प्रजातन्त्र कसरी अशासित पहुन्छ र कुशासन र निरङ्कुश शासनभन्दा खराव हुन पुग्दछ, विकल्प निरंकुशता कि विधिहीनता ? तथा यक्ष युधिष्ठिर सम्वाद, धर्म र कानुनलाई हाम्रो सन्दर्भमा प्रस्तुत गरिएको I

1. अन्नपूर्ण र्ण पोषअन्नपूर्ण र्ण पोष,, मंगलवार असार २४मंगलवार असार २४,,२०७१ शाल२०७१ शाल
अशासनअशासन,, कु शासन र कानुनको शासनकु शासन र कानुनको शासन
केशवप्रसाद भट्टराईकेशवप्रसाद भट्टराई
सन १९७६मा अमेिरकाले आफनो सवाधीनताको घोषण ा गनुर्ण भनदा ७ वषर्ण अिघ र फानसको राजय कािनत भनदा १० वषर्ण अिघसन १९७६मा अमेिरकाले आफनो सवाधीनताको घोषण ा गनुर्ण भनदा ७ वषर्ण अिघ र फानसको राजय कािनत भनदा १० वषर्ण अिघ
नेपाल राजयको एकीकरण भै सकेको िथयोनेपाल राजयको एकीकरण भै सकेको िथयो II
युरोपमा पिहलो पलट नेपोिलयनले सन १८०४मा साझा नागिरक कानुन संिहता बनाएर जारी गरेयुरोपमा पिहलो पलट नेपोिलयनले सन १८०४मा साझा नागिरक कानुन संिहता बनाएर जारी गरे,, तर तयो भनदा झनडैतर तयो भनदा झनडै
४०० वषर्ण अगािड जयिसथित मलल र ३०० वषर्ण अिघ राम शाहले नेपालमा तयसतो कानुन जारी गिरसकेका िथए४०० वषर्ण अगािड जयिसथित मलल र ३०० वषर्ण अिघ राम शाहले नेपालमा तयसतो कानुन जारी गिरसकेका िथए II
आज भनदा २४० वषर्ण अिघ नै घरआज भनदा २४० वषर्ण अिघ नै घर--घरमा गएर जनमत संकलन गरेर जनताले रचाएका विकहरलाई राजयका प्रमुखघरमा गएर जनमत संकलन गरेर जनताले रचाएका विकहरलाई राजयका प्रमुख
पदािधकारीलाई िनयुक गने अभयाशलाई नेपालले प्रचलनमा लयाइसकेको िथयोपदािधकारीलाई िनयुक गने अभयाशलाई नेपालले प्रचलनमा लयाइसकेको िथयो II
तयितखेरको नेपालले आजर्णन गरेको समपन्नताको तसवीर िलचछवीतयितखेरको नेपालले आजर्णन गरेको समपन्नताको तसवीर िलचछवी,, मललकाल र शाह शासनकालका प्रारिमभक वषर्णहरलेमललकाल र शाह शासनकालका प्रारिमभक वषर्णहरले
िदनछनिदनछन ।।
नेपालीहरले संसारको सबै भनदा अग्लोनेपालीहरले संसारको सबै भनदा अग्लो,, होचोहोचो,, ठण्डी र गमी सबै ठाउँमा उित्तिकै इमानदारी र लगनका साथ काम गनर्णठण्डी र गमी सबै ठाउँमा उित्तिकै इमानदारी र लगनका साथ काम गनर्ण
सकेका छनसकेका छन II
दुदार्णनत युद्ध कलामा पिन िनपुण तथा िवज्ञानदुदार्णनत युद्ध कलामा पिन िनपुण तथा िवज्ञान,, कलाकला,, सािहतयसािहतय,,संसकृतितसंसकृतित,, अनतरार्णिष्ट्रिय कूर्टनीित सबै क्षेत्रमा नेपालीहरलेअनतरार्णिष्ट्रिय कूर्टनीित सबै क्षेत्रमा नेपालीहरले
आफनो िकित पताका खडा गरेका छनआफनो िकित पताका खडा गरेका छन II
नेपाली जनता जित पिरवतर्णनग्राही मािनस समभवतनेपाली जनता जित पिरवतर्णनग्राही मािनस समभवत:: संसारमा छैननसंसारमा छैनन II
िविशष भौगोिलक अविसथित छिविशष भौगोिलक अविसथित छ,, हावापानी संसार कै उतकृतष मधये छहावापानी संसार कै उतकृतष मधये छ ।।
यित सानो क्षेत्रफलमा नहुने केही छैनयित सानो क्षेत्रफलमा नहुने केही छैन,, नफलने केही छैननफलने केही छैन ।।
संसारका १४ हावापानीका प्रदेश मधये १० वटा हावापानीलाई नेपालले प्रितिनिधतव गदर्णछसंसारका १४ हावापानीका प्रदेश मधये १० वटा हावापानीलाई नेपालले प्रितिनिधतव गदर्णछ ।।
िवश्व िवख्यात धािमक र सांसकृतितक केनद्रहर छनिवश्व िवख्यात धािमक र सांसकृतितक केनद्रहर छन ।।
मेचीमेची--महाकाली िवसतािरत सबै हीम शृतंखलामहाकाली िवसतािरत सबै हीम शृतंखला,, महाभारत र चुरे शृतंखला बहुमूर्लय प्राकृतितक श्रोत संपदाहरको महा भण्डारमहाभारत र चुरे शृतंखला बहुमूर्लय प्राकृतितक श्रोत संपदाहरको महा भण्डार
होहो II कुनै एउटै भूर्गोल र क्षेत्रले िसगो नेपाललाई पयार्णप्त संवृतिद्ध िदने सामथ्यर्ण राख्दछकुनै एउटै भूर्गोल र क्षेत्रले िसगो नेपाललाई पयार्णप्त संवृतिद्ध िदने सामथ्यर्ण राख्दछ ।।
1

2. अशािसतअशािसत प्रजातनत्रप्रजातनत्र
आधुिनक शासन प्रण ालीमा प्रवेश गरेको साँढे छ दशक समम पिन संसारको सबै भनदा पुरानो मुलुक मधयेको एउटा देशलेआधुिनक शासन प्रण ालीमा प्रवेश गरेको साँढे छ दशक समम पिन संसारको सबै भनदा पुरानो मुलुक मधयेको एउटा देशले
अझै कानुनी शाशनको प्रारिमभक आधार पिन िनमार्णण गनर्ण सिकरहेको छैनअझै कानुनी शाशनको प्रारिमभक आधार पिन िनमार्णण गनर्ण सिकरहेको छैन ।।
एक दशक देिख देश संिवधान र कानुन बमोिजम चलेको छैनएक दशक देिख देश संिवधान र कानुन बमोिजम चलेको छैन II
जव देश संिवधान र कानूर्न अनुसार चलेको हुँदैनजव देश संिवधान र कानूर्न अनुसार चलेको हुँदैन,, तयहाँ प्रजातनत्रतयहाँ प्रजातनत्र,, नागिरक अिधकार र सभय शासनको कुरा कोरा कलपनानागिरक अिधकार र सभय शासनको कुरा कोरा कलपना
मात्रै होमात्रै हो II
कानुन भनदा मािथ विक रहने ववसथा अिधनायकवाद हो भने कानूर्न भनदा मािथ कोिह पिन नरहने प्रण ाली प्रजातनत्रकानुन भनदा मािथ विक रहने ववसथा अिधनायकवाद हो भने कानूर्न भनदा मािथ कोिह पिन नरहने प्रण ाली प्रजातनत्र
होहो II
कानुनले िनवर्णललाई सुरक्षा िदनछ र बिलयालाई िनयनत्रण गदर्णछकानुनले िनवर्णललाई सुरक्षा िदनछ र बिलयालाई िनयनत्रण गदर्णछ II
तर अिहलेको नेपाल भनेको जो जो शिक र सत्तिामा छन कानुनले उिनहरको मात्र सेवा गिररहेको देिखनछ तयसैले योतर अिहलेको नेपाल भनेको जो जो शिक र सत्तिामा छन कानुनले उिनहरको मात्र सेवा गिररहेको देिखनछ तयसैले यो
प्रजातनत्रप्रजातनत्र,, लोकतनत्र वा गण तनत्र केही नभएको अवसथा होलोकतनत्र वा गण तनत्र केही नभएको अवसथा हो II
नेपालकोनेपालको भूर्गोलभूर्गोल छछ,, नक्सानक्सा छछ ।। सीमानासीमाना िखिचएकािखिचएका छनछन ।। राष्ट्रिपितराष्ट्रिपित –– उपराष्ट्रिपितउपराष्ट्रिपित छनछन ।। सरकारसरकार,, संसदसंसद रर नयायपािलकानयायपािलका
पिनपिन छछ ।। सेनासेना,, प्रहरीप्रहरी रर बाक्लोबाक्लो प्रशासिनकप्रशासिनक सञ्जालसञ्जाल छछ ।।
िशक्षािशक्षा,, चेतना र िवकाशको कुरा पिन गिरनछचेतना र िवकाशको कुरा पिन गिरनछ,, लोकतनत्रलोकतनत्र,, गण तनत्रगण तनत्र,, सवतनत्र प्रेसको कुरा पिन बाक्लै हुनछसवतनत्र प्रेसको कुरा पिन बाक्लै हुनछ ।।
तर यी सबै िभत्र देशको गवर्णतर यी सबै िभत्र देशको गवर्ण,, ममर्ण र पिहचान हराउँदै गइरहेको छममर्ण र पिहचान हराउँदै गइरहेको छ ।।
िशक्षाको िवकाश भएकोिशक्षाको िवकाश भएको ,, चेतनाको सतर उठेको यित धेरै कुरा गिरदा हाम्रो शैिक्षक िवकाश र चेतनाको सतर िकनचेतनाको सतर उठेको यित धेरै कुरा गिरदा हाम्रो शैिक्षक िवकाश र चेतनाको सतर िकन
प्रजातनत्रको सुदृतढीकरण र उतपादन वृतिद्ध संग जोिडन पुगेको छैनप्रजातनत्रको सुदृतढीकरण र उतपादन वृतिद्ध संग जोिडन पुगेको छैन ??
बढ्दो चेतनाको सतर अनतगर्णत राजय अङ्गहर िकन िनरनतर शिकहीनबढ्दो चेतनाको सतर अनतगर्णत राजय अङ्गहर िकन िनरनतर शिकहीन,, अथर्णहीन र सनदभर्णहीन हुँदै गइरहेका छनअथर्णहीन र सनदभर्णहीन हुँदै गइरहेका छन ।।
यस कारण िक िशक्षायस कारण िक िशक्षा--िशक्षा रहेनिशक्षा रहेन,, चेतनाचेतना -- चेतना भएनचेतना भएन II
िशक्षाको िवकाश र चेतनाको सतर उठेको भए यो कसरी समभव भयोिशक्षाको िवकाश र चेतनाको सतर उठेको भए यो कसरी समभव भयो ??
धेरै भयोधेरै भयो,, नेपाल अराजकता र दण्डहीनताको चक वूर्हबाट िनसकन सिकरहेको छैननेपाल अराजकता र दण्डहीनताको चक वूर्हबाट िनसकन सिकरहेको छैन ।।
राजनीितराजनीित,, अथर्णतनत्रअथर्णतनत्र,, समाजसमाज,, प्राकृतितक र मानवीय पयार्णवरण सबै असतप्राकृतितक र मानवीय पयार्णवरण सबै असत--वसत मात्र बनाइदै छैननवसत मात्र बनाइदै छैनन,, सामािजक एकता रसामािजक एकता र
धािमकधािमक//सामप्रदाियक सदभावका सवै जोनीहर खुसकाइदै छनसामप्रदाियक सदभावका सवै जोनीहर खुसकाइदै छन ।।
2

3. नागरिरिकका आशानागरिरिकका आशा,, िविश्वास रि भरिोसाका सविै केन्द्रहरु भत्काइएका कारिण उनीहरु रिाजनीितिक अतितिविादको शरिणमा पुगरेकािविश्वास रि भरिोसाका सविै केन्द्रहरु भत्काइएका कारिण उनीहरु रिाजनीितिक अतितिविादको शरिणमा पुगरेका
छनछन ।।
देशको रिाजनीितिक रि भौगरोिलिक सीमा छ तिरि रिािष्ट्रिय सीमा समाप्त प्राय छदेशको रिाजनीितिक रि भौगरोिलिक सीमा छ तिरि रिािष्ट्रिय सीमा समाप्त प्राय छ ।।
यस कारिण सीमा पारिीका रिाज्यहरुको हस्तिक्षेप रि गरैरि रिाज्य आपरिािधिक संगरठनहरु नेपालिमा आकिषितियस कारिण सीमा पारिीका रिाज्यहरुको हस्तिक्षेप रि गरैरि रिाज्य आपरिािधिक संगरठनहरु नेपालिमा आकिषिति,, आमिन्त्रिति रिआमिन्त्रिति रि
उत्प्रेिरिति भैरिहेका छनउत्प्रेिरिति भैरिहेका छन ।।
एकै विाक्यमा भन्दा नेपालि अतशािसति विा शासन िविहीन अतविस्थामा पुिगरसकेको छ रि यो अतविस्था भनेको कुशासन भन्दा धिेरिैएकै विाक्यमा भन्दा नेपालि अतशािसति विा शासन िविहीन अतविस्थामा पुिगरसकेको छ रि यो अतविस्था भनेको कुशासन भन्दा धिेरिै
खतिरिनाक अतविस्था होखतिरिनाक अतविस्था हो ।।
िनरिंकुशतिा िक िवििधिहीनतिािनरिंकुशतिा िक िवििधिहीनतिा
अतिधिनायकविाद विा िनरिंकुश रिाज्य सँगर जनतिालिाई िदने सुिविधिा रि अतविशरि अतत्यन्ति न्यून हुन्छअतिधिनायकविाद विा िनरिंकुश रिाज्य सँगर जनतिालिाई िदने सुिविधिा रि अतविशरि अतत्यन्ति न्यून हुन्छ,, तिरि नागरिरिकलिे न्यूनतिमतिरि नागरिरिकलिे न्यूनतिम
सुरिक्षा पाइरिहेको हुन्छसुरिक्षा पाइरिहेको हुन्छ,,
तिरि दण्डहीनतिा अतन्तिगरर्गति िहसाको प्रयोगर रिाज्यलिे भन्दा गरैरि रिाज्य सङ्गरठनहरुलिे बढी गरदर्गछन जुन िनरिंकुशतिा भन्दा धिेरिैतिरि दण्डहीनतिा अतन्तिगरर्गति िहसाको प्रयोगर रिाज्यलिे भन्दा गरैरि रिाज्य सङ्गरठनहरुलिे बढी गरदर्गछन जुन िनरिंकुशतिा भन्दा धिेरिै
त्रिाशदीय अतविस्था होत्रिाशदीय अतविस्था हो ।। नागरिरिकहरु अतशािसति रि पूणर्गतिनागरिरिकहरु अतशािसति रि पूणर्गति:: अतरििक्षति हुन्छनअतरििक्षति हुन्छन II हामीलिे िहजो त्यो िस्थिति बेहोयौं रि फे रिी त्योहामीलिे िहजो त्यो िस्थिति बेहोयौं रि फे रिी त्यो
िस्थिति तिफर्ग बढ्दै छौंिस्थिति तिफर्ग बढ्दै छौं !!
नेपालिका रिाजनीितिक दलिहरुलिे नारिा रि शव्दाडम्बरिमा िविश्व िकितिमान कायम गररिेका छन तिरि उनीहरु जनतिामा कुनैनेपालिका रिाजनीितिक दलिहरुलिे नारिा रि शव्दाडम्बरिमा िविश्व िकितिमान कायम गररिेका छन तिरि उनीहरु जनतिामा कुनै
आशा रि िविश्वास जगराइरिहेका छैननआशा रि िविश्वास जगराइरिहेका छैनन,, जनतिाप्रितिको िनष्ठा रि बफादारिीलिाई कतिै िनविार्गह गरिरिरिहेको देिखदैनजनतिाप्रितिको िनष्ठा रि बफादारिीलिाई कतिै िनविार्गह गरिरिरिहेको देिखदैन ।।
मुलिुकमा उपलिव्धि अतविसरिमािथ दलि िभत्रिका थोरिै मािनसहरुको मात्रि िनयन्त्रिण रि पहुँच रिहेको छमुलिुकमा उपलिव्धि अतविसरिमािथ दलि िभत्रिका थोरिै मािनसहरुको मात्रि िनयन्त्रिण रि पहुँच रिहेको छ ।। आधिारिभूति सेविाआधिारिभूति सेविा,,
सुिविधिा रि सम्मान सिहति जनतिामा पुग्नै नसकेका कारिण रिाज्य रि रिाजनीितिक दलिहरु िनरिन्तिरि कमजोरि हुँदैसुिविधिा रि सम्मान सिहति जनतिामा पुग्नै नसकेका कारिण रिाज्य रि रिाजनीितिक दलिहरु िनरिन्तिरि कमजोरि हुँदै,, भत्कदैंभत्कदैं
गरइरिहेका छनगरइरिहेका छन ।।
दलिहरु थोरिै प्रजातिन्त्रि अतिन धिेरिै अतस्थीरितिा रि अतरिाजकतिालिाई संस्थागरति गरदै गरइरिहेका छनदलिहरु थोरिै प्रजातिन्त्रि अतिन धिेरिै अतस्थीरितिा रि अतरिाजकतिालिाई संस्थागरति गरदै गरइरिहेका छन ।।
मूलितिमूलिति:: दुई कुरिाका कारिण यसो भैरिहेको छ – पिहलिो रिाजनीिति रि रिाजनीितिक व्यक्तिक्तिहरु स्विच्छ छैननदुई कुरिाका कारिण यसो भैरिहेको छ – पिहलिो रिाजनीिति रि रिाजनीितिक व्यक्तिक्तिहरु स्विच्छ छैनन II जो धिेरि थोरि स्विच्छजो धिेरि थोरि स्विच्छ
देिखन्छन तिी सँगर प्रष्ट रि सफा भिविष्य दृष्टिष्ट छैनदेिखन्छन तिी सँगर प्रष्ट रि सफा भिविष्य दृष्टिष्ट छैन ।। गरन्तिव्यक्तलिाई प्रष्टसँगर िनधिार्गरिण गरनर्ग रि त्यसको पिरिभाषिा सम्म िदन सक्नेगरन्तिव्यक्तलिाई प्रष्टसँगर िनधिार्गरिण गरनर्ग रि त्यसको पिरिभाषिा सम्म िदन सक्ने
क्षमतिा पिन छैनक्षमतिा पिन छैन ।।
अतकोअतको,, कानुनको शासन प्रिति शाशकहरुमा अतन्तिमर्गन देिख कुनै िनष्ठा रिहेको देिखएको छैनकानुनको शासन प्रिति शाशकहरुमा अतन्तिमर्गन देिख कुनै िनष्ठा रिहेको देिखएको छैन ।।
3

4. स्वियम कानुन बनाउने रि कानुन लिागरू गरने औकाति भएकाहरुको ति कुरिै भएन हामी िशिक्षति भिननेहरु पिन आफ्नोस्वियम कानुन बनाउने रि कानुन लिागरू गरने औकाति भएकाहरुको ति कुरिै भएन हामी िशिक्षति भिननेहरु पिन आफ्नो
स्विाथर्गमा कानुन विाधिक बन्ने िविित्तिकै कानुन उल्लिङ्घन गरनर्ग पिछ पदैनौस्विाथर्गमा कानुन विाधिक बन्ने िविित्तिकै कानुन उल्लिङ्घन गरनर्ग पिछ पदैनौ ।।
हामीमा कानुन मान्ने धिैयर्ग रि संस्कारि अतत्यन्ति कम छहामीमा कानुन मान्ने धिैयर्ग रि संस्कारि अतत्यन्ति कम छ ।।
नेपालिमा विास्तििविक अतथर्गमा कानुनको शासन रिहँदै रिहेननेपालिमा विास्तििविक अतथर्गमा कानुनको शासन रिहँदै रिहेन,, जो कानुनलिाई धिोतिी लिगराउन सक्छजो कानुनलिाई धिोतिी लिगराउन सक्छ,, त्यही मािनस विीरि रित्यही मािनस विीरि रि
बहादुरि मािनने रिाजनीितिकबहादुरि मािनने रिाजनीितिक // सामािजक मनोिविज्ञान बिलियो भएरि रिह्योसामािजक मनोिविज्ञान बिलियो भएरि रिह्यो ।।
रि यो अतस्विाभािविक यस कारिण रिहेन िक नेपालिका सबै जसो रिाजनीितिक दलिहरु कुनै रिाज्य व्यक्तविस्था रि कानुनी प्रणालिीरि यो अतस्विाभािविक यस कारिण रिहेन िक नेपालिका सबै जसो रिाजनीितिक दलिहरु कुनै रिाज्य व्यक्तविस्था रि कानुनी प्रणालिी
िविरुद्ध नै जिन्मएका रि सङ्गरिठति भएका हुन्िविरुद्ध नै जिन्मएका रि सङ्गरिठति भएका हुन् ।।
आफ्नो रिाजनीितिक अतिभष्टको लिािगर सकेसम्म रिाज्यको कानून उल्लिङ्घन गरनुर्ग उिनहरुको रिाजनीितिकआफ्नो रिाजनीितिक अतिभष्टको लिािगर सकेसम्म रिाज्यको कानून उल्लिङ्घन गरनुर्ग उिनहरुको रिाजनीितिक// सांगरठािनक लिक्ष्यसांगरठािनक लिक्ष्य
रिह्यो रि सो अतनुरुप गरदै जाँदा कानुन उल्लिङ्घनको एउटा रिाजनीितिक संस्कृष्टिति िनमार्गण हुन गरयोरिह्यो रि सो अतनुरुप गरदै जाँदा कानुन उल्लिङ्घनको एउटा रिाजनीितिक संस्कृष्टिति िनमार्गण हुन गरयो ।।
आफैं सरिकारिमा रि आफैंलिे भने जस्तिो रिाज्य प्रणालिी स्थापना भै सके पिछ पिनआफैं सरिकारिमा रि आफैंलिे भने जस्तिो रिाज्य प्रणालिी स्थापना भै सके पिछ पिन,, आफैं कानुन िनमार्गण गरने रि पालिना गररिाउनेआफैं कानुन िनमार्गण गरने रि पालिना गररिाउने
भूिमकामा स्थापना भै सक्दा पिन कानूनलिाई उल्लिङ्घन गरने संस्कारिभूिमकामा स्थापना भै सक्दा पिन कानूनलिाई उल्लिङ्घन गरने संस्कारि //संस्कृष्टिति नेतिा रि कायर्गकतिार्गमा यथाविति रिह्योसंस्कृष्टिति नेतिा रि कायर्गकतिार्गमा यथाविति रिह्यो ।।
कानुन उल्लिङ्घन संस्कृष्टिति नै एउटा रिाजनीितिक कानुन बन्न पुग्योकानुन उल्लिङ्घन संस्कृष्टिति नै एउटा रिाजनीितिक कानुन बन्न पुग्यो ।।
यसै कारिण हामीलिे गरएको साँढे छ दशकमा हामीलिे ४ विटा संिविधिान पोलिी खायौंयसै कारिण हामीलिे गरएको साँढे छ दशकमा हामीलिे ४ विटा संिविधिान पोलिी खायौं,, पाँचौंमा िहिडरिहेका छौं रि छैंठौंपाँचौंमा िहिडरिहेका छौं रि छैंठौं
बनाइरिहेका छौंबनाइरिहेका छौं ।।
हाम्रो यो रुढ रिाजनीितिक संस्कृष्टितिहाम्रो यो रुढ रिाजनीितिक संस्कृष्टिति,, मानिसकतिा रि मनोिविज्ञान िभत्रि कुनै पिन संविैधिािनक विा कानुनी व्यक्तविस्था बाच्नमानिसकतिा रि मनोिविज्ञान िभत्रि कुनै पिन संविैधिािनक विा कानुनी व्यक्तविस्था बाच्न
सिकरिहेको छैनसिकरिहेको छैन ।।
दृष्टिष्टकोण रि संस्कृष्टिति नबदल्ने भए पिछ संिविधिान रि कानून जिति बदलिे पिन काम लिाग्दो रिहेनछदृष्टिष्टकोण रि संस्कृष्टिति नबदल्ने भए पिछ संिविधिान रि कानून जिति बदलिे पिन काम लिाग्दो रिहेनछ II
िसगरो रिाज्य रि समाज संचालिन गरने स्थानमा रिहेकाहरुमा िवििधििसगरो रिाज्य रि समाज संचालिन गरने स्थानमा रिहेकाहरुमा िवििधि,, िविधिान रि व्यक्तविस्था प्रिति अतन्तिमर्गन देिख नै समपर्गण नहुन्जेलििविधिान रि व्यक्तविस्था प्रिति अतन्तिमर्गन देिख नै समपर्गण नहुन्जेलि
कुनै संिविधिानलिे पिन माने रिाख्दो रिहेनछकुनै संिविधिानलिे पिन माने रिाख्दो रिहेनछ ।।
त्यसैलिे हाम्रो प्रजातिन्त्रि विा लिोकतिन्त्रि भनेको एउटा स्विाथर्ग समूहलिे अतको स्विाथर्ग समूहमािथ विलिपूविर्गक रि आविश्यक पदार्गत्यसैलिे हाम्रो प्रजातिन्त्रि विा लिोकतिन्त्रि भनेको एउटा स्विाथर्ग समूहलिे अतको स्विाथर्ग समूहमािथ विलिपूविर्गक रि आविश्यक पदार्ग
कानुन िविपिरिति रि आपरिािधिक कृष्टत्यद्वारिा समेति भने पिन आफ्ना स्विाथर्गहरू थोपने अतसभ्यकानुन िविपिरिति रि आपरिािधिक कृष्टत्यद्वारिा समेति भने पिन आफ्ना स्विाथर्गहरू थोपने अतसभ्य,, िविकृष्टति रि भद्दा अतभ्यासमािविकृष्टति रि भद्दा अतभ्यासमा
सीिमति हुन पुगरेको छसीिमति हुन पुगरेको छ ।।
यक्ष युिधििष्ठरि सम्विादयक्ष युिधििष्ठरि सम्विाद,, धिमर्ग रि कानुनधिमर्ग रि कानुन
4

5. महाभारतमा यक्ष युधिधिष्ठिष्ठिर सम्वादको क्रममा एउटा साह्रै मािमक सन्दभर्भ छ – युधिधिष्ठिष्ठिरले यक्षको सबै प्रश्नको ठीकमहाभारतमा यक्ष युधिधिष्ठिष्ठिर सम्वादको क्रममा एउटा साह्रै मािमक सन्दभर्भ छ – युधिधिष्ठिष्ठिरले यक्षको सबै प्रश्नको ठीक--ठीकठीक
जवाफ िदए पछिछजवाफ िदए पछिछ,, प्रसन्न भएका यक्षले आफ्नो अवज्ञा गरे वापछत युधिधिष्ठिष्ठिरका मृत चार भाइ मध्ये कुधनै एक भाइलाई मात्रप्रसन्न भएका यक्षले आफ्नो अवज्ञा गरे वापछत युधिधिष्ठिष्ठिरका मृत चार भाइ मध्ये कुधनै एक भाइलाई मात्र
जीिवत बनाइिदने बताए र कसलाई जीवन दान िदउँ भनेर युधिधिष्ठिष्ठिरलाई सोधिष्ठेजीिवत बनाइिदने बताए र कसलाई जीवन दान िदउँ भनेर युधिधिष्ठिष्ठिरलाई सोधिष्ठे ।।
युधिधिष्ठिष्ठिरले तत्काल नकुधलको जीवन मागेयुधिधिष्ठिष्ठिरले तत्काल नकुधलको जीवन मागे ।।
यक्षले पछुधन सोधिष्ठेयक्षले पछुधन सोधिष्ठे -- भीमसेन ितम्रा लािग अत्यिधिष्ठक िप्रय छन भनेर सबैजना भन्छनभीमसेन ितम्रा लािग अत्यिधिष्ठक िप्रय छन भनेर सबैजना भन्छन,, १० हजार हात्ती बराबरको बलशाली१० हजार हात्ती बराबरको बलशाली
भीम र सवर्भश्रेष्ठि धिष्ठनुधधिष्ठर्भर अजुधर्भन छोडेर बेमातृ भाइ नकुधलको जीवन दान िकन माग्यौभीम र सवर्भश्रेष्ठि धिष्ठनुधधिष्ठर्भर अजुधर्भन छोडेर बेमातृ भाइ नकुधलको जीवन दान िकन माग्यौ ??
त्यस पछिछ नकुधलको जीवन दानको मागलाई धिष्ठमर्भ र कतर्भव्य संग जोड्दै युधिधिष्ठिष्ठिर भन्छन –त्यस पछिछ नकुधलको जीवन दानको मागलाई धिष्ठमर्भ र कतर्भव्य संग जोड्दै युधिधिष्ठिष्ठिर भन्छन –
““धिष्ठमर्भ एव हतो हिन्त धिष्ठमो रक्षित रिक्षतधिष्ठमर्भ एव हतो हिन्त धिष्ठमो रक्षित रिक्षत: I: I
तस्माद् धिष्ठमर्मं न त्यजािम मा नो धिष्ठमो हतोतस्माद् धिष्ठमर्मं न त्यजािम मा नो धिष्ठमो हतोSS विधिष्ठतविधिष्ठत II”II”
अथार्भत यिद धिष्ठमर्भको नाश गिरयो भने नष्ट गिरएको त्यही धिष्ठमर्भले धिष्ठमर्भ नष्टकतार्भलाई पछिन नाश गिरिदन्छ तर धिष्ठमर्भको रक्षाअथार्भत यिद धिष्ठमर्भको नाश गिरयो भने नष्ट गिरएको त्यही धिष्ठमर्भले धिष्ठमर्भ नष्टकतार्भलाई पछिन नाश गिरिदन्छ तर धिष्ठमर्भको रक्षा
गिरयो भने त्यही रिक्षत धिष्ठमर्भले धिष्ठमर्भ रक्षकको रक्षा गदर्भछगिरयो भने त्यही रिक्षत धिष्ठमर्भले धिष्ठमर्भ रक्षकको रक्षा गदर्भछ ।।
मैले धिष्ठमर्भ नष्ट गरें भने त्यही नष्ट गिरएको धिष्ठमर्भले मेरो नाश नगरोस भनेर म धिष्ठमर्भ त्यािग्दन र यस्को नाश गिदनमैले धिष्ठमर्भ नष्ट गरें भने त्यही नष्ट गिरएको धिष्ठमर्भले मेरो नाश नगरोस भनेर म धिष्ठमर्भ त्यािग्दन र यस्को नाश गिदन . . . . .. . . . . ।।
यहाँ धिष्ठमर्भ भनेको कतर्भव्य होयहाँ धिष्ठमर्भ भनेको कतर्भव्य हो,, त्यो मूलरुपछमा कानुधनको पछालना होत्यो मूलरुपछमा कानुधनको पछालना हो ।।
मूलतमूलत:: नेपछालका राजनीितक दलहरुलेनेपछालका राजनीितक दलहरुले,, उच्च अिधिष्ठकारीहरु र साधिष्ठारण नागिरकहरुले बुधझ्नुध पछने गाँठी कुधरा नै युधिधिष्ठिष्ठिरलेउच्च अिधिष्ठकारीहरु र साधिष्ठारण नागिरकहरुले बुधझ्नुध पछने गाँठी कुधरा नै युधिधिष्ठिष्ठिरले
यक्षलाई िदएको मािथको उत्तर होयक्षलाई िदएको मािथको उत्तर हो ।।
कानुधनको पछालना गिरयोकानुधनको पछालना गिरयो,, कानूनको रक्षा गिरयो भने हामीले पछालना गरेको र रक्षा गरेको कानुधनले हाम्रो रक्षा गदर्भछकानूनको रक्षा गिरयो भने हामीले पछालना गरेको र रक्षा गरेको कानुधनले हाम्रो रक्षा गदर्भछ,, नभएनभए
हामीले नाश गरेको र अवज्ञा गरेको कानुधनले हाम्रो खतित र िवनाश गदर्भछहामीले नाश गरेको र अवज्ञा गरेको कानुधनले हाम्रो खतित र िवनाश गदर्भछ ।।
हामी कहाँ भएको यही होहामी कहाँ भएको यही हो ।।
राज्यराज्य,, यसका सबै अङ्गयसका सबै अङ्ग,, नागिरक र नागिरक संगठनहरुले आफ्नो जीवन कानुधनबाट पछाइरहेका हुन्छननागिरक र नागिरक संगठनहरुले आफ्नो जीवन कानुधनबाट पछाइरहेका हुन्छन,, उिनहरुको शिक्ति रउिनहरुको शिक्ति र
सुधरक्षाको स्रोत पछिन कानुधन होसुधरक्षाको स्रोत पछिन कानुधन हो II
तर कानुधन संग आफू बाच्ने गितशील र िक्रयाशील हुने उजार्भतर कानुधन संग आफू बाच्ने गितशील र िक्रयाशील हुने उजार्भ,, गित र शिक्ति छैनगित र शिक्ति छैन ।। त्यसकारण हाम्रो राज्य राजनीितक रत्यसकारण हाम्रो राज्य राजनीितक र
आिथक रुपछमा स्वाभािवक जीवन बाँिचरहेको छैनआिथक रुपछमा स्वाभािवक जीवन बाँिचरहेको छैन ।।
त्यसैले कानुधनको शासन भनेको कानुधनको रक्षा गने संस्कार र पछद्धतित पछिन हो यस्को लािग सरकार र राजनीितक दलहरुलेत्यसैले कानुधनको शासन भनेको कानुधनको रक्षा गने संस्कार र पछद्धतित पछिन हो यस्को लािग सरकार र राजनीितक दलहरुले
दिबलो र असंिदग्धिष्ठ इच्छाशिक्तिको प्रदशर्भन गनर्भ नसकुधन्जेल अको डेढदिबलो र असंिदग्धिष्ठ इच्छाशिक्तिको प्रदशर्भन गनर्भ नसकुधन्जेल अको डेढ--दुधई दजर्भन संिवधिष्ठान सभाले पछिन संिवधिष्ठान िदन रदुधई दजर्भन संिवधिष्ठान सभाले पछिन संिवधिष्ठान िदन र
देशलाई संवैधिष्ठािनक शासन िदने छैननदेशलाई संवैधिष्ठािनक शासन िदने छैनन II
5

6. 6

7. 6