1. OSOBOWOŚĆ = TEMPERAMENT + INTELIGENCJA

3. TEMPERAMENT Temperament - układ cech psych. stanowiących jedną z podstaw charakteru; wrodzone właściwości elementarne uczuć, woli i czynności ruchowych; jakość reakcji uczuciowych, szybkość, siła i czas trwania reakcji na podniety; wysoki stopień pobudliwości fiz. i seksualnej - pot. usposobienie żywe, natura pełna werwy, żywotności, energii, inicjatywy; charakter jednostki [ „Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” – Władysław Kopaliński ] - jedyna cecha osobowości, która jest wrodzona [ Słownik internetowy]

4. – ogół biologicznych i psychicznych czynników współtworzących osobowość, określających formalne cechy zachowania, takie jak siła, dynamika reagowania. Temperament przejawia się we wszystkich czynnościach człowieka niezależnie od ich rodzaju, treści i ukierunkowania. Temperament jest podłożem biotypologiczny. - podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania. Cechy te występują już we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt - zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i ujawniających się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak rozumiany temperament stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości. (Buss i Plomin)‏ …

6. Galen- wykorzystał on hipokratesowską koncepcję czterech soków i stworzył na jej podstawie pierwszą typologię temperamentu. Wyróżnił i opisał 9 temperamentów : - Pierwsze cztery nazwane prostymi pierwotnymi to: -ciepło, zimno, wilgoć i suchość- - Cztery dalsze nazwane wtórnymi lub pochodnymi, u podstaw których leży kombinacja par poszczególnych jakości to: ciepło-sucho ciepło-wilgotno zimno-sucho zimno-wilgotno - Temperament dziewiąty to tzw. temperament idealny (optymalny)‏ Cztery pierwotne typy temperamentu, Galen nazwał w zależności od przewagi któregoś z soków w organizmie. Są to: sangwinik (łac. sanguis- krew), choleryk (gr. chole- żółć), melancholik (gr. melas- czarna, chole- żółć) i flegmatyk (gr. phlegma, śluz). Typologia Galena zasługuje na miano prototypu przyczynowej, wyjaśniającej koncepcji temperamentu. Ta fantastyczna koncepcja, wiążąca rodzaj temperamentu z przewagą określonych soków w organizmie, znalazła częściowo poparcie w najnowszych badaniach nad fizjologicznymi podstawami temperamentu. Wykazano mianowicie, że niektóre cechy temperamentu, zwłaszcza wiążące się z emocjami, mają związek z działaniem układu endokrynnego ( hormonalny, wydzielania wewnętrznego)‏

7. Immanuel Kant przedstawił swoją koncepcję temperamentu w wydanej w roku 1798 Antropologii. Zdaniem autora na biologiczne podstawy temperamentu składają się konstytucja cielesna oraz zestaw zaproponowanych przez Galena humorów. Na temperament jako zjawisko psychologiczne składa się szereg cech psychicznych uwarunkowanych składem krwi. O tym, do jakiego typu temperamentu zalicza się dana jednostka, decydują dwie właściwości krwi: 1. łatwość bądź trudność jej krzepnięcia 2. temperatura (krew chłodna lub ciepła) Korzystając z nazw zaproponowanych przez Galena, Kant wyróżnił cztery typy temperament u. Za podstawę podziału przyjął dwa kryteria: 1. energia życiowa, która waha się w granicach pobudliwy- ospały 2. dominująca charakterystyka zachowania (emocje versus działanie) W dwóch temperamentach- sangwinicznym i melancholicznym- dominują uczucia. Sangwinika charakteryzują uczucia silne, szybkie, ale płytkie. Melancholika charakteryzują uczucia powolne, długotrwałe i głębokie. Dwa pozostałe temperamenty zostały wyróżnione za względu na właściwości działania. Choleryk działa szybko i gwałtownie Flegmatyk działa powoli i bezwładnie, przy jednoczesnym braku reakcji uczuciowych. Kant podkreśla, że istnieją tylko cztery proste temperamenty, odpowiednio do czterech figur sylogistycznych. Nie ma więc temperamentów złożonych (np. sangwiniczno-cholerycznego)‏

8. Wilhelm Wundt (1832-1920) – twórca psychologii eksperymentalnej Zdaniem Wundta temperament jest dyspozycją odnoszącą się do sfery popędów i emocji. Biorąc za punkt wyjścia dwie przeciwstawne właściwości reakcji emocjonalnej –intensywność i szybkość, z jaką się zmienia- Wundt, podobnie jak Galen wyróżnił cztery typy temperamentu. Choleryków i melancholików charakteryzują silne emocje, sangwiników i flegmatyków zaś emocje słabe. Szybka zmiana emocji typowa jest dla sangwiników i choleryków, wolne dla melancholików i flegmatyków. Zdaniem Wundta każdy temperament ma zalety i wady, a sztuka życia na tym polega, by korzystać ze wszystkich czterech temperamentów stosownie do napotkanej sytuacji . Człowiek ma zatem nie jeden a kilka temperamentów. Temperament odnosi się tylko do sfery emocji (i popędów) i charakteryzować go można wyłącznie na podstawie formalnych właściwości emocji.

10. Badacze temperamentu różnią się przede wszystkim co do tego, jakiej –ich zdaniem- sfery zachowania i funkcjonowania psychicznego dotyczy pojęcie temperamentu. Ograniczając się do opinii skrajnych, na jednym krańcu mamy badaczy, którzy uważają, że pojęcie cech temperamentalnych odnosi się wyłącznie do emocji, na drugim zaś znajdują się ci, którzy hołdują przekonaniu, że temperament przejawia się we wszystkich obszarach funkcjonowania człowieka.

11. Jedną z najpopularniejszych definicji temperamentu jest ta, którą sformułowali w latach sześćdziesiątych Alexander Thomas i Stella Chess, twórcy współczesnych badań temperamentu u dzieci. Podkreślają oni, że temperament jest niezależną własnością psychiczną: - którą zawsze należy traktować jako coś odrębnego od motywacji, zdolności i osobowości; - zawsze przejawia się w formie reakcji na jakiś bodziec zewnętrzny, okoliczność, oczekiwanie lub wymóg - jest jedną z tych cech dziecka, które wpływają modyfikująco na oddziaływania otoczenia. Wszystko to wywodzi się z rozpoczętego przez tych dwoje psychiatrów w roku 1956 badania podłużnego. U podstaw tego badania legły dwa kluczowe założenia: 1. dzieci przejawiają różnice indywidualne w zakresie temperamentu 2. temperament odgrywa ważną rolę w rozwoju, zarówno normalnym, jak i zaburzonym

12. Jakościowa analiza funkcjonalnej roli temperamentu, poparta analizą czynnikową, skłoniła autorów do wyodrębnienia trzech następujących konstelacji temperamentalnych: - temperament łatwy (około 40% próby objętej programem NYLS) charakteryzuje się wysokimi wynikami w następujących kategoriach: regularność, zbliżanie się, łatwość przystosowania, siła reakcji niewielka lub umiarkowana, przewaga pozytywnych nastrojów. - Temperament trudny (około 10% próby) charakteryzuje się odwrotną konstelacją temperamentalną: jest nieregularny, wycofuje się, trudno się przystosowuje, reaguje intensywnie, z przewagą negatywnych nastrojów - Temperament wolno rozgrzewający się (około 15%) reaguje negatywnie na nowe bodźce, przystosowuje się powoli, wykazuje przewagę nastrojów negatywnych nad pozytywnymi, ale za to reaguje z niewielką siłą i zajmuje pozycję pośrednią.

13. Najpowszechniejsze wyróżniki pojęcia temperamentu Z analizy wszystkich teorii temperamentu wynika, że nie ma zgody wśród badaczy co do tego, czym jest temperament, a co za tym idzie, nie ma jednego, powszechnie akceptowanego poglądu na to, co należy mierzyć i jak. Sprawa komplikuje się jeszcze bardziej, kiedy uświadomimy sobie, że temperament występuje u zwierząt, u dzieci i u osób dorosłych. A zatem w zależności od tego kogo badamy, różne będą metodologiczne wymogi pomiaru temperamentu. Jednak znaleźć można kilka wspólnych cech jakimi charakteryzuje się temperament. Oto one: 1 . Przez pojęcie temperamentu należy rozumieć cechy zachowania, pod względem których ludzie się różnią 2. W porównaniu z innymi zjawiskami temperament charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia i spójnością międzysytuacyjną. 3. Temperament ma podłoże biologiczne. 4. Pojęcie temperamentu odnosi się przede wszystkim do formalnej charakterystyki zachowania lub reakcji takich parametrów jak intensywność, energia, siła, szybkość, tempo, zmienność, ruchliwość itp. W niektórych koncepcjach temperamentu parametry te ograniczają się wyłącznie do sfery emocji, w innych zaś obejmują one wszelkie zachowania.

14. Towarzyski sangwinik - ekstrawertyk, rozmowny, optymista. Świat wewnętrzny: Dar przyciągania do siebie ludzi Gadatliwy, narrator, dusza towarzystwa Ma poczucie humoru, wesoły i spontaniczny Pamięć do kolorów Umacnia kontakt ze słuchaczami przez dotyk Emocjonalny i wylewny, entuzjastyczny i ekspresywny Ciekawy Urodzony aktor Prostoduszny Żyje dniem dzisiejszym Zmienność usposobienia Szczerość serca Ciągle jak dziecko W pracy Pracuje ochotniczo Inicjuje nowe formy aktywności Sprawia bardzo dobre wrażenie Twórczy i barwny Tryska energią i entuzjazmem Rozpoczyna w efektowny sposób Pobudza innych do współpracy Oczarowuje współpracowników

15. Perfekcyjny melancholik - introwertyk, myśliciel, pesymista Świat wewnętrzny Głęboki i skłonny do rozmyślań Analityczny Poważny i zdeterminowany Ma zadatki na geniusza Utalentowany i twórczy Muzykalny, przejawia zdolności artystyczne Filozofujący i poetyczny Wyczulony na piękno Wrażliwy na potrzeby innych Skłonny do poświęceń Sumienny Idealista W pracy Podporządkowuje się regulaminom Perfekcjonista o wysokich wymaganiach Docenia wagę szczegółów Wytrwały i dokładny Uporządkowany i zorganizowany Schludny i czysty Oszczędny Łatwo dostrzega problem Znajduje twórcze rozwiązanie Musi dokończyć, co zaczął Lubi wykresy , schematy, wykazy i liczby

16. Energetyczny choleryk - ekstrawertyk, człowiek czynu, optymista Świat wewnętrzny Urodzony przywódca Dynamiczny i aktywny Nieodparta potrzeba zmian Musi korygować błędy Silna wola i zdecydowanie Nie ulega wzruszeniom Trudno go zniechęcić Niezależny i samowystarczalny Wzbudza zaufanie Wszystkim pokieruje W pracy Ukierunkowany na cel Ogarnia całokształt Dobry organizator Dostrzega praktyczne rozwiązania Szybki w działaniu Rozdziela pracę Kładzie nacisk na wydajność Realizuje cele Dodaje innym bodźca Opozycja pobudza go do działania

17. Spokojny flegmatyk - introwertyk, obserwator, pesymista Świat wewnętrzny Powściągliwy Niewymagający i beztroski Spokojny, chłodny, opanowany Cierpliwy, zrównoważony Cichy, a przy tym dowcipny Życzliwy i uprzejmy Emocje skrywa głęboko Pogodzony z życiem Uniwersalny W pracy Kompetentny i solidny Spokojny i zgodny Ma zdolności administracyjne Pośredniczy w rozwiązywaniu problemów Unika konfliktów Dobrze znosi naciski Znajduje proste wyjście

18. Biologiczna teoria temperamentu PEN Osobowość to trwała organizacja : sfery poznawczej (inteligencja), woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i somatycznej (konstytucja ciała). Temperament to sposób wyrażania emocji, jest częścią składową charakteru, czyli systemu świadomych dążeń w zachowaniu. Struktura osobowości składa się z trzech niezależnych czynników: P sychotyczności E kstawersji N eurotyczności.

19. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_temperamentu_PEN

20. EKSTRAWERSJA-INTROWERSJA Ekstrawersja oznacza cechę osobowości polegającą na tendencji do kierowania swojej percepcji i działań ku otoczeniu. Jest to zainteresowanie światem zewnętrznym, Introwersja oznacza cechę osobowości polegającą na tendencji do kierowania swojej percepcji i działań do wewnątrz (na samego siebie) z jednoczesnym zmniejszonym zainteresowaniem i aktywnością skierowanymi na świat zewnętrzny.

24. Iwan Pawłow Pawłow wykonał serię doświadczeń, których celem była obserwacja zachowań u psów. Podczas typowego doświadczenia Pawłow regularnie dzwonił dzwonkiem tuż przed momentem karmienia psa i zauważył, że widok jedzenia powoduje zwiększone wydzielanie śliny u zwierzęcia. Powtórzył doświadczenie kilka razy. Następnie zadzwonił dzwonkiem nie dając psu pożywienia i spostrzegł, że pies zaczyna wydzielać więcej śliny tylko na dźwięk dzwonka .

25. Odruch ślinienia się na widok pokarmu to odruch bezwarunkowy , ponieważ pojawia się samoistnie. Odruch ślinienia się na dźwięk dzwonka to odruch warunkowy , ponieważ warunkiem jego pojawienia się jest wcześniejsze skojarzenie dźwięku dzwonka z podawaniem posiłku.

26. Zwierzę i eksperymentator przebywali w oddzielnych pomieszczeniach. Pies był przywiązany do specjalnego rusztowania, w którym przebywał bez ruchu przez kilka godzin. Pawłow skonstruował system specjalnych rurek, za pomocą których dostarczał psu odpowiednie bodźce i zbierał wydzielaną przez niego ślinę.

27. Pawłow przeprowadzał zabiegi chirurgiczne na mózgu zwierząt, ustalając związek poszczególnych ośrodków w mózgu z reakcją zwierzęcia na bodźce, uczeniem się przez nie odruchów. Badając sposoby reagowania zwierząt na bodźce, określił niektóre przyczyny powstawania nerwic u zwierząt.

28. Pawłow był jednym z przedstawicieli nurtu behawiorystycznego. Celem behawiorystów jest zrozumienie , jak poszczególne bodźce środowiska kontrolują określone reakcje człowieka. BODŹIEC REAKCJA wygłaszanie przemówienia czerwienienie się przyjęcie luki pamięciowe randka milczenie rozmowa kwalifikacyjna unikanie kontaktu wzrokowego

29. Człowiek jest ZEWNĄTRZSTEROWNY. Jego zachowaniem można sterować poprzez wzmocnienia pozytywne- NAGRODY lub negatywne- KARY . Zatem człowieka można „zaprogramować” manipulując odpowiednio systemem nagród i kar. Dzięki temu człowiek będzie się zachowywał w określony i pożądany sposób.

37. Podstawowe cechy temperamentalne POZIOM ENERGETYCZNY ZACHOWANIA Wszystkie te cechy, które są wyznaczane różnicami indywidualnymi w mechanizmach fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny organizmu, tzn. za nagromadzenie, jak i rozładowanie zmagazynowanej energii .

38. REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. WYTRZYMAŁOŚĆ zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej. WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej.

39. CHARAKTERYSTYKA POZIOMU CZASOWEGO ZACHOWANIA Dotyczy takich cech zachowania, jak: utrzymywanie się reakcji, powtarzanie reakcji, ruchliwość, regularność, szybkość i tempo reakcji.

40. ŻWAWOŚĆ - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu. PERSEWERATYWNOŚĆ - tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), które to zachowanie wywołał.