Presentatie voor een sessie over het beheer van het leger wordende landelijk gebied.

1. Landelijk gebied onder nieuw management
– start van een ontwerp-opgave
April 2016Krijn Poppe
In kader van Renaissance van het platteland

2. Veranderingen in het landelijk gebied
 Beleid trekt zich terug:
● Terugtrekkende rijksoverheid
● De stad trekt en de stedelijke samenleving keert
zich af van het platteland
● Ook in plattelandsgemeenten wordt vooral gelet op
de wens van bewoners binnen de bebouwde kom
 Veranderingen zouden nog wel eens sterker kunnen
worden:
● Vergrijzing en ontgroening in demografie
● Opschaling en digitalisering o.a. in dienstverlening,
retail, landbouw
● ICT schuift functies naar organisaties in stedelijke
omgeving

3. Anderzijds....
 In Nederland (en grote delen van Europa) is de stad
nooit ver weg >> een peri-urbane omgeving maakt
dienstverlening (metropolitane landbouw) mogelijk
 In sommige delen van Nederland neemt verstedelijking
toe (Gelderland, Brabant): potentiele klanten dichtbij
 Er is behoefte aan identiteit, die vaak in de regio of
lokaal wordt gevonden (Betuwe en de Hoekse Waard
zeggen bezoeker en inwoner meer dan Gelderland of
Nederland)
 Belangstelling voor natuurlijk kapitaal neemt sterk toe
(natuur-inclusieve economie, groene groei, circulaire
economie, etc.) – maar hoe kan landelijk gebied
profiteren?

4. Voorbeeld: het Groene Hart
 Nationaal landschap en meer dan een
planologisch concept, toch?
 Grote uitdagingen in klimaatprobleem:
● CO2, bodemdaling, water
● dus oplopende kosten (bv. infra)
 En in leefbaarheid, genereren inkomen
 Oplossing moet komen uit band met de
7 mln. mensen die eromheen wonen
 Benoem kwaliteit en focus
 Geef gebied draagvlak (market subregio’s)
 Zorg voor aansturing met autoriteit

5. Niet klagen maar innoveren
 Wat vermoedelijk niet helpt:
● Klagen
● Zenden (we leggen nog een keer uit hoe het echt
zit en hoe goed wij zijn)
 We zullen het (weer) moeten hebben van innovatie:
organisatorische / sociale innovatie
 Gedeelde smart als gelukkige bijkomstigheid: landbouw,
recreatie, natuurbeheer en grondbezit zijn allen op zoek
naar nieuwe verdienmodellen

6. Uitdagingen in het landelijk gebied
1. Kunnen we een beweging creëren om de kwaliteit van
het landelijk gebied buiten de bebouwde kom in stand
te houden/te verbeteren, rekening houdend met de
veranderingen in het landelijk gebied?
2. Zijn duurzame verdienmodellen voor het landelijk
gebied mogelijk en hoe kunnen sturingsproblemen
worden opgelost / daartoe juist worden ingezet?

7. Waarde-creatie in het landelijk gebied
Gebruikers
Landelijk gebied als verzameling
producenten:
 Boeren en tuinders
 Recreatiebedrijven
 Terrein-beherende organisaties
 Loonwerkers
 Verpachters
 Etc.
Bestaande verdienmodellen:
 Product verkoop (food, fuel etc)
 Diensten verkoop (B&B, zorg,
openstelling, festivals)
 Subsidies voor collectieve goederen
(natuur, biodiversiteit)
Vragers van de diensten zijn meestal
afkomstig uit de omgeving. Producten
gaan (nog?) verder weg
Produkten: de 7 F’s:
• Food
• Feed
• Fibre
• Fuel
• Flowers
• Forests and nature
• Fun in recreation

8. Het landelijk gebied
Gebruiker Economie
van het
landelijk
gebied
Nieuwe
verdien-
mogelijk-
heden
Nieuwe
geldstromen
Anders
organiseren

9. Het landelijk gebied & duurzame ontwikkeling
Governance
Probleem
• Economische leegloop
• Regievacuüm
Uitdagingen:
• 3P waardecreatie
• Coördinatie & sturing
Gebied
Veranderingen
• Sturingsinstituties
• Sturingsfilosofie
Veranderingen:
• Gebruikers
• Gebruiken

10. Coordination
“Handshake”
-Onderlinge reacties
-Wederkerigheid
-Gezamenlijke normen en
waarden (cultuur)
“Invisible hand”
-Prijs
Samenwerkend
besturen (adaptief)
“Visible hand”
-Authoriteit
-Direct toezicht
“Handbook”
-Regels
-Aanwijzingen, best
practice
Coordinatie mechanismes beschikbaar:

11. Ketenorganisatie verandert: naar netwerken
(©Gereffi et al., 2005)
GrondstofEindproduct
PRIJS
Groenteboer Volledige
IntegratieLeidende
onderneming
Leidende
onderneming
Turnkey
leverancier
Relatie
leverancier
Markt Modulair Relationeel Gevangen Hierarchie
Laag Mate van coördinatie en machtsverschillen Hoog
Leidende
onderneming
Boeren

12. Experimenten met nieuwe organisatie-
modellen in metropolitane landbouw
 In ketens, bv. dikkere contracten, short supply chains,
community supported agriculture, grondruil etc.
 Recreatieschap als recreatieve ontwikkelingszone
(platform-denken, meervoudig ruimtegebruik)
 Gebiedscooperaties als Krimpenerwaard, Noorden
 In landschap en natuur: natuurcooperaties
 Experimentenwet Bedrijven Investeringszone: fonds voor
openbare ruimte
Is er ook een stap verder nodig en mogelijk op
gebieds/steekniveau >> het Nederland van de regio’s ??

13. Nieuwe organisatievormen: coordinatie en
sturing om (extra) waarde te creeren
 Om nieuwe verdienmodellen mogelijk te maken
 Of om ruimte in te vullen die terugtrekkende overheid
mogelijk maakt.
 In feite komt het neer op value chains of
organisatiemodellen voor regio’s te ontwerpen:
● Ene uiterste: je doet het in 1 NV die 50.000 ha in
beheer heeft, met eigen waterschap en wegen en
verkeersregelement (vergelijk de Rijksdienst
IJsselmeerpolders)
● Andere uiterste: voor elke activiteit een eigen
organisatie en heel veel markten, geen common
pool issues, geen regiefunctie die regels maakt

14. Organisatievormen hangen af van behoefte
Markt:
Veel specialisatie
Hierarchie:
Veel organisatie
Producten en diensten
weinig divers
Producten en diensten
zeer divers
Kampereiland
Veluwe (maar met overheid
voor regels bij conflicten en
voor publieke goederen! )
• R.IJ.P. in Flevoland
• 20.000 ha bedrijf O.
Europa
• Klassieke landgoederen
Achterhoek
• Schiphol Airport N.V.

15. Landelijk gebied: gemeenschappelijk doel?
 Een gemeenschappelijk doel in de vorm van een service
level agreement voor klanten van een landelijke regio?
 En daaruit afleiden: wie gaat welke bijdrage leveren?
 En op basis daarvan de koek verdelen via organisatievorm

16. Randvoorwaarden vernieuwing landelijk gebied
Gebaseerd op een beweging aan de basis (in de regio):
1. De capaciteit van lokale actoren
● Kennis, vaardigheden en houding
2. Versterken samenwerking in netwerken
● Korte communicatielijnen en sterke lokale leiders
3. Een integrale aanpak via proces van sociale innovatie
● Een ontwikkelingsstrategie gebaseerd op de
sterke en zwakke punten, de kansen en
bedreigingen van de regio, waar alle
maatregelen en projecten worden ingepast
4. Toegang tot externe kennis en markten
● Rol van nieuwkomers belangrijk

17. Suggesties voor samenwerking vanuit
onderzoek
 Creëer een beweging om in 2017 aan de slag
 Geen one size fits all maar met veel regio’s als cases
 Science based op basis van voorgaande organisatie-
insteek met:
● Interactief met de regionale actoren
● Concept-ontwikkeling
● Monitoring en Leer/Inspiratie programma
● Internationaal verankerd (leren van het buitenland)

18. Dank voor de
aandacht,
Vragen en
discussie?
krijn.poppe@wur.nl
www.lei.wur.nl