1
 Nasusuri ang limang temang heograpikal bilang kasangkapan
sa pag-unawa sa daigdig
 Nasusuri ang katangiang pisikal ng daigdig
 Napahahalagahan ang natatanging kultura ng mga rehiyon,
bansa, at mamamayan sa daigdig, kabilang ang lahi,
pangkat-etniko, at relihiyon.
Aralin 2
 Nasusuri ang kondisyong heograpikal sa panahon ng mga
unang tao sa daigdig
 Naipaliliwanag ang uri ng pamumuhay ng mga unang tao sa
daigdig
 Nasusuri ang yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong
prehistoriko
Aralin 3
 Naiuugnay ang heograpiya sa pagbuo at pag-unlad ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig
 Nasusuri ang pinagmulan at batayan ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
 Nasusuri ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig batay sa
politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala, at lipunan
 Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig
Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa
mga pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
1. Alin sa isa sa limang tema ng heograpiya na tumutukoy sa bahagi ng
daigdig na may magkakatulad na katangiang pisikal o cultural? (K)
A. lokasyon C. paggalaw
B. lugar D. rehiyon
2. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na
pinakamaagang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga ginamit
na kasangkapan at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong
Pleistocene ? (K)
A. Mesolitiko C. Neolitiko
B. Metal D. Paleolitiko
PANIMULANG PAGTATAYA

DRAFT
March 24, 2014
4
3. Ano ang tumutukoy sa maunlad na pamayanan at mataas na antas ng
kulturang kinakitaan ng organisadong pamahalaan, kabuhayan,
relihiyon, mataas na antas ng teknolohiya, at may sistema ng
pagsulat? (K)
A. imperyo C. kalinangan
B. kabihasnan D. lungsod
4. Ano ang tanyag na gusali sa Babylonia na ipinagawa ni
Nebuchadnezzar para sa kaniyang asawa at kabilang sa “Seven
Wonders of the Ancient World” ? (K)
A. Alexandria C. Pyramid
B. Hanging Gardens D. Ziggurat
5. Suriin ang mapa at sagutin ang tanong.
http://www.outline-world-map.com/outline-transparent-world-map-b1b
Alin sa sumusunod ang maaaring maglarawan sa klima ng Indonesia?
(P/S)
A. Tropikal na klima
B. Maladisyertong init
C. Buong taon na nagyeyelo
D. Nakararanas ng apat na klima
6. Alin sa sumusunod ang suliraning maaaring idulot ng pagkakaroon ng
maraming wika sa isang bansa? (P/S)
A. Mahirap makamit ang pag-unlad ng ekonomiya.
B. Maraming sigalot sa mga bansa.
C. May posibilidad na maraming mamamayan ang hindi
magkakaunawaan.
D. Walang sariling pagkakakilanlan ang bansa.
Indonesia

DRAFT
March 24, 2014
5
7. Alin sa mga sumusunod ang may wastong pagkakasunod-sunod ng
prosesong naganap sa mga sinaunang tao sa Panahong Prehistorya?
(P/S)
I. agrikultura III. labis na pagkain
II. kalakalan IV. pangangaso
A. IV, I, III, II C. IV, I, II, III
B. II, I, IV, III D. I, II, III, IV
8. Aling pahayag ang may maling impormasyon tungkol sa mga yugto
ng pag-unlad ng tao ?
A. Pinakinis na bato ang gamit noong panahong Neolitiko.
B. Umunlad ang sistema ng agrikultura sa panahong Paleolitiko.
C. Ang sistema ng agrikultura ang nagbunsod sa pagkakaroon ng
kalakalan.
D. Dumami ang maaaring gawin ng mga tao nang gumamit na sila ng
metal.
9. Unawain ang mapa. Sagutan ang tanong pagkatapos. (P/S)
Batay sa mapa, ano ang pagkakatulad ng mga sinaunang
kabihasnang umunlad sa Mesopotamia, Egyptian, Indus, at Tsino?
A. Magkakatulad ang kanilang relihiyon at sining.
B. Nanirahan ang mga sinaunang tao sa tabi ng ilog.
C. Umunlad sa isang kontinente ang mga nabanggit na kabihasnan.
D. Itinatag sa gitna ng disyerto ang mga sinaunang kabihasnan.
mrsommerglobal10.pbworks.com

DRAFT
March 24, 2014
6
10. Buuin ang tsart ng sanhi at bunga sa pamamagitan ng pagtatala ng
angkop na dahilan at epekto tungkol sa pinagmulan ng kabihasnan sa
Mesopotamia. (P/S)
A. w at z C. y at z
B. x at y D. z at w
11. Aling pahayag ang may wastong impormasyon batay sa diyagram?
(P/S)
“
12. Paano pinahalagahan sa kasalukuyang panahon ang mga pamana ng
mga sinaunang tao? (U)
A. Mas maunlad ang mga kabihasnan noon kung ihahalintulad sa
mga kabihasnan sa kasalukuyang panahon.
B. Karaniwan lamang ang mga nagawa ng mga sinaunang tao kung
kaya’t kaunti ang kanilang mga ambag.
C. Patuloy na hinahangaan at tinatangkilik ng tao sa kasalukuyan ang
mga pamanang ito.
D. Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao upang
makagawa ng mga kahanga-hangang bagay sa daigdig.
w. Natuklasan ng mga nomadikong tao ang matabang lupain
sa pagitan ng Euphrates at Tigris.
x. Sinalakay ng mga Assyrian ang Imperyong Babylonia na
tuluyang ikinabagsak nito.
y. Nanaig ang mga Chaldean laban sa mga Assyrian.
z. Permanenteng nanirahan ang mga sinaunang tao sa
Mesopotamia at pinaunlad ang kanilang pamumuhay sa
lugar na iyon.
A. May pagkakapantay-pantay sa lipunang
Egyptian noong sinaunang panahon.
B. Ang mga alipin at mangangalakal ay may
pantay na karapatan sa Egypt.
C. Mas mataas ang posisyon ng mga paring
Egyptian kaysa sa mga mandirigma.
D. Ang Pharaoh, maharlika, at magsasaka
ang nasa mataas na antas ng lipunang
Egyptian.
historyonthenet.com

DRAFT
March 24, 2014
7
13. Alin sa sumusunod na pahayag ang tumutukoy sa konsepto ng lugar
bilang isa sa tema ng pag-aaral ng heograpiya? (U)
A. Ang Germany ay miyembro ng European Union.
B. Malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ang mga Kristiyano.
C. Ang Singapore ay isa sa mga bansang dinarayo ng mga dayuhang
mamumuhunan.
D. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng
Bashi Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
14. Paano mapananatili ang mabuting ugnayan ng mga tagasunod ng
iba’t ibang relihiyon sa kabila ng pagkakaiba ng kanilang mga
paniniwala? (U)
A. Huwag pansinin ang mga taong may ibang relihiyon.
B. Makisalamuha sa mga taong may magkatulad na relihiyon.
C. Gawing makatuwiran ang mga taliwas na paniniwala ng ibang
relihiyon.
D. Panatilihin ang paggalang sa bawat isa kahit may magkakaibang
relihiyon.
15. Paano napakikinabangan sa kasalukuyan ang sistemang agrikultura
na pinasimulan ng mga sinaunang tao noong panahong Neolitiko? (U)
A. Agrikultura ang tanging ikinabubuhay natin sa kasalukuyan.
B. Walang pagbabago sa sistema ng agrikultura upang magkaroon
tayo ng sapat na pagkain.
C. Limitado ang karne dahil hindi marunong ang mga makabagong
tao na magpaamo ng hayop.
D. Isa ang agrikultura sa pangunahing kabuhayan at pinagkukunan
ng pagkain ng mga tao sa kasalukuyan.
16. Ano ang kahalagahan ng kalakalan sa mga sinaunang tao na
napakikinabangan pa rin sa kasalukuyan? (U)
A. Nakasalalay dito ang pag-unlad ng agrikultura.
B. Dito lamang nakadepende ang yaman ng bansa.
C. Nagkakaloob ito ng kaayusan at katahimikan sa lipunan.
D. Natutugunan nito ang ibang pangangailangan ng tao.

DRAFT
March 24, 2014
8
17. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng ugnayang
heograpiya-kasaysayan? (U)
A. May klimang tropikal ang mga bansa malapit sa equator.
B. Napaliligiran ang China ng malalawak na disyerto at nagtataasang
bulubundukin.
C. Pinag-isa ni Haring Sargon ang mga lungsod-estado ng Sumer na
nagbigay-daan sa pagtatag ng unang imperyo sa daigdig.
D. Umunlad ang kabihasnang Egyptian dahil sa kapakinabangang
dulot ng Nile sa mga sinaunang taong nanirahan sa mga lambak
nito.
18. Kung ikaw ay isang Sumerian na nabuhay noong panahon ng
kabihasnan sa Mesopotamia, aling sitwasyon ang hindi nararapat na
maganap sa iyong lungsod-estado?(U)
A. Walang pagkakaisa ang mga lungsod-estado upang hindi
madaling masakop ang mga teritoryo nito.
B. May mahusay na pinunong mamamahala sa lungsod-estado na
magpapaunlad sa iyong pamumuhay.
C. May sistema ng pagsulat upang magamit sa kalakalan at sa iba
pang bagay.
D. May aktibong pagpapalitan ng mga produkto sa loob at labas ng
lungsod.
19. Bakit karapat-dapat hangaan ang mga sinaunang kabihasnang
umunlad sa Mesoamerica? (U)
A. Dahil itinatag ang mauunlad na kabihasnang ito sa America.
B. Dahil higit na mataas ang antas ng pamumuhay ng mga taga-
Mesoamerica kaysa sa mga kabihasnang itinatag sa Asya at
Africa.
C. Dahil nananatili pa rin ang kanilang kabihasnan hanggang sa
kasalukuyang panahon.
D. Dahil nagtagumpay ang mga katutubo na makapagtatag ng
mahusay na pamayanan sa kabila ng mga hamon ng kapaligiran
sa kanilang buhay.

DRAFT
March 24, 2014
9
20. Ano ang isang patunay na kapaki-pakinabang ang mga pamanang
inihandog ng mga sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang panahon?
(U)
A. Limitado lamang ang naiwang pamana ng mga Olmec dahil sa
pagnakaw ng mga kayamanan at pagkasira ng mga estruktura
nito.
B. Patuloy pa ring ginagamit ang papel, compass, at imprentang
naimbento ng mga sinaunang Tsino.
C. Madaling unawain ang cuneiform at hieroglyphics na dapat
maging asignatura sa mga paaralan sa kasalukuyan.
D. Umanib sa mga relihiyong itinatag noong panahon ang mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig.
ARALIN 1: Heograpiya ng Daigdig
ALAMIN
Gawain 1. GEOpardy!
Suriin ang kasunod na GEOpardy board. Pagkatapos, bumuo ng tanong
na ang sagot ay salita o larawang makikita sa GEOpardy board. Isulat sa
sagutang papel ang nabuong tanong at ang sagot nito.
Sa iyong pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig, malaki ang bahaging
ginagampanan ng heograpiya sa paghubog ng pamumuhay ng tao mula pa noong
sinaunang panahon. Sa pagbubukas ng bagong asignatura sa ikawalong grado,
una mong pagtutuunan ng pansin ang pag-aaral ng heograpiya ng daigdig.
Tatalakayin sa araling ito kung paano nakaaapekto ang heograpiya sa pamumuhay
ng mga tao.
Halina at simulang tuklasin ang pisikal at kultural na heograpiya ng daigdig.
Sa pagsisimula ng iyong paglalakbay sa unang aralin ng yunit na ito, pagtutuunan
mo ng pansin ang dalawang gawaing pupukaw sa iyong interes. Bukod dito, ipakikita sa
mga gawaing ito ang iyong dati nang alam tungkol sa heograpiya, gayon din ang antas ng
kahandaan ng bawat isa sa mga paksang nakaloob dito. Simulan mo na.

DRAFT
March 24, 2014
10
Halimbawa:
Gawain 2. Graffiti Wall 1
Isulat sa Graffiti Wall 1 ang iyong sariling ideya tungkol sa tanong sa
ibaba. Masasagot ito sa anyo ng pangungusap o guhit.
Sa pagbabalik-tanaw sa mga nalalaman mo tungkol sa daigdig,
sisimulan ang pagtalakay sa mga konsepto at klasipikasyon ng heograpiya
bilang asignatura. Bukod dito,tatalakayin ang katangiang heograpikal ng
daigdig bilang planeta at tirahan ng lahat ng organismo, kabilang ang tao.
Sasagutan mo rin ang mga mapanghamong gawaing magbibigay ng
karagdagan at wastong kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.
Pacific Ocean
lahing Austronesian
compass
Antarctica
globo
bagyo
gubat
bundok
Tropikal
Ano ang pinakamalaking karagatan sa buong daigdig?
(Pacific Ocean)
Paano maipapakita ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga
pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang kabihasnang
nagtagumpay sa hamong dulot ng kapaligiran nito?

DRAFT
March 24, 2014
11
PAUNLARIN
Paksa: Katuturan at Limang Tema ng Heograpiya
Malaki ang bahaging ginagampanan ng heograpiya mula pa noong
sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyan. Ang idinikta ng katangiang
pisikal ng lugar kung saan nanirahan ang mga sinaunang tao ang humubog sa
kanilang pamumuhay. Bagama’t hindi maitatangging nagdulot din ang
heograpiya ng mapanghamong sitwasyon sa buhay ng mga sinaunang tao,
malaki pa rin ang naging epekto nito sa pagkakaroon ng maayos na pamumuhay
ng mga prehistorikong tao hanggang sa tuluyang pagkakamit ng mauunlad na
pamayanang tinawag na kabihasnan.
Nagmula ang salitang heograpiya sa wikang Greek na geo o daigdig at
graphia o paglalarawan. Samakatuwid, ang Heograpiya ay tumutukoy sa
siyentipikong pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig.
Ipinakikita sa Diyagram 1.1 ang saklaw ng pag-aaral ng heograpiya:
Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
Taong 1984 nang binalangkas ang limang magkakaugnay na temang
heograpikal sa pangunguna ng National Council for Geographic Education at ng
Association of American Geographers. Layunin ng mga temang ito na gawing
mas madali at simple ang pag-aaral ng heograpiya bilang isang disiplina ng
agham panlipunan. Sa tulong ng mga temang ito, mas madaling mauunawaan
ng tao ang daigdig na kaniyang ginagalawan. Unawain ang kasunod na
diyagram.
Diyagram 1.2 – Limang Tema ng Heograpiya
na
saklaw
ang
anyong lupa
at anyong tubig
distribusyon at interaksyon ng tao at iba pang
organismo sa kapaligiran nito
klima at panahon
likas na yaman
flora (plant life)
fauna (animal life)
HEOGRAPIYA
http://digital-vector-maps.com/WORLD/GL-1068-Asia-
Globe.htm

DRAFT
March 24, 2014
12
Limang Tema ng Heograpiya
na may dalawang
pamamaraan sa pagtukoy
Lokasyon: Tumutukoy sa kinaroroonan
ng mga lugar sa daigdig
Lugar: Tumutukoy sa mga katangiang
natatangi sa isang pook
na may dalawang
pamamaraan sa pagtukoy
Interaksiyon ng Tao at Kapaligiran:
ang kaugnayan ng tao sa pisikal na
katangiang taglay ng kaniyang
kinaroroonan
Paggalaw: ang paglipat ng tao mula
sa kinagisnang lugar pa tungo sa ibang
lugar; kabilang din dito ang paglipat ng
mga bagay at likas na pangyayari,
tulad ng hangin at ulan
Rehiyon: Bahagi ng daigdig na
pinagbubuklod ng magkakatulad na
katangiang pisikal o kultural
Lokasyong Absolute na gamit ang
mga imahinasyong guhit tulad ng
latitude line at longitude line na
bumubuo sa grid. Ang pagkukrus ng
dalawang guhit na ito ang tumutukoy
sa eksaktong kinaroroonan ng isang
lugar sa daigdig
Relatibong Lokasyon na ang batayan
ay mga lugar at bagay na nasa
paligid nito. Halimbawa ang mga
anyong lupa at tubig, at mga
estrukturang gawa ng tao
Katangian ng kinaroroonan tulad ng
klima, anyong lupa at tubig, at likas
na yaman
Katangian ng mga taong naninirahan
tulad ng wika, relihiyon, densidad o
dami ng tao, kultura, at mga
sistemang politikal
Kapaligiran bilang pinagkukunan ng
pangangailangan ng tao; gayon din
ang pakikiayon ng tao sa mga
pagbabagong nagaganap sa
kaniyang kapaligiran
may tatlong uri
ng distansiya ang isang lugar
(Linear) Gaano kalayo ang isang lugar?
(Time) Gaano katagal ang paglalakbay?
(Psychological) Paano tiningnan
ang layo ng lugar?

DRAFT
March 24, 2014
13
Gawain 3. Tukoy-Tema-Aplikasyon
Panuto: Basahing mabuti ang sumusunod na mga pangungusap. Pansinin ang
bawat sitwasyon tungkol sa lokasyon, lugar, rehiyon, interaksiyon ng tao at
kapaligiran, at paggalaw.
1. May tropikal na klima ang Pilipinas.
2. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng Bashi
Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
3. Ang pangingisda ay isang aktibong kabuhayan ng mga Pilipino dahil
napalilibutan ng dagat ang bansa.
4. Libo-libong Pilipino ang nangingibang-bansa sa Australia at New Zealand
upang magtrabaho.
5. Kasapi ang Pilipinas sa Association of Southeast Asian Nations.
6. Ang lumalaking populasyon sa National Capital Region sa Pilipinas ang
nagbigay-daan upang patuloy na pagtuunan ng pansin ang pagpapaunlad
ng sistema ng transportasyon at ng pabahay sa kalungsuran.
7. Ang mataas na antas ng teknolohiya ay nagpabilis sa pagpunta ng tao
sa mga bansang may magagandang pasyalan.
8. Islam ang ang opisyal na relihiyon ng mga mamamayan ng Saudi Arabia.
9. Ang Singapore ay nasa 1º 20ʹ hilagang latitud at 103º 50ʹ silangang
longhitud.
10. Español ang wikang ginagamit ng mga mamamayan sa Mexico.
Sa pagpapatuloy ng gawaing ito, pumili ng isang bansa na bibigyang-pansin
ng iyong kapangkat. Suriin ang kalagayang heograpikal ng napiling bansa
sa tulong ng mga kongkretong halimbawang naaayon sa limang tema ng
heograpiya. Gamitin ang Flower Chart sa pagsagot sa gawain.
Pamprosesong Tanong
1. Magbigay ng sariling reaksiyon tungkol sa heograpiya ng bansang napili
ayon sa limang tema nito.
[Rehiyon]
[Lugar]
[Lokasyon]
[Paggalaw]
[Interaksyon ng tao
at kapaligiran]
[Bansa]

DRAFT
March 24, 2014
14
2. Bakit magkakaugnay ang limang tema ng heograpiya sa pag-aaral ng
katangiang pisikal ng bansa?
3. Paano nakatulong ang mga temang ito sa iyong pag-unawa sa heograpiya
ng isang bansa?
Paksa: Ang Katangiang Pisikal ng Daigdig
Isa ang daigdig sa walong planetang umiinog sa isang malaking bituin,
ang araw. Bumubuo sa tinatawag na solar systemang mga ito. Ang lahat ng
buhay sa daigdig – halaman, hayop, at tao – ay kumukuha ng enerhiya mula sa
araw. Gayon, halos lahat sa kalikasan at kapaligiran – mula sa hangin, alon,
ulan, klima, at panahon – ay naaapektuhan ng araw.Mahalaga rin ang sinag ng
araw sa mga halaman upang mabuhay at maganap ang photosynthesis.
Samantala, ang mga halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa
lahat ng nilalang. Ang pagkakaroon ng buhay sa daigdig ay masasabing dulot ng
tiyak na posisyon nito sa solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling
aksis at ang paglalakbay paikot sa araw bawat taon.
Pagkaraan matutuhan ang heograpiya bilang isang konsepto, susunod
na tatalakayin ang katangiang pisikal ng daigdig. Sa paksang ito, higit na
mauunawaan ang heograpiya ng daigdig bilang nag-iisang planeta sa solar
system na maaaring tirahan ng tao at ng lahat ng nabubuhay na organismo.
Simulan mo na.
Nasaan ang planetang daigdig sa solar system? Ano ang iyong masasabi sa
posisyon ng daigdig sa solar system?
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg

DRAFT
March 24, 2014
15
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang estruktura ng daigdig.
Napakabagal ng paggalaw ng mga plate na Sa katunayan,
umaabot lamang sa 5 sentimetro (2 pulgada) bawat taon.
Gayunpaman, ang paggalaw at ang pag-uumpugan ng mga ito
ay napakalakas at nagdudulot ng mga paglindol, pagputok ng
mga bulkan, at pagbuo ng mga kabundukan tulad ng
Himalayas. Ito rin ang makapagpapaliwanag kung bakit sa loob
ng milyon-milyong taon, ang posisyon ng mga kontinente sa
daigdig ay nagbabago-bago.
Paano nakaaapekto
ang mga plate sa
pagbabago ng
hitsura ng ibabaw ng
daigdig?
Ang daigdig ay binubuo ng crust,ang
matigas at mabatong bahagi ng planetang
ito. Umaabot ang kapal nito mula 30-65
kilometro (km) palalim mula sa mga
kontinente. Subalit sa mga karagatan, ito
ay may kapal lamang na 5-7 km.
Ang mantle ay isang patong ng mga
batong napakainit kaya malambot at
natutunaw ang ilang bahagi nito.
Tinatawag na core ang kaloob-loobang
bahagi ng daigdi na binubuo ng mga metal
tulad ng iron at nickel.
Ang daigdig ay may apat na hating-globo
(hemisphere): Ang Northern
Hemisphere at Southern
Hemisphere na hinahati ng equator,
at ang Eastern Hemisphere at
Western Hemisphere na hinahati ng
Prime Meridian.
Estruktura ng Daigdig
Ang daigdig ay may
plate o malalaking
masa ng solidong bato
na hindi nananatili sa
posisyon. Sa halip, ang
mga ito ay gumagalaw
na tila mga balsang
inaanod sa mantle.
http://www.studyzone.org/testprep/ss5/b/c
omcontocheml.cfm
http://www.rocksandminerals4u.com/earths_interio
r.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Plate_t
ectonics

DRAFT
March 24, 2014
16
Talahanayan 1.1: Ilang Mahalagang Kaalaman Tungkol sa Daigdig
Tinatayang Bigat (mass) 5.9736 x 1024 kg
Tinatayang Edad 4.6 bilyong taon
Populasyon (2009) 6,768,167,712
Kabuuang Lawak ng Ibabaw ng Daigdig 510,066,000 kilometro kuwadrado (km2)
Lawak ng Kalupaan 148,258,000 km kwd (29.1%) (km2)
Lawak ng Karagatan 335,258,000 km kwd (km2)
Pangkalahatang Lawak ng Katubigan 361,419,00 km kwd (70.9%) (km2)
Uri ng Tubig 97% alat, 3% tabang
Circumference o Kabilugan sa Equator 40,066 km
Circumference o Kabilugan sa Poles 39,992 km
Diyametro sa Equator 12,753 km
Diyametro sa Poles 12,710 km
Radius sa Equator 6,376 km
Radius sa Poles 6,355 km
Bilis ng Pag-ikot Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
bilis na 66,700 milya bawat oras (mph),
107,320 km bawat oras
Orbit sa Araw Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
loob ng 365 araw, limang oras, 48
minuto at 46 na segundo
Longitude at Latitude
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang
mabatid ang ilang termino at konseptong may malaking kaugnayan dito. Sa
pamamagitan ng pagbibigay ng longitude at latitude ng isang lugar, maaaring
matukoy ang lokasyon nito sa globo o mapa sa paraang absolute, astronomical,
o tiyak.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang mahahalagang imahinasyong guhit na
matatagpuan sa mapa o globo.
Tinatawag na longtitude ang
distansiyang angular na
nasa pagitan ng dalawang
meridian patungo sa
kanluran ng Prime Meridian.
Ito rin ang
mga bilog (great
circles) na
tumatahak
mula sa North Pole
patungong South
Pole.
Ang Prime Meridian na
nasa Greenwich sa
England ay itinatalaga
bilang zero degree
longitude.
Ang 180 degrees longitude mula sa
Prime Meridian, pakanluran man o
pasilangan, ang International Date
Line na matatagpuan sa kalagitnaan
ng Pacific Ocean. Nagbabago ang
pagtatakda ng petsa alinsunod sa
pagtawid sa linyang ito, pasilangan o
pakanluran.
http://images.yourdictionary.com/internat
ional-date-line
http://www.learner.org/jnorth/tm/mclass/
http://www.avontrail.caG/cloososradriyn.hattemsl. html

DRAFT
March 24, 2014
17
Gawain 4. KKK GeoCard Completion
Panuto: Gumawa ng sariling KKK GeoCard batay sa kasunod na format.
Kumpletuhin ang KKK (Kataga-Kahulugan-Kabuluhan) GeoCard na may
kaugnayan sa katangiang pisikal ng daigdig. Isulat sa unang bahagi ng KKK
GeoCard ang kataga na nasa loob ng kahon. Sa ikalawang bahagi, isulat ang
kahulugan ng nakatalang salita. Sa ikatlong bahagi, itala ang kabuluhan ng
naturang kataga sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na:
Tinatawag na latitude
ang distansyang
angular sa pagitan ng
dalawang parallel
patungo sa hilaga o
timog ng equator.
Ang equator ang
humahati sa globo sa
hilaga at timog
hemisphere o hemispero.
Ito rin ay itinatakdang
zero degree latitude.
Ang Tropic of Cancer ang pinaka -
dulong bahagi ng Northern Hemisphere
na direktang sinisikatan ng araw.
Makikita ito sa 23.5o hilaga ng equator.
Ang Tropic of Capricorn ay ang
pinakadulong bahagi ng Southern
Hemisphere na direkta ring
sinisikatan ng araw. Matatagpuan ito
sa 23.5o timog ng equator.
Paano nakaiimpluwensiya/nakaaapekto ang naturang konsepto sa buhay ng tao at iba
pang nabubuhay na organismo sa daigdig sa kasalukuyan?
Mga Kataga:
1. Planetang Daigdig
2. mantle
3. plate
4. pagligid sa araw
5. longtitude at latitude
G
E
O
C
A
R
D
K
K
K
http://2012books.lardbucket.org/books/regional-geography-of-
the-world-globalization-people-and-places/s04-01-
geography-basics.html

DRAFT
March 24, 2014
18
Ang Klima
Ang daigdig ang tanging planeta sa solar
system na kayang makapagpanatili ng buhay. Ang
malaking bahagi ng ating planeta ay may kaaya-ayang
atmospera at sapat na sinag ng araw, init at
tubig upang matustusan ang pangangailangan ng
mga halaman at hayop sa balat ng lupa.
Mahalaga ang papel ng klima, ang
kalagayan o kondisyon ng atmospera sa isang
rehiyon o lugar sa matagal na panahon.
Pangunahing salik sa pagkakaiba-iba ng mga
klima sa daigdig ang natatanggap na sinag ng
araw ng isang lugar depende sa latitude at gayon
din sa panahon, distansiya mula sa karagatan, at
taas mula sa sea level.
Ang mga lugar na malapit sa equator ang nakararanas ng pinakasapat
na sinag ng araw at ulan na nararanasan sa buong daigdig. Dahil dito, maraming
habitat o likas na tahanang nagtataglay ng iba’t ibang species ng halaman at
hayop ang matatagpuan sa mga lugar na ito. Kabilang sa mga ito ay ang mga
rainforest, coral reef, at mangrove swamp. Kapag bihira naman ang pag-ulan at
napakainit ng panahon sa isang pook, tulad ng disyerto, kakaunti ang maaaring
mabuhay na mga halaman at hayop dito. Ganito rin ang maaaring asahan sa
mga lugar na lubhang napakalamig ng panahon.
Gawain 5. Dito sa Amin.
Suriing mabuti ang kasunod na diyagram. Tukuyin ang lugar na
inilalarawan sa mapa. Kumpletuhin ang pahayag sa call out. Magsaliksik ng
impormasyon tungkol sa klima at yamang likas ng lugar na kinaroroonan ng
diyagram. Buuin ang pangungusap sa ilalim na bahagi ng diyagram.
http://www.qldaccommodation.com/t
ag/alaska
Ang mga likas
na yaman dito
ay
____________
_________
Ang klima dito ay
Batay sa taglay na klima at likas na
yaman ng aming lugar, ang
pamumuhay dito sa amin ay
Ako si _____________________________. Narito ako
sa ___________________________________________
________________________
________________________
________________________
Mapa
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Thailand_(orthogr
aphic_projection).svg

DRAFT
March 24, 2014
19
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang klima?
2. Bakit nagkakaiba-iba ang klima sa iba’t ibang panig ng daigdig?
3. Ano ang kaugnayan ng klima sa mga likas na yaman na matatagpuan sa
lugar?
4. Paano nakaaapekto ang klima sa pamumuhay ng tao sa isang lugar?
5. Bakit malaki ang bahaging ginagampanan ng klima at likas na yaman sa
pag-unlad ng kabuhayan ng tao mula noon hanggang ngayon?
Ang mga Kontinente
Tinatawag na kontinente ang pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw
ng daigdig.May mga kontinenteng magkakaugnay samantalang ang iba ay
napapalibutan ng katubigan.
Ayon kay Alfred Wegener, isang German na nagsulong ng Continental
Drift Theory, dati ng magkakaugnay ang mga kontinente sa isang super
kontinente na Pangaea. Dahil sa paggalaw ng continental plate o malaking bloke
ng bato kung saan nakapatong ang kalupaan, nagkahiwa-hiwalay ang Pangaea
at nabuo ang kasalukuyang mga kontinente.
Paano nabuo ang mga kontinente ng daigdig? Pag-aralan ang
Diyagram1.4 na nasa ibaba na tungkol sa Continental Drift Theory.
240 milyong taon – Mayroon lamang isang
super continent na tinawag na Pangaea na
pinaliligiran ng karagatang tinawag na
Panthalassa Ocean.
200 milyong taon – Nagsimulang
maghiwalay ang kalupaan ng Pangaea
hanggang sa mahati sa dalawa: Laurasia sa
Northern Hemisphere at Gondwana sa
Southern Hemisphere.
65 m ilyong taon – Nagpatuloy ang
paghihiwalay ng mga kalupaan.
Mapapansin ang India na unti-unting
dumidikit sa Asya.
Sa kasalukuyan – Unti-unti ang paggalaw
ng mga kontinente. Tinatayang 2.5
sentimetro ang galaw ng North America at
Europe bawat taon.
http://geology.com/pangea.htm

DRAFT
March 24, 2014
20
May mga kontinenteng nagtataglay ng marami. May pitong kontinente ang
daigdig – Africa, Antarctica, Asya, Europe, North America, at South America at
Australia. Sa mga estadistika, ang karaniwang isinasama sa Australia ang
Oceania tumutukoy sa mga bansa at pulo sa Micronesia, Melanesia, at
Polynesia.
Ipinakikita sa Diyagram 1.5 ang mapa at mahahalagang datos ng mga
kontinente ng daigdig.
Mapa ng Africa
Nagmumula sa Africa ang malaking
suplay ng ginto at diyamante. Naroon din ang
Nile River na pinakamahabang ilog sa buong
daigdig, at ang Sahara Desert,na
pinakamalaking disyerto. Ang Africa ang
nagtataglay ng pinakamaraming bansa kung
ihahambing sa ibang mga kontinente.
Samantala, ang Antarctica ang tanging
kontinenteng natatakpan ng yelo na ang kapal
ay umaabot ng halos 2 km. (1.2 milya). Dahil
dito, walang taong naninirahan sa Antarctica
maliban sa mga siyentistang nagsasagawa ng
pag-aaral tungkol dito. Gayunpaman, sagana
sa mga isda at mammal ang karagatang
nakapalibot dito.
Pinakamalaking kontinente sa mundo
ang Asya. Sinasabing ang sukat nito ay mas
malaki pa sa pinagsamang lupain ng North at
South America, o sa kabuuang sukat ng Asya
ay tinatayang sangkatlong (1/3) bahagi ng
kabuuang sukat ng lupain ng daigdig. Nasa
Asya rin ang China na may pinakamalaking
populasyon sa daigdig at ang Mt. Everest na
pinakamataas na bundok sa pagitan ng
Sagamartha Zone sa Nepal at Tibet sa China.
Samantala, ang laki ng Europe ay
sangkapat (1/4) na bahagi lamang ng kalupaan
ng Asya. Ito ang ikalawa sa pinakamaliit na
kontinente ng daigdig sa lawak na halos 6.8%
ng kabuuang lupa ng daigdig.
Mapa ng Europe
http://geology.com/pangea.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Africa_(orthograp
hic_projection).svg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Antarctica_(ortho
graphic_projection).svg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Asia_orthograph
ic Projection).svg

DRAFT
March 24, 2014
21
Talahanayan 1.2 – Ang Ilang Datos Tungkol sa Pitong Kontinente.
Kontinente
Lawak (km²)
Tinatayang
Populasyon
(2009)
Bilang
ng
Bansa
Asya 44,614,000 4,088,647,780 44
Africa 30,218,000 990,189,529 53
Europe 10,505,000 728,227,141 47
North America 24,230,000 534,051,188 23
South America 12,814,000 392,366,329 12
Antarctica 14,245,000 -NA- 0
Australia at Oceania 8,503,000 34,685,745 14
Ang Australia ay isang bansang
kinikilala ring kontinenteng pinakamaliit sa
daigdig. Napalilibutan ito ng Indian Ocean at
Pacific Ocean,at inihihiwalay ng Arafura Sea at
Timor Sea. Dahil sa mahigit 50 milyong taong
pagkakahiwalay ng Australia bilang isang
kontinente, may mga bukod tanging species ng
hayop at halaman na sa Australia lamang
matatagpuan.Kabilang dito ang kangaroo,
wombat, koala,Tasmanian devil, platypus, at
iba pa.
Ang North America ay may hugis na
malaking tatsulok subalit mistulang pinilasan
sa dalawang bahagi ng Hudson Bay at Gulf of
Mexico. Dalawang mahabang kabundukan ang
matatagpuan sa kontinenteng ito – ang
Applachian Mountains sa silangan at Rocky
Mountains sa kanluran.
Gayundin, ang South America ay hugis
tatsulok na unti-unting nagiging patulis mula sa
bahaging equator hanggang sa Cape Horn sa
katimugan. Ang Andes Mountains na may
habang 7,240 km (4,500 milya) ay sumasakop
sa kabuuang baybayin ng South America.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Europe_orthograp
hic_Caucasus_Urals_boundary.svg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Oceania_(orthogr
aphic_projection).svg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Location_North_
America.svg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:South_America_(
orthographic_projection).svg

DRAFT
March 24, 2014
22
Sa kasaysayan, tinatayang may 540 bulkan na ang pumutok at 75% sa
mga ito ay nasa Pacific Ring of Fire. Ilan sa mga bulkan sa Pacific Ring of Fire
na pumutok at nagdulot ng malaking pinsala, ang Tambora noong nagdulot ng
(92,000 ang namatay); Krakatoa noong 1883 (36,000 ang namatay); at Mt. Pelee
noong 1902 (30,000 ang namatay). Samantala, ilan sa mga bansang labis na
napinsala ng malalakas na lindol ang China noong 1556 (830,000 ang namatay)
at 1976 (242,000 ang namatay); Japan noong 1923 (143,000 ang namatay);
Sumatra noong 2004 (227,898 ang namatay); at Haiti noong 2010 (222,570 ang
namatay).
Kung susuriin ang
isang mapa, mapapansing
ang mga baybayin ng
silangang bahagi ng South
America at kanlurang bahagi
ng Africa ay tila lapat at
akma sa isa’t isa na parang
mga piraso ng isang
malaking jigsaw puzzle. Ito
ay sa kadahilanang dating
magkaugnay ang dalawang
lupaing ito. Habang
tumatagal, patuloy pa rin
ang proseso ng paglawak
ng karagatan sa pagitan nito
at ang paglayo ng dalawang
nasabing kontinente. Ang
paliwang na ito ay batay sa
Continental Drift Theory.
Karagdagan sa natutuhan mo tungkol sa mga kontinente ng
daigdig, ipinaliliwanag sa ibaba ang mala-jigsaw puzzle na hugis ng
South America at Africa, at ang bahaging ginagampanan ng daan-daang
bulkan sa rehiyong tinatawag na Pacific Ring of Fire.
phillipriley.comswiki.wikispaces.net
Ang malawakang hangganan ng Asya, North America, at South America
ay matatagpuan sa Pacific Ring of Fire. Saklaw nito ang kanlurang hangganan
ng South America at North America patungong hilaga sa Aleutian Islands ng
Alaska, pababa sa silangang hangganan ng Asya hanggang New Zealand sa
Timog Oceania. Tinatawag itong Ring of Fire dahil matindi ang pagputok ng
bulkan at paglindol sa rehiyong ito bunga ng pag-uumpugan ng mga tectonic
plate o tipak ng crust ng daigdig kung saan nakapatong ang mga naturang
kontinente.

DRAFT
March 24, 2014
23
Gawain 6. Three Words in One
Saang kontinente matatagpuan ang mga pook/ hayop na tinutukoy sa bawat
bilang? Isulat ang sagot sa kahon.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga katangi-tanging paglalarawan sa bawat kontinente?
2. Sa anong aspekto nagkakatulad o nagkakaiba ang mga kontinente?
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga paglalarawan tungkol sa mga
kontinente ng daigdig?
1.
Nile
River
Sahara
Desert
Egypt
2.
Hudson
Bay
Appalachian
Mountains
Rocky
Mountains
3.
Cape
Horn
Andes
Mountains
Argentina
4.
K-2 Lhotse
Tibet
5.
Kangaroo Tasmanian
Devil
Micronesia
6.
Iberian
Peninsula
Balkan
Peninsula
Italy

DRAFT
March 24, 2014
24
Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig
Tinatawag na topograpiya ang pisikal na katangian ng isang lugar o
rehiyon. Sa pagdaan ng panahon, ang mga tao ay natutong makiangkop sa
kanilang kapaligiran.
Sa kasaysayan ng sangkatauhan, ang mga kauna-unahang kabihasnan
ng daigdig ay umusbong malapit sa mga lambak-ilog. Kabilang dito ang mga
lambak ng Tigris-Euphrates, Indus, Huang Ho sa Asya, at lambak-ilog ng Nile sa
Africa.
Ang mga bulubunduking lugar ay kadalasang nagtataglay lamang ng
maliit na populasyon. Kapansin-pansing ang pinakamataas na bundok sa buong
daigdig ay matatagpuan sa Asya, tulad ng Everest (29,028 talampakan o 8,848
metro). Sa Africa, pinakamataas ang Kilimanjaro (19,340 talampakan o 5,895
metro) at sa Europe, ang Elbrus sa Russia (18,510 talampakan o 5,642 metro).
Tingnan ang Talahanayan 1.4.
Talahanayan 1.4 : Pinakamataas na BUndok ng Daigdig
Bundok
Taas (sa metro)
Lokasyon
Everest 8,848 Nepal/Tibet
K-2 8,611 Pakistan
Kangchenjunga 8,586 Nepal/India
Lhotse 8,511 Nepal
Makalu 8,463 Nepal/Tibet
Cho Oyu 8,201 Nepal/Tibet
Dhaulagiri 8,167 Nepal
Manaslu 8,163 Nepal
Nanga Parbat 8,125 Pakistan
Annapurna 8,091 Nepal
Matagal ding panahong apat na karagatan lamang ang kinilala sa daigdig:
Pacific, Atlantic, Indian, at Arctic. Noong 2000 lamang itinakda ng International
Hydrographic Organization ang isang panibagong karagatan na pumapalibot sa
Antarctica: ang Southern Ocean na umaabot hanggang 60o S latitude. Tingnan
ang Talahanayan 1.5 ang ilang katangian ng mga karagatan sa daigdig.

DRAFT
March 24, 2014
25
Talahanayan 1.5 : Mga Karagatan sa Daigdig
Karagatan
Lawak
(sa kilometro
kuwadrado)
Average
na lalim
(sa talampakan)
Pinakamalalim
na Bahagi
(sa talampakan)
Pacific Ocean
155,557,000
12,926
Mariana Trench, 35,840
talampakang lalim
Atlantic Ocean
76,762,000
11,730
Puerto Rico Trench,
28,232 talampakang
lalim
Indian Ocean
68,556,000
12,596
Java Trench, 23,376
talampakang lalim
Southern Ocean
20,327,000
13,100
(4,000 - 5,000 metro)
16,400 talampakang
lalim, ang katimugang
dulo ng South Sandwich
Trench, 23,736
talampakang lalim
(7,235 metro)
Arctic Ocean
14,056,000
3,407
Eurasia Basin, 17,881
talampakang lalim
Matatagpuan sa mga karagatan ang ilang pinakamalalim na bahagi ng
daigdig, pangunahin sa talaan ang Challenger Deep sa Mariana Trench na nasa
kanlurang bahagi ng Pacific Ocean. Iba pang malalim na trench Puerto Rico
Trench sa Atlantic Ocean, Java Trench sa Indian Ocean, at Eurasia Basin sa
Arctic Ocean.
Marami pang dagat na matatagpuan sa daigdig na kadalasang bahagyang
napaliligiran ng mga lupain. Pinakamalalaking dagat sa daigdig ang South China
Sea, Caribbean Sea, at Mediterranean Sea.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)
Mababasa rin ang Project EASE (Effective Alternative Secondary
Education) AP III, Modyul 3 - Heograpiya ng Daigdig, pp. 1-40 upang higit na
mapagyaman ang sariling kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.

DRAFT
March 24, 2014
26
Gawain 7. Illustrated World Map
Punan ang mapa ng mga natatanging anyong lupa at tubig ng daigdig na
nasa loob ng kahon. Gamitin ang sumusunod na simbolo:
Anyong Lupa
Greenland
Madagascar
Borneo
Mt. Everest
Mt. Kilimanjaro
Sahara Desert
Himalayas Mountain Range
Andes Mountain Range
Appalachian Mountain Range
Tibetan Plateau
Scandanavian Peninsula
Arabian Peninsula
Anyong Tubig
Nile River
Amazon River
Yangtze River
South China Sea
Mediterranean Sea
Caribbean Sea
Bering Sea
Arabian Sea
Bay of Bengal
Hudson Bay
Gulf of Mexico
Persian Gulf
bundok
bulubundukin
disyerto
ilog
dagat,
look, golpo

DRAFT
March 24, 2014
27
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang halimbawa ng mga anyong lupa at tubig na makikita sa mapa?
2. Bakit maiuugnay ang pamumuhay ng tao sa anyong lupa o tubig na
kanilang pinaninirahan?
3. Paano nakaaapekto ang mga anyong lupa at tubig sa pag-unlad ng
kabuhayan ng tao?
Gawain 8. The Map Dictates …
Panuto: Gamit ang kasunod na mapa, kumpletuhin ang datos tungkol sa
heograpiya ng daigdig batay sa hinihingi ng sumusunod na mga pangungusap.
Lagyan ng bituin ang pitong kontinente ng daigdig.
Tukuyin ang tatlong malalaking pulo, dalawang kapuluan at isang
tangway.
Guhitan ng simbolong alon ( ) ang limang karagatan ng daigdig.
Tukuyin ang uri ng klima ng mga rehiyong may simbolong KL.
Magbigay ng halimbawa ng partikular na yaman ng mga lugar na may
simbolong YL. .
Iguhit ang karaniwang hayop na makikita sa lugar na may simbolong H.
Pinagkunan: phillipriley.comswiki.wikispaces.net
KL
KL
KL
YL
YL YL
YL
H
H
H

DRAFT
March 24, 2014
28
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa daigdig bilang isang planeta?
2. May epekto ba ang kalagayang pisikal ng daigdig sa mga organismo at
tao? Bakit mo ito nasabi?
3. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa ating kapaligiran at
sa heograpiya ng daigdig sa pangkalahatan?
Paksa: Heograpiyang Pantao
Saklaw ng heograpiyang pantao (human geography) ang pag-aaral ng
wika, relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
Wika
Itinuturing ang wika bilang kaluluwa ng isang kultura. Nagbibigay ito ng
pagkakakilanlan o identidad sa mga taong kabilang sa isang pangkat. May 7,105
buhay na wika sa daigdig na ginagamit ng mahigit 6,200,000,000 katao.
Nakapaloob ang mga wikang ito sa tinatawag na language family o mga wikang
magkakaugnay at may iisang pinag-ugatan. Tinatayang may 136 language family
sa buong daigdig. Ang mga pamilya ng wikang ito ay nagsasanga-sanga sa iba
pang wikang ginagamit sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Ipinakikita sa
talahanayan 1.6 ang ilan sa mga pangunahing pamilya ng wika sa daigdig.
Talahanayan 1.6 Mga Pangunahing Pamilya ng Wika sa Daigdig
Afro-Asiatic
366
5.81
Algeria, Bahrain, Cameroon, Chad,
Cyprus, Egypt, Eritrea, Ethiopia,
Georgia, Iran, Iraq, Israel, Jordan,
Kenya, Libya, Mali, Malta,
Mauritania, Morocco, Niger,
Nigeria, Oman, Palestine, Saudi
Arabia, Somalia, Sudan, Syria,
Tajikistan, Tanzania, Tunisia,
Turkey, United Arab Emirates,
Uzbekistan, at Yemen
Brunei, Cambodia, Chile, China,
Cook Islands, East Timor, Fiji,
French Polynesia, Guam,
Indonesia, Kiribati, Madagascar,
Pagkaraang pag-aralan ang pisikal na heograpiya ng daigdig, isunod
ang pagbibigay-tuon sa ikalawang sangay ng heograpiya – ang heograpiyang
pantao. Simulan mo na.

DRAFT
March 24, 2014
29
Austronesian
1,221
5.55
Malaysia, Marshall Islands,
Mayotte, Micronesia, Myanmar,
Nauru, New Caledonia, New
Zealand, Niue, Northern Mariana
Islands, Palau, Papua New
Guinea, Philippines, Samoa,
Solomon Islands, Suriname,
Taiwan, Thailand, Tokelau, Tonga,
Tuvalu, United States, Vanuatu,
Viet Nam, Wallis at Futuna
Indo-European
436
46.77
Afghanistan, Albania, Armenia,
Austria, Azerbaijan, Bangladesh,
Belarus, Belgium, Bosnia and
Herzegovina, Brazil, Bulgaria,
Canada, China, Croatia, Czech
Republic, Denmark, Fiji, Finland,
France, Germany, Greece,
Iceland, India, Iran, Iraq, Ireland,
Isle of Man, Israel, Italy, Latvia,
Lithuania, Luxembourg, Mace-donia,
Maldives, Myanmar, Nepal,
Netherlands, Norway, Oman,
Pakistan, Peru, Poland, Portugal,
Romania, Russian Federation,
Serbia, Slovakia, Slovenia, South
Africa, Spain, Sri Lanka, Suriname,
Sweden, Switzerland, Tajikistan,
Turkey, Ukraine, United Kingdom,
United States, Vatican State, at
Venezuela
Niger-Congo
1,524
6.91
Angola, Benin, Botswana, Burkina
Faso, Burundi, Cameroon, Central
African Republic, Chad, Comoros,
Congo, Côte d’Ivoire, Cuba,
Democratic Republic of the Congo,
Equatorial Guinea, Gabon,
Gambia, Ghana, Guinea, Guinea-
Bissau, Kenya, Lesotho, Liberia,
Malawi, Mali, Mayotte,
Mozambique, Namibia, Niger,
Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra
Leone, Somalia, South Africa,
South Sudan, Sudan, Swaziland,
Tanzania, Togo, Uganda, Zambia,
at Zimbabwe
Bangladesh, Bhutan, China, India,

DRAFT
March 24, 2014
30
Sino-Tibetan 456 20.34 Kyrgyzstan, Laos, Myanmar,
Nepal, Pakistan, Thailand, at Viet
Nam
Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family
Relihiyon
Mabibigyang-kahulugan ang relihiyon bilang kalipunan ng mga paniniwala
at rituwal ng isang pangkat ng mga taong tungkol sa isang kinikilalang
makapangyarihang nilalang o Diyos. Nagmula ito sa salitang religare na
nangangahulugang “buuin ang mga bahagi para maging magkakaugnay ang
kabuuan nito.” Dahil sa mga paniniwalang nakapaloob sa sistema ng isang
relihiyon, ay nagiging batayan ito ng pagkilos ng tao sa kaniyang pang-araw-araw
na pamumuhay.
Kahit ang ating mga ninuno ay mayroon nang sistema ng mga paniniwala
na nagsisilbing-gabay sa kanilang pamumuhay. Ngunit hindi ito katulad ng mga
relihiyon sa kasalukuyan na may organisado at sistematikong mga doktrina. Sa
kasaysayan ng daigdig, naging malaki ang bahaging ginampanan ng relihiyon sa
buhay ng tao, bilang indibidwal at kasapi ng isang lipunan. Naging malaking salik
ito sa pagtatag at pagbagsak ng mga kaharian, at pagkasawi ng maraming
buhay. Dahilan din ito ng pag-unlad at pag-iral ng mga kultura. Hanggang sa
kasalukuyan, nananatiling malaking bahagi ng buhay ng tao ang relihiyon.
Makikita sa pie graph ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig at ang
bahagdan ng dami ng tagasunod ng mga ito.
Pinagkunan: The World Factbook 2012
Lahi/Pangkat-Etniko
Tila isang malaking mosaic ang daigdig dahil na rin sa maraming
natatanging paglalarawan at katangian ng mga naninirahan dito. Isang batayan
nito ang race o lahi na tumutukoy sa pagkakakilanlan ng isang pangkat ng mga
31.59%
23.20%
15%
7.10%
11.67%
11.44%
Mga Pangunahing Relihiyon sa Daigdig
Kristiyanismo
Islam
Hinduismo
Budismo
non-religious
iba pa

DRAFT
March 24, 2014
31
tao, gayondin ang pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat.Maraming
eksperto ang bumuo ng ibat ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit
marami rin ang nagsabing nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring
magpakita rin ito ng maraming diskriminasyon..
Sa kabilang banda, ang salitang “etniko” ay nagmula sa salitang Greek na
ethnos na nangangahulugang “mamamayan.” Ang mga miyembro ng pangkat-etniko
ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at
relihiyon kaya naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling
pagkakakilanlan.
1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito
sa pisikal na heograpiya?
2. Ano-ano ang saklaw ng heograpiyang pantao? Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
5. Paano magiging instrumento ang heograpiyang pantao sa pagkakaisa ng
mga tao sa daigdig?
Gawain 9. Crossword Puzzle
Buuin ang puzzle tungkol sa heograpiyang pantao sa pamamagitan ng
pagtukoy sa inilalarawan ng bawat bilang.
Sa hudyat ng guro, sagutin ang mga gabay na tanong.
Pahalang
1. Kaluluwa ng kultura
3. Sistema ng mga paniniwala at rituwal
7. Pagkakakilanlang biyolohikal
ng pangkat ng tao
9. Pamilya ng wikang Filipino
10. Matandang relihiyong umunlad sa India
Pababa
2. Relihiyong may pinakamaraming tagasunod
4. Pamilya ng wikang may pinakamaraming
taong gumagamit
5. Salitang-ugat ng relihiyon
6. Salitang Greek ng “mamamayan”
8. Pangkat ng taong may iisang kultura at
pinagmulan

DRAFT
March 24, 2014
32
1 2
3 4
5 6
7 8
9
10
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Gawain 10. My Travel Reenactment
Bumuo ng limang pangkat at sundin ang sumusunod na mga hakbang:
1. Makibahagi sa talakayan ng iyong pangkat tungkol sa hindi malilimutang
paglalakbay sa isang lugar.
2. Pumili ng isang katangi-tanging kuwento ng paglalakbay.
3. Bumuo ng isang pangkatang kuwento.
4. Tiyaking nakapaloob sa kuwento ang mahahalagang konsepto o
kaalamang tinalakay tungkol sa pisikal na heograpiya ng daigdig.
5. Pagkatapos, isadula ang kuwento ng paglalakbay habang isinasalaysay
ito.
6. Maaaring gumamit ang pangkat ng improvised props at kasuotan.
7. Isaalang-alang sa pagmamarka ng gawaing ito ang sumusunod na rubric:
Sa bahaging ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa pisikal na
katangian at heograpiyang pantao ng daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa tulong ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay ng kabuluhan sa paghubog ng heograpiya sa kabuhayan at
pamumuhay ng tao.

DRAFT
March 24, 2014
33
Rubric sa Pagmamarka ng My Travel Reenactment
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Pagsasalaysay
Angkop ang pagsasalaysay sa paksang
tinalakay; nakapaloob ang tatlo o higit pang
kaalaman ng aralin; madaling unawain ang
pagkakasulat ng kuwento; malinaw ang
pagbasa ng pagsasalaysay habang
isinasagawa ang pagsasadula
10
Pagsasadula
Magaling ang pagsasadula ng kuwento;
mahusay na naipakita ng mga tauhan ang
kanilang pag-arte; kapani-paniwala ang
kanilang pagganap
10
Pagkamalikhain
Gumamit ng angkop na props at kasuotan sa
pagsasadula; orihinal at makatotohanan ang
ginawang pagsasadula
5
Kabuuan 25
Pamprosesong Tanong
1. Tungkol saan ang ipinakitang dula ng iyong pangkat?
2. Anong konsepto ang maiuugnay sa binasang kuwento at isinagawang
dula?
3. Paano pinatunayan sa dula ang kaugnayan ng pisikal na heograpiya at
pamumuhay ng tao?
4. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa pisikal na
katangian ng daigdig?
5. Anong linya o pahayag sa kuwento ang nakapukaw sa iyong interes?
Bakit nagging interesante ito para sa iyo?
Gawain 11. Modelo ng Kultura
Bumuo ng anim na pangkat at talakayin ang heograpiyang pantao ng
bansang inyong napili. Sundin ang sumusunod na panuto para sa gawaing ito.
1. Gupitin ang manila paper na kahugis ng isang damit o kasuotan.
2. Sulatan ang “kasuotan” ng mga impormasyon o guhitan ito ng mga
simbolo at bagay na tumutukoy sa lahi, wika at relihiyon ng bansang pinili
ng iyong pangkat.
3. Sa hudyat ng guro, ipasuot sa isang miyembro ng pangkat ang nabuong
kasuotan.
4. Ipakita ang kasuotan sa harap ng klase, tulad sa isang fashion show.
5. Pumili ng 1-2 miyembro ng pangkat na magpapaliwanag sa disenyo ng
kasuotang suot ng kapangkat.
6. Sagutin ang sumusunod na mga tanong. Markahan din ang gawaing ito
batay sa ibinigay na rubric.

DRAFT
March 24, 2014
34
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga impormasyon, simbolo, at bagay na makikita
sa kasuotan sa lahi, relihiyon, at wika ng napiling bansa?
2. Paano mailalarawan ang mga mamamayang naninirahan sa bansang
pinili ng iyong kapangkat?
3. Paano naipakita ang pagkakakilanlan ng mga mamamayan sa napiling
bansa batay sa gawain?
4. Bakit dapat pahalagahan ang heograpiyang pantao ng mga bansa?
5. Sa paanong paraan maipakikita ang paggalang sa ibang tao?
Rubric sa Pagmamarka ng Modelo ng Kultura
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Nilalaman
ng Kasuotan
Wasto ang impormasyong nakasulat at mga
bagay o simbolong nakaguhit sa damit;
nakapaloob ang tatlo o higit pang konsepto ng
aralin
10
Disenyo
ng Kasuotan
Malikhain ang gawang damit; angkop ang kulay
at laki ng mga nakasulat at nakaguhit sa damit;
malinaw ang mensahe batay sa disenyo
10
Pagmomodelo
Mahusay ang isinagawang pagmomodelo sa
klase; akma ang kilos sa pangkat-etniko o
bansang kinakatawan ng modelo
5
Kabuuan 25
Sa pagtatapos ng aralin na ito, sagutin ang tanong na nasa itaas ng
bagong Graffiti Wall. Pagkatapos ay muling balikan ang naunang Graffitti
Wall at paghambingin ang dalawang sagot.
Paano maipakikita ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga
pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang kabihasnang
nagtagumpay sa hamong dulot ng kapaligiran nito?

DRAFT
March 24, 2014
35
Aralin 2: Ang mga Sinaunang Tao
ALAMIN
Gawain 1. Kung Ikaw Kaya?
Isiping isa ka sa mga taong nabuhay sa daigdig noong sinaunang
panahon. Pumili sa mga kahon ng tatlong bagay na sa tingin mo’y makatutulong
sa iyong pang arw-araw na pamumuhay. Mahalagang maipaliwanag mo ang
Dahilan ng iyong pagpili.
Pamprosesong Tanong
1. Alin ang iyong mga pinili ?
2. Bakit ang mga bagay na ito ang iyong pinili?
3. Kaya mo bang mabuhay sa sinaunang panahong kung taglay mo ang
bagay na pinili? Ipaliwanag ang sagot.
Bago tuluyang maglakbay sa panahon ng mga sinaunang tao, marapat na
baunin mo ang mga impormasyong dati mo nang alam. Makatutulong ito sa pag-unawa
sa paksang kasunod na pag-aaralang.
apoy bato
kahoy banga
buto ng
hayop
Isunod ngayon ang pagbuo ng I-R-Chart upang matukoy ang iyong
nalalaman tungkol sa mga sinaunang tao.

DRAFT
March 24, 2014
36
Gawain 2. I-R-F (Initial-Refined-Final Idea) Chart
Isulat sa unang kolum ng chart ang sariling sagot sa tanong.
Paano umunlad ang pamumuhay ng tao
noong sinaunang panahon?
Alam Ko Ngayon Nadagdag Kong
Kaalaman
Ito Na Ang Alam Ko
PAUNLARIN
Pagkatapos masabi ang alam mo Ngayon tungkol sa paksa, ay
maaari nang magtungo sa susunod na bahagi ng aralin. Sa yugtong ito,
inaasahang iyong matututuhan ang mahahalagang konsepto tungkol sa mga
sinaunang tao sa daigdig gamit ang mga teksto, graphic organizer, at mga
gawaing higit na magpapayabong sa iyong kaalaman.
Batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao, nakita ang
mga ninuno ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalilipas. Sila ang homo
species (homo na nangangahulugang tao) nagtagumpay makiayon sa kanilang
kapaligiran at nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon noong sinaunang
panahon.
May tatlong pangkat ng homo species na nabuhay sa daigdig at naging
mga ninuno ng mga kasalukuyang tao. Pag-aralan ang diyagram tungkol sa
Teorya ng Ebolusyon ng tao mula sa pagiging Ape hanggang sa paglitaw ng mga
homo sapiens.
Australo-pithecus
Homo
Chimpanzee
Ape –
sinasabing
pinagmulan
ng tao
Chimpanzee –
pinapalagay na
pinakamalapit na
kaanak ng tao, ayon sa
mga siyentista
Australopithecine –
tinatayang ninuno ng
makabagong tao; Ape
na may kakayahang
tumayo nang tuwid
Lucy – pinakatanyag na
Australopithecus afarensis na
natuklasan ang mga labi noong 1974
Homo habilis,
Homo erectus, at
Homo sapiens –
mga pangkat ng
homo species
http://www.thejunglestore.com/ape
http://news.nationalgeographic.com/news/2012/
10/121026-australopithecus-afarensis-human-evolution-
lucy-scapula-science/
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus

DRAFT
March 24, 2014
37
Upper Paleolithic Period
 Dakong 40,000 – 8500 taon
ang nakararaan
 Nagkaroon na ng mga unang
pamayanan sa anyong mga
campsite na kadalasang
matatagpuan sa mga lambak
 Ang mga Taong Neanderthal
ay nawala sa panahong ito at
napalitan ng mga Taong Cro-
Magnon
 Lumitaw ang mga
komplikadong pagpapangkat
sa lipunan.
Middle Paleolithic Period
 Dakong 120,000 – 40,000 taon
ang nakararaan
 Paglitaw ng makabagong tao
noong 100,000 taon ang
nakalilipas
 Umusbong ang pagiging
artistiko ng mga tao sa
pagpipinta sa katawan at
pagguhit sa bato
 Nabuhay ang taong
Neanderthal na natuklasan sa
Germany ang mga labi
Lower Paleolithic Period
 Nagwakas dakong 120,000
taon na ang nakararaan
 Pinakamaagang pananatili ng
tao sa daigdig
 Hindi pa lumilikha ng mga
kasangkapan
 Ang Homo habilis ay
nangangahulugang able man o
handy man dahil sila ang
unang species ng hominid na
marunong gumawa ng
kagamitang bato
 Sinundan ng mga Homo
erectus nang higit na may
kakayahan sa paggawa ng
kagamitang bato
Pagkaraang lumitaw ang mga Homo species partikular ang Homo
habilis noong dakong 2.5 milyong taon ang nakararaan, nagsimula na rin ang
Panahong Paleolitiko, ang unang yugto sa pag-unlad ng kultura ng mga
sinaunang tao.
Panahong Paleolitiko
dakong 2,500,000 – 10,000 B.C.E.
 Tinatawag ding “Panahon
ng Lumang Bato”
(Old Stone Age)
 Nagmula ang Paleolitiko
sa mga katagang paleos
o matanda at lithos o bato
 Pinakamahabang yugto
sa kasaysayan
ng sangkatauhan
 Maiuugat sa pagsisimula
ng paggamit ng
kasangkapang bato ng mga
hominid
 Unang gumamit ng apoy at
nangaso ang mga
sinaunang tao

DRAFT
March 24, 2014
38
Homo Sapiens Cro-Magnon
Neanderthalensi
Sa loob ng maraming libong taon, namuhay ang mga prehistorikong
tao sa pangangaso at pangangalap ng pagkain. Dakong 12,000 taon nang
matutuhan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim. Tuluyan ding umunlad
ang kanilang mga kasangkapan sa paggamit ng mas makinis na bato. Ito
ang nagpasimula sa Panahong Neolitiko.
Mga Tanyag
na Prehistorikong Tao
Ang Homo Sapiens ang pinakahuling species
na ebolusyon ng tao, ang Homo sapiens
Neanderthalensis (circa 200,000 - 30,000 taon BP).
Higit na malaki ang utak ng Homo sapiens kung
ihahambing sa mga naunang species kaya
nangangahulugan higit ang kanilang kakayahan sa
pamumuhay at paggawa ng kagamitan. May mga
patunay na may kaalaman ang Neanderthal sa
paglilibing samantalang ang Cro-Magnon ay lumikha
ng sining ng pagpipinta sa kuweba.
http://en.wikipedia.org/wiki
/File:Cro-Magnon.jpg
ttp://en.wikipedia.org/wiki/File:
Homo_sapiens_neanderthalensi
s.jpg

DRAFT
March 24, 2014
39
Teksto mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)
 May populasyong mula 3000
– 6000 katao
 Magkakadikit ang mga
dingding ng kabahayan at
ang tabing pasukan ng isang
bahay ay mula sa bubungan
pababa sa hagdan
 Inililibing ang mga yumao
loob ng kanilang bahay
 May paghahabi, paggawa
ng mga alahas, salamin, at
kutsilyo
 Ang huling bahagi ng
Panahong Bato ay
tinatawag na Panahong
Neolitiko (Neolithic Period)
o Panahon ng Bagong
Bato (New Stone Age) na
hango sa mga salitang
Greek na neos o “bago”
at lithos o “bato.”
 Ang terminong neolitiko ay
ginagamit sa arkeolohiya
at antropolohiya upang
italaga ang isang antas ng
ebolusyong
pangkalinangan o
pagbabago sa pamumuhay
at teknolohiya.
 Catal Huyuk – Isang
pamayanang Neolitikong
matatagpuan sa kapatagan ng
Konya ng gitnang Anatolia
(Turkey ngayon)
 Isang pamayanang sakahan
 Kilala ang panahong ito sa
paggamit ng makikinis na
kasangkapang bato,
permanenteng paninirahan sa
pamayanan, pagtatanim,
paggawa ng palayok at
paghahabi.
 Naganap sa panahong ito
ang Rebolusyong Neolitiko
o sistematikong pagtatanim.
 Isa itong rebolusyong
agrikultural sapagkat
natustusan na ang
pangangailangan sa pagkain.
 Ito rin ang nagbigay-daan sa
permanenteng paninirahan sa
isang lugar upang alagaan ang
mga pananim
Panahong Neolitiko
dakong 10,000 – 4000 B.C.E.
Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga sinaunang
tao nang matutuhan nila ang paggamit ng mga kasangkapan at sandatang yari
sa metal. Naganap ito dakong 4000 B.C.E. Inilalarawan sa susunod na
diyagram – ang Panahon ng Metal.

DRAFT
March 24, 2014
40
Teksto mula sa Project EASE Module 2
Gawain 3. I-Tweet Mo!
Bumuo ng anim na pangkat na ang bawat isa ay inaasahang pupunan ng
mga kailangang impormasyon ang “I-Tweet Mo! Organizer.”
Ibigay ang mga hinihinging impormasyon ng organizer batay sa pagkaunawa sa
binasa. Nakatakda sa pangkat 1 at 2 ang Panahong Paleolitiko,at sa pangkat 3
at 4 ang Panahong Neolitiko, at sa pangkat 5 at 6 ang Panahon ng Metal.
Panahon ng Bakal
 Natuklasan ang bakal ng mga
Hittite, isang pangkat ng Indo-
Europeo na nanirahan sa
Kanlurang Asya dakong 1500
B.C.E.
 Natutuhan nilang magtunaw at
magpanday ng bakal.
 Matagal nilang pinanatiling
lihim ang pagtutunaw at
pagpapanday ng bakal.
 Nang lumaon, lumaganap ang
paggamit ng bakal sa iba
pang kaharian.
Panahon ng Bronse
 Naging malawakan na noon
ang paggamit ng bronse nang
matuklasan ang panibagong
paraan ng pagpapatigas dito
 Pinaghalo ang tanso at lata
(tin) upang makagawa ng higit
na matigas na bagay
 Iba’t ibang kagamitan at armas
ang nagagawa mula sa tanso
tulad ng espada, palakol,
kutsilyo, punyal, martilyo,
pana, at sibat
 Sa panahong ito natutong
makipagkalakalan ang mga tao
sa mga karatig-pook
Panahon ng Tanso
 Naging mabilis ang pag-unlad
ng tao dahil sa tanso
subalit patuloy pa rin ang
paggamit sa kagamitang yari
sa bato.
 Nagsimulang gamitin ang
tanso noong 4000 B.C. sa
ilang lugar sa Asya, at 2000
B.C.E. sa Europe at 1500
B.C.E. naman sa Egypt
 Nalinang na mabuti ang
paggawa at pagpapanday
ng mga kagamitang yari sa
tanso.
Panahon ng Metal
dakong 4000 B.C.E. – kasalukuyan
Persian Silver Cup
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Elam
_cool.jpg

DRAFT
March 24, 2014
41
Ibibigay ng bawat pangkat ang mga hinihinging impormasyon ng organizer sa
anyo ng mga “tweet” o maiikling pahayag.
Pagkatapos ng pag-uulat ng bawat pangkat, magbigay ng komento sa
mga pahayag ng mga mag-uulat. Isulat ito sa kapirasong papel at idikit sa bahagi
ng komento ng diyagram.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga katangian ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura ng tao?
2. Ano ang mga patunay na may naganap na pag-unlad sa kultura ng mga
sinaunang tao batay sa kasangkapan, kabuhayan, at iba pang aspekto ng
pamumuhay?
3. Ano ang iyong mabubuong kongklusyon tungkol sa mga sinaunang tao?
Gawain 4. Tower of Hanoi Chart
Nasa tuktok ng Tower of Hanoi Chart ang mga kongklusyon tungkol sa
yugto ng pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao. Punan ang ibabang
bahagi ng tower ng ebidensiyang susuporta sa nakatalang kongklusyon.
@Paraan ng Pamumuhay
____Tweet:__________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________ Komento
@Kaugnayan ng Heograpiya sa Panahong Paleolitiko/Neolitiko/Metal
____Tweet:__________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________ Komento
@Mga Kagamitan/Tuklas
______Tweet:________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________ Komento

DRAFT
March 24, 2014
42
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng iyong sagot sa nakatalang kongklusyon?
2. Nakabuti ba ang pagbabagong ito sa pamumuhay ng mga
sinaunang tao? Patunayan.
3. Maipagmamalaki ba ng kasalukuyang henerasyon ang ginawang
ito ng mga sinaunang tao? Pangatuwiranan.
4. Ano ang gustong ipahiwatig ng mga kongklusyon at ebidensiyang
nakatala sa Tower of Hanoi Chart tungkol sa pag-unlad ng kultura
ng mga sinaunang tao sa daigdig?
Gawain 5. Ano Ngayon? Chart
Pagkatapos tukuyin ang mahahalagang konsepto tungkol sa bawat yugto
ng pag-unlad ng kultura ng tao, maiisip din ang kahalagahan ng mga konseptong
ito sa kasalukuyang pamumuhay.Nararapat iugnay ang mga pangyayari ng
nakaraan sa kasalukuyan sapagkat sa tulong nito, mas nakikita ang tunay na
kabuluhan ng kasaysayan.
Tukuyin ang kahalagahan ng ilan sa mga pangyayaring naganap sa iba’t
ibang yugto ng pag-unlad ng sinaunang tao sa tulong ng Ano Ngayon? Chart,
Isulat sa kahon ang kahalagahan o epekto sa kasalukuyan ng pangyayaring
nasa kaliwang kahon.
3.
2.
1.
Malaki ang naging epekto
ng agrikultura sa
pamumuhay ng mga tao.
3.
2.
1.
Malaki ang epekto ng
heograpiya sa pag-usbong
ng unang pamayanan.
3.
2.
1.
Higit na umunlad ang
pamumuhay ng tao dahil sa
paggamit ng metal.

DRAFT
March 24, 2014
43
Paggamit ng apoy
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Pagsasaka
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Pag-iimbak ng labis
na pagkain
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Paggamit ng mga
pinatulis na bato
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Paggamit ng mga
kasangkapang metal
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Pag-aalaga ng mga hayop
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Pagtatayo ng mga
permanenteng tirahan
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________

DRAFT
March 24, 2014
44
Rubric sa Pagmamarka ng Ano Ngayon? Chart
Pamantayan Paglalarawan Puntos
Nilalaman
Mahusay na nailahad ang kaugnayan ng mga
pangyayari noong sinaunang panahon sa
kasalukuyan
10
Ebidensya Napatunayan ang kaugnayang ito sa tulong ng
mga kongkretong halimbawa
10
Kabuuan 20
Pamprosesong Tanong
1. Gaano kahalaga ang mga pag-unlad na naganap noong sinaunang
panahon?
2. Paano hinubog ng mga pagbabagong ito ang kasalukuyang
pamumuhay ng tao?
3. Sa iyong palagay, alin sa mga pagbabago sa pamumuhay ng tao ang
may pinakamalaking epekto sa kasalukuyan?
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa pagkakataong ito, muling balikan ang iyong I-R-F Chart. Muling
sagutin ang tanong na nasa itaas ng chart. Isulat ito sa ikalawang kolum, sa
Refined Idea. Bunga ng mga bagong kaalamang natutuhan mo mula sa
pagbabasa ng mahahalagang teksto at pagsagot sa mga gawaing
nagpayabong ng iyong kaalaman, maiwawasto mo ngayon ang mga konsepto
sa Initial Idea.
Sa puntong ito, mayabong na ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Higit
pang palalalimin at patatatagin sa bahaging ito ang iyong kaalaman sa
pamamagitan ng kritikal at malikhaing pag-iisip. Isang hamon para sa iyo na
makabuo ng mga konsepto at makapagbahagi ng iyong kaalaman sa pangkatang
gawain sa bahaging ito.
kaalaman sa pangkatang gawain sa bahaging ito.

DRAFT
March 24, 2014
45
GAWAIN 6. Archaeologist at Work
Bumuo ng apat na pangkat para sa gawaing ito. Isiping miyembro ka ng
isang pangkat ng mga archaeologist na nakahukay ng mga artifact sa isang
lugar. Inyong susuriin ang bawat artifact na nahukay gamit ang Artifact Analysis
Worksheet #1. Pagkatapos nito, pag-uusapan ang mga ginawang pagsusuri at
sama-samang sagutan ang Artifact Analysis Worksheet #2.
Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa iba’t ibang
bahagi ng daigdig na kasalukuyang naghuhukay sa Catal Hȕyȕk.
Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na natagpuan ng inyong
pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet#1, suriin ang bawat artifact
na nahukay sa Catal Hȕyȕk. Tingnan ang pisikal na katangian, gamit, at
kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hȕyȕk sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey.
Sinasabing umunlad ang sinaunang pamayanan na ito 9000 taon na ang
nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
football fields. Malapit ang Catal Hȕyȕk sa pampang ng Ilog Carsamba.
Artifact Analysis Worksheet #1
1. Ano ang artifact? Ilarawan ang mga
katangian nito?
______________________________
______________________________
2. Sa iyong palagay, ano ang gamit nito
noong sinaunang panahon?
______________________________
______________________________
3. Bakit mahalaga ang artifact na ito sa
kasalukuyang panahon?
______________________________
______________________________
4. Ano ang nais ipahiwatig ng artifact na
ito tungkol sa Catal Hȕyȕk?
______________________________
______________________________
Artifact Analysis Worksheet #2
1. Ano-ano ang katangian ng Catal
Hȕyȕk batay sa iyong ginawang
imbestigasyon?
______________________________
______________________________
2. Ihambing ang paraan ng pamumuhay
ng mga taga-Catal Hȕyȕk sa
kasalukuyang pamumuhay gamit ang
sumusunod na aspekto:
a. pang-araw-araw na gawain
b. paraan ng paglilibing
c. sining
d. pinagkukunan ng pagkain

DRAFT
March 24, 2014
46
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga artifact sa pagtukoy sa kultura ng mga
taong nabuhay sa Catal Hȕyȕk?
2. Ano ang mga patunay na ang Catal Hȕyȕk ay lumitaw noong
panahong Neolitiko?
3. Ano ang kongklusyong mabubuo batay sa paghahambing ng buhay
sa Catal Hȕyȕk at sa kasalukuyang pamumuhay?
Rubric sa Pagmamarka ng Archaeologist at Work
Pamantayan
Paglalarawan
Puntos
Artifact
Analysis
Worksheet
#1
Mahusay na nasuri ang katangian ng bawat
artifact; mahusay na natukoy ang gamit at
kahalagahan ng mga artifact na ito.
10
Artifact
Analysis
Worksheet
#2
Mahusay na nailarawan ang mga katangian ng
Catal Hüyük gamit ang mga sinuring artifact;
mahusay na napaghambing ang pamumuhay sa
Catal Hüyük sa kasalukuyang pamumuhay gamit
ang iba’t ibang aspekto
10
Pag-uulat
Mahusay ang pagpapaliwanag ng mga inilalahad
na kasagutan; mahusay na nalagom ang mga
impormasyong inilahad
5
Kabuuan 25

DRAFT
March 24, 2014
47
ARTIFACTS
Labing Nahukay sa Loob ng Bahay sa Catal
Hüyük Imahe mula sa Science Museum of
Minnesota, www.smm.org/catal
Mga Palamuti mula sa mga Bato
at Buto ng Hayop
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Mural Painting
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Louis Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html
.
Ceremonial Flint Dagger
Community College
Obsidian Arrow Head
Imahe mula kay Prof Michael Fuller, St. Louis
Community College
Isang Pigurin
Community College

DRAFT
March 24, 2014
48
Aralin 3: Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
ALAMIN
Gawain 1. Picture Frame
Masdan ang tatlong picture frame at pansining walang laman ang bawat
isa.Tatawag ang guro ng tatlong mag-aaral na guguhit ng mga salitang ipapaloob
sa bawat frame. Isulat sa papel ang natatanging salitang inilalarawan ng mga
guhit.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang salitang mabubuo sa itaas ng mga frame?
2. Batay sa mga guhit na nasa loob ng tatlong frame, ano ang iyong
pagkakaunawa sa salitang “kabihasnan”?
Matapos matutuhan ang pagsisikap ng mga sinaunang tao, mapaunlad
ang kanilang pamumuhay, maiisip lamang na tuluyan nilang nakamit ang mataas
na antas ng kalinangang kultural. Ito ang pagtatag ng mga kabihasnang nagkaloob
ng mga dakilang pamana sa iyo at sa lahat ng tao sa kasalukuyang panahon.
Halina at pag-aralan ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
K
Pagkatapos talakayan ang mga sagot sa Archaeologist at Work, muling
sagutin ang tanong na nasa I-R-F Chart. Sa puntong , ilagay ang sagot sa huling
kolum,na Final Idea. Pagkatapos ay ibahagi sa klase ang lahat ng iyong
kasagutan sa tatlong kolum ng chart.

DRAFT
March 24, 2014
49
Gawain 2. WQF Diagram
Panuto: Pumili ng paksa mula sa “Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig” na
gagawan ng WQF Diagram. Isaalang-alang ang sumusunod na mga panuto sa
pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong
masagot tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Pabalikan ito
pagkatapos ng Pagnilayan/ Unawain.
PAUNLARIN
a.
W Q F
Paksa: Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig
Pagkatapos lagyan ng mga salita at tanong ang W at Q sa WQF Diagram,
malalaman mo kung wasto ang iyong mga sagot sa pagpapatuloy ng pag-aaral ng
araling ito. Ipagpatuloy natin.
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Gayon
din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng mga nanirahan sa
mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito. Simulan mo
na.

DRAFT
March 24, 2014
50
Paksa: Kabihasnan – Katuturan at mga Batayan
a. Magbigay ng kahulugan ng salitang kabihasnan. Pakinggan din ang
ibibigay na kahulugan ng mga kamag-aral.
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may
kaugnayan sa kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling
pagpapakahulugan ng salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong tanong.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang sinisimbolo ng korona ng hari? Bakit mahalaga ang
bahaging ginampanan ng mga pinuno at batas sa isang sinaunang
pamayanan?
2. Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong
pangkabuhayan ng mga sinaunang tao? Bakit mahalaga ang
aktibong kalakalan sa pagtaguyod ng kabihasnan?
3. Paano nagsimula ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao?
4. Ano ang kahalagahan ng sistema ng pagsulat sa isang
pamayanan?
Larawan ng Hieroglyphics Larawan ng sinaunang gulong
http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/
http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=281814
0
http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient-egypt-hieroglyphics-
on-wall.html
/
http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-lives-forever/
/

DRAFT
March 24, 2014
51
5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang pakinabang ng
mataas na antas ng agham at teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa daigdig,
partikular sa Asya, Africa, at America?
Impluwensiya ng Heograpiya
sa Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan
Pagmasdan ang mapa ng daigdig. Tukuyin ang mga kontinente nito.
Lagyan ang mapa ng bituin ( ) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Sa puntong ito, malinaw na ang katuturan ng kabihasnan at ang mga
batayan upang maituring na kabihasnan ang isang pamayanan. Sa pagtalakay ng
mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, mahalagang talakayin ang bahaging
ginampanan ng heograpiya sa paghubog ng mga kabihasnan noong sinaunang
panahon.
Mesopotamia (Iraq) Egypt Indus (India at Pakistan)
Huang Ho (China) Mesoamerica
Basahin at unawain ang teksto tungkol sa heograpikal na kalagayan
ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig. Maaari mo nang simulan.

DRAFT
March 24, 2014
52
Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya
Ang salitang Mesopotamia ay nagmula sa mga salitang Greek na meso o
“pagitan” at potamos o “ilog”. Samakatuwid, ang Mesopotamia ay
nangangahulugang lupain “sa pagitan ng dalawang ilog”. na inaakalang lunduyan
ng unang kabihasnan. Ang Mesopotamia ay itinuturing na kauna-unahang
kabihasnan sa buong daigdig. Sinakop at pinanahanan ito ng iba’t ibang
sinaunang pangkat ng tao, kabilang ang mga Sumerian, Akkadian, Babylonian,
Assyrian, Chaldean, at Elamite na nagtangka ring sakupin ang lupaing ito. Sa
paglipas ng mahabang panahon, iba’t ibang lungsod ang umusbong at
bumagsak sa lugar na ito na nang lumaon ay pinalitan ng iba pang mga
kabihasnan.
Heograpiya ng Mesopotamia
Nagsimula sa malawak na
lupaing dinadaluyan ng mga ilog Tigris
at Euphrates ang kauna-unahang mga
lungsod sa daigdig, tinatawag na
Mesopotamia ang lupaig matatagpuan
sa pagitan ng mga ilog na ito. Sa
kasalukuyan, matatagpuan ito sa Iraq
at bahagi ng Syria at Turkey.
Matatagpuan ang Mesopotamia
sa rehiyon ng Fertile Crescent, isang
paarkong matabang lupaing
nagsisimula sa Persian Gulf hanggang
sa silangang baybayin ng
Mediterranean Sea. Ang regular na
pag-apaw ng ilog Tigris at Euphrates
ay nagdudulot ng baha na nag-iiwan
ng banlik (silt). Dahil dito, nagiging
mataba ang lupain ng rehiyon na nakabubuti sa pagtatanim
Ang Mesopotamia ay walang likas na hangganan kaya mahirap
ipagtanggol ang lupaing ito sa ibang karatig lugar. Naimpluwensiyahan din ito ng
mga karatig lugar dahil na rin sa mga ugnayang pangkalakalan at tunggaliang
militar.
Sa mga taong 5500 B.C.E., daan-daang maliliit na pamayanang sakahan
ang matatagpuan sa kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag-ugnay-ugnay
ng malalayo at mahahabang rutang pangkalakalan. Bunga ng pag-unlad
ng lipunan sa mga sumusunod na taon, nagkaroon ng mga pagbabago sa
aspektong panlipunan, pampulitika, at panrelihiyon na nagdulot ng
sentralisadong kapangyarihan. Isang halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa
sa mga kauna-unahang lungsod sa daigdig.
Mapa ng Mesopotamia
http://www.mesopotamia.co.uk/geography/explore/ex
p_set.html

DRAFT
March 24, 2014
53
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na hugis tatsulok. Sa
kasalukuyan,binubuo ito ng mga bansang India, Pakistan, Bangladesh,
Afghanistan, Bhutan, Sri Lanka, Nepal, at Maldives.
Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong heograpikal at kultural kung
ihahambing sa ibang panig ng Asya. Madalas itong tawagin ng mga heograpo na
sub-kontinente ng India dahil inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya
maituturing itong halos isang hiwalay na kontinente. Matatarik na kabundukan ng
Hindu Kush, Himalayas, at Karakuran ang nasa hilaga nito samantalang
pinalilibutan ito ng Arabian Sea sa kanluran, Indian Ocean sa katimugan, at Bay
of Bengal sa silangan. Tulad ng ibang kontinente, samu’t sari rin ang wikang
ginagamit sa rehiyong ito.
Bagama’t ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga,
nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok ang
mga tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala ang
kanilang sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
Sinasabing mahirap na lubusang mabatid ang sinaunang kasaysayan ng
India. Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang ginamit ng
mga ninuno subalit hanggang sa kasalukuyan, hindi pa rin nauunawaan ng mga
iskolar ang mga naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng
India.
Heograpiya ng Lambak ng Indus
Ang mga lungsod ng Harappa at Mohenjo-Daro sa lambak ng Indus ang
pinakabagong tuklas na mga sinaunang
sentrong kabihasnan sa kasalukuyang
panahon. Natagpuan ng mga arkeologo
ang mga labi ng dalawang lungsod
noong 1920 ang mga lugar na ito.
Gayon din ang lipunang nabuo rito, ay
kasabay halos ng pagsisimula ng Sumer
noong 3000 B.C.E.
Mas malawak ang lupain sa Indus
kung ihahambing sa sinaunang Egypt at
Mesopotamia. Sakop nito ang malaking
bahagi ng hilagang-kanluran ng dating
India, at ang kinaroroonan ng lupaing
Pakistan sa kasalukuyan. Ang mga
lungsod na itio ay nagsimulang humina
at bumagsak noong ikalawang milenyo
B.C.E. Sa kasalukuya, tinatayang
mahigit 1000 lungsod at pamayanan ang
matatagpuan dito partikular sa rehiyon
ng Indus River sa Pakistan.
Mapa ng Indus Valley
http://www.mapsofindia.com/history/indus-valley-civilization.
html

DRAFT
March 24, 2014
54
Nagsimula ang kabihasnan sa India sa paligid ng Indus River. Ang tuktok
ng kabundukang Himalaya ay nababalot ng makapal na yelo at nagmumula sa
natutunaw na yelo ang tubig na dumadaloy sa Indus River na may habang 2900
km.(1800) milya at bumabagtas sa Kashmir patungong kapatagan ng Pakistan..
Katulad sa Mesopotamia, ang pagkakaroon ng matabang lupa ay naging
mahalaga sa pagsisimula ng mga lipunan at estado sa sinaunang India. Sa
pagitan ng Hunyo at Setyembre bawat taon, ang pag-apaw ng ilog ay nagdudulot
ng pataba sa lupa at nagbibigay-daan upang malinang ang lupain.
Daan-daang pamayanan ang nananahan sa lambak ng Indus sa pagsapit
ng 3000 B.C.E. Karamihan sa mga ito ay maliliit na pamayanang may tanggulan
at maayos na mga kalsada. Nang sumunod na limang siglo, nagkaroon din ng
mga kanal pang-irigasyon at mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha.
Sa kasalukuyan,isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya.
Subalit kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan ng
sinaunang kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang kabihasnang umusbong sa China ay itinuturing na pinakamatandang
kabihasnang nananatili sa buong daigdig hanggang sa kasalukuyan. Nag-ugat
ito halos apat na milenyo na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng mga
Tsino ang pagkakaroon ng mahusay na pamamahala.. Ang pagkakaroon ng mga
ideolohiyang suportado ng estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay
lalo pang nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal, halinhinang
nakaranas ang China ng pagkakaisa at pagkakawatak-watak. Ang mga
pangyayaring ito ang humubog sa kultura at mamamayan ng bansa hanggang sa
makabagong panahon.
Heograpiya ng Ilog Huang Ho
Tulad ng Mesopotamia at
India, ang kabihasnan sa China
ay umusbong sa tabing-ilog
malapit sa Yellow River o Huang
Ho. Ang ilog na ito ay
nagmumula sa kabundukan ng
kanlurang China at may habang
halos 3000 milya. Dumadaloy ito
patungong Yellow Sea. Ang
dinaraanan nito ay nagpabago-bago
nang makailang ulit sa
mahabang Ito ay dumadaloy
patungo sa Yellow Sea. Ang
dinaraanan nito ay nagpabago-bago
nang makailang ulit sa
mahabang panahon at Mapa ng Kabihasnan sa China
http://history.howstuffworks.com/asian-history/history-of-china.htm

DRAFT
March 24, 2014
55
humantong sa pagkakabuo ng isang malawak na kapatagan, ang North China
Plain. Ang pag-apaw ng Huang Ho ay nagdudulot ng pataba sa lupa ngunit dahil
sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang nagaganap ang pagbaha
sa lugar na ito. Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang Xia o Hsia ang
kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. Subalit dahil sa kakulangan ng
ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan ni Yu, ang unang pinuno ng
dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang nakagawa ng paraan upang makontrol ang
pagbahang idinudulot ng Huang Ho. Ang pangyayaring ito ay nagbigay-daan
upang makapamuhay sa lambak ang mga magsasaka. Naniniwala ang mga
Tsino na sila lamang ang mga sibilisadong tao sa gitna ng mga tribo na tinawag
nilang barbaro sapagkat hindi sila nabiyayaan ng kabihasnang Tsino. Tinawag
din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na nangangahulugang Middle
Kingdom.
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa
Isang sinaunang kabihasnan ang nagmula sa lambak ng Nile River sa
Egypt na nasa hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang kabihasnan sa
Mesopotamia ay mas naunang nagsimula subalit masasabing mas naging
matatag ang kabihasnang yumabong sa Egypt. Ang sinaunang Egypt ay
nabuklod bilang isang estado pagsapit ng 3100 B.C.E. at nakapagpatuloy sa
loob halos ng tatlong milenyo.
Batay sa mga ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt
bago pa nagsimula ang kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang
paghuhukay sa Egypt ay patuloy na nagpabago sa pananaw ng mga iskolar
tungkol sa pinagmulan ng kabihasnan nito. Sa pagtatapos ng ika-20 siglo,
natuklasan ng mga arkeologo ang isang tirahan ng mga sinaunang tao sa timog-ng
kanlurang bahagi ng Egypt malapit sa hangganan ng Sudan. Tinatayang
naroroon na ang paninirahang bago pa sumapit 8000 B.C.E. Sinasabing
maaaring ang mga kaanak o inapo ng mga taong ito ang nagpasimula sa
kabihasnang Egyptian sa Lambak ng Nile.
Heograpiya ng Egypt
Sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang Egypt, mahalagang tandaang
ang tinutukoy na Lower Egypt ay nasa bahaging hilaga ng lupain o kung saan
ang Ilog Nile ay dumadaloy patungong Mediterranean Sea. Samantala, ang
Upper Egypt ay nasa bahaging katimugan mula sa Libyan Desert hanggang sa
Abu Simbel. Ang Nile River na may 4160 milya o 6694 kilometro ang haba ay
dumadaloy mula katimugan patungong hilaga.

DRAFT
March 24, 2014
56
Noon pa mang unang
panahon, ang Egypt ay tinawag na
bilang The Gift of the Nile dahil kung
wala ang ilog na ito, ang buong
lupain nito ay magiging isang
disyerto. Tila hinihiwa ng ilog na ito
ang bahaging hilagang-silangan ng
disyerto ng Africa. Dati-rati, ang
malakas na pag-ulan sa lugar na
pinagmumulan ng Nile ay nagdudulot
ng pag-apaw ng ilog tuwing Hulyo
bawat taon. Ang pagbahang
idinudulot ng Nile ay nahinto lamang
noong 1970 nang maitayo ang
Aswan High Dam upang
makapagbigay ng elektrisidad at
maisaayos ang suplay ng tubig.
Sa Panahong Neolitiko, ang
taunang pag-apaw ng Nile ay
nagbigay-daan upang makapagtanim
ang mga magsasaka sa lambak-ilog.
Ang tubig-baha ay nagdudulot ng
halumigmig sa tuyong lupain at nag-iiwan
ng matabang lupain na mainam para sa pagtatanim. Ang mga magsasaka
ay kaagad nagtatanim sa pagbaba ng tubig-baha. Ang putik na dala ng ilog ay
unti-unting naiipon sa bunganga ng Nile sa hilaga upang maging latiang
tinatawag na delta. Ang lugar na ito ay nagging tahanan ng mga ibon at hayop.
Maaari ring gamitin ang tubig mula rito para sa mga lupang sakahan.
Upang maparami ang kanilang maaaring itanim bawat taon, ang mga
sinaunang Egyptian ay gumagawa ng mga imbakan ng tubig at naghukay ng
mga kanal upang padaluyin ang tubig sa kanilang mga lupang sinasaka. Ang
ganitong mga proyekto ay nangangailangan ng malaking bilang ng mga
manggagawa, sapat na teknolohiya, at maayos na mga plano. Ang pagtataya ng
panahon kung kailan magaganap ang mga pagbaha ay naisakatuparan din sa
mga panahong ito.
Maliban sa kahalagahan nito sa pagsasaka, ang Nile ay nagsilbing
mahusay na ruta sa paglalakbay noong mga panahong iyon. Nagawa nitong
mapag-ugnay ang mga pamayanang matatagpuan malapit sa pampang ng ilog.
Ang pagkakaroon ng mga disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay
nakapagbigay ng kaligtasan sa Egypt sapagkat nahahadlangan nito ang mga
pagsalakay. Dahil dito, ang mga tao ay nagawang makapamuhay nang
mapayapa at masagana sa loob ng mahabang panahon.
Mapa ng Egypt
http://egypt-trade.wikidot.com/

DRAFT
March 24, 2014
57
Ang Kabihasnan sa Mesoamerica
Maraming siyentista ang naniniwalang may mga pangkat ng mga
mangangaso o ‘hunter” ang nandayuhan mula sa Asya patungong North
America, libong taon na ang nakararaan. Unti-unting tinahak ng mga ito ang
kanlurang baybayin ng North America patungong timog, at nakapagtatag ng mga
kalat-kalat na pamayanan sa mga kontinente ng north America at South
America. Noong ika-13 siglo B.C.E., umusbong ang kauna-unahang kabihasnan
sa America --- ang mga Olmec sa kasalukuyang Mexico. Naimpluwensiyahan
ang mga gawaing sinimulan ng mga Olmec ang iba pang pangkat ng mga tao sa
iba’t ibang bahagi ng America.
Heograpiya ng Mesoamerica
Hango ang pangalang
Mesoamerica sa katagang meso na
nangangahulugang “gitna”. Ito ang
lunduyan ng mga unang kabihasnan
sa America. Ang Mesoamerica o
Central America ang rehiyon sa
pagitan ng Sinaloa River Valley sa
gitnang Mexico at Gulf of Fonseca
sa katimugan ng El Salvador. Sa
hilagang hangganan nito
matatagpuan ang mga ilog ng
Panuco at Santiago. Samantala, ang
katimugang hangganan ay mula sa
baybayin ng Honduras sa Atlantic
hanggang sa gulod o slope ng
Nicaragua sa Pacific at sa tangway
ng Nicoya sa Costa River.
Sa kasalukuyan, saklaw ng Mesoamerica ang malaking bahagi ng Mexico,
Guatemala, Belize, El Salvador, at kanlurang bahagi ng Honduras.
Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng
pag-ulan ay nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa iba’t ibang bahagi ng
rehiyon. Pabago-bago ang panahon sa rehiyong ito.Dito naitatag ang unang
paninirahan ng tao at isa ito sa mga lugar na unang pinag-usbungan ng
agrikultura, tulad ng Kanlurang Asya at China. Sa kasalukuyang panahon, may
malaking populasyon ang rehiyong ito.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012
Mapa ng Mesoamerica
http://clccharter.org/aa/projects/ancientcivilizations
/mesoamerica.html

DRAFT
March 24, 2014
58
Gawain 3. Triple Matching Type
Buuin ang triple matching type sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng
mga terminolohiya at konsepto batay sa partikular na heograpiya ng isang
kabihasnan.
Pamprosesong Tanong
1. Ano-anong katangiang pisikal ng mga sinaunang kabihasnan ang may
pagkakatulad sa isa’t isa?
2. Bakit nakaapekto ang mga anyong lupa at tubig ng isang lugar sa
pagtataguyod ng kabihasnan?
3. Alin sa kalagayang heograpikal ng kabihasnan ang may malaking
impluwensiya sa pamumuhay ng mga taong nanirahan dito?
Ipaliwanag ang sagot.
Gawain 4. Geography Checklist
Unawain ang sumusunod na mga hakbang sa pagbuo ng checklistsa
ibaba.
1. Makilahok sa iyong pangkat.
2. Bawat pangkat ay may partikular na paksang bibigyang-pansin:
Sa pagitan ng mga ilog
Nasa gitna ng kontinente
Biyaya ng Nile
Nasa tangway ng Timog Asya
May matabang lupain
sa Huang Ho
A B C
Egypt
Tsino
Indus
Mesoamerica
Mesopotamia
Lupain ng Yucatan Peninsula
Timog ng Mediterranean
Nasa kanluran ng Yellow Sea
Dumadaloy ang Indus River
Nasa Kanlurang Asya
Mababasa rin ang Project EASE (Effective Alternative Secondary Education)
AP III Modyul 3 - Ang Mga Unang Kabihasnan (pp. 7-15) (p.22) (p.54) upang higit na
mapagyaman ang kaalaman tungkol sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.

DRAFT
March 24, 2014
59
(1) Sinaunang Kabihasnan sa Kanlurang Asya, (2) Kabihasnang
Egyptian, (3) Kabihasnang Indus, (4) Kabihasnang Tsino, at (5)
Kabihasnang Mesoamerica.
3. Basahin at unawain ang teksto ng paksang nakatalaga sa iyong
pangkat. Pagkatapos ay gumawa ng checklist (magagawa sa
manila paper) sa tulong ng sumusunod na panuto:
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
4. Kapag kumpleto na ang checklist ng iyong pangkat, makipag-usap sa
ibang pangkat.
5. Ihambing ang kabihasnan inyong pangkat at sa kabihasnan ng ibang
pangkat.
6. Muling gamitin ang checklist at sundin ang sumusunod na panuto:
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
1
2
3
7. Ipaskil ang ginawang checklist. Iulat sa klase ang output ng
paghahambing ng mga kabihasnan batay sa mga katangiang
heograpikal .
Isulat ang pangatlong
kabihasnang ihahambing
Magtala ng 5 hanggang 10 katangiang heograpikal
ng kabihasnang nakatalaga sa pangkat.
Lagyan ng tsek (√) ang kahon kung taglay ng mga
kabihasnang tinukoy ang mga katangiang heograpikal
ng kabihasnan ng inyong pangkat.
Isulat ang pangalawang
kabihasnang ihahambing
Isulat ang kabihasnang
nakatalaga sa pangkat

DRAFT
March 24, 2014
60
Suriin ang nabuong checklist ng lahat ng pangkat.
Pamprosesong Tanong
1. Alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang kabihasnan ng
daigdig ang may malaking pagkakatulad sa isa’t isa?
2. Bakit kaya karaniwang may magkakatulad na katangiang heograpikal
ang mga sinaunang kabihasnan?
3. Ano ang epekto ng mga katangiang heograpikal sa pamumuhay ng
mga sinaunang tao?
4. Para sa iyo, alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang
kabihasnan ang nararapat na mapangalagaan? Ipaliwanag ang sagot.
Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ang pangkat ng
mga taong nanirahan at nagtatag ng mauunlad na pamayanan sa Mesopotamia
ang kauna-unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang kabihasnang
Mesopotamia ng mga lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng
Akkad, Babylonia, Assyria, at Chaldea.
Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya
Sa tulong ng natapos na gawain, inaasahang nabigyang linaw ang
kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan sa
daigdig. Sa pagkakataong ito, iisa-isahin ang mahahalagang datos tungkol sa
mga sinaunang kabihasnang umunlad sa mga lambak-ilog at kontinente ng
America.
Ziggurat
http://www.bible-archaeology.
info/ziggurats.htm
Sumer (3500-2340 B.C.E.)
 Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa mga lupaing
sakahan ng lambak-ilog.
 Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish, Lagash,
Uruk, at Ur) na pinamunuan ng isang hari.
 Tinawag na Ziggurat ang strukturang nagsilbing
tahanan at templo ng mga patron o diyos na makikita sa
bawat lungsod.
 Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na
anthropomorphic o may katangian at pag-uugaling tao.
 Cuneiform (hugis-sinsel)ang paraan ng pagsulat na
ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida.
 Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at baboy.
 Madalas ang tunggalian ng mga lungsod-estado tungkol
sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang matatag
na pamahalaan ang mga Sumerian.

DRAFT
March 24, 2014
61
Sargon I
http://en.wikipedia.org/wiki/Sarg
on_of_Akkad
Akkad (2340-2100 B.C.E.)
 Sinakop ni Sargon I (2334-2279 B.C.E.) ang mga
lungsod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo
sa daigdig.
 Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng Mesopotamia
sa lungsod- estado ng Akkad o Agade.
 Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si
Naram-Sin (2254-2218 B.C.E).
 Noong 2100 B.C.E., panandaliang nabawi ng lungsod
estado ng Ur ang kapangyarihan nito at pinamunuan
ang Sumer at Akkad.
 Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga
Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa loob ng
sumunod na tatlong siglo, ang mga lungsod-estado sa
katimugan, partikular ang Isin at Larsa, ay
nagtunggalian upang makontrol ang rehiyon.
Babylonian (1792-1595 B.C.E.)
Code of Hammurabi
http://en.wikipedia.org/wiki/Fil
e:Code-de-Hammurabi-1.jpg
 Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod ng Babylon,
ang Mesopotamia.
 Ang Babylon ay naging kabisera ng imperyong Babylonia.
 Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni
Hammurabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang
kahariang Ashur.
 Nang mamatay si Hammurabi ay nagkawatak-watak ang
kaharian ng Babylon.
 Noong 1595 B.C.E., sinalakay ng mga Hittite Anatolia ang
Babylon bagamat naipagpatuloy pa rin ng mga lungsod
estado ang pamumuhay sa ilalim ng mga dayuhang
pinuno.
 Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagang
silangang bahagi ng Black Sea. Lumisan sila at nanirahan
sa Asia Minor (kasalukuyang Turkey).

DRAFT
March 24, 2014
62
Sa silangan ng Mesopotamia, partikular sa kasalukuyang Iran, umunlad
ang pamayanang Persian at tuluyang nakapagtatag ng malakas na imperyo.
Assyrian (1813-605 B.C.E.)
 Noong 1120 B.C.E., nasupil ni Tiglath-Pileser I (1114-1076
B.C.E.) ang mga Hittite at naabot ng puwersa ang baybayin
ng Mediterranean at itinatag ang imperyong Assyrian.
 Noong ika-9 na siglo B.C.E., nagpadala sila ng mga
ekspedisyong militar pakanluran upang mapasakamay ang
mahahalagang rutang pangkalakalan at makatanggap ng
tributo.
 Isa si Ashurbanipal (circa 668-627 B.C.E.) sa mga haring
kinakitaan ng maayos na pamamahala sa kaniyang
panahon.
 Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa isang pag-aalsa.
Ashurbanipal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Ki
nadshburn.JPG
Chaldean (612-539 B.C.E.)
 Si Nabopolassar (612-605 B.C.E.) – ang nagtatag ng
bagong imperyo ng Babylonia matapos pangunahan ang
isang pag-aalsa laban sa Assyria.
 Tuluyang naigupo ni Nebuchadnezzar II (605-562
B.C.E.), anak ni Nabopolassar ang natitirang hukbo ng
Assyria noong 609 B.C.E.
 Si Nebuchadnezzar II - ang pinuno ng imperyo nang
natamo nito ang rurok ng kadakilaan. Siya rin ang
nagpagawa ng Hanging Gardens of Babylon para sa
kaniyang asawa, kinilala ito ng mga Greek bilang isa sa
Seven Wonders of the Ancient World.
 Noong 539 B.C.E., ang Babylon ay nilusob ng hukbo ni
Cyrus the Great ng Persia hanggang tuluyang naging
bahagi ng mas malawak na imperyo ng mga Persian ang
Mesopotamia.
Hanging Gardens
http://en.wikipedia.org/wik
i/File:Hanging_Gardens_of_
Babylon.jpg

DRAFT
March 24, 2014
63
Gawain 5. Complete It!
A. Kumpletuhin ang pangalan na tinutukoy na pook. Isulat ang mga akmang
letra sa patlang.
1. ___ ___ M ___ ___ - Mga unang lungsod-estado ng Mesopotamia
2. ___ K ___ ___ ___ - Unang imperyong itinatag sa daigdig
3. ___ ___ ___ ___ L ___ ___ - Kabisera ng Imperyong Babylonia
4. C ___ ___ ___ ___ ___ ___ - Imperyong itinatag ni Nabopolassar
5. ___ ___ T ___ ___ ___ - Tawag sa mga lalawigang bumuo sa Persia
6. ___ ___ ___ ___ ___ I ___ - Imperyong itinatag pagkatapos ng Babylonia
B. Isulat ang impormasyon tungkol sa kabihasnang Mesopotamia upang
makumpleto ang pangungusap.
Persian (539-330 B.C.E.)
 Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga Persian
na tinawag na Imperyong Achaemenid. Nasa Persia
(kasalukuyang Iran) ang sentro ng imperyong ito.
 Sa ilalim ni Cyrus The Great (559-530 B.C.E.) –
nagsimulang manakop ang mga Persian. Napasailalim nila
ang mga Medes at Chaldean ng Mesopotamia at Asia
Minor (kasalukuyang Turkey).
 Darius The Great (521-486 B.C.E.) – Umabot ang sakop
hanggang India.
 Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Persian sa
kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa mga lalawigan o
satrapy at pinamahalaan ng gobernador o satrap.
 Nagpagawa din dito ng isang Royal Road na tinatayang
may habang 1677 milya o 2699 na kilometro mula Sardis
hanggang Susa.
 Napatanyag din ang mga Persian sa pagsulong ng
relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.
Cyrus the Great
http://en.wikipedia.org/wiki
/Cyrus_the_great

DRAFT
March 24, 2014
64
1. Ang Mesopotamia ay maituturing na kabihasnan dahil
__________________________________________________________.
2. Naging tanyag sa kasaysayan si Haring Sargon I sa kasaysayan nang
__________________________________________________________.
3. Sa panahon ni Hammurabi naganap ang _________________________
__________________________________________________________.
4. Nagwakas ang pamamahala ng mga Chaldean sa Mesopotamia nang __
__________________________________________________________.
5. Isa sa mga kahanga-hangang nagawa ni Haring Darius the Great sa
Imperyong Persian ang _____________________________________
__________________________________________________________.
Pamprosesong Tanong
1. Paano nagsimula at nagwakas ang kabihasnang Mesopotamia?
2. Sino-sino ang mga pinunong namahala sa imperyo?
3. Ano ang naging paraan ng kanilang pamamahala?
4. Bakit sinasabing ang kasaysayan ng Mesopotamia ay “pag-usbong at
pagbagsak ng mga kabihasnan”?
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Sa rehiyong Timog Asya nagsimula ang kabihasnang Indus na nakasentro
sa mga lambak ng Indus River. Dumadaloy ang Indus River sa kasalukuyang
bansang India at Pakistan. Sa nasabing ilog umunlad ang kambal na lungsod ng
kabihasnang Indus: ang Harappa at Mohenjo-Daro na ipinakikita sa kasunod na
diyagram.

DRAFT
March 24, 2014
65
Nanirahan sa maliliit na pamayanan ang mga Dravidian. Ang kanilang
lugar ay matatagpuan sa mababang bahagi ng lupain, may mainit na klima at
halos walang mapagkukunan ng suplay ng bakal. Ang pagkukulang sa mga
kinakailangang suplay ay napupunan sa tulong ng pakikipagkalakalan hanggang
sa katimugang Baluchistan sa kanlurang Pakistan. Sa loob ng ilang libong taon,
nakakuha sila ng bakal, mamahaling bato, at tabla sa pakikipagpalitan ng
kanilang mga produkto, tulad ng bulak, mga butil, at tela.
http://www.thenagain.info/webc
hron/india/harappa.html
http://upload.wikimedia.org/wik
ipedia/commons/thumb/d/da/Mo
henjo-daro-2010.jpg/320px-
Mohenjo-daro-2010.jpg
Natuklasan ang
dalawang lungsod na ito
sa lambak Indus at
tinatayang umusbong ito
noong 2700 B.C.E.
Sinasabing ang mga
Dravidian ang bumuo ng
kabihasnang Indus.
Planado at malalapad
ang mga kalsada nito.
Ang mga gusali ay hugis
parisukat at ang mga
kabahayan ay may
malalawak na espasyo.
Ang pagkakaroon ng
mga palikuran ng mga
kabahayan ay itinuturing
na kauna-unahang
paggamit sa
kasaysayan ng
sistemang alkantarilya o
sewerage system.
Harappa
Matatagpuan sa kasalukuyang
Punjab na bahagi ng Pakistan.
May 350 milya ang layo nito
mula sa Mohenjo Daro pahilaga.
Mohenjo-Daro
Ang Mohenjo-Daro ay nasa
katimugang bahagi ng daluyang
Indus River.

DRAFT
March 24, 2014
66
Ang irigasyon ng lupa ay
mahalaga sa pagsasaka ng mga
Dravidian. Nag-aalaga rin sila ng mga
hayop tulad ng elepante, tupa, at
kambing. Maaaring sila rin ang
kauna-unahang taong nagtanim ng
bulak at nakalikha ng damit mula rito.
Mayroon din silang masistemang
pamantayan para sa mga timbang at
sukat ng butil at ginto. Samantala,
ang mga artisano ay gumamit ng
tanso, bronze, at ginto sa kanilang
mga gawain.
Ang lipunang Indus ay
kinakitaan ng malinaw na
pagpapangkat-pangkat ng mga tao.
Nakatira sa bahagi ng moog ang mga
naghaharing-uri tulad ng mga
mangangalakal. May mga bahay ring
may tatlong palapag. Maaaring katibayan ito ng
pagkakahati-hati ng lipunan sa iba’t ibang uri ng
tao.
Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng
Arabian Sea. Ang mga mangangalakal ay
naglakbay sa mga baybayin patungong Persian
Gulf upang dalhin ang kanilang mga produkto tulad
ng telang yari sa bulak, mga butil, turquoise, at
ivory. Natagpuan din sa Sumer ang selyong
Harappan na may pictogram na pictogram na
representasyon ng isang bagay sa anyong larawan.
Dahil dito, inaakalang ginamit ang selyong ito
upang kilalanin ang mga paninda.Patunay lamang
ang kalakalan sa pagitan ng dalawang
kabihasnannoon pa mang 2300 B.C.E.
Kapuna-punang wala ni isa mang pinuno mula sa
sinaunang kabihasnang Indus ang kilala sa
kasalukuyan. Maaaring hanggang ngayon ay hindi pa nauunawaan ng mga
iskolar ang sistema ng pagsulat ng kabihasnang ito kaya hindi nababasa ang
mga naiwang tala.
Narating ng mga Dravidian ang tugatog ng kanilang kabihasnan noong
2000 B.C.E. subalit matapos ang isang milenyong pamamayani sa Indus, ang
kabihasnan at kulturang umusbong dito ay nagsimulang humina at bumagsak.
May iba’t ibang paliwanag ukol sa pagtatapos ng kabihasnang Indus. May
nagsasabing bunga ito ng pagkaubos ng mga puno, mga labis na pagbaha, at
pagbabago sa klima. Maaari rin daw nagkaroon ng lindol o pagsabog ng bulkan.
Sewer system
pictogram
Sewer System
http://www.mitchellteachers.org/WorldHistory/I
ndiaUnit/images/mohenjodaro/WaterChannelPic
_large.jpg
Steatite Seal
http://phys.org/news16853
9680.html

K to 12 Grade 9 AP LM module draft

K to 12 Grade 9 AP LM module draft

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (7)

Ähnlich wie K to 12 Grade 9 AP LM module draft

Ähnlich wie K to 12 Grade 9 AP LM module draft (20)

Kürzlich hochgeladen

Kürzlich hochgeladen (20)

K to 12 Grade 9 AP LM module draft