1. Irena Dawidiuk
Dieta antynowotworowa- profilaktyka i wspomaganie terapii
Konferencja „Świat bez raka- profilaktyka i naturalne terapie
antynowotworowe”
23-24 maj 2014 r. , Warszawa
„ Zarówno biologia, jak i medycyna zyskałyby w wyniku uznania znaczenia
onkologii dla nauk biologicznych” (Julian Huxley)
Pomimo ogromnego rozwoju różnych metod w leczeniu schorzeń nowotworowych,
nie ma wątpliwości, iż najwłaściwszym podejściem do tego zagadnienia jest
PROFILAKTYKA. Drugim zaś aspektem jest zasada „Primum non nocere”- czyli „Po
pierwsze nie szkodzić”.
Drogi pomiędzy ZDROWIEM a CHOROBĄ bardzo się różnią.
Dla tych, u których właśnie rozpoznano nowotwór, rozpoczyna się nowa sytuacja,
to świadomość, iż stoją w obliczu zagrażającej życiu choroby i nowych wyzwań z tym
związanych. Towarzyszy im lęk i mnóstwo pytań.
Dla tych, którzy mają już to doświadczenie za sobą i uznani zostali za
wyleczonych, życie ma nowy smak, nowy wymiar, nową perspektywę. Oni już wiedzą , iż
istnieje droga powrotu do zdrowia oraz, że muszą podjąć decyzję, czy rzeczywiście chcą
wyzdrowieć.
Jeżeli tak, to muszą przyjąć za siebie odpowiedzialność, muszą zgodzić się na
odwagę i aktywnie włączyć się w proces leczenia. Konieczna jest trwała zmiana
dotychczasowego stylu życia, gdyż najczęściej właśnie ten styl życia wyzwolił chorobę.
Często uświadamiają innym, że właśnie te zdroworozsądkowe zmiany mogą zapobiec
wystąpieniu nowotworów u innych, nawet u tych, którzy mają genetyczne predyspozycje
do chorób rozrostowych.
Pierwsze pytanie, jakie trzeba sobie zadać , to „Jaką terapię/terapie mogę
wybrać?” Kryterium wyboru jest metoda, która najbardziej skutecznie, bez skutków
ubocznych, może być efektywna we wsparciu systemu immunologicznego u danej osoby.
Dużym komfortem jest możliwość rzeczowej konsultacji z lekarzem
prowadzącym i innymi specjalistami w tej dziedzinie.
Wiadomym jest, iż każdy czy zdrowy czy chory musi jeść .Nie ma też wątpliwości,
iż są schorzenia dieto-zależne. W wielu pracach udokumentowano ścisły związek diety w
wyzwalaniu chorób nowotworowych, jak i też ich ogromny udział w leczeniu raka.
Nie budzi już zdziwienia praktykowanie medytacji, ćwiczeń relaksacyjnych,
ziołolecznictwo i stosowanie indywidualnie dobranej suplementacji wobec stwierdzania
ewidentnych niedoborów witamin, minerałów, enzymów i aminokwasów u chorych.
Przykładem mogą być tu wieloletnie niedobory makro- i mikropierwiastków. Z witamin
kluczowe są np. niedobory witamin D, C, a poza tym innych antyoksydantów, czy też
błonnika w codziennej diecie pacjentów przy równoczesnym nadmiernym przetwarzaniu
produktów spożywczych, licznych sztucznych i toksycznych dodatkach do żywności,
nadmiarze mięsa, itp .

2. Najlepsza dieta, świetnie zbilansowana pod każdym względem, nie będzie
pomocna u osoby, która tej często bardzo drastycznej, w dotychczasowym trybie życia,
zmiany nie zaakceptuje.
Zmiana diety bywa ogromnym wyzwaniem dla otoczenia chorego. Również i
pracownicy Służby Zdrowia często nie uświadamiają sobie istotnej roli tej zmiany i negują
nie tylko konieczność proekologicznego podejścia do diety, ale też do całokształtu
otoczenia pacjenta i jego emocji.
Decyzja w sprawie diety musi być świadoma. Trzeba wpierw zebrać wszystkie
informacje n. t. różnych diet, oprzeć się na rzetelnych źródłach, ocenić je, wybrać,
wdrożyć w życie i na bieżąco oceniać efekty, najlepiej pod okiem fachowca.
Dieta to nie cała odpowiedź na raka, ale bez dobrej diety nie ma
odpowiedzi.
(Ian Gawler)
Jeżeli zaangażujemy się bardzo intensywnie w sprawę diety, dobrze zrobić
początek w dobrym ośrodku, który specjalizuje się w dietach w chorobach
nowotworowych, szczególnie w metodzie niemieckiego lekarza dr Maxa Gersona (1881-
1959). Wyprzedził on bez wątpienia swoją epokę. Alarmował, podobnie, jak amerykanka
dr Doris Rapp, o ogromnym udziale zanieczyszczenia środowiska, o wpływie sposobu
uprawy i hodowli na nasze zdrowie i na cały nasz ekosystem. My jesteśmy jego cząstką i
musimy dbać o przywrócenie równowagi naszego całego środowiska.
Podobne podejście reprezentuje dr Ewa Dąbrowska, która w sposób bardzo
przemyślany opracowała dietę warzywno-owocową . Metoda ta od lat realizowana jest w
formie turnusów w wielu ośrodkach w Polsce. Nadmienić należy, iż uczestnicy tej terapii
mogą również doskonalić się duchowo.
Doktor Dąbrowska, podobnie jak i inni słynni uczeni zajmujący się aspektem
żywienia ciężko chorych, przewlekle chorych i nieuleczalnie, podkreślała również rolę
ćwiczeń fizycznych odpowiednio dobranych, jak też kontaktu z przyrodą, świeżym
powietrzem, rytmów biologicznych, czyli pory posiłków, snu.
Określiła również, jakie są przeciwwskazania do stosowania jej diety. Były to : lęk
przed dietą wyzwalający tak silny stres, iż niemożliwe było uruchomienie własnych
mechanizmów leczących; stosowanie leków immunosupresyjnych; choroba Addisona,
nadczynność tarczycy, ciąża, okres karmienia, dojrzewanie u dziewcząt, stany po
transplantacji narządów, ciężkie depresje, krańcowa niewydolność narządów i
wyniszczenie.
Inne rozwiązania proponowała dr Johanna Budwig (1908-2003), wybitny
specjalista w dziedzinie roli tłuszczów w żywieniu człowieka. Opracowane przez nią
założenia diety przeciwnowotworowej z udziałem tłuszczów i białek mleka okazały się
bardzo skuteczne w leczeniu nieuleczalnie chorych, również w ostatnim stadium choroby,
co wielokrotnie zostało udowodnione.
Uczonych zajmujących się rolą diety czy też suplementacją we wspieraniu chorych
z najcięższymi, przewlekłymi źle rokującymi schorzeniami było wielu. Wspomnieć należy
profesora Otto Heinricha Warburga (1883-1970) laureata nagrody Nobla za
osiągnięcia w dziedzinie enzymologii. Jednym z nich był też wybitny lekarz prof. Julian

3. Aleksandrowicz. Wszyscy oni całościowo traktowali pacjentów zwracając uwagę na jego
środowisko, jakość produktów spożywczych, jakość wody i emocje.
Diety stosowane w chorobach nowotworowych można podzielić na :
− diety profilaktyczne oraz
− diety lecznicze ( np. niżej omówione diety dr Gersona, dr Dąbrowskiej, dr
Budwig).
Diety profilaktyczne
W dietetycznych działaniach profilaktycznych uwzględnia się zapewnienie
adekwatnej do stylu życia, wieku, płci, okresu rozwojowego ilości kluczowych dla zdrowia
składników diety, jak antyoksydanty, minerały, witaminy , kwasy tłuszczowe, błonnik.
Dodatkowym elementem jest sposób przygotowywania, przechowywania, godziny
posiłków i sposób ich spożywania, aby wspólnie z aktywnością fizyczną i panowaniem
nad stresem uzyskać równowagę kwasowo-zasadową i emocjonalną.
Dieta antyrakowa składa się zasadniczo z sezonowych, a więc świeżych warzyw
oraz nasion roślin strączkowych z udziałem naturalnych przypraw, dobrej jakości
pieczywa i olejów. Osoby z nietolerancją glutenu spożywać mogą tylko pochodne zbóż
naturalnie bezglutenowych ( ryż, kasza jaglana, gryka, amarantus). Ryba, mięso i jaja
bywają tylko dodatkiem w diecie, a nie jej głównym składnikiem, jak to jest obecnie
stosowane. Słodycze są zdecydowanie ograniczone do niezbędnego minimum. Sezonowe
owoce, małe ilości miodu mają w wystarczającym stopniu dostarczać słodkiego smaku. U
osób z prawidłową ilością minerałów i witamin w diecie nie obserwuje się zresztą
nadmiernej chęci na słodycze.
Do cennych składników profilaktycznej diety przeciwnowotworowej
należą :
− zielona herbata bogata w polifenole ( w tym katechiny) ma silne właściwości
antyoksydacyjne i przyśpiesza śmierć komórek rakowych; szczególnie cenne są herbaty
japońskie;
− przyprawy : kurkuma ( wspomaga apoptozę komórek rakowych i zapobiega
angiogenezie ), najlepiej serwowana z pieprzem i tłuszczem jako curry, jak to jest w
krajach Dalekiego Wschodu; imbir - silny antyoksydant i środek przeciwzapalny;
rozmaryn, tymianek, oregano, bazylia, szałwia i mięta zawierające olejki terpenowe,
które również wywołują apoptozę komórek raka i ograniczają jego rozprzestrzenianie
poprzez blokowanie enzymów tychże komórek; podobnie działają pietruszka i seler
zawierające apigeninę;
− jarzyny i owoce bogate w karotenoidy : marchew, bataty, cukinia, dynia, dynia
Hokkaido, pomidory, ziemniaki zawierają witaminę A i różne ilości likopenu, luteiny,
fitoenu, canthaxantyny wzmacniających aktywność naszych obronnych komórek NK.
− Izoflawony sojowe : genisteina, daidzeina i glyciteina blokują stymulację komórek
nowotworowych przez hormony takie, jak estrogeny i testosteron; zaleca się włączać do
diety produkty pochodne soi organiczej;

4. − warzywa krzyżowe, czyli różne rodzaje kapustnych zawierają bardzo silne
substancje przeciwrakowe : sulforafan i indolo-3-carbinole, ułatwiają apoptozę i blokują
angiogenezę;
− warzywa cebulowe – jedne z najstarszych ziół leczniczych zawierające duże ilości
związków siarki, chronią przed nitrozoaminami, sprzyjają apoptozie, obniżają poziom
insuliny i IGF, co zmniejsza wzrost komórek rakowych;
− wodorosty morskie mają związki, w tym fukoidan, stymulujące apoptozę,
wspierają komórki NK bezpośrednio zabijające komórki raka, poza tym zawierają
długołańcuchowe kwasy omega-3 o silnym działaniu przeciwzapalnym;
− kwasy tłuszczowe omega-3 ograniczają rozprzestrzenianie wielu rodzajów raka,
zmniejszają ilość i zasięg przerzutów; źródłem są ryby morskie (długołańcuchowe
omega-3) oraz siemię lniane (krótkołańcuchowe omega-3 kwasy);
− grzyby zawierające polisacharydy i lentinian stymulujące funkcje naszego układu
odpornościowego , w tym shiitake, maitake, enoki, boczniaki; grzyby reishi o
udowodnionym przez wieki silnym działaniu przeciwnowotworowym, wcześniej
zastrzeżone dla wąskiej kasty społecznej, obecnie dostępne;
− witaminy, zwłaszcza D 3 i witamina C, o ogromnej roli profilaktycznej i leczniczej;
bez nich nie można żyć; inne witaminy zwłaszcza z grupy B są też niezbędne dla
prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, w tym dla systemu nerwowego, w
metabolizmie węglowodanów;
− owoce jagodowe o dużej zawartości kwasu elagowego oraz polifenoli stymulują
eliminację substancji kancerogennych, hamują angiogenezę;
− owoce cytrusowe – źródło flawonoidów o działaniu przeciwzapalnym; skórka
mandarynek zawiera tangeritin i nobiletin, które przenikają do komórek guza mózgu
wywołują ich apoptozę i ograniczają rozprzestrzenianie guzów;
− wino, zawierające polifenole chroniące zdrowe komórki przed uszkodzeniem, jest
stosowane w diecie dr Budwig, ale nie więcej niż kieliszek dziennie;
− gorzka czekolada to kolejny bardzo zasobny w polifenole, antyoksydanty,
proanthocyanidy smaczny produkt o zwalniającym wzrost komórek nowotworowych
wpływie i ograniczający dodatkowo angiogenezę, ponadto dobre źródło magnezu;
− minerały - proste składniki nieorganiczne, których braki zawsze towarzyszą
przewlekłym schorzeniom; bez nich funkcje i budowa wielu narządów, systemów
enzymatycznych, układu odpornościowego i hormonalnego są zaburzone; minerały
tworzą sole; wiążą metale ciężkie i wtedy możliwe jest usunięcie tychże na zewnątrz;
decydują o utrzymaniu pH naszych komórek i płynów ustrojowych; szczególną uwagę
zwracają niedobory selenu, cynku, krzemu, wapnia, magnezu, potasu;
− kwas alfa-liponowy, organiczny związek chemiczny z grupy kwasów
karboksylowych, dostarczany z zewnątrz, ale i wytwarzany wewnątrzustrojowo, zwalcza
wolne rodniki, stosowany przy neuropatii cukrzycowej, zatruciu grzybami i metalami
ciężkimi, w chorobach wątroby, nadciśnieniu i chorobach z autoagresji.

5. Niewłaściwy poziom pH w naszym organizmie powoduje wzrost zachorowań na
raka, cukrzycę, otyłość, choroby serca i naczyń. Badaniem pH krwi określa się ogólny
odczyn płynów ciała. Krew powinna mieć wartość pH pomiędzy 7,35 a 7,45 ; optymalnie
7,4, a jej niewielkie odchylenia od normy mogą wywoływać poważne zaburzenia
zdrowotne.
Sposób odżywiania, w tym też napoje, wysiłek fizyczny, reakcje na stres
determinują poziom pH, czyli nasze zdrowie.
Na wartość pH krwi można ewidentnie wpływać m.in. poprzez odpowiednią dietę i
tryb życia, w tym unikanie trucizn tkankowych, jak papierosy, alkohol, słodycze, nadmiar
kofeiny, czy też różnych chemicznych dodatków do żywności.
D i e t y l e c z n i c z e
Dieta Gersona
Dr Max Gerson wpierw zajmował się problematyką migren, potem zainteresował
się wspieraniem dietetycznym chorych na gruźlicę, aby ostatecznie bez reszty
zaangażować się w sprawę opracowania diety dla pacjentów z rakiem. Osiągał ogromne
sukcesy na tym polu i jego metoda w pełni zasługuje na przypomnienie i
upowszechnianie.
Dieta Gersona stosowana jest w leczeniu tzw. chorób nieuleczalnych oraz
nowotworowych. Może występować w połączeniu z innymi metodami terapii naturalnych.
Ma na celu usuwanie przyczyn raka, a nie na ograniczanie skutków choroby. Największe
szanse na powodzenie z zastosowaniem metody Gersona mają pacjenci, u których nie
stosowano jeszcze chemioterapii, radioterapii.
W opinii Gersona, chory onkologiczny ma znacznie obniżoną odporność
immunologiczną wskutek m. in. złej funkcji i uszkodzenia wątroby i innych narządów,
zwłaszcza śluzówki jelit i gruczołów dokrewnych. Proces ten jest odwracalny w miarę
przywracania sprawności tych narządów za pomocą oczyszczenia organizmu z toksyn i
przywrócenia zaburzonej funkcji układu immunologicznego do rozpoznawania komórek
nowotworowych i ich niszczenia.
Pierwszym krokiem w tej terapii jest odtrucie organizmu, jak też odtworzenie
zasobów potasu w komórkach.
W terapii w fazie oczyszczania stosowane są lewatywy z kawy. Zaleca się aby
pacjent utrzymał wlew w sobie przez ok.15 minut. Wlewy wykonuje się minimum 5 razy
na dobę i częściej w zależności od stanu pacjenta i szybkości zmniejszania się ognisk
nowotworowych.
Głównymi składnikami diety są owoce, surówki , jarzyny, ryż brązowy nie
oczyszczony , soczewica, płatki owsiane, soki, chleb żytni pełnoziarnisty, nie solony!
Szczególnie ważne są jakość i pochodzenie produktów. Wszystko powinno pochodzić z
upraw ekologicznych, nie skażonych chemicznie. Ponadto przydatne są techniki kulinarne
poprawiające jakość produktów oraz zwiększające wchłanialność witamin i związków
mineralnych.
Metoda doktora Gersona polega na codziennym spożywaniu:
• trzech określonych posiłków,

6. • trzynastu szklanek świeżo wyciśniętego soku z warzyw lub owoców,
• przeprowadzaniu co najmniej trzech lewatyw z kawy przyrządzonej według
wskazówek doktora Gersona.
• Surowo zabronione jest używanie dodatków do żywności oraz żywności
przetworzonej. Reżim dietetyczny dotyczy również naturalnych produktów takich jak:
sól, tłuszcze, olej (za wyjątkiem oleju lnianego tłoczonego na zimno i nieczyszczonego),
- alkohol, orzechy, czekolada, ostre przyprawy, herbata prawdziwa, kawa (wyjątkiem
są lewatywy, do których używa się bio kawy, biała mąka, jaj, wszystkich produktów
mlecznych, wszystkich słodyczy, produktów przetworzonych, zwłaszcza
konserwowanych, puszkowanych, solonych, wędzonych, butelkowanych, liofilizowanych
marynowanych. Inne wykluczenia to : kuchenki mikrofalowe, tytoń, fluor.
Zasadą jest też zmniejszenie spożycie białka do minimum, by wszystkie dostępne w
organizmie enzymy proteolityczne mogły być skierowane na niszczenie komórek
nowotworowych. Poleca się spożywanie tzw. zupy Hipokratesa.
Dopuszcza też niektóre owoce : jabłka, pomarańcze, morele, winogrona,
brzoskwinie, banany, grejpfruty, gruszki, cytryny, czereśnie, porzeczki, melony.
Zabronione są : wszystkie owoce jagodowe i ananasy; ich kwasy aromatyczne
wywołują niekorzystne reakcje; awokado, orzechy - zbyt dużo kwasów tłuszczowych;
ogórki - zbyt dużo sodu i źle łączą się z sokami (dają niestrawność); strączkowe - suche
nasiona zawierają inhibitory enzymów, utrzymujące je „w stanie uśpienia”, dlatego
powodują gazy. Świeża fasolka szparagowa i groszek zielony są dopuszczalne.
Wyjątkowo można wrzucić do zupy garść soczewicy dla zmiany smaku, generalnie
unikać. Kiełki - zawierają niekompletne aminokwasy, wywołujące toczeń (rośliny tak
bronią się przed zwierzętami).
Surówki:
Mogą być tarte, siekane, mieszane lub podawane osobno. Sporządzać je można z :
marchwi, sałaty, brukselki, kalafiora, kapusty, cebuli, szpinaku, papryki, pomidorów,
cykorii, selera, rzodkwi, oliwek, czarnej rzepy, można dodawać kiełki nasion zbóż. Można
poprawić smak dodając sosu na bazie octu winnego lub soku z cytryny 2 łyżki, wody 2
łyżki i 1 łyżeczka brązowego cukru.
Soki- wyciskane, a nie wirowane -
Średnio soki podaje się do 13 razy dziennie począwszy od pierwszego dnia terapii. Należy
je wypić natychmiast po przyrządzeniu ponieważ inaczej nie będą miały wartości.
Enzymy zawarte w sokach potrafią utlenić się w ciągu kilkunastu minut pozbawiając
chorego najważniejszego składnika. Sposób przyrządzania jest bardzo istotny również ze
względu na zachowanie wszystkich potrzebnych enzymów i soli mineralnych.
Przyprawy zalecane : ziele angielskie, anyż, cząber, estragon, kolendra, koper
ogrodowy, koper włoski, liście laurowe, majeranek, kwiat muszkatu, rozmaryn, szafran,
szałwia, szczaw, tymianek. Szczypiorek, cebulę, czosnek i pietruszkę można używać w
większych ilościach i często poprawiają one smak.
Słodzenie: Tam gdzie to nie jest konieczne nie używać cukru. W ostateczności słodzić
prawdziwym miodem, sokiem z winogron , syropem klonowym lub brązowym cukrem.
Nie pić wody (mamy wypić do 13 szklanek soków). Woda rozcieńcza soki
trawienne, jeśli pita razem z sokami - powoduje wzdęcia i niestrawności. Jak chce się pić
w nocy - mieć herbatę z mięty w termosie.
Woda do gotowania potraw, do zupy, do wlewów - niechlorowana i NIEFLUOROWANA.
Fluor i chlor jako halogenki wypierają jod z tarczycy. Niedoczynność tarczycy hamuje
układ immunologiczny. Fluor jest trucizną dla wielu enzymów.

7. Dieta ta jest fundamentem terapii Gersona i tylko ścisłe jej stosowanie wg zaleceń
jest w stanie przywrócić zdrowie. Ważne są naczynia, w których przygotowuje się i
przechowuje posiłki oraz techniki kulinarne pozwalające na jak najlepsze dostarczenie
niezbędnych składników odżywczych
Ponadto dużo zaleceń dotyczy stanu otoczenia pacjenta : dom, szpital,
itp.
Badania kontrolne w trakcie terapii obejmują : morfologię z rozmazem
manualnym, badanie ogólne moczu, poziom TSH,T3, T4 co 4-6 tygodni przynajmniej
przez pierwsze 6 miesięcy, jonogram , zwłaszcza poziom potasu w surowicy co 2
tygodnie, na początku co tydzień.
Dieta doktor Johanny Budwig
Była wybitnym naukowcem, biochemikiem, studiowała też medycynę. Jej odkrycia
w dziedzinie badań nad kwasami tłuszczowymi omega -3 , a zwłaszcza nad olejem
lnianym, znalazły zastosowanie w leczeniu takich schorzeń, jak choroba Alzheimera,
nowotwory, miażdżyca, alergie, depresje, choroby skóry .
Podstawą diety jest dostarczenie organizmowi pokarmów bogatych w tłuszcze
omega-3, węglowodany złożone, błonnik, antyoksydanty. Podstawowym tłuszczem w tej
diecie jest tłoczony na zimno i nieoczyszczony olej lniany. Nie stosuje się smażenia,
uwodornionych i rafinowanych tłuszczów, tłustego nabiału, mięsa. Wszystkie produkty
maja być świeże i pozbawione niepożądanych substancji balastowych.
Olej spożywa się codziennie w postaci tzw. pasty miksując olej z chudym
twarogiem przez ok. 6-8 min. Można ją przyprawiać do smaku. Ilość oleju lnianego
zależy od stanu chorego. W profilaktyce stosuje się 2 łyżki, w przypadkach średnich 4
łyżki, a u najciężej chorych 6 łyżek z uwzględnieniem tzw. fazy wstępnej , przejściowej
dla tej grupy pacjentów, która ma problemy z trawieniem pasty. Stosuje się 5-6 łyżek
oleju na 12,5 dkg sera twarogowego. Zaleca się też spożywanie odpowiednio
spreparowanego z mlekiem i miodem świeżo zmielonego siemienia lnianego.
W diecie stosuje się ryby morskie do 200 g/dzień, świeże owoce 3-4 porcje
dziennie ( ale nie wolno owoców mieszać ze sobą). Z warzyw głównie brokuły, kapusta,
brukselka, marchewka. Pije się tez soki głównie cytrusowe w odstępstwie kilku godzin od
spożycia pasty.
Dopuszczone są fermentowane produkty mleczne dobrej jakości, nieoczyszczone
płatki, pieczywo z pełnego przemiału, drożdże spożywcze, które należy przed spożyciem
zagotować ( źródło witamin B).
Istotne jest picie łącznie do 2-3 litrów wody, ale nie mineralnej, soków
owocowych nie rozcieńczanych, herbat ziołowych
Zabronione jest używanie cukru, sztucznych słodzików, syntetycznej witaminy A,
innych tłuszczów poza olejem lnianym.
Omówienie i podsumowanie :
Przez stulecia człowiek znajdował nowe produkty spożywcze, aby zaspokoić swój
głód, wprowadził uprawy, hodowlę, sposoby przechowywania żywności, nauczył się
obserwować przyrodę i dlatego włączył zioła nie tylko jako przyprawy , ale też jako leki.
Stopniowa poprawa warunków higienicznych naszego bytowania spowodowała, że
ustąpiły śmiertelne epidemie związane z zanieczyszczeniami wody i gleby.
Obecnie mamy ”zalew” środkami chemicznymi w stopniu przekraczającym
naturalne możliwości detoksykacyjne zarówno ustroju człowieka, jak i towarzyszącego

8. mu otoczenia w szerokim tego słowa znaczeniu. Łańcuch pokarmowy przynosi nam
czasem nieoczekiwane katastrofy ekologiczne, jak np. zespół zatoki Minamata.
Bez zdecydowanych działań na rzecz ochrony naszego środowiska czeka nas
bardzo niepewna przyszłość. Zapowiedzią są obecnie występujące schorzenia, tzw.
schorzenia cywilizacyjne, wśród których choroby nowotworowe, alergie, cukrzyca,
zaburzenia psychiczne mają bardzo niepokojącą tendencję wzrostową o charakterze
epidemii.
Osiągnięciem wielkiej miary były i są dokonania na polu praktycznego
zastosowania badań naukowych i tradycyjnych metod zielarskich, których słuszność
potwierdza się zresztą obecnie.
Omówione wcześniej propozycje niektórych z wielu istniejących rozwiązań
dietetycznych znalazły już dzięki temu zastosowanie w naszym codziennym życiu, w tym
również w naszych posiłkach. Obecnie słusznie przywiązuje się wielką uwagę do
zdrowotnego aspektu naszej codziennej diety, gdyż jest ona naszym wsparciem w drodze
do zdrowia.
Bazą współczesnej piramidy żywnościowej muszą być dobrej jakości produkty,
przetwarzane i przechowywane bez uszczerbku dla naszego zdrowia. Warzywa
odgrywają tu ogromną rolę ze względu m.in. na swoją sezonowość i na bogactwo
rozmaitych składników niezbędnych dla człowieka. Pozostałe produkty, nawet zboża,
stanowią mniejszy objętościowo i wagowo udział.
Trzeba jednak pamiętać, iż dietę kształtują lokalne warunki klimatyczne, w których
się znajdujemy. Kluczowym elementem jest przede wszystkim jakość produktów
spożywczych, jakość wody pitnej, prawidłowa flora zarówno nasza wewnętrzna, jak i w
otoczeniu, codzienny kontakt z przyrodą, ruch, techniki relaksacyjne, podążanie za
naszym rytmem biologicznym.
Primum non nocere