1. Хичээлийн нэр: Ландшафтын зураг
төсөл-I
индекс:
Агуулгын багтаамж/ кредит/
Судлах мэргэжлийн анги:ХЧД-III,
ОЦИ-III
Улирал: 5

2. Лекцийн төлөвлөгөө
№ Лекц
1 Ланшафтын дизайн гэж юу вэ?
2 Ногоон байгууламжийн үндсэн элементүүд
3 Ногоон байгууламжийн ангилал
4 Ландшафтын төрөл, ангилал
5 Байгалийн ландшафтын чиглэл
6 Зохиомол ландшафтын чиглэл
7 Ландшафтын дизайн ба мод, сөөг ургамлын хэлбэржүүлэлт
8 Ландшафтын дизайн ба экстерьер
9 Сэргэн мандлын үеийн цэцэрлэг
10 Дундад зууны үеийн цэцэрлэг
11 17-р зууны цэцэрлэгүүд
12 18-р зууны цэцэрлэгүүд
13 19, 20-р зууны цэцэрлэгүүд

3. Ашиглах ном, сурах бичиг, бусад эх
сурвалжууд
 Ном, сурах бичиг: Микулина Е. Ландшафтын
архитектур. УБ., 2002., Болдбаатар Ш.,
Болдбаатар С. Зураг болон дизайн. УБ. 2006.,
Чимид Б. Хот цэцэрлэгжүүлэлтийн үндэс. УБ.
2008., Боговая И.О., Теодоронский
В.С.Озеленение населенных мест. Москва.
1990., Растения в интерьере. Москва. 2004.,
Декоративное садоводстное и садово-парковое
строительство 1985.,
 Бусад эх сурвалж: Ландшафтын дизайны
сэтгүүлүүд, вэб сайтууд,

4. 1-р лекц:Ланшафтын дизайн гэж
юу вэ?
 Ландшафт: Немц гаралтай ― Ланд-газар
шороо, шафт-байгалийн төрх‖ гэсэн
утгатай.

5. 1805 онд
Немцийн
газарзүйч
А.Гоммейер
ШУ-д санал
болгосон.

6.  Ландшафт нь хүний ая тухтай амьдрах
орчин, эрүүл аюулгүй байдал. Үүн
дотроо дуу чимээнээс тусгаарлах,
агаарын бохирдол, тоосжилтоос
сэргийлэх үүрэг гүйцэтгэдэг урлаг л юм.

7.  Үүсэл хөгжил: Манай эриний V-р
зуунд ландшафт анх үүссэн. Энэ
цагаас эхлэн анх орчноо тохижуулах
гэж эхэлсэн энэ салбар өндөр
хөгжилтэй орнуудын мартаж
болохгүй чухал салбар болно
хөгжсөн.
 Ландшафт судлалын ШУ-н ХХ-р
зуунд бүрэлдэн бий болсон

8.  Дизайн: Латин хэлэнд хар зураг,
зохиомж зэрэг олон утга санааг
агуулдаг үгнээс гаралтай үг.
 Дизайн урлаг нь ―Хэрэглээний
Урлаг‖ юм.

9. ШУ-ны
тодорхойлолт:
Шинжлэх ухааны
үндэслэлтэйгээр,
Антрапометрын
судалгаанд
тулгуурлан
тогтоогдсон
эргономикийн
нормд нийцүүлэн,
эдлэхүүн эд
зүйлсыг уран
сайхны аргаар
зохион бүтээх үйл
ажиллагааг хэлнэ.

10.  Эртний овог аймаг эрх ямбаа
тодорхойлох, өөрсдийхөө хөгжлийг
тодорхойлох зэргээр бие биеэсээ өрсөж
зэвсэг хэрэглээний янз бүрын хэлбэр
донж төрхтэй хийц донжид нь тааруулж
хэрэглэхэд эвтэйхэн шийдэлтэй болгож
ирсэнээр дизайн урлаг үүссэн түүхтэй
гэвч энэ нь хүн төрөлхтний түүхэнд
мэргэжил болон өргөжих нь их хожуу
эхэлсэн юм. Дизайн урлаг хөгжих гол
хөшүүрэг нь эртны баячууд юм.

11.  Эрх ямбатан тайж ноѐд тухайн үеийнхээ
урчууд дархчуудын үр удмаас шилж
авсан хүхдүүдийг тусгайлан
дадлагжуулж шилмэл урчуудыг бий
болгон орд харшаа бариулах түүнийхээ
зураг төслийг гаргуулах хувцас
хэрэглэлээ зуруулах урлуулах зэргээр энэ
урлагт үѐ үеийн язгууртанууд өөр
өөрийнхөө боломж бололцоо хөрөнгө
мөнгийг зарцуулж байсан түүхтэй.

12. 2-р лекц:Ногоон байгууламжийн
үндсэн элементүүд
НБҮЭ
Бүлэг мод
Ногоон дүрс
Ургамлан хашлага
Тусгаарлагч хана

13. Ганцаар суулгасан мод, сөөг /солитер/ : Дангаар ургасан өвөрмөц титем
навч цэцэгтэй мод, сөөг ургамал хүний анхаарал татах ба нэг масеваас нөгөөд
шилжих огцом шилжилтийг зөөлөрүүлж өгнө.
Солитер болгож ашиглахын тулд шилмүүст моддоос мөнгөлөг гацуур, сибирь
шинэс сонгох өргөн талбайд өргөн тимтемтэй Царс, нарс, усан сан, ццөрмийн
орчим цагаан ишт хусыг тарихад тохиромжтой. Зүлгэн дунд ганцаар
суулгасан, мод сөөг. Эдгээр нь тухайн орчныг чимэглэж чадахуйц онцгой
хэлбэр, өнгө үзэмж сайтай байх ѐстой.

14.  Бүлэг мод буюу групповые посадки :
Зүлэг бүхий талбайд мод, сөөгийг 2 ба
түүнээс дээш тоогоор нэг дор суулгасан
хэлбэр.

15.  Төгөл буюу Рощи: Талбайд төгөл үүсэн нэг
төрлийн мод тарьж ургууласан хэлбэр.
Томоохон цэцэрлэгт байгууламжинд
хэрэглэхэд тохиромжтой. Орчны хөрс, цаг
уурын нөхцөл унах тундасны хэмжээнээс
хамаарч ургамлын төрөл зүйлээ сонгоно.

16. Тусгаарлагч хана: Мод, сөөгийг
эгнээгээр ―г‖, ―п‖ ба нуман хэлбэр
үүсгэн тусгаарлагч хана болгон
тарихыг хэлнэ. Парк, садын зарим
хэсгийг бусдаас тусгаарлахад
ашиглана.

17. Таримал хана:
Байшингийн
хананд хэц татаж
асаж ороодог
ороонго, чөдөр
өвсны төрлийн
ургамлыг тарьж
тулгуур болгон
хэцийг дагуулан
ургуулвал таримал
хана бий болно.

18. Ургамлан хашлага буюу Живые изгороди
Цэцэрлэгт талбайг хүний хөл хөдөлгөөнөөс
хамгаалан тусгаарласан буюу хашлага
хайсны үүрэгтэй эгнээгээр таригдсан
ургамлуудыг хэлнэ.

19.  Живые изгороди подразделяют на листопадные и
вечнозеленые;
 По способу формирования: — на стригущиеся и
свободнорастущие;
 По форме поперечного сечения: — на
прямоугольные, треугольные, трапециевидные, о
круглые, овальные или ступенчатые;
 По продольному профилю: —
прямолинейные, волнистые, зубчатые;
 По количеству рядов: — однорядные, двурядные
и многорядные;
 По конструктивным особенностям: —
бескаркасные или с применением
каркаса, особенно если изгородь устраивают из
вьющихся растений.

20.  В зависимости от назначения живые
изгороди делят на высокие
 Высокие(выше 2 м),
Средние (до 1-2 м) и
Низкие или бордюры (менее 1 м).

21. К ассортименту древесно-
кустарниковых пород для живых
изгородей предъявляют следующие
требования: устойчивость к местным
почвенно-климатическим условиям;
способность к густому ветвлению от
основания до верхушки, что присуще
преимущественно теневыносливым
породам; способность переносить
стрижку и обрезку.

22.  Ногоон дүрс: Ургамлыг янз бүрийн
хэлбэр дүрстэй болгон танаж засаж
ургуулах, эсвэл олон наст өвслөг ургамал
болон цэцгийг өнгийн зохиомж үүсгэн
ямар нэгэн хэлбэрт зүйл дээр
ургуулсаныг хэлнэ.

23.  Аллей: Замын
шүлжээ, хотын ариун
цэвэрт ихээхэн
үүрэгтэй. Аллей
тарихдаа зөв
титемтэй моддыг
сонгох ба тэдгээрийг
замын хоѐр талаар 1
ба хэд хэдэн
эгнээгээр тодорхой
зайтай байгуулна. 1
ба олон эгнээт аллейт
цэцэрлэгт гудамжийг
салхи тоосноос
хамгаалаах
зориулалтаар хийнэ.

24.  Цэцэгт байгууламж: Төрөл бүрийн
цэцгийг өнгө хэмжээ, хэлбэрээр нь
хослуулан, тодорхой хэлбэр дүрстэй
бүлэглэх буюу бөөнөөр тарих эсвэл
эмжээр, хөвөө, цэцгэн хана үүсгэн
тарина.

25.  Таримал зүлэг: Олон наст өвслөг,
ногоон ургамлыг ашиглан нэгэн төрлийн
хивсийг ургуулах.

26. 3-р лекц:Ногоон байгууламжийн
ангилал
Ногоон байгууламжийг үүрэг
зориулалтаас нь хамаарч 3 группд
хувааж авч үздэг байна.
Үүнд: Нийтийн эзэмшлийн,
хязгаарлагдмал хэрэгцээний, тусгай
зориулалтын

27. Нийтийн эзэмшлийн ногоон
байгууламж
Парк:
Сад:
Бульвар:
Скверь:
Аллей:

28. Хязгаарлагдмал хэрэгцээний ногоон
байгууламж
 Сургууль:
 Цэцэрлэг:
 Боловсрол, соѐлын байгууллагууд:
 Спортын байгууллагууд:
 Үйлдвэрийн газрууд:
 Хувийн байшин барилга:

29. Тусгай зориулалтын ногоон
байгууламж
 Ботаникийн цэцэрлэг:
 Ус, салхинаас хамгаалах зурвас:
 Оршуулгын газар:
 Цэвэрлэх байгууламж:
 Питомники -МҮГ:
 Плодово-ягодные сады:
 Дендрарии:
 Цветочные хозяйства:

30.  Парк — предназначенная для отдыха
открытая озеленѐнная территория.
 Сад — территория с посаженными
человеком плодовыми деревьями и
кустарниками. Также в саду могут
произрастать декоративные кустарники,
цветы, а также присутствовать элементы
огорода.

31.  Сквер (англ. square — площадь) —
благоустроенная и озеленѐнная территория
внутри жилой или промышленной
застройки. Сквер — объект озеленения
города, представляющий собой участок
величиной 0,15–2 га; размещается обычно
на площади, перекрестке улиц, либо на
примыкающем к улице участке квартала.
Планировка сквера включает дорожки,
площадки, газоны, цветники, отдельные
группы деревьев, кустарников.
Предназначается для кратковременного
отдыха пешеходов; художественного
оформления архитектурного ансамбля.

32.  Аллей (фр. allée, aller — идти) — дорога,
пешеходная или проезжая (обычно в
парке, саду, иногда вне их), обсаженная по
обеим сторонам деревьями, иногда в
сочетании с кустарниками.
 Типы аллей — прямые в регулярных и
криволинейные в пейзажных парках и
садах — определяются архитектурным
замыслом, диктующим их построение:
двурядные и многорядные, одноярусные и
многоярусные, с разделительной полосой,
арочные (так называемые перголы), с
живой изгородью и другие.

33.  Бульвар: (фр. boulevard, от нем. bollwerk) —
аллея или полоса зелѐных насаждений вдоль
(обычно посреди) улицы (первоначально — на
месте прежних городских валов), вдоль берега
реки, моря, предназначенная для прогулок.
Бульвары также служат для пешеходного
движения, кратковременного отдыха, защищают
тротуары и здания от пыли и шума. На бульварах
размещают памятники и скульптуры, фонтаны,
детские и спортивные площадки, кафе и
торговые киоски.
 Бульвар (из среднеголландского, значение вал,
бастион) в фортификации — сомкнутые
земляные укрепления, применявшиеся в XV веке
при осадах крепостей.

34. 4-р лекц: Ландшафтын төрөл,
ангилал
 Ландшафтын өнөөгийн олон янз байдал
бий болоход хүн төрөлхтөн маш чухал
үүрэг гүйцэтгэж ирсэн байдаг. Дэлхийн
ландшафтын хүрээнд антропогенийн
ландшафт онцгой байрыг эзэлдэг.
Антропогенийн ландшафт гэж нутаг
дэвсгэрийн ихээхэн хэсэгт буюу бүх
нутаг дэвсгэрт хүний үйл ажиллагаагаар
бий болсон үндсэн өөрчлөлт бүхий
газрыг хэлнэ.

35.  Байгалийн ландшафтуудын дэвсгэр дээр
бий болсон бөгөөд түүний хөгжил нь
байгалийн хуулиудуд захирагдаж байдаг.
Антропогенийн ландшафтуудыг
үйлдвэрлэлийн, хөдөө аж ахуйн, замын,
ойн усны дайн тулааны гэж
байгалынхаас нь ялгахад төвөгтэй.

36.  Гарал үүслээр нь техногенийн,
хагалгааны, гал түймрийн, бэлчээрийн,
ядуурлын, элэгдэж ядуурсан гэж
ангилана.
 Монгол орны хэмжээнд талын, уулын,
хотгорын гэсэн 3 ангийн ландшафтыг
ялгана. Монгол орны газрын гадарга уул-
тал-хотгор хосолсон эрс тэс байдалтай
чийг дулааны горим нь онцлог шинжтэй
учраас Азийн энэ бүс нутагт нарийн
бүтэц, бүрдэл бүхий өвөрмөц маягийн
ландшафтууд бүрэлдэн тогтсон байна.

37.  Ландшафтуудыг орон зайд ялгаран
тогтоход нөлөөлдөг гол хүчин зүйлийн
нэг бол газрын гадарга бөгөөд тэр нь уур
амьсгалын өргөргийн бүсүүд жигд
илэрэхэд садаа учруулдаг. Монгол орны
төв ба зүүн өмнөд хэсгийн талархаг
нутагт өргөргийн бүсүүд тод илэрч
ландшафтын бүрэлдэхүүнд шим уур
амьсгалын хүчин зүйл голлож байгаа нь
тодорхой харагддаг.

38.  Хангай, Хэнтий уулархаг их мужид гол
мөрний усны сүлжээ сайн хөгжсөн олон
жилийн цэвдэг чулуулаг элбэг тарсанаа
гадна бусад их мужуудыг бодвол агаар
мандалын чийгшил мэдэгдэхүйц их, уур
амьсгалын эх газарлаг шинж арай бага
байдгаараа онцлог юм. Энд босоо
бүслүүр олон янз бөгөөд бүтэц
ерөнхийдөө сарьдагийн сарьдаг
орчмын, уул тайгын уулын ойн, уулын
ойт хээрийн уулын, уулын хуурай
хээрийн ландшафтуудаас бүрдэнэ.

39.  Төв Азийн өндөрлөг тал, хотгор, уулт их
муж нь Монгол орны нутаг дэвсгэрийн
ихэнх хэсгийг эзэлдэг. Хэт их газарлаг
шинжтэй, гадагшаа урсгалгүй, гадаргын
усны урсгал бага, олон жилийн цэвдэг
алаг цоог тохиолддог.

40.  Ой модгүй, хуурай хээр ба цөлжүү
хээр, заримдаг цөл, цөлийн ландшафт
голлосон байдаг нь энэ мужийн
байгалийн онцлог юм. Их Хянганы
уулархаг их муж дорнод зүгээс ирэх
чийглэг агаарын урсгалын нөлөөн доор
оршдог. Баруун-Хянганы мужийн зах
хэсэг болох уулын ойт хээр, нутаг хээр
бүхий хааяа нам уулс, Монгол орны
нутагт хамаарах бөгөөд энд байгалийн
ландшафтууд нь чийг ихтэй нөхцөлд
бүрэлдэн тогтжээ.

41.  ―Газар зүйн ландшафт нь организмд
албадан нөлөөлж, бүх амьтдыг зүйлийнх
нь зохион байгуулалт олгох хэрээр
тодорхой чиглэлд өөрчлөгдөхийг
тулгадаг. Тундр, ой, тал, цөл, уул, усан
орчин, арлууд дахь амьдрал гэх мэт энэ
бүхэн нь организмд онцгой ул мөрөө
үлдээдэг.

42.  Дасан зохицох чадваргүй тэдгээр зүйлүүд
нь газар зүйн өөр ландшафт руу нүүн
шилжих юмуу үхэх ѐстой‖ Харин
―ландшафт‖ гэдэгт ―жам ѐсны хилээр
хүрээлэгдсэн бусад хэсгүүдээс ялгаатай,
юмс үзэгдлийн бүхэллэг бөгөөд харилцан
нөхцөлдсөн зүй тогтолт нийлбэрийг
төлөөлсөн, ихээхэн хэмжээний орон
зайгаар голчлон илэрхийлэгддэг, бүх
талаараа ландшафтынхаа бүрхэвчтэй
салшгүй холбоотой газрын гадаргуугийн
хэсгийг хэлнэ.

43.  Энэхүү ойлголтыг ―төрсөн газар‖
хэмээх адилтгах ойлголтод дөхүүлж
П.Н.Савицкийн яг онож нэрлэсэн
―хөгжих газар‖ гэсэн нэр томъѐо юм.

44. 5-р лекц: Байгалийн ландшафтын
чиглэл
 Ландшафт хөрс болон ургамлын
төрлүүддээ тохирсон тодорхой дулаан ба
чийгийн харьцаа бүхий морфологи ба
физик газарзүйн процессуудаараа
ойролцоо ландшафтын багцын харилцан
хобоо бүхий систем юм.

45.  ―Газар зүйн ландшафт нь организмд
албадан нөлөөлж, бүх амьтдыг
зүйлийнх нь зохион байгуулалт
олгох хэрээр тодорхой чиглэлд
өөрчлөгдөхийг тулгадаг. Тундр, ой,
тал, цөл, уул, усан орчин, арлууд
дахь амьдрал гэх мэт энэ бүхэн нь
организмд онцгой ул мөрөө үлдээдэг.
Дасан зохицох чадваргүй тэдгээр
зүйлүүд нь газар зүйн өөр ландшафт
руу нүүн шилжих юмуу үхэх ѐстой‖

46.  Харин ―ландшафт‖ гэдэгт ―жам ѐсны хилээр хүрээлэгдсэн
бусад хэсгүүдээс ялгаатай, юмс үзэгдлийн бүхэллэг бөгөөд
харилцан нөхцөлдсөн зүй тогтолт нийлбэрийг төлөөлсөн,
ихээхэн хэмжээний орон зайгаар голчлон илэрхийлэгддэг,
бүх талаараа ландшафтынхаа бүрхэвчтэй салшгүй холбоотой
газрын гадаргуугийн хэсгийг хэлнэ‖ Энэхүү ойлголтыг
―төрсөн газар‖ хэмээх адилтгах ойлголтод дөхүүлж
П.Н.Савицкийн яг онож нэрлэсэн ―хөгжих газар‖ гэсэн нэр
томъѐогоор нэрлэе.
 Ландшафт гэдэг маань амьдарч буй гаднах орчны
тохижилтыг євєрмєц дизайны шийдлээр гаргаж, мэргэжлийн
єндєр тvвшинд гvйцэтгэдэг урлаг юм.
 Ландшафтыг дан ногоон байгууламж гэж ойлгож болох­гүй.
Энэ бол зөөлөн ландшафтдаа ордог. Хатуу ландшафт гэж бас
нэг ойлголт бий. Энэ төрөлд баримал, хөшөө дурсгал,
гэрэлтүүлэг, явган хүний зам, бүр хогийн сав ч ландшафтны
нэг төрөлд багтдаг юм.
 Монголын хамгийн анхны ландшафтын архитекторч Цэдэн-
Ишийн Мөнх­жаргал гэж хүн бий.

47.  Түүх сөхөж үзвээс, Монголын эртний
Хар хорин хотын ормон дээр боссон,
эдүгээ эрдэнэ-зуугийн их хэрмэн
хашааны дотор байдаг Автай сайн хааны
гэрийн буурины чанх өмнө, хааны өргөөг
тольдсон хиймэл нуур байгуулж байсан
хийгээд, Богд Дүнжингаравын өвөр
хажуу, өдгөөгийн Маншир хутагтын
хийдийн өмнө усан мандал байсан

48.  зэрэг нь өнөөгийн Ландшафтын
архитектур буюу ― Газрын гадаргуугийн
уран барилга‖-ын нэгэн элемент, парк
цэцэрлэгийн урлагийн чандмань шигтгээ
мөн.

49.  Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын
нутант Монголын тамгатай есөн
хутагтын нэг Егүзэр хутагтын
мэндэлсэний баяраар эрийн гурван
хайлаас тарьж, Дорноговь аймгийн
Хөвсгөл сумын нутагт дахь Цуурайгийн
хийдийн Ямба ѐслолын хаалганы хоѐр
талд бодь мод тарьж байсан байдаг нь
монголд парк цэцэрлэгийн урлаг хөгжиж
байсныг гэрчилнэ.

50.  Сяньби, Жужааны үеийн хотууд
тухайлбал, Хянганы нуруугаар нутаглаж
байсан Тоба нар хааны цэцэрлэг
байгуулж, гэр сууцны зэрэгцээ чулуун
өрлөгтэй барилга барьж, нэг хэсэг нь
нүүдлээс сууршилын байдалд шилжиж
байсан гэдэг.

51.  Эрдэнэ-зуугаас хойш 25 км-т орших эртний Уйгарын
хаант улсын нийслэл байсан эдүгээгийн Хар
балгасын туурины гадна талаар цэцэрлэгтэй байсан
ул мөр, сөн Киданы үеийн хэмээх Хар бухын
балгасын дотор талын цэцэрлэг зоориудын
усалгаатай байсны улбаа, ором суурь өнөөг хүртэл
үл мэдэг ажиглагдахаар үлдэн хоцорчээ.
 Монголын эзэнт улсын үеийн хотуудын нэг болох
Өвөр монголын нутагт орших Эзний голын эрэг дэх
Хар хот нь элсэн их цөлийн дунд орших ногоон арал
мэт хот байсан тухаймөн эндээс Монгол хэлээр,
Уйгар галигаар бичсэн хэвлэмэл хоѐр ном олдсон нь
бидний Монголчууд хот суурин цогцлуулж,
цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулж байсны зэрэгцээ ном
хэвлэж байсан өндөр соѐлтой төв Азийн үндэстэн
мөнөөс мөн байсныг гэрчилнэ.

52. 6-р лекц:Зохиомол ландшафтын
чиглэл
 Ландшафт бүр өөрийн гэсэн гадаад дүр
төрх, дотоод бүтэцтэй, газар дээр
тодорхой байршил, хил зааг бүхий бүхий
байгалийн бүрдэл юм. Ланшафтын
гишүүдийн харилцан үйлчлэл нь шууд ба
эргэх холбоогоор дамжин хэрэгждэг.

53.  Шууд холбоо нь рельеф ба цаг уур, цаг
уур ба усны горим, хөрс ба ургамал,
ургамал ба амьтаны аймгийн хооронд
хамгийн тод харагддаг. Эргэх холбоо нь
гаднаас ирж байгаа түлхэц системийн
хариу үйлчлэх чадварыг хэлдэг

55. 7-р лекц: Ландшафтын дизайн ба
мод, сөөг ургамлын хэлбэржүүлэлт
 Ландшафтын дизайн нь хүн төрөлхтөний
эрүүл, ая тухтай амьдарч хөдөлмөрөх
үндсэн нөхцлийг бүрдүүлэхдээ ногоон
ургамлыг биологи-экологийн онцлогоор
нь гоо зүй өндөр түвшинд зохиомжлох
явдал юм. Ландшафтын урлагын түүхийн
суурийг эртний овог аймгийн ноѐд,
язгууртангууд тавьсан байдаг.

56.  Ландшафтын дизайн нь ариун цэвэр
эрүүл ахуй, бичил уур амьсгалын
нөхцлийг
сайжруулах, барилгажилтын
архитектур, урбан зохиомж, түүний
уран сайхны яруу илэрхийлэлийг
бүрдүүлэхэд ихээхэн дэмжлэг
үзүүлнэ. Ландшафтын дизайны гол
амин сүнс нь ногоон ургамал
байдаг..

57.  Ландшафтын дизайн үндсэн материал нь
мод, сөөг, цэцэг, өвслөг ургамал юм.
Ногоон байгууламжийн үндсэн материал
болох ургамлын нэр төрлийг тухайн бүс
нутгийн цаг уурын нөхцөл, үүргийг
тодорхойлох, чимэглэлийн шинж
чанар, мод үржүүлгийн газар бэлтгэсэн
тарилтын материалын хотын нөхцлийг
тэсвэрлэх зэргээс хамаарч сонгоно.

58.  Ногоон байгууламжийн объектуудад
модлог ургамлын нэр төрлийг
сонгохдоо объектийн онцлог, экологийн
хүчин зүйл, ургамлын үүрэг, биологийн
онцлог, ургамлын архитектурын шинж
чанар, тэдгээрийн ургах орчины
харьцааг тооцох хэрэгтэй.

59.  Ургамлын өсөлт, ургалт нь хөрсний
нөхцөл, үржил шим,чийг болон тухайн
орчины нарны гэрлээс хамаардаг. Орон
сууцны хорооллын ногоон
байгууламжинд гол төлөв тоос шороо,
утаанд тэсвэртэй ургамал ашиглах нь
зүйтэй.

60.  Шилмүүст төрлийн хувьд өвлийн улиралд
объектийг чимэглэхээс хамаарч илүү
анхаарах хэрэгтэй. Объектод өөр өөр
категороор мод, сөөгийг суулгахдаа
тэдгээрийн өндөр, өргөн, титмийн нягт,
сийрэг зэрэг биометрийн үндсэн
үзүүлэлийг тооцох хэрэгтэй.

61.  Ургамал өндөрөөшөө ургахдаа орчины
тааламжтай нөхцөлд нас бие гүйцэж
өндөр ургадаг. Ургамлыг өндөрөөр нь 6
бүлэгт хуваагдаг. Үүнд: 1. 20 метрээс
дээш, 2. 10-20 метр, 3. 5-10 метр, 4. 2-5
метр, 5. 1-2 метр 6. 1 метр хүртэл.

62.  Модны титмийн өргөнийг мөчрийн
далайцаар нь тодорхойлно. Титмийн
өндрийг тухайн модны нийт өндөрөөс
процентлаж /хувилах/ тооцно. Бут
сөөгний хувьд тэдгээрийг газрын дээрх
хэсгийн өргөн нь чухал үзүүлэлт болно.
Өргөн - 2 метрээс их, дундаж- 1-2 метр,
нарийхан- 1 метр. Төлөвлөхдөө модны
титмийн шигүүрлийг тооцох хэрэгтэй.
Шигүүрлийг титмийн гэрлийн / зурвас
гэрлийн/ хэмжээгээр тодорхойлно. Өтгөн
титэмтэй модыг бага-10%, дундаж 20-
40%, өтгөн-40% гэж ялгана.

63.  Ургалт түргэнтэй мод, сөөгийг
анхаарах нь зүйтэй. Модны
жилийн дундаж өсөлт 50-70 см бол
хурдан ургалттай, 20-50 см бол
дундаж ургалттай, 20 см бага бол
удаан ургалттай гэж хуваана.
Гэрэлд дуртай, сүүдэрсэг
ургамлыг, хөрсний шаардлага, ган
болон хүйтэнг тэсвэрлэлтийг
тооцох хэрэгтэй.

64.  Мод сөөгийг ганц нэгээр, бүлгээр,
эгнээгээр, цуваагаар тарих зэрэг үндсэн
хэв шинжтэй. Ихэнх тохиолдолд куртин
болон массив гэж хуваадаг. Куртин нь 70-
100 модноос бүрдсэн том бүлэг. Массив
нь нутгийн цэцэрлэг юм. Мод ганц
нэгээр задгай талбай, зүлэгт талбай ойн
цоорхойд усан санд солитер шинж
тэмдэг бүхий бургас, хус, агч зэргийг
тарина.

65.  Бүлэгээр 2-8 болон хэдэн арван мод сөөг
багтана. Орон сууцны хорооллын ногоон
байгууламжинд нэг төрлийн группд 2-5-
8 мод ашиглавал илүү дээр. Группын
бүтэцээр нь энгийн-нэг зүйлийн ургамал
тарьсан.

66.  Холимог- 2 ба түүнээс дээш зүйл,
Нийлмэл – мод, сөөгнөөс бүрдэнэ.
Зохиомжинд нэг зүйл зонхилох ѐстой.
Сонгохдоо зүйлүүд өөр хоорондоо гоо
зүйн хувьд зохицсон биологийн хувьд
харьшлахгүй байх зэргийг анхаарах
хэрэгтэй. Төлөвлөхдөө нилээд сонирхол
татахуйц харагдах нэг зүйл ургамлыг
бүлгээр тарих нь зүйтэй.

67.  Ургамлыг эгнээгээр тарихдаа шулуун
замын болон замын дагуу юу гэдгийг
урьдаас тооцох хэрэгтэй. Аллейд нэг
зүйлийн ургамал өргөн төрхдөг. Хэд
хэдэн зүйлийн ургамал тарихь энэ үед
зөв ээлжлэх нь чухал.

68. 8-р лекц:Ландшафтын дизайн ба
экстерьер

69. 9-р лекц:Сэргэн мандлын үеийн
цэцэрлэг
 XV зууны дундуур Сэргэн мандлын
уран барилга хөгжихөд эртний грекийн
болон римийн уран барилгын
хэлбрүүдийг давтан нээсэн явдал гол
түлхэц нь болжээ.

70.  Уран барилгачид сонгодог арга
барилуудыг судласны дараа тэдний буй
болгосон уран барилгын шинэ арга
маягууд Баруун болон Төв Европын
бүхий л нутаг дэвсгэр дээгүүр нэлээд
хурдан тархав.

71.  Сэргэн мандлын уран барилга XV зуунд
Италийн Флоренцид бүрэлдэн төлөвшиж,
удалгүй бүхий л Итали даяар болон түүний
хилийг давж, Баруун болон Төв Европын ихэнх
хэсэгт голлогч арга маяг нь болжээ.

Санта-Мария Новелла, Итали: нүүрэн талыг
1470 онд Леон Батист Альберти дуусгажээ
 XV зуунд Италид худалдааны язгуур угсаа улам
бүр дээдсийн, энэрэнгүй болж, ялангуяа
Флоренцид амжилттай арилжаа наймаа нь
түүнийг маш баян хот болгов. Хүчирхэг гэр
бүлүүд урлагийг дэмжиж, хотынхон эртний грек
болон латин хэлнээс орчуулагдсан сонгодог
зохиолчдын бүтээлүүдийг судлаж, эртний
тууриудад малтлага хийж байлаа.

72.  Сэргэн мандалтын үе 16-р зууны
Италийн сэрүүн лаврын цэцэрлэгүүд
нилээд өөр янзтай. Италийн цэцэрлэг
нь хаалттай хэлбэртэй, дур булаам
боловч түүний төлөвлөлт нь
байгуулалтын тэнхлэгт яг захирагддаг
ба лаврингийнхаа орчинтойгоо
салашгүй холбоотой байдаг онцлогтой.
Цогцолборын тэгш хэмтэй байгуулалт
газарын гадаргуугийн өөрчиллөт
оршин оруулсан эгц налуу нь дэвсгэр
үүсгэх ба тулгуур хана, шатууд ерөнхий
зохиомжинд багтана.

73.  Хүрхэрээ байдлаар буусан элбэг ус, илт
сүүдэр өгдөг өтгөн ногоон суулгац, шат,
агуй, оргилуур, усан сан, барималууд
маягын жижиг хэлбэрүүдийн олон янз
байдлууд нийлээд зохион байгуулалтгүй
байгалийн гамшиг учруулах хэмжээний
хожуу архелогийн цогцолбор бий
болгоход хүргэдэг. 1,4 га талбай бүхий
энэхүү бичил цэцэрлэг нь маш эртний ой
моднуудтай цэцэрлэгт хүрээлэнгээр
хүрээлэгдсэн нь маш сайхан дүр төрхтэй
цогцолбор үүсгэдэг.

74.  Цэцэрлэг нь тэнхлэгийн дагуу орших 16
метр хүртэл ялгаатай 5 дэвсгэр дээр
байгуулдаг сэрүүн лаврингын барилга
цэцэрлэгийн төлөвлөлттэй салашгүй
холбоотойгоор 4-р дэвсэг дээр байгуулах
ба байгуулалтын үндсэн тэнхлэгийн
хажуу дахь план зураг дээр адилхан
повильон маягтай 2кв болж харагдана.

75.  Энэхүү тэнхлэг нь ер бусаар
байгуулагдсан янз бүрийн усан төрхөөр
ялгарах системээр тодордог. Толгодын
хажуу хадан хясаагаар урсах нарийн
хшрхэрээг ус сүрлэг том платон модны
сүүдрийг орлох дээд дэвсгэрийн жижиг
усан санд цутгадаг.

76.  Усан сан энэхүү дэвсэгийн дугуй
оргилуурын усаар тэтгэнэ. Жнь: Ус
хавтгай хүрхэрээн шатуудаар урсаж 2-р
дэвсгийн хагас дугуй хүрхэрээнд орно.
Ус нэмгэн урсгалаар нэг орчиноос нөгөө
рүү цутгана.

77. 10-р лекц: Дундад зууны үеийн
цэцэрлэг
 Феодлын нийгмийн онцлог нь
архитектурыг авч хэрэглэж эхлэсэн.
 Дундад зууны үеийн соѐл (V-XV) хоѐр
үндсэн хэв маягт хуваагддаг. Үүнд:
романтик хэв маяг нь 13-р зууны хагас
хүртэл давамгайлсан бөгөөд готик хэв
маяг романтик хэв маягыг халж сэргэн
мандалтын үе хүртэд ноѐрхсон.

78.  Дундад зууны үеийн парк цэцэрлэгийн
урлагын хөгжилд газар боловсруулах
техникт зориулсан эртний мэдлэг,
хөдөлмөр нөлөө үзүүлсэн.
 13-14-р зууны үед язгууртаны хүрээнд
бий болж нилээд тархсан (Болонский,
Парижский, Пражский университеты).

79.  Р. Бэкон (1214-1292), Альберт Великий
(1193-1280) зэрэг эрдэмтэд байгалийн
шинжлэх ухааныг хөгжүүлэх үндэс суурийг
таьсан. Альберт Великий ботаникийн
цэцэрлэгүүдийг байгуулсан.
 Сүм, ордны хотын цайз хэрмийн дотор
байгуулах цэцэрлэгүүдийн хэмжээ эрс
багасгаж паркийн хурц бологоход
цэцэрлэгийн дотоод талд ихээхэн анхаарал
тавьсан.
 Тухайлбал цэцэрлэгийн дотор байгалийн
болон оршин суух хотын хооронд холбох
хэсэг нэг бүрчлэн бий болгосон.

80.  Дундад зууны үеийн сүм хийд 1-2 гадаад
хана хотын цайз хэрмийн хилээс гарсан
болон хүрээлэн буй орчинтой холбоотой
байсан.
 Лам нар өөрийн сүм хийдийг баялаг
устай, үржил шимтэй эх газар
байгуулсан байдаг. Эндээ цэцэрлэгийг
бий болгох болно.

81.  Сүм хийдийн болон шилтгээний орчины
ойролцоо төгөл, ердийн хэрэгцээний
цэцэрлэгт тохирсон байнга амар ч
зугаалахын тулд жимс жимсгэнэ тарина.
 Цэцэрлэгүүдийн бүтэцэд гоо зүйн асуудал
2-р төлөвлөгөөн дээр хойшдогдсон.
 Подтверждение этому можно найти, изучая
планы садов монастыря Сан-Галлен (IX) в
Швейцарии, монастырей в Кларвоксе во
Франции и в населенном пункте Могила
под Краковом.
 Швейцарид (IX) Сан-Галлен сүмийн
цэцэрлэгүүдийн төлөвлөгөөг судалахад

82.  В монастырях средневековья
декоративные растения в основном
разводили в замкнутом дворике -
клуатре.
 Дундад зууны үеийн сүм чимэглэлийн
ургамал жэ
 Геометрын архитектурын хэлбэрүүдийн
түвшинд тогтож байсан ба энгийн
төлөвлөлт шаардлагддаг.

83.  Клуатр сүмийн гол барилга хүрээлдэг.
 Оформляли его наподобие римского
перистильного дворика. Прямые или
диагонально перекрещивающиеся
дорожки в центре делили участок двора
на простые геометрические фигуры.
Центр был акцентирован колодцем,
деревом или скульптурой.
 Клуатрд чимэглэлийн ургамал, эмийн өвс
болон жимсний сөөг тарьсан.

84.  Деревья в саду росли ровными рядами и
были в основном местного
происхождения, хотя не исключались и
экзоты.
 Цэцэрлэг дэх мод нэг эгнээнд
 Цэцэрлэгийн периметрээр жимсний
моддыг хамгаалах зорилгоор далдуу,
улиас, агч зэрэг навчит модоор хүрээлсэн.
Жимсний моддоос алим, тоор, интоор
зэрэг моддыг тарьдаг байсан.

85. 11-р лекц:17-р зууны
цэцэрлэгүүд

86. 12-р лекц:18-р зууны
цэцэрлэгүүд
 Основные стили садово-паркового
искусства В начале XVIII века в Англии
зародился пейзажный стиль садово-
паркового искусства. Возникновение
пейзажного стиля, подобно
возникновению регулярного стиля,
являлось отражением идей,
господствовавших в обществе XVIII века.


87.  В Англии к началу XVIII века
сформировалось новое сословие -
буржуазия. Как известно, возникновение
буржуазии связано с развитием
производства. Люди, именуемые
«буржуа», не могли похвастаться
многовековой родословной, однако
обладали ярко выраженными деловыми и
организаторскими качествами, которые
позволили им сконцентрировать в своих
руках реальные средства и знания,
необходимые для дальнейшего развития
общества.

88.  Считается, что знакомство с
пейзажными парками Китая
способствовало окончательному
формированию пейзажного стиля в
Европе.

89.  Однако знакомство европейцев с
культурой Китая началось еще в XIII
веке и связано с именем Марко Поло,
что не помешало развитию регулярного
стиля. К тому же в пейзажных парках
XVIII века идеи китайского
садоводства мало использовались. Как
дань моде в парках строились беседки,
пагоды, мостики, павильоны в
китайском стиле, т.е. воспринималась
только внешняя сторона восточного
садового искусства.

90.  -Рельеф неровный: чередование
плоских участков, возвышенностей,
склонов, оврагов, природных водоемов
- подражание природному ландшафту.
-Свободная планировка пространства,
асимметричность, отсутствие прямых
линий и осей.
 - Архитектурные сооружения служат
для обогащения пейзажа.

91.  -Извилистые дорожки объединяют
отдельные элементы сада. Дорожки
выполняются из природных материалов:
дикого камня, спилов стволов деревьев,
газона, устойчивого к вытаптыванию.
Существует продуманная система путей,
следуя которым можно увидеть смену
живописных пейзажей. Нет точки, из
которой можно обозреть весь сад,
перспектива открывается постепенно.

92.  -Первостепенное значение имеют
композиции из деревьев и кустарников,
сочетание цвета и фактуры листьев,
распределение света и тени в саду.
Используются в основном породы
деревьев и кустарников в данной
местности.

93.  Садовые цветы высаживаются около
дома, в саду же отдается предпочтение
полевым и лесным многолетникам.
-Все водоемы, даже искусственного
происхождения, должны носить ярко
выраженный природный характер:
неровная береговая линия,
естественное обрамление (галька,
песок, околоводные растения).

94.  Люгийн цэцэрлэг: 18-р зууны үед
баригдсан боловч хуучин төлөвлөлтийн
зарчмаар бий болсон. Цэцэрлэгийн бүх
орон зайг дунд, баруун, доод гэсэн 3
хэсэгт хуваадаг. Дунд хэсэг нь төв усан
сан, жижиг орнуудыг тойруулан
чулуугаар холбон бүх цогцолборыг
хооронд нь нэгтгэж зохиомжийн төв хэсэг
болгодог. Энд усан сан , сангаас гарч
сэрүүцэх тагттай эл дэвсгэрүүдтэй.

95.  Эсрэг талд нь асга хадтай чулуун толгод бүхий өндөр
уул руу шурган орсон салхны сэржигнээн дунд
байрлуусан том повилионуудтай. Сүүдрэвчүүдийг
усны мяралзаан, алсын бараа харах цэгүүдэд
байрлуулна. Повилионы систем бүхий
галерейнуудын эргэн тойроныг хүрээлэн янд бүрийн
үзэмжийг бий болгосон байдаг. Цэцэрлэгийн дотор
хэд хэдэн хүрээлсэн орон зайтай үндсэн том
повилионууд байдаг. Хойд хэсэг нь ―үүл‖ хэмээх
чулуун зохиомж сүүлт сум, үүл шиг повилион, үүлэн
сүүдрэвч , үүлэн нуур байх бөгөөд түүний өмнө талд
ганц шовх сүүдрэвчтэй салаалсан зам бүхий дур
булаам жижиг цэцэрлэг төлөвлөгдсөн байдаг. Түүний
баруун хэсгийг хиймэл үүл, чулуун хэсгүүд
бүрдүүлэх ба хамгийн хачирхалтай нь сүүдрэвч бас
түүнээс холгүй амарч тайтгарах сэрүүн тагт
төлөвлөсөн нь бага зайд эрс ялгаатай шийдлийг бий
болгосон сонин содон төлөвлөлт юм.

96. 13-р лекц:19, 20-р зууны
цэцэрлэгүүд